L. Annaei Senecae opera qvae svpersvnt ...

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http://books.qooqle.com/|

L. ANNAEI SENECAE

I OPEM QUAE SUPERSUNT

VOLUMEN n

I

L. ANJSTAEI SEJSTECAE

.'k.-

- NATURALIUM QUAESTIONUM LIBROS Vm

EDiorr

ALFRED GERCKE

MCHVU

LIPSIAE
IN AEDIBUS B. G. t^T5^^^^\

ERANCISCO BVECHELER

SEPTVAGENARIO

^ETtxcc Xdd^QTH dsxccTiig 7CSQi,rsXXo[iiva)v iviavr&v
TCokXa (ihv si y ijcad-sg JcoXla di Ssivoxaxa,

&XJl fjfiiv XiTTaQov (Swsx&g TCaQadsiyfia Tcaqtvjt^^
iigXov T i&XoqjOQOv ^&mi^xom co^l^vxc^.

-m ir-i %d

PRAEFATIO

Stadia, qnae olim Senecae eiusque temporibus navavi,
quamyis aliis prorsusque diversis interim officiis et quae-
stionibus obstrictus tamen non prorsus abieci sed pluribus
codicibus operis maxime neglecti conlatis ante bos septem
annos grayiora quaedam protuli nunc demum editioni
Naturalium Quaestionum diu paratae et inter cetera ne-
gotia paulatira perfectae cum praefatio quae appellatur
praemittenda sit, ad illa Studia et priora (Stud. I^) et
additamenta (Stud. II') eos qui plura discere cupiunt,
relego. etenim de fatis operis et bistoria ita disseram,
ut actas res quam brevissime repetam, pauca fusius ex-
plicem. neque enim quaecumque ad recensionem ratio-
nemque editionis perspiciendam sive necessaria sive utilia
esse yidebuntur praeterire licebit.

L De Yin libris a Seneca conscriptis

L. Annaeus Seneca aestate fere anni p. Cbr. n. 62.
mortuo Burro fractam esse suam potentiam cum animad-
verteret, in otium sibi recedendum esse etsi inyito ratus
ad scripta philosopbica conscribenda ardore quodam iuyenili
denuo se convertit. atque primum quidem de tranquillitate
animi ad Serenum scripsit, deinde — nisi fallor — eodem
anno exeunte magnum illud de mundo et causis secretis-
que opus condere constituit et nullo fortasse spatio inter-

1) Seneca-Studden^ Leipzig 1895. Haec et Bepaiatim et in
Supplementoram ATmaliuTn Fleckeisenianormn tomo XXII
edita sunt.

2) Studia Annaeana: TFwscnscfcaftUcKe Be\U^e lumN^w-
leaungsverjseichnts der UniveTsitai Greifs^Qold Oslem. l^OO,

VI PRAEPATIO

misso priores quoque epistulas morales Lucilio suo mittere
coepit. aliquanto post Nonas Februarias anni sequentis
de terrae motu egit (VI 1, 2; cf. 1, 10). aestate fere
huius anni (63. p. Ghr. n.), ne biennio quidem ante mortem,
totum opus videtur perfecisse (Stud. 1311 sqq.). nimirum
velocitate se pensaturum moram, damna aetatis labore
sarturum esse senex profitetur (III praef. 1 — 4).

Libros octo Lucilio luniori misit, qui tum procurator
Siciliae erat (IV praef. l), sic fere inscriptos;

1. de aquis (terrestribus) = 1. III qui vulgo numeratur

2. de Nilo = 1. IVa

3. de nubibus = L IVb

4. de folminibus et tonitribus = 1. 11
6. de ventis ~ I. V

6. de terrae motu = 1. VI

7. de cometis = 1. VII

8. de ignibus caelestibus = 1. 1.

Octo enim olim fuisse libros, non septem, nunc constat
(Stud. I 93). hoc primus G. D. Koeler (in editione a. 1819
edita p. 257) coniecit, quoniam argumenta prorsus diversa
libro IV inesse perspexit. deinde Fridericus Haase in edi-
tione a. 1851 et in Indice lectionum Vratisl. a. 1859
emissis duos Ubros in unum IV conflatos male circumferri
e codice Leidensi (L) et Vincentio Bellovacensi monstravit
atque ad dissertationem quandam de nubibus conscriptam
nunc initio libri IVb deperditam scriptorem IV 3, 6 et
13, 2 ipsum respicere observavit. his argumentis alia
ante hos viginti annos Hermaimus Diels addidit, qui im-
primis placita de Nilo, quae a Laurentio Ljdo traduntur,
ita excerpta esse vidifc, ut priora cum Annaeanis IV a 2
traditis plane conspirent, quae a Ljdo adduntur, ea in
Naturalibus Quaestionibus cum nunc desint post § 30
olim faisse pateat: ex eodem igitur sed integriore opere
haec quoque sumpta esse apparet. vel plures olim quam
octo fuisse libellos veri est dissimile, certe probari non
jDptest.

De ordine librorum turbato multi quaesiverunt (Stud. I

PRAEFATIO Vn

100), postquam Eoeler p. 230, 248, 251 sqq. suspidonem
movit. quem secatos Haase codicum qaorundam ordinem
mirum (eumqoe sine dubio spurium) operis auctori ob-
trudere non dubitavit. ceteri genuinum paulatim ita eru-
erunt, ut unusquisque observationes non spemendas pro-
ferret, tamen Senecae consilium cum codicum ordine alius
alia ratione confddit. unus fere Gundermann dlias series
prorsus secemendas esse vidit, sed ne bic quidem codi-
eum manuscriptorum memoriam adeo semovit, ut solius
auctoris yestigia insecutus quonam iUe ordine singulos
libellos conscripsisset quaereret. attamen hunc me de-
texisse ratus argumenta repetam.

Totius operis praefationem superesse eamque libro m
praefixam tradi nunc constat, quoniam Senecam in §§ 1 — 4
de sua persona consilioque operis ita loqui Diels observa-
yit, ut his fimdamentis ponendis nullas partes antea sub-
stractas esse ipse profiteatur (Stud. 1 123).

Deinde ipsorum libellorum series ita continuatur, ut bini
semper inter se cohaerere yideantur; atque semel yincu-
lum artissimum exstare, ter paulo laxius apparere cum
alii tum ego argumentis strictissimis probayimus. scilicet
haec nobis quattuor librorum paria se offerunt:

m iva I ivb . . n I V . VI I vn . . L

ipsos yelim locos conferas: 11 II, 2 NUum interim sepo-
nemus a turha propriae naturae ac singularis et Uli suMm
diem dahimus; m 26, 1 aestate quaedam flumina augentwr
ut NUus, cmus alias ratio reddetur. IVa 1, 1 quaeram
enim tecum id, quod superiore lihro disttdi, qmd ita
Nilm aestivis mensihus ahundet. 11 30, 4 est enim, ut
diximus, nubes spissiiudo aeris crassi; haec quo referret
Eoeler p. 251 non habuit, Allers Haasii et Dielesii obser-
yationibus usus recte ab initio libri IV b nunc deperdito
repetiyit (Stud. 1 112).^) V 14, 4 sed haec diUgentius per-
sequar, cum quaeram de motibus terrae, sc. in libro VI.

1) Adde, quodn 36 capite niveae agnae exorari adIVb^v\.
xeBpicit.

Tin PRAEPATIO

fortasse addendus est mancns ille locus YI 14, 2 nec ui
HU jpaulo ante dicebant, qmhus animoL placet esse ter-
ram, «empe partem tantum corporis laborare ilH dixisse
yidentur, ideoque quamquam Haase placitnm illud prorsus
intereidisse putabat, equidem Gum loanne Muellero Senecam
ad y 4, 2 respicere (vix ad III 15, 5sq.) ratus emisso
(spiritu) supplevi. denique I 15,^ 4 cometas nostri putant,
de quihus dictum est, sc. in 1. VII (Stud. I 67. 112).^)
Itaque binos libellos copulatos esse constat. atque Hb*
rum IV a statim post m conscriptum esse Seneca dicit, id
est: de fiuminibus deinceps egit. neque cetera librorum
paria aliis interpositis divelli posse doetrina ipsa rerum-
que ordine explicatis probabo. nubes enim pluyia niz
grando (IV b) quodammodo cum aere et fulminibus (11)
cohaerent, venti (V) cum terrae motn ventis facto (VI),
cometae (VII) cum iis, quae in caelo apparent (I). at-
que sollenmem totius disciplinae ordinem turbare noluisse
neque turbatum se sequi ipse Seneca testatur: 11 1, 1
omnis de umverso quaestio in caelestia suhlimia terrena
dividitwr, prima pars naturam siderum scrutatur et nmgni-
tudinem et formam ignium . . . (§ 2) seamda pars tractat
inter caelum terrasque versantia . . . tertia iUa pars de
aquis terris arhustis satis quaerit, his igitur partibus si
libellos assignamus, prima et tertia binos, media bis binos
continet:

ni iva ivb n, V VI vn i

terrena sublimia caelestia.

Maluisse vero Senecam singularum partium ordinem
invertere quam repetere Diels optime perspexit, Gxmder-
mann et Allers frustra negaverunt (Stud. I 111. 124>
neque in ea re offendimus, quod talis scriptor dispositionem
doctrinae medio inseruit operi, sine dubio non auctorum
studio ductus sed artificiis dialogorum usus; ne in mente
quidem videtur banc generalem rerum divisionem habu-

IJ Cf. eid&m altejcationem 1 1, 2 cum Vll 27, 1.

PRAEFATIO IX

isse, dTun initium operis parat (cf. in^ de m 23). neque
aliter res se baberet, si a caelestibns eum initium cepisse
et in terrena finivisse coniceremns. immo aliquot libris
absolutis consilium operis Senecam patefecisse nunc inter
omnes fere constat. neque enim audiendi sunt, qui prima
capita libri II de aere conscripta ab ipso libro temere
secreta toti operi praefigere conati sunt: ipsum enim Be-
necam correxerunt (cf. 11 11, 3 et Stud. 1 115. 118). bic
igitur consulto ordine inverso partes illas enumerayit,
postquam terrena absolvit.

Haec enim ante sublimia, caelestia post baec conscripta
esse pluribus probatur. inter omnia autem argumenta gra->
vissimum iUud est, quod p. VII dixi, de novi operis consilio
auctorem in praefatione libri m referre; neque enim in
libro paenultimo de fundamentis ponendis eum agere veri
est simile, neque est, cur praefationem ab ipso libro m
seiimctam olim fuisse suspiciamus. accedimt alia, quibus
terrenis (m FVa) primus attribuitur locus. banc enim
partem ad finem perduxerat libellosque Lucilio suo mi-
serat, cum VI 8, 3 nescis autem inter opiniones^ quibus
enarratur NtU aesUva intmdatio, et hanc esse eqs, mo-
neret; placitis enim de Nilo congestis aliquid novi ad-
dendum esse ratus ipsum librum lYa non retractavit sed
miro modo inter causas terrae motus caput illud inseruit
(Stud. I 122). atque bistoriola quaedam IV a 2, 13 fusius
enarrata quid doceat, 11 59, 5 tam breviter adxmibrat, ut
illius fabulae immemores ne inteUegere quidem quid cogi-
taverit possimus. neque igitur dubium, quin 1. IVa ante
n et VI conscriptus sit. minus nobis persuasit quod
G. MueUer posuit, ad m 16 respicere verba, quae V 14, 1
repetam mmc quod in primo dixeram leguntur, nisi a primo
emendaturus es. in primo enim de initio eiusdem UbeUi dici
(cf. V 4) Scbultfiss rectissime monuit; attamen cum V 4
eadem perstringatur tantum doctrina, ipsa verba m 16, 4
exstent, Seneca utriusque loci quasi in unum confusi
V 14, 1 videtur meminisse. neque igitur coniectura oija?^
est ad ordinem UbeUorum et temporvrai ^^^TAfcTL^Msa..

X PRAEPATIO

r

Apertam est libros m IVa etiam ante IVb conscriptos
esse, quamquam haec argumentatio nisi locis depravatis
sed emendatis fulciri non poterii uterque enim liber non
de universis caelestibus sed de aquis terrestribus tantum
agit, sicut m 1, 1 Schultess egregie emendavit (Stud. I 62).
his aquae caelestes apte opponebantur, scilicet tractandae
in libro lYb, cuius frustula vocem illam non continent.
sed ad has spectat m 23: haec est ergo aquarum divisio:
quaedam {ut videtur post f illum [vel iUam^ ex posteri'
oribus) caelestes, quas nubUa excuMunt, ex terrenis aUae
su/nt . ., aliae . . hoc loco Seneca, si rectius nunc quam
antea (Stud. I 67) quid velit intellego, non solum de
aquis caelestibus sed etiam de operis sui partibus agere
et dissertationem, quam nunc in libro lYb legimus, pro-
mittere videtur; quare nescio an ut videtur praestUum ex
posterioribus recte emendaverim. hunc locum licet alii
aliter expediant, ordinis contrarii testimonium esse nemo
contendit aut contendet. nam libro m totius operis prae-
fationem praemitti et librum lYa qui eum subsequebatur
ante sublimia conscriptum esse certum est.

Eodem modo caelestia (VJLL I) sublimibus recentiora
esse facile probatur. nam II 1 , 4 dicam quod magis mi-
rum videbitur: inter caelcstia de terra dicendum erit
adversario ficto Seneca obicit: neque igitur de caelestibus
egerat, cum haec prospiciebat (Stud. I 119). accedit, quod
definitionem lovis ipse enim est hoc, quod vides, totum^ par-
tibm suis inditus et se sustinens et sua U 45, 3 prolatam
sic postea ampliavit et correxit: I praef. 13 quid est deus?
quod vides totum et qmd non vides totum — sic demum
magnitudo iUi siia redditur eqs, (Stud. I 120). adde, quod
n 26, 9 correctum I 2, 3 sq. iteratur. itaque Seneca sub-
limia librum 11 praeter alios amplexa ante res caelestes
absolvit (Stud. I 124 sqq.). id unum Hermannum Diels
merito offendit, quod in libro I recentissime scripto ad
a^ra relapsus dispositionem generalem neglexit (Stud.
I 125). ceterum a terrenis eum ad sublimia atque ad
eaelestia ascendisse nunc constat.

PRAEFATIO XI

Bestant ipsa sublimia in medio posita, quorum binos
libros artiore quodam vinculo conexos atque librum IV b
ante II, V ante YI scriptos esse vidimus. niyic ordinem
Senecae IVb n, V VI fuisse, non V VI, IV b II proban-
dum erit. atque aquas caelestes libri IV b aquis terrestribus
in ni IVa tractatis oppositas esse p. X patuit. yentos
Gum his cohaerere nemo censuit neque ipse Seneca prae-
fatione jquadam usus vel digressione professus est: liber V
de ventis conscriptus praefatione prorsus caret et carere
potuit, quia a^ri et fuhninibus apte venti asseruntur.
itaque libro 11 praemisso (cf. 1, 3) a verbis ventus est flums
aer optime incipit V 1, 1. toti vero sublimium parti prae-
fatio deesse non potuit, neque eam initio libri IV b nunc
manci defuisse veri est simillimum (Stud. I 112, cf. 114).
deinde verba sed haec aUas 11 7, 2 ad doctrinam Demo-
criti V 2 sq. reprobandam spectare videntur, nisi ea ad
Stratonis placita postea VI 13, 2 adumbrata referre mavis
(Stud. I 116 — 118): neuter enim locus ante II 7 con-
scriptus est. huius ordinis gravissimum indicium adhuc
neglectum VI 19, 2 exstat, ubi voce humana in dolio re-
sonante pertractata additur (aer a^ra) agitat non aliter
quam iUa, de quibus paulo ante rettuli, inania indUo
damore sonuertmt: de his Seneca neque in libro VI neque
in V sed 11 29 (cf. 27, 4. 28, 1. 6, 6) egerat, cum Metro-
dori Cbii similiumque auctorum de tonitruis placita red-
debat.

Itaque uno tenore libros 11 V VI videtur conscripsisse,
postquam dissertationem de aquis caelestibus (IV b) magis
auctores suos quam apertum consilium secutus absolvit,
(nam de fulminibus post grandinem acturum se esse nego
eum promisisse, cf. infra). hac de causa dispositionem
totius materiae 11 1, 1 sq. adumbravit, cuius mediae parti
nubila imbres nives (^ventos tcrrae motus fidguray tonitrua
guaecumque aer fadt patiturve adscripsit. nimirum sic
fere verborum oontextum supplendum esse, etsi olim du-
bius haerebam (Stud. I 116), nunc Haasio concedo. hanc
enim enumerationem , non ipsos libro^.^ ^^^e.\a»s^ ws^^ssis»

XII PRAEFATIO

Senecae II 1, 3 ex eo quaerit: quomodo de terrarwm motu
quaestionem eo posuisU loco, quo de tonitribus futguribuS"
que didurus es? qui, si librum VI cognitum habuisset
eumque in locum libri 11 tunc conscribendi successisse cen-
suisset, sine dubio quo dicturus eras quaerere debebat.
neque igitur ulla manet difficultas, sed pristinus librorum
ordo satis constat, qui immutatus vel perturbatus in arche-
typum codicum manu scriptorum venit. atque praefationes
quae traduntur semper cum ipsis libris coniunctas fuisse
neque ab iis revelli posse pro certo habeo (Stud. I 110.
113 sq. 115. 120).

Habemus igitur opus octo libros amplexum, quorum
sex integri duo tmnci ad nos pervenerunt; novimus ordinem
et partium et singulorum librorum. restant subscriptiones.

II. De snbscriptionibns librornm et editione

Toti operi titulus videtur fuisse Natu/ralium Quaestuh
nu/m libri octo, talis enim e codicibus eruitur; neque enim
interest, quod in multis de Nat, Quaestionibus legitur. ne-
que est, cur haec collocatio verborum nobis displiceat, quam
antiquitus sollemnem fuisse E. Norden mihi probavit: in-
verso enim ordine substantivum et adiectivum singulari tan-
tum numero adhibito collocabantur velut Historia Naiuralis,
Institutio Oratoria, sane tituli generalis testimonium nullum
exstat, neque ipse auctor in praefatione libri III illum
prodit, quoniam de causis tantum mundi loquitur (§ l).
paulo propius ad solitam inscriptionem accedere videntur
quae 11 1, 1 leguntur onmis de universo quaestio . . divi-
ditur, et II 1, 3 quomodo de terrarum motu quaestionem
eo posuisU loco. proxime accedit ep. 88, 24 cum venfum
est ad naturales quaestiones, geometriae testimonio
statur, neque vero de suo opere hoc loco disserit neque
in ep. 89, 17. tamen Naturalium Quaestionum {(pvHy.6bu
^Yj;trifA(k(oi') libros Senecam conscripsisse et sic inscripsisse,
generali autem titulo speciales singulorum libellomm ad-
didisse veri est simillimiun.

PRAEFATIO Xm

Ne singali quidem libri subscriptionibus carebant,
quaram forma genuina aliquo modo recuperatur. quam-
quam enim in codicibus manu sciiptis varias legimus et
plerasque recentes neque in archetypo eas traditas esse
facile observamus, tamen paucissimae inter libros lYb/V
et V/VI insertae et in duobus melioris notae codicibus
H et L marg. servatae sine dubio vetustiores sunt (Stud.

I 40), scilicet hae: (Lucii) Annd Senece liher IIIms ex-
pUdt de nuhibus. incipit IIIIus de ventis. et . . de
ventis liher UIIus explicit. incipit Vus de terrae motu.
harum subscriptionum neque numeri neque reliqua ex ipsis
codicibus HL deiivari potuerunt, quoniam hi cum tota
8ua classe a libro IV b incipiunt eiusque libelli initium
de nubibus conscriptum in codicibus prorsus deest. hac
de causa Hermannus Diels originem harum subscriptionum
altius repetendam esse egregie divinayit. neque dubium
est, quin tres illi libellorum tituli ad ipsum Senecam re-
cedant; nimirum ad ceteros libellos adscriptus nullus ex-
stat titulus, itaque ne in archetjpo quidem servabatur.^)
attamen ne librum II quidem titulo, qui de fulmimbus et
tomtrihus similisve fuit, caruisse inde sequitur, quod initio
tota naturali mateiia breviter disposita et inter cetera
sublimia motu quoque terrarum — sic enim recte verba

II 1, 2 ab Haasio suppleta sunt — in vicinia fulminum
oommemorato interlocutio. haec fit: quomodo de terrarum
jnotu quaestioncm eo posuisti loco, quo de tonitribus fulgo-
rihusque dicturus es? (H 1, 3). tam prudenter neminem
iam interrogare potuisse nisi de rebus in hoc libro trac-
tandis edoctum Schultess rectissime monuit; neque vero
quae ille nimis acute coniecit (Senecam enim opus re-
tractasse contendit) probari possunt, neque quae ego no-
tam quandam antea in libro IVb prolatam cum toto huius

1) Plures in codice Z interpolato leguntur sed coniectuiis
debentur. ne illa quidem libri IVb subscriptio integra traditur:
Explidt liber III de nivibus. Incipit liber IIU de ventis
cf. in&a p. XXIIL alio modo interpolata eadem 8ubecrl^t^.^\ss6
in codice E titulus de grandine et nuibibus \^^^.

XIV PRAEFATIO

libri initio interiisse ratus olim contendi (Stud. I 114)
iam arrident. immo Pium Kern seminarii nostri nuper
sodalem secutus e libelli titulo Lucilium et quicumque
libellum perlegere coepit argumentum libri II divinasse
nunc crediderim. sufficit enim haec explicatio simplicissima
et ceteris praestat.

Paucos igitur libellorum titulos antiquitus traditos
unumque non servatum sed favente Minerva recuperatum
ad ipsum auctorem aliquo modo recedere constat. neque
ceteris libellis defaisse titulos consentaneum est, qui con-
iectura tantum colliguntur.

Magis dubii sunt numeri ipsis subscriptionibus additL
nimirum ceteros tamquam recentissimos omnes missos fa-
ciunt, isti tantum in codicibus HL libellis IV b et V ad-
scripti in litem veniunt. atque hos quidem una cum
titulis e Senecae editione fluxisse Diels coniecit, ego negavL
mirum sane est, quod liber IV b tertio loco et a Seneca
conscriptus est et in nonnullis melioris notae codicibus
numeratur, non ponitur. at casu hop factum est: neque
enim in archetypo tertium hic liber obtinebat locum
sed quintum. ordo enim librorum in illo hic fuit:

I n ni iva ivb V VI vn,

atque huius ordinis numeros 1 — 8 libelli prae se vel sub^
scriptos ferebant (cf. Stud. I 84 et infra). codicum vero
HL aliorumque numeros aliunde inlatos esse cimi Schul-
tessio comprobatum duco. praeterea si ipsi a Seneca ad-
scripti singulis voluminibus adhaerebant, non explicatur,
cur his neglectis antiquitus toti libri loco moti sint
neque igitur numeri genuini ordinis a Seneca ipso dati
voluminibus editis additi videntur fuisse.

lam quaeritur, num ipse Seneca totum opus ediderit
atque, si edidit, quonam ordine usus volumina dispo-
suerit.

Codicum manu scriptorum vel potius archetypi ordi-

nem pervetustum esse, non medio aevo ortum, inde apparet,

^uod Naturales Quaestiones ne correctoris quidem manum

intra aetatem l^aviorum et Carolingicam perpessae sunt.

PRAEPATIO XV

neque seriem librornm in membranis sese excipientiom cor
scribae mutaverint vel totis libris loco remotis turbayerint,
causa inveniri potest. itaque Th. Birt singula volumina.
papjracea, cum in membranas transcriberentur, pristinum
ordinem non retinuisse ratus inde duas codicimi familias
originem traxisse contendit. hoc falso putari probavi
(Stud. I 83), neque voluminum illorum partem genuinum
ordinem servasse partem amisisse concesserim. obseryamus
enim ex pristino illo, qui fuit

m IVa, IVb II V VI, Vn I, immutatum
hunc I II m IVa IVb V VI VH

factum esse. sex igitur volumina suum ordinem tenent,
duo ceteris praefixa leguntur. itaque quisquis ordinem
inyertit, pristinum illum noyerat. neque hunc nisi ex nu-
meris in subscriptionibus additis scribae noyisse poterant:
atqui si volumen m vulg. primum omnium, vol. V vulg.
quintum esse in subscriptionibus legebant, his ceterisque
subscriptionibus male intellectis volumina I et 11 ceteris
praefigere non poterant. neque igitur hos numeros genui-
nos (m =* 1 ) scribae legebant, neque papyraceorum volu-
minum male cohaerentixmi vestigia exstant.

Ipse auctor eiusque amici numeris adscriptis non in-
digebant, quoniam quo ordine singuli libelli conscripti et
transmissi essent, bene noverant. accedit, quod consulto
quosdam ILbros e conexu vetustiore eximere, reliquam
seriem intactam relinquere non scribae est sed scriptoris,
non fortunae sed consilii, non ignorantiae sed rationis.
itaque scribarum recentium manui ordo archetypi non
debetor.

At ne Senecam quidem ipsum libellos Lucilio missos
statim bibliopolae dedisse putaverim (Stud. I 130 sqq.).
priores enim dum scribit de cito eis in lucem edendis non
cogitasse mihi videtur, quoniam lacessitus ab imperatore
iam infesto malum stomachum neque celabat neque celare
conabatur: in tribus demum ultimo loco scriptla VI V\L\
summissum se Nerom Caesari osteivtQibQAi (^W^A^^V^^^^^-

XVI PRAEPATIO

neqne igitor ipsum auctorem sed e niimero faTniliarimn et
amicoram aliqaem mortni iam Senecae opas edidisse ali-
qnanto celerius conclnseram. ipsnm enim editionon parasse
nnnc credo, paratam ab amicis post Xeronis mortem editam
esse. observamns oiim novato ordine libmm I vnlg, ce-
teris praepositnm ease, scilicet Inenl entissimae de deo dis-
sertationis eansa, et praeter enm libmm II, cnins initinm
dispositionem totius matenae continet observayimns (Stnd.
I 125) auctorem operis, cum per septem lib^Ios a terre-
nis ad caelestia ascendisset, ua iam octavnm additurum
tripartitionis 11 1 datae et totins rationis oblitnm ab
aethere ad a^ra relapsnm esse, tamen in praefatione hnius
libelli theologiam professnm cetaram scientiam despicere.
itaqne consilinm snnm aliqno modo immntayit, mntato
ordine et fortasse retractatis libellis primis totnm opns in
Incem edendnm sibi proposnit, panca additamenta singniis
lil»is ipse adiecit (cf. de m 12, 3 [vel III 14] et I 6, 1:
Stnd. I 129).

Hoc consilinm persecntns post pancos annos, L e. initio
aetatis Flayianae, Lucilins alinsre amicorum, qnisqnis fcdt,
praemissis libris I et 11 ceteros libros paene intactos snb^
innxit totnmque opns in vnlgns exire inssit atqne singnlis
deinceps nnmeros 1 — 8 adscrip»t.

in. De fatis eperis editi

Historiam teztns vetustiorem prodnnt testimonia, qno-
mm index ad calcem hnins editionis legitnr.

Primns libros sibi fortasse^) singiUatim missos LuciHns
legit itemqne nondum editos M. Annaeus LueannS
fratris Melae filins, qni cnm patmo a. 65 oceidit. atqne
huoc nonnnllis carminis de bello civili pangendi locis
Katurales Quaestiones exprimere interpretes observaverunt;

1) Dnbitationem movi 3tud. I 131 aq., neque mihi per-
snaeit, qni eam naper tollere eonatus eat: Otto Knder, die Ab-
/oMmn^sjfett wm S^ueca Briefen, Tnbingen 1906.

PRAEFATIO XVn

Nili descriptionem (N. Q. IV a cap. 2) in librum X trans-
tidisse Diels, ultimam mundi inundationem (m 27 sqq.)
in oppugnatione Ilerdae in 1. lY ennarranda imitatum
esse Hosius evicerunt. neque dubito, quin plures libro-
rum? IV — X versus Senecae placita sapiant (Stud. I
108 sqq. 127). neque yero multum inde subsidii ad
textum Senecae emendandum evadit, si ultima libri IV a
capita nunc deperdita excipis, quae Lucanus integra legit
et expressit.

lisdem Quaestionibus, imprimis libris III et V, Aetnae
carminis auctor usus est, qui intra annorum 64 et 78
spatium illud conscripsit. hunc ipsum Lucilium fuisse e
Senecae epistula 79 nemo certis rationibus probavit
neque probabit, tamen suspicio non est semovenda
(Stud. I 107). manifestus enim est utriusque auctoris
Gonsensus a multis interpretibus detectus et agnitus, qui
neque fortuito inter aequales de eadem materia locutos
intercedere neque ex eodem Graeco fonte emanare me
iudice potuit. quamquam enim sermo poeticus et figurae,
quibus spiritus ceteraeque naturae vires tamquam per-
sonae et animalia introducuntur, ad communem utrius-
que fontem redeunt, obstant tamen voces Latinae et
sententiolae mirum in modum conspirantes , ne Aetnae
carmen ante Naturales Quaestiones earum nulla ratione
habita compositum esse coniciamus. ne praefationes qui-
dem Senecae praeterisse videtur poeta, cf. Vn 1 cum
Aetnae versibus 224 sqq. et 251 [et fortasse III praef. 3
cum Aetnae v. 24]r an tu illud placitum in fonte Graeco
fuisse putas? quid, quod alia quoque Senecae scripta
poetae innotuerunt? initium enim Herculis tragoediae
in Aetna expressum esse Carolus Catholj meus nuper
observavit, cf. Herc. v. 4 quacumque Nerem porrigi
ierras vetat et Aetnae v. 94 quacumque immensus se
terrae porrigit orbis extremique maris curvis incingitur
undis, neque igitur dubium, quin pendeat poeta a Seneca,
neque mihi quidem, quin Lucilius ille esse potuerit. a.t»^<^
iam carmen miserrime traditum ^SaW^i^iibm Q,\v»«^v5PcSsssi&

SmBmoAJs xrATVBAjj. qdaxst. dd. Gezoke. ^

XVm PRAEFATIO

adhibitis saepe facile et feliciter corrigi posse patet: Quae-
stiones ex Aetna vix correctionem recipiunt.

C. Plinius Secimdus ad Historiam Naturalem oom-
pilandam, quam a. 77 Tito imperatori misit perfectam,
semper fere alios adhibuit auctores nec Nat. Quaestionum
Annaeanarum expressis verbis meminit, tamen in libro 11
componendo iis usus (cf. N. Q. m 26, 7) dissertationem
de nubibus imbribus nive initio libri IVb a Seneca datam,
quae postea periit, novisse videtur (Stud. I 104 sqq.).

Comelium Tacitum Senecae imitatorem foisse et
inter cetera etiam Nat. Quaestionum sententiolas suas
fecisse Zimmermann probavit. eademque aetate B. lunium^
luvenalem Annaeana legisse 0. Bibbeck, ne hoc quidem
opus praetermisisse ego observavimus (Stud. I 103).

C. Suetonium Tranquilltmi id adhibuisse non con-
stat. leguntur in vita Horatii (post verba ad res vene-^
rias intemperantior traditur) quae interpolatori deberi cre-
debantur haec: nam specula Kj^oyto cubiciUo scortans dicitur
hahuisse disposita, ut quocumque respexisset ihi ei imago coir
tus referretur. hanc fabulam obscenam de Hostio Quadra
N. Quaest. I 16 narrari et inde in vitam Horatianatn
translatam esse 6. E. Lessing observavit. contra in Pra-
torum libro IX ipsum Suetoniimi de naturis rerum (fr.
124 — 160 R.) prorsus aliter atque Senecam dissemisse
patet; num placita quaedam ab eo sumpta addiderit, non
liquet, quoniam non verba Suetonii ipsa sed Isidori tan-
tum aliorumque excerpta ad nos venerunt. ex his impri-
mis fr. 154—156 et 160 cum libro IVa, 159 cum 1. VI.
Annaeanis conspirant, atque in fragmento de etesiis in-
crementi Niliaci causa conscripto (156) verba quibu^ conn
gestis NUus in Aegyptum erumpit adeo cum N. Q. IV a 2, 22
et quaoumque mox potuit vnconcestusf erumpit concinunt,'
ut inde Senecae textus emendari possit: hic enim quin
vi congestus scripserit, nunc non dubito. atque ad § 26*
tamquam testimonium fragmentum 160 physici dicwnt, guo
tempore hiemps hic, aestatem sub terris et vice versa; [ui
Ik^eiius ostcndiij putealem aquam aestate frigidissimam.

PRAEMTIO XIX

hieme vero tepidiorem. adscribere potui. tamen fortuita
haec congruere si quis contendit, equidem eum refellere
nequeo; cetera enim alias doctrinas sapiunt multaque ha-
rum quaestionimi placita circumferebantur.

lam' duorum saeculorum spatiimi nullum Naturalium'
Quaestionum testimonium praebere videtur. sequitur ad
calcem IV saeculi Ammianus Marcellinus, SjnmiacbO'
rum et Nicomachorum aequalis, quem Senecae de fulmine<
doctrinam in Rerum Gestarum libro XXIII exprimere
Yoluisse Yalesius optime suspicatus est. hanc suspicionem
pluribus argumentis fulsi (Stud. I 99 sqq.). neque est, cur
Ammianimi ipsuni Senecae opus inspexisse negemus: quod
enim Theodorus Mommsen coniecit, inter hos duos auctores
chorographiam q. d. Plinianam intercessisse, refutavi. verba
Senecae ab Ammiano nusquam fideliter expressa sunt neque
igitur corrupta inde medelam accipiunt.

Hanc non exspectamus sed aliquo modo accipimus a
lohanne Laurentio Lydo, qui cimi libros de mensibus
medio fere saeculo VI graece oonscriberet, placita Sene-
cae de Nilo (IV a 2) pleraque libro IV inseruit (Stud.
I 94 sqq.). at hunc textum Nat. Quaestionum corruptum
legisse inde probavi, quod verba bene tradita satis fideliter
in sermonem Graecum transtulit, ubi nos menda depre-
hendimus, ipse liberrimam conversionem praebet. atque
gravissimum est hominem Lydum ne id quidem repperisse,
quod IV a 2, 20 restituisse mihi videor nec Cdystrus sub-
iacen<^sy Tmolo, ubi subiacent molo tradebatur. sequitur
igitur, ut codices Nat. Quaestionum manu scriptos,
qui ad Laurentium nosque pervenerunt, Sym-
machi ceterorumque curam non accepisse sed men-
dosos circumferri et describi solitos esse censen-
dum sit. nimirum nonnullis locis libro Laurentii ad-
scito et menda tolluntur et coniecturae sive firmantur sive
refelluntur. tamen nescio an maiorem fructum Lydus a
Seneca capiat, cuitis verbis comparatis excerptorum Grae-
corum emendationes protuli (Stud. I 94), WilivscK ^<^%\jb'^
simillimas edidit. ^ummi vero momeiv^i est c^o^'S.«tT«i»».Ti»ak

XX PRAEFATIO

Diels primus vidit, Bjzantinmn integram librom IV & de
Nilo scriptum legisse. qua de causa huius excerpta ad
calcem libri addidi.

His antiquitatis testibus recentiores accedunt velut Vin-
centius Bellovacensis et Albertus Magnus, qui medio fere
saec. Xm Nat. Quaestiones excerpserunt (Stud. I 89). haec
testimonia et ampla et sincera magni aestimabant, qui
melioribus codicibus carebant, Haase Larisch G. Miiller alii:
nunc postquam codices integri si non ipsi ab illis exhau-
sti tamen eiusdem notae (Stud. I 49 sq. 70 sq.) non paaci
nobis innotuerunt, missa facimus. unam conamemoraverim
notitiam medii aevi ineuntis, quam curae Ottonis Bossbach
debeo, Annalium Coloniensium max. ad I 2, 1 exscriptam.

IV. De archetypo familiis stirpibns codicnm

Unus tantum Naturalium Quaestiontmi liber mana
scriptus seorsim a ceteiis Senecae libris traditus isque
iam truncatus compagibus solutis et discissis aetatem tulit
(Stud. I 86 sqq. II 5). eo enim tempore, quo primum
descriptus est, finis libri IV a et initium libii IV b nescio
an quaternionem amplexa interciderant, postea plura de-
fecerunt foliis illis amissis vicina. litterae huius exem-
plaris satis vetusti et detriti a scribis aetatis Carolingicae
aegre dispiciebantur, aegrius a recentioribus. neque igitor
saepius quam bis describebatur, mox istud in dies magis
truncatum et foedatum periit.

Unum huius operis exemplar medio fere saec. IX vel
exeunte Constantiae fuisse e catalogo pervetusto (p. 15 Bekk.)
divinavi, quem in monasterio St. Galli perscriptum esse et
H.Blass (Fleckeis. ann. suppl. vol. VHI p. 166) et ego ne-
gavimus. ibi enim legitur Senece ncUuraUtm quesUomm I
(id est voUmen imum): ab eo igitur tota fortasse memo-
ria nostra pendet. sine dubio potuit hoc corpus heredibus
non relictis perire, potest ad alium codicem alibi serva-
tum sed nobis ignotum memoria nostra recedere. neque
nbi eodex archetypus exaratus sit, utrum ex Italia ad

PRAEFATIO XXI

Rhennm superiorem yel in Francogalliam an aliunde ye-
lut a Scottis deportatus sit, quorum studia et librorum
copias H. Zimmer- nuper egregie resuscitavit^), hodie di-
iudicari poterit, nisi cui e mendis scribarum litterarum
genus in archetypo exaratarum elicere contigerit. hoc
vero constare mihi videtur, in monasterio quodam ad
Ehenum superiorem vel in Francogallia sito volumen illud
unicimi exeunte saeculo IX magis neglectum quam lectum
fuisse (Stud. I 88).

LibeUi in hoc codice exarati ordine vulgari sese ex-
cipiebant:

I n m IVa . . IVb V VI VII,

atque singulis me iudice numeri 1 — 8 adscripti erant (Stud.
I 84 et infra p. XXIIIsq.). in medio codice octo fere folia
interciderant. itaque partes codicis bipertiti libros I — IV a et
IV b — Vn amplexae inter se commutari poterant et com-
mutatae sunt. neque enim audiendus est Gundermann, qui
pristinum ordinem IVb — VII, I — IV a fuisse et prima
ultimaque codicis folia interiisse, id quod saepe in aliis
observatur, contendit: nimirum si talis fuisset archetypus,
causa deerat, cur scissura inter libros VII et I integros
facta utraque pars pristinimi mutaret locum.
i^ Atqui hunc ordinem perversum is reperiebat et re-
cipiebat, qui prior archetypum satis fideliter depinxit.
Neque numeris libellorum deterrebatur, quominus a verbo
Grandinem IVb 3, 1 initium operis exarandi faceret, quin
etiam ne numeros quidem huius partis (IV b — VII) omisit;
alterius partis (I — IV a) libellos praetermissis numeris
subiunxit. hunc codicem, quem nominavi, saeculo X
in Francogallia scriptum vel potius statim illuc transporta-
tum esse putaverim. ibi enim quoniam ter vel quater
(cf. ^'Xq et Z) describebatur, parens codicum melioris
notae factus ultra saeculum XII exstitisse ipse non videtur
(Stud. I 35 sqq. 88. 11 6 sqq.).

1) Cf. Pelagius in Irland, Berol. 1^01, ^. 1 ^^s\. ^V^^o^-

XXII PRAEFATIO

A - Iterum idem archetypus a monaclio recentiore, saeculo
fortasse XI vel X exeunte , descriptus est (Stud- I 8 sqq.
U 35 sqq.). Hoc apographon A neglegentis scripturae et
lacunosum neque ab interpolationibus multis gravibusque
liberum in Germania superiore opinor servabatur. inde
enim fluxit codicum mutilorum memoria, quorum pars in
monasteriis Germanicis fuit vel nimc est {&)^ pars in
Italia (c), unde libri vulgares aliunde suppleti pendere
videntur. ipsius codicis A ultra saeculum Xm vestigia
non reperiuntur.

Archetypus ipse mox totus interiturus illis temporibus,
cum iterum describebatur, iam maiorem labem perpessus
multis locis oculos legentium miserrime cruciabat et folia
non solum antea deperdita sed etiam praecedentia amiserat:
deerant igitur totus liber lYa, ultima libri UI capita inde
a verbis efferaMur, quaedam ad media (III 25, 6), denique
exordium libri IV b. apographi A scriba integros reperie-
bat libros I — III usque ad verba supra aquam tota {JH
25, 6) et partem alteram (IV b 3 — VII ex.). atque hos
libellos in pristinum ordinem redactos reddidit et lacuna
non animadversa libros mancos III et IV b in unum con-
■flatos exhibuit. itaque sex libellos numeravit singulisque
numeros adscripsit (cf. Stud. I 30 sq.) hos:

(I n m -f- ivb V VI vn)

12 3 4 5 6

Eosdem niuneros piioribus duobus (vel tribus) omissis
postea in subscriptiones codicum alterius classis trans-
latos esse Schultess et ego observavimus (Stud. I 84 sq.).
nonnuUi enim horum, qui initiimi a libro IV b faciunt, sic
iibellos enumerant:

ivb V VI vn

3 4 5 6

I II m IVa

7 8 9 10

atque has quidem subscriptiones tam memorabiles identi-
demque tractatas nunc repetere (e Stud. I 40; 11 11; 14)
praestat; testibus accedit codex Z.

PRAEPATIO

XXTFT

ExplicM septimiis.
IncipU octavus H

Explidt liber V de
cometis, IncipU
liber VI de dis-
currentibm Z

ExpUcitVIII In-
: icipUVII Q u

Titulum om. GH. Incipit Seneca de
nahtraUbus questionibus L. De
naturcUibus causis Esc. man. pr.

IVb/V. {Lucii H) annei senece liber
III (terciv^ H) expUcit de nubibus.
Incipit IIII(us) de ventis HL mg,
ExpUdt liber III de nivibus. In-
cipit Uber IIII de ventis Z

V/VI. ExpUcU IIIL IncipU V Uber
LK EacpUcit liber IIII de ventis.
IndpU liber V de terre motu Z
{Lucii H) a/nnei senecae naturaUum
questionum ad ludUu/m iwniorem. de
' vmtis Uber IIII (mcipU L add.
sed del.) eoffpUdt IndpU Vus de
terrae motu (de tremor. L) HL* marg.

Vl/Vn. EaplicU V Uber, indpU VI
L. EocplicU liber V de terre moi/u,
Indpit Uber sexius de cometis Z.
IndpU sextus Uber

VH/I. ExpUcU VI IndpU VII mer
L. Explidt Liber Seoc^tus. IndpU
S&ptmus H. Septimus vndpU

yiL ExpUcU (Uber H) VII IndpU
VIII Rhmg, IndpU octavv^ Uber Q

n/ni. Explidt UberVIIL indpU IXE

in/IVa. EocpUcU liber IX (nonus L)
indpU Uber X (X liber L, dedmus
Eso.) OHL Esc.

IV a. nihil subscribitur.

Nimirum e codice Escuiiaiensi N m 13 nihil nisi
titulos librorum primi et ultimi enotatos habemus. plura
de subscriptionibus ab Alberto Magno lectis et in ex-
cerptorum codicibus (H cet.) adpictis addere possum, sed
mpnere su£&cit in his quoque decem libros numerari.
a ceteris meros errores codicum i^ et ^ ^^^jfe^vn. ^«s?»

XXIV

PRAEPATIO

miram illud numerationis yetostioris vestigiimi in H
^dice optimo servatum, quo SexdSa ab huius fonte olim
afoissse et a correctore demum in plerasque subscriptio-
nes iUatam esse aperte proditur: antea enim octo tan-
tum libri sed aliter collocati (I — IV a, IV b — VII) numera-
bantur, quod in arcbetjpo olim factum esse dixi (Stud.
I 84 et supra p. XXI).

Sic ad arcbetypimi codicum reverso mibi duo illius
apograpba et stirpes ab bis pendentes boce stenunate et
imagine ante oculos ponere placet:

saec.
IX

integriores

X ivb— vn, $

I — IVa
XI

archetypns (l— IVa, lac, IVb— VII)

lacunoBi

j I-III26,

IVb-Vn

yulgareB
I-m26

Ubi verba in codicibus tradita discrepant, saepissime
integriorum lectio praestat, multo rarius memoria librorum
A corrigitur.
Menda graviora (Stud. 11 37) ia inveniuntur baec:

n 12, 1 . . conatio svne idu,
ista iaciUcUio atm ictu A

n 33 quemadmodum ex-
ploremus, quemadmodum
inierpretemur, quemad-
modum exoremus A

conaiio sme ictu cet. om.

quemadmodum interpretemur,
quemadmodum explore-
mus

alia menda alibi (Stud. I 29 sq, 35. 77) congessi, neque
desunty qnae addere possim.

PRAEFATIO

XXV

Multo plura in codicibus familiae A lacimosis depre-
henduntar, veluti undecim lacunae ampliores in libris
prioribus (Stud. I 8sq.): scilicet I 1, 6. 2, 9. 6, 2. 11 9,3.
12,2. 14,1. 40,5. 41,1. 66,3. 69,3. m 11, 1, qua
socordia fuit, scriba totas omisit lineas. alibi verba
transposuit non pauca, libere sententiolas reddidit, corrupta
coniecturis emendare studuit, inepta quae yidebantur aut
sustulit aut correxit. cuius licentiae haec exempla ad-
ferre sufficiet:

I praef. 17 hoc certe sciam,
omnia a/ngmta esse, men-
sus deum.

m 16, 1 ad simUitudinem
Ulam humamrum corpo-
rum natura formavit 0,
ubi ex Ula corruptum
Ula/m in archetypo erat

n 48, 1 nam et quod per-
petuum voca/nt fulmen fini-
tum est. aeque enim [estj
ad diem respondent, nec
ideo minus finitum est,
quia muMa significat. et
quod prorogativum vide-
twr, fimtum est.

hoc loco quod mendose respondent pro respondens tra-
debatur manifestarum in A interpolationum ansa fuit,
ceterum in deo et natura a Seneca commemoratis scriba
religiosus offendit.

His quam brevissime adumbratis ad singulas utriusque
familiae stirpes discemendas transeo et primum melioris
illius nominatae tres vel quattuor delineaverim (Stud.
I 71. n 7—27):

hoc certe sciam, omnia a/nr
gusta esse. sed haec de-
inde. A

Ulam ad simMUudinem huma-
norum corporum forma-
vit deus A [de libris
vulgaribus cf. Stud. I 28].

nam — esit. aeque enim
talia ad diem respondent,
nec ideo finita non sunt^
qmamultum tempus sig-
nificant et q. — est. A

) obtutu e loco supra p XXV

Haec codicum ratio i
allato n 46, 1 dispicitur

aeque enim est ad diem re- aeque — minus f. esi om. d
spondent, nec ideo minus est om. Z (ante ad)

finitum est, qaia multa quia m. siffnificat om. jl
signifiaU. ^

ita^ue integer hic locuB in f) et Z, dubiae originis codice,
traditur; aocedit L, cuius in margine supeiiore verba quia
multa significcmt. et quod prorogaHvum videtur, finitum
est supplentur (L^), et J, ubi parum recte guia m. signi-
fi/fiai ant« eque enim a manu reeentiore (J*) adduntur.
stirpes ^ et A suis mendis et a^oscuntur et constituuntur.
neque igitur hinc sed ex ipao stirps (f derivata est

PRAEPATIO XXVH

Haec stirps (Stud. 11 20 sqq.) ante saeculum XII me-
dium orta e codicibus notis exhaustisque haud ita facile
circmnscribitur. codex enim Opsopoei Memmianus, qui
optimus et vetustissimus fuit, interiisse videtur; U vilissi-
mus et Escurialensis III 2 accuratius examinati non
sunt; ST aliunde interpolati sunt. praebet igitur unus
fere codex P neglegenter scriptus fundamentum totius stir-
pis. atque in ipso codice q menda permulta videntur fuisse,
gravia nuUa. uno loco VII 11,3 sententiolam a scriba
omissam in margine codicis q adiectam fuisse et inde
falso collocatam in textum librorum PT venisse apparet
(sed recte in U, nisi hic aliunde correctus est). ceterum
singula verba saepe omissa sunt, plura ter vel quater in
P, saepius in T, sed haec locis diversis (Stud. 11 24 sq.).

A ceteris codicibus loDgius distat Z (olim R nomina-
tus: Stud. II 21), qui utrum eiusdem stirpis Q an sui generis
sit, ne nunc quidem, postquam paene totum contuli, elu-
cet. sane multas praebet lectiones aut bonas aut, id
quod minus suspectum est, bonis similes, velut:

V 16, 2 C7'€herque -d-ZL^] crehrisque dXQ

1(), 4 intervenit <fZL^] invenit intus venit S^T
Vn 17, 1 myndius PH(d)Z] mindius J^ mUidius ET

mu/ndius X mydius P medicus d
rVa praef. 45 Messallina FortuD. em.] messcdia OZ

messala ceteri codd.
Vn 15, 2 quot Fortun. em.] quod Z quid 0(?) et <f

potuit igitur has talesque lectiones scriba codicis Z ex
ipso libro accuratius lecto sumere. alias fortasse e
codice neglegentius lecto hausit, cf.

ni 30, 1 ad quae] atque ijZ

IVa 1, 2 exortum] ortum ^(velij^Z ortus gE

V 12, 2 scindit] cindit F^Zh^ sdngit X
12, 3 iustorum B^Ep] istorum dRXZ

Vn 1, 3 statum ijEilU] statim cfHpZ.

tertium genua plane interpola^ioTixmi ^k^V.^ ^^s^^

XXVm PRAEFATIO

VII 1, 2 trepidat] strepidat P^ strepitat PHZ
V 16, 2 illa Hjl] illa rixa P in iUa rixa dgTZ

in iUa pugna E
IVa 2, 2 aut sterilis annus aut fertilis (sterilis X)
est^ aut fertilis ann/us aut sterilis est Z
2, 6 cautium] et acuta Z, quod L* pro et iUis
recepit.

eiusdemque generis sunt correctioDes orthograpliicae, quo-
niam in Z semper fere neglegere pro negligere, Aristoteles
pro Aristotiles scribitur, et III 27, 14 versus Ov. Met. I
286 — 289/90 ex exemplari suppleti, quod templis pro
saxiris praebebat (jpoiuitque — malo om. Z), atque HI 27, 13
om. fulvos vehit u/nda leones (cf. Stud. I 54). talis igitur
liber a suspicione nusquam fere liber est, neque inde
quarta codicis d^ stirps probari potest. cum PT non raro
consentit, neque vero in totis lineis omissis, immo in Z
haec desunt verba:

ni 27, 9 stringit — montium post montium
rVa praef. 4 fortasse — petitur post petitur

2, 29 inde a maria vel alternatis usque ad finem

(§ 30)
rVb 13, 4 large redegit ad om. Z^ suppl. in mg. Z*
VI 32, 5 morhipetent sive hostium sive civium (sic Z*!)

gladii sive om. Z^ post sive, suppl. Z* in mg.

[sequitur insularum, om. P Memm.]
VII 8, 3 non ut — cursus post rotari?

baec verba in PT exstant, qui aHus aUa praetermiseront
(cf. Stud. n 24 sq.). neque igitur cuiusnam stirpis Z sit,
adhuc patet, neque hoc uno codice satis miro quarta stirps
constituitur: res dubia relinquitur.

Dilucida est stirps X et satis a me olim e codicibus
PKL^O et excerptis M restituta (Stud. I 41—47,11 13
— 19). hi enim codices omittunt

II 23, 2 his maximis — est ignem post in ignem
n 48, 1 quia m. significat: cf. supra p. XXVI
VI SO, 3 celehrant — ex infimo ante veniunt.

PRAEFATIO XXIX

praeterea una quaeque pagina menda minora huius stirpis
praebet. neque mirum est, quod in J^L' lacunae expletae,
menda saepe correcta sunt. adem in aliis codicibus factum
esse veluti iis, unde P et T descripti sunt, suspicio est,
neqne vero horum fata nobis ante oculos versantur, quo-
niam libn, qui correcturas inter lineas vel in margine
habebant, ipsi perierunt. L^ autem e Z eiusve gemello
pendere nunc probavimus, de J^ postea videbimus, cum
de codicis £ fide disputaverimus.

Exemplaris X parum fidelis memoriam L^ optime ser-
Vavit, paulo minus J^ eiusque gemellus E etsi vetustior
tamen parum diligenter scnptus, maxime neglexit minima
cnra exaratus; diligentius perscripta sunt exceipta (H)
neque vero a suspicione interpolationis libera. haec re-
petere singula nunc non necesse erit.
9* Stirpi '9', imprimis codici H, summa fides habenda est.
tamen ne huius quidem exemplaris contextus integer fuit,
imde libri EFGH aliique atque inde a III 25, 6 libri
vulgares, quos 7} nominavi, manarunt. in minoribus enim
omnes simul peccaverunt et hos locos omiserunt (Stud. I 55.
72; n 9):

I 3, 5 deinde vmltas — imaginem solis post ima-

ginem solis
II 48, 1 aeque — finitnm est: cf. supra p. XXVI

V 1, 3 flmtus est — fuerit ante fluctus est, ubi

EFGH etiam in unam partem om.

V 18, 4 an non nasci post nasci [ubi integer est <f,

non ij!]
Vn 5, 3 talem — fuisse post fulsisse.

Atqui hi in duas partes discedunt. nam libris FGH
eadem vitia insunt, eadem verba desunt:

VI 30, 2 cum pars — deesse, ubi in H hiatus exstat

VII 10, 2/3 nohis suspicionem — praehere ante nohis

opinionem
rVa non integrnm scribae reperiebant, desinunt enim
F in verbis nivem diWw/at ^.^Y^^^^^si. ^^-fif^^s.

XXX I^RAEFATIO

vemis § 19, G in cum quis praef. § 13;
praeterea Etonensis et Escnrialensis totum
IV a librum omittunt, sed liic in Escnriar
lensi ab altera manu usque ad tuUt arentibus
2j 9 additus est.
quartus locus 11 6, 5 , de quo olim dubitavi (Stud,
I 68; n 9), totus in GH exstat.

codex F ascita A familia interpolatus, unus H prorsus

sincerus est.

Ab altera parte stant £ et i^, qili uno loco, III 26, 4 sq.,
eadem verba non famen — certo tempore omiserunt (de
rVa 2, 27 cf. Stud. I 72), saepissime in levioribus corrup-
telis conspirant (cfi Stud. I 73).

Mirum est, quod ordijaem librorum triplicem praebent
huius stirpis codices. H enim, qui a Grandinem IVb 3, 1
incipit, Vincentii BeUovacensis codex ceterum similiter at-
que E interpolatus, tres a Grandines (sicl) orsi G Eton,
Escur. ordinem familiae sane perversimi fideliter serva-
verunt (atque ultimum librum hi aut mutilum praebent
aut prorsus omittunt):

ivb V VI VII, I n m (iva).

ij contra codices vulgares ij prioribus libris I — III 26, 6
e A sumptis hos adnectunt:

. . m (26, 6— fin.) IVa IVb V VI VH.

£F denique £F hunc singularem et de consilio excogitatum
ordinem proferunt:

I— III, ivb— vn, IV a.

itaque quisquis hunc librorum ordinem commentus est,
librum ultimum IV a suo loco reliquit, ceteros septem se-
cundum ij ordinavit (Stud. I 67 sqq. 69). neque desunt
cuiusdam inter F et £ commercii vestigia, scilicet lineolae
in F ad eos praefationis IV a locos adpictae sunt, quos E
omisit (cf. Stud. I 69).
SM Excerpta quoque, quae stirpis X sunt, aliquo modo
enm E cohaerere suspicor. praefationis enim IV a nihil

PRAEFATIO

XXXI

in M traditnr, quod in E deest, immo excerptorum excerpta
in H exstare videntar:

[§ 1 — 13 intervaUum sit

om. H]
§14 cum hene laudari cur

pieris — existimarem fidem

§ 16 praebet H paucis

om. vel mutatis^)

[§16 non debebat mihi —
mori posse § 17 om.]

§18 adice minc victus —
derisus e5 § 18 praebet H

[§19 possum et ipse eqs.
om. H]

[post alia § 7 nec invideho

— intervdllum sit % l^
om. E]

§ 14 cum cupieris hene laur
dari — estimarem fidem
§ 16 praebet £

[§16 non dehehat — furori
mm § 17 om. E]

§ 17 videham apud Gaium

— dissilui
[§ 17 ne viderer — mori

posse om. E]
§ 18 adice nu/nc invictum —

Zttcro. adice nu/nc quoque

vidus — a me indpe § 19

praebet E
[§19 Vergiliamtm — con-

textum om. E]

neque vero locus libellorum neque numeri 3 — 10 in eo
codice mutati erant, unde H ceterique excerptorum libri
pendent.

Alterius familiae jd meliores qui exstant codices li-

d bellos I — in 25, 6 et IVb — Vn exhibent. quorum toti
coUati sunt AB, ex parte C, satis notus est Pragensis
libri B gemellus, alii minus noti accedunt: ex bis stirps d
constituitur (Stud. U 38). ab ea alieni esse qui eosdem

B libellos continent Itali recentes videntur, propter vilitatem
a me neglecti (Stud. I 16 sq. 1141). nuper horum tam-
quam antesignanum detexi Palatinum olim Heidelbergensem
nunc Yaticanum 1579 saec. XIT/XIII, qui auctoritate et
aetate vetustissimos stirpis d codices BC Prag. nescio

1) § 16 non mihi fidem tirannus eripuit non [in aliorum — .
diu om.] puhliei hostes [antequam sui om.] prop. delftti^ \\a\sA.-
Aibus propriiB in M traditur.

xxxn

PRAEFATIO

an aequiperet. inde subscriptiones, initia exitusque libel-
lorum exscripsi, ad plura enim enotanda Eoma iam pro-
fecturus non vacabam; haec vero sui generis esse Pal. 1
satis probant:

nulli num(er)ario neces-
sario factum est Pal. 1

I 17, 10 nulli non vitio ne-

cessarium factum est A

(= 0), paene totum ca-

put om. BC Prag.
n 69, 13 nisi qui effugit BC^

nisi quod effugit A (= d^)

in praef. 1 Non me prae-

terit ABC
in25,6— IVa2,30om.ABC
rVb 1, 1 Grandinem hoc mo-

do fieri si tiH affirmavero,

quo apud nos gUicies fit

(sit A), gelata nube tota

(tota nube A) ABC (= 0)

V 1, 1 Ventus est aer fluens
ABC (fluens aer 0)

V 18, 16 ea, in quihus vita
consumitur AB C ([ca om.]
in quae [vel qua\ v, c. d^)

VI 32, 12 iUi (illis B) et

ohviam exire ABC (= d^)
Vli 1 , 1 Nemo usque adeo

ABC (Nemo usque eo 0)

Apparet uno loco (libri m) Palatinum 1 meliorem
esse quam <f, duobus vel tribus (IV b, 11) quam A, uno
(I) integriorem quam BC, tribus (IV b, I, VI) quam <f,
ceterum cimi d congruere. itaque eum propriae stirpi B
attribuerim.

Cum hoc codice congruunt atque ex eadem stirpe pen-

dent Chisiani 1, 2 et Vaticani lat. 1, 2, 3. hi enim omnes

m praei. 1 praeterit me coUocant (sed Chis. 1 Vat. 1, 3

nisi qui effugit Pal. 1 sed
(ve)l q(uod) n(on?) supra
scr.

Nonpraeterit me Pal. 1 (= 0)

om. Pal. 1

Grandinem hoc modo fieri,
quo apud nos fit glacies,
gdata nube tota, si tibi aff.
Pal. 1

Ymtus est aer fluens PaL 1

ea, in quibu^ vita consumitur
Pal. 1

illa et obviam exire Pal. 1

Nemo usque adeo Pal. 1

PRAEFATIO XXXm

preteriit praebent), atque IVb 1, 1 si tihi affirmavero
Cliis. 2 Yat. 2 cum Pal. post nube tota coUocant, Chis. 1
post sit glacies gelata (e Vat. 1, 3 nihil hoc loco enotavi).
denique I 17, 10 Chis. 2 et Vat. 2 eandem exhibent lec-
tionem non vitio atque Ad^, contra Vat. 1 et 3 nu{m)ario
praebent, utraque coniuncta Chis. 1 non vitio numeratio
habet.

Ex eadem s stirpe, nisi fallor, codices vulgares pendent,
scilicet in prioribus libris I — III 25, 6 e ^d haustis (cf. supra
p. XXIV sq.): magis enim eos cum Pal. 1 eiusque asseclis
recentioribus congruere quam cum d facile probatur. nam
m praef. 1 onmes preteriit me et I 17, 10 non vitio num-
mario (vel num{er)a{i)io) habent. alia exempla Stud. I 27 sq.
congessi. itaque hi codices in libris I — III 2.5, 6 recen-
sendis, ubi inter se consentiunt, mihi £ audiunt. in libris
IV b-'- VII huius stirpis quod testis mihi praesto fuit nul-
lus, dolebam, cum multa stirpis d yitia recipere cogebar:
ipse archetypi textus vix usquam Palatino conlato cor-
rigetur.

Sane libros III 25, 6 — VH in codicibus C g m H p
Pal. 3 ceteris vulgaribus non deesse, sed eonmi textum
stirpis &' esse supra vidimus. is enim, qui mancum esse
I. m et deesse 1. IV a in suo exemplari e familia A deri-
vato observavit, ad hunc hiatum explendum codice 1] nostri
E simillimo potitus inde ceteros libros onmes descripsit
neque ad prius exemplar nisi correcturas quasdam adiec-
turus revertit. idem fortasse ex illo novo codice priores
quoque libellos exemplaris € ceterum iam spreti correxit,
unde interpolationes in Chis. 2 Vat. 2 (Stud. I 15) fluere
potuerunt. magis mirum est, quod libellonmi ordinem
I — Vn adiuvante fortima genuinum vulgo recuperatum
sed numeros 1 — 6 e A saepe servatos reperimus; tamen
codices vulgares exstant, qui septem ut Aldina vel octo
libros enumerant (Stud. 131 sqq.).

Smmmoam KATVRAL qjTAMsT. ecl. Gexoke.

XXXIV PRAEFATIO

y. Index singnlornm codicnm

1. Libri classis ^ qui libellos IVb — VII, I — IVa

continent.

Stirpis ^ [antea {i appeUatae]:

H Parisinus lat. 8624 membr. saec. XII/XIII, olim Q nunc
H appellatus, summae fidei, totus bis a Eossbachio iterum-
que a me (sed capp. IVa 1 — 2 praetermisi) excussus.
Stud. I 38.
G Montepessulanus H 116 membr. saec. Xm, cuius
fol. 10(y Chatelain in tab. 169 depingendum curavit. non-
nulla folia examinavi. Stud. I 10.

Eseurialensis N rH 16 membr. saec. XIII (Stud. I 38) et

Etonensis 89 membr. eiusdem aetatis (Stud. II 11)
artioribus vinculis cum G conectuntur.

Vincentii Bellovacensis exemplar ante medium saec.
XI TT exaratum eiusdem stirpis yidetur fuisse sed inter-
polatum (Stud. I 39, cf. 70 sq.). a Vincentio pendet
Gualterus Burlaeus (Stud. I 39).

De aliis huius stirpis libris cf. p. XXXVI.

Stirpis Xi

L Leidensis Vossianus lat. fol. 69 membr. saec. XII ex-

euntis; folium Nat. Quaest. primum Chatelain in tab. 169

expressum edidit. totum contulerunt Larisch et G. Mtiller.

altera manus, quae mnlta erasit et correxit, cum Z con-

gruit. Stud. I 36, H 13.
K Cameracensis 555 membr. saec. XII a me conlatus^

bonae notae est. Stud. I 37. huius gemellus est (cf.

Stud. n 17 sq.)
J Oxoniensis collegii Sti. Johann. nr. 36 membr. saec.

Xm, quem corrector pertractavit (J*). Eossbach totum

excussit Stud. II 13.

PRAEFATIO XXXV

Leidensis lat. oct. 199 saec. XIV in. neglegenter ex-

aratus, magis L^ quam J^E af£nis. totum contuli. Stud.

I 37, n 13.

Excerptorum coUectionem saec. fere XII confectam

quinque codices praebent, in quattuor excerpta Nat. Quae-
H stionum e X sumpta exstant. horum Parisinum 17 903

membr. saec. XIII ego et Eossbach contulimus. Stud. 11 14

et supra p. XXX sq.

Stirpis q:

P Parisinus lat. 6628 membr. saec. XIII (fort. exeuntis).

totum contulit Eossbach, iterumque ego (sed FV 1 — 2 prae-

termisi). Stud. 137, II 20.

Escurialensis III 2 membr. saec. XIII/XIV, fortasse

item atque P e codice Beccensi descriptus erat. Stud. I 37.
Codex Memmianus Opsopoei, qui periit, eiusdem stir-

pis fuit. Stud. I 40, II 26.
U Monacensis 11 049 saec. XIV vilis est, paucas paginas

excussi. Stud. I 38, II 27.
S Interpolati sunt duo codices: Montepessulanus H 445

membr saec. Xlll ineunte perscriptus, in quo nunc Nat.
T Quaest. IVb — VI 9 tantum servantur, et Parisinus 6386

membr. saec. XIII ut videtur ineuntis. utrumque codicem

et ego et Eossbach contulimus. Stud. 11 21 sqq.

Eiusdem stirpis nescio an Alberti Magni codex fuerit

sane interpolatus. Stud. I 39. 49; 11 29. 31.

Stirpis ignotae:

Z Genevensis lat. 77 membr. saec. Xllex., cuius folium 8^
Chatelain in tabula 170 delineavit. hunc olim E appel-
latum paene totum a. 1902 contuli (sed omisi VI 17,
3 — 32, 12). Stud. II 22, cf. supra p. XXVII et infra
p. XLH.

Monacensis ep. 176 lat. membr. saec. XV. Stud. I 39.

Parisinus regius 6395 membr. aa^c.^XSN. ^\^A.X^^

XXXVI PRAEFATIO

2. Codices, in quibus ordo libellorum novatus est

Stirpis S':
Ordo librorum est I— IH, IV b— VII, IV a.

E Erfurtensis, nuDC Berolinensis lat. oct. 9, membr. saec.
XIII, quem contulerunt Herel, Fickert, alii. Stud. I 56.
hunc librum qui ante me omnium optimus esse ferebatur,
sine cura exaratum esse et interpolationibus temerariis
scatere evici (Stud. I 57 — 70, cf. II 27 sqq. et infra
p. XL sq,).
jjw Wirceburgensis 59 chart. anno 1469 ex £ descriptus
est; pauca folia, quae continebant I 11, 3 — 15, 8, nunc
in E deperdita, ex uno Wirceburgensi E^ (olim W ap-
pellato) novimus. partem Larisch contulit, cetera G. Mtiller.
Stud. I 56.

Fragmentum Coloniense Gruteri, quod periit, cum E
concinebat. Stud. I 57.

F Oxoniensis Mertonensis 250 membr. saec. XIV olim N,
nunc F nominatus, interpolationum expers est, nisi quod
priorum librorum textum corrector secundum A emendavit.
complures libros contuli. Stud. I 66, II 10.

Libri vulgares e stirpibus € et i] conflati:

Ordo libellorum vulgaris est I — VII, posterioris partis
fl (ni 2o, 6 — Vn) textus, quem ij (vel g) nominavi, e d-

pendet et maxime cum E congruit; prior pars (I — III 25, 6)

6x alterius familiae stirpe s fluxit.
g Guelferbytanus Gudianus 10 membr. saec. XIII fort.

exeuntis; totum secundum J correxit manus altera (g^).

hunc Fickert contulit. Stud. I 17sq. (in fol. 287' lege

. . Clusine dioc{esis) . .).
IQ Oxoniensis Mertonensis 300 membr. saec. XIV. aliquot

libros contuli. Stud. I 18.
11 Leidensis 458 membr. saec. XV. particulas excussi.
B^d, 1 16.

PRAEFATIO XXXVn

Vaticani lat. 2215 saec. XV et 2214 paulo vetustior,
uterque membr. Stud. I 19.

Neapolitanus 368 membr. saec. XIV. Stud. I 19.

Parisini regii 6380, 6390, 8717 membr. saec. XIV.
Stud. I 19 sq., II 42. in his sex libelli numerantur, in
illis qui secuntur septem.

Caesenas 20, 5 membr. (?) saec. XIII (?). Stud. I 20.

Venetus Marcianus 141 membr. saec. XIV. Stud. I 21.

Florentinus Laurentianus 76, 35 membr. a. 1426 scr.
Stnd. I 21.

Parisinus regius 6385 membr. saec. XIV. Stud. I 20.

Monacensis 23 473 membr. saec. XFV. Stud. I 20.

Vindobonensis Palatinus 3134 cbart. saec. XV. Stud.
n 41 sq.

His addi potest editio princeps Nat. Quaestionum, quae
Venetiis a. 1490 prodiit (seneca moralis etc. per Bemar-
dinum de Cremona et Simonem de Luero), vel altera
a. 1492, quam Fickert contulit (Ald.). Stud. I 21.

In codice Vaticano lat. 2212 membr. rec. octo libelli
numerantur. Stud. I 21.

Eomanus Barberinus VTII 127 membr. saec. XV libel-
los non numeratos praebet. Stud. I 21.
cp Coloniensis Gruteri et Palatinus quartus nisi e coUa-
tione buius viri non noti sunt. Stud. I 21.

Palatinum eiusdem tertium a. 1901 Eomae detexi:
est Vaticanus Pal. 1540 membr. in quarto saec. fere XV
exaratus, ex 167 foliis scriptis constat. in folio ceteris
praefixo legitur Carte 168 Jannotij manettj et tabula scrip-
torum. insunt fol. 1 de ira, f. 22 brev. v., f. 34 provb.,
f. 38 mor., f. 40 clem., f. 47 remed., f. 50—92^ benef.,
f. 93'— 140' Quest. Nat., f. 140'provid., f. 160 beata v.,
f. 159 tranq. v. Gruteri coUationem Fickert edidit. textus
interpolatus et suppletus est. Stud. I 22.

XXXVni PRAEPATIO

3. Libri classis J, qui libellos I— m 25, 6 et IVb— VH

tamquam sex continent

Stirpis d:

B Bambergensis M IV 16 membr. saec. XII contulerunt

Jan, Fickert, G. Mtiller. unam paginam Chatelain in tab.

168 delineandam curavit. Stud. I 10, II 38.

Pragensis capitularis L 94 membr. eiusdem aetatis et

Bambergensis gemellus, vix hinc descriptus. Stud. I 10.
C Austriacus Sanctae Crucis monasterii membr. saeculo

Xn vix recentior. aliquot libros contuli. Stud. II 38 sqq.
A Leidensis Vossianus lat. oct. 55 membr. saec. XIII,

olim Nicotianus Opsopoei. codex correctus est neque ex

una d stirpe derivatus; fortasse idem codex Pinciani fuit.

totum contuli. Stud. 111.

Stirpis 8:

Vaticanus Palatinus 1579 in foliis 64 octavae formae
membr. saec. XIII (vel XII exeunte) exaratus. hunc a. 1901
detexi. insunt: fol. 1 Fulgenfius. Expositio virgiliane filos-
fos moralis — f. 15. fol. 16 ab alia manu nescio quid
additum est. fol. 17 in alia membr. ab alia manu eaque

saec. XII/XIII Annei Senece de naturalihus questionihus

incipit ^Quantum inter — levi manu querimus^] fol. 60.
ibid. Lucii annei senece liher de remediis fortuitorum ad
lucilium indpit — fol. 61^. explicit lih^er) de remediis
fortuitorum. incipit lih{er) proverhiorum .... initia tan-
tum et exitus libellorum inspexi, cf. supra p. XXXI sq.
Pal. 1 mihi audit.

Vaticani (1, 2, 3): lat. 1769 et 2216 membr. saec.
XIV; 2213 saec. XV membr. Stud. 111.

Chisianus prior: E VIII 2o2 membr. saec. XIV. Stud.
I 12, n 41.

Chisianus alter: H VII 245 membr. saec. XV. Stud. 1 12.
bic liber aeque atque Vat. 2 interpolatus est. cf. p. XYXTTT,

PRAEPATIO XXXIX

FlorentiniLS Laurentianus 82, 20 chart. rec. Stud. 1 12.
Accedunt libri vulgares in parte priore (I — ^III 26, 6)
ex 6 descripti: cf. supra p. XXXVI.

4. Libri originis ignotae

Parisinus bibl. nationalis 17 842 saec. XV. Stud.n42.

Vaticani, qui olim Alexandri Petavii fuerunt, 905,
1138; 58, 1142, 1338.

Cameracensis 939 membr. a. 1379 scr. Stud. I 22.

Parisinus regius 6395 membr. saec. XV, qui excerpta
tantum Senecae continet. Stud. I 22.

Alii codices in catalogis vetustis commemorantur (cf.
Stud. I 87 — 90) vel a viris doctis ante Fickertum adhibiti
hic illic afferuntur.

VI. De codicnm correctnris

Plerique Senecae codices non solum suae familiae gen-
tisque signa prae se ferunt sed etiam vestigia studii philo-
logorum et correctorum tam manifesta, ut haec affinitas
exemplarium aeque emendatorum nonnusquam magis quam
illa gentilium primaria sed obruta appareat. hac de causa
primo obtutu librum T dum inspicio gemellum codicis £
esse putavi. nimirum multis libris secum comparatis alius
aliunde et bonas lectiones et menda parum perspecta
hauriebat, alius alibi emendationes addebat. neque vero
hae correctiones et emendationes usque ad archetypum
librorum recedunt neque ultra, sed in libris recentioribus
leguntur, atque maxime in <f, 8, ij videntur fuisse. in-
tacti ab iis d^-d-H, paulo minus X (et p?) manserunt, et
codices J^KL^ pauca ex alius stirpis codicibus ad stir-
pis X textum adnotata, alia L^O praebent. neque igitur
fundamento caremus, si et ipsum archetypum lacera-
tiun restituere conamur, neque est, cur correcturas et
interpolationes huic attribuamus. immo medii aevi sc.
saeculorum XI/XII et sequentiutn studia s^d\vVa. x^^'^^:^^^

LX PRAEFATIO

qtiae in Francogallia maxime floruisse (Stud. I 88 sq.) et
in schola Camotensi culta esse (Stud. 11 34 sq.) coniecL
accuratiora de liis doctiores nos docuerunt velut Eduardus
Norden^), et doceant, ego de ipsis Senecae codicibus
quid erui possit congerere satis habeo.

Sinceram codicis A memoriam ad nos non pervenisse
constat (Stud. I 24 sqq., 76 sqq.), nam de saepissime de
prehendimus correctos et saepe iisdem locis. quorum d
e X emendatum esse apparet, cf.

VI 5, 2 cantentum] contemptum X contempnendum d
6, 1 innare] in mare X in mari 6
3, 3 ma^na pars] pars magna X 6
3, 4 timendi] timidi Xd (cf. Stud. 1 78).

rarius (f cum P(p) vel Z congruit, velut

13,4 istic] isti PT<f

3, 5 existimant] estimant PT(f
n 27, 4 ilUsarum] illarum B^P Ulesarum s

ib. hic fieri illo A^0] hoc fieri aP hoc fieri hoc 6
V 2 a. c. arietare] ar'%(stari Z artari <f.

porro libri vulgares quotquot innotuerunt parum fideles
sunt neque genuinam stirpis B imaginem ostendunt (cf.
Stud. I 23), atque codex A, etsi alteri stirpi a me ad-
scriptus est, tamen saepe inter (f et € fluctuat saepiusque
mirum in modum cum ^{X) conspirat:

II 44, 1 secunda] om. Aa

44, 2 hoc] et hoc Ae

34, 4 non A^0] om. J
I 3, 4 eo (ss. mira) d^Q] adeo bYX adeo eo A*
II 42, 2 an A0] aut Be.

quae cum ita sint, utrum ipse codex A an apographa
tantum ex exemplari alterius classis vel exemplaribus cor-
recta sint, diudicari nunc non potest.

1) Cf. Norden, die anUke Kunsiproaa. Leipzig 1898«
U 712—724.

PRAEFATIO XLl

Codices Chisianus 2 et Yaticanus 2 ex exemplari Ei]
af&ii correcti vel potius interpolati sunt (Stud. 127 sq.).

Sed e A nonnulli melioris originis codices sive toti
interpolati sunt sive folia continua, veluti T (Stud. 11 33),
P*, vulgarium p (Stud. I 23 sq. 76), alii. atque vulgares
omnes in posterioribus quattuor libris textum gentis 1]
hic illic e d correctum praebent (Stud. I 76). accedunt
autem ad codicem T libri aeque multis locis interpolati
E(J*)L*SZ, quorum communes correcturas ex eodem ali-
quando fonte fluxisse apparet:

I 2, 4 spissim 0] spissum est J, L^TZ

2, 9 constcmtia d^] inconstmtia J, EL^Z

3, 4 haheat 0] haheret <f, L^T^Z

ni 21, 2 notas d^] causas T naiMvam J, Z.

atque eiusdem generis est talis lectio qualis magis vasti-
que magis E* IVb 4, 2 ubi verba magis vastique vasti-
que magis A collocant.

Saepissime familiae codices inter se conferebantur,
atque binc cur singuli diversarum stirpium simillimi tex-
tns lectiones habeant optime explicatur. sic enim EST
nec non J* conspirant, atque inter se L*Z (cf. Stud. 11 29):

in 30, 6 plurihus locis n^qZ] om. EPH J«
IVa praef. 17 potentium] om. (E)PH J^
n 32, 7 qu^d ante paucis^ om. PGHP, habet E
ni 24, 3 sine igne\ om. J^EE, suppl. J*
VI 7, 5 esse in ahdito^ esse in ahscondito J E L

in ahscondiio E
in 28, 4 (a)equo] equor PT, vel equor add. J(J*?

Ji Rossb.)

ni 27, 7 auct^s
27, 8 rapida

actus P(Ti?) P
rapta ijEJ^T

25, 9 maieria'] om. E J*T [levitas Vincentius].

itaque viae patent harum correctionum e diversis codici-
bu& petitarum. neque seiungi potest Z et qui saepe
easdem lectiones recepit L^:

XLH PRAEFATIO

V 7, 1 aliqm dXqi] ex aliqm -d-L^Z

18, 7 in eius AP, om. s] in ds d dus T ImmB

Neque igitur mirum, quod multis exemplaribus inter
se collatis eadem menda etsi recentiora tamen saepe re-
currunt, veluti

n 20, 2 efficax esse em.] effixa esse fieri eb esse A
esse Z fieri ET (sed post aliqwmdo E colL)
effici Vincentius.

neque vero hae contextus immutationes errori debentur
omnes sed satis multae interpolationes sunt et audaces et
sagaces, quarum insignes nonnullas antea congessi (Stud.
I 68 sqq., 11 29 sq.). exempli loco afferatur adustus IVb
13, 5 in L^Z additum. atque memoria est dignum, quod
nonnusquam scribae diligentes ad locos temptatos inter-
pretamenta quaedam adiecerunt, veluti

m 23 ex posteriorihus] ex his posterwribus (sc»
libris?) Z: cf. ex superioribus ET (sc. in E
ordo librorum temere mutatus est)

in 28, 3 veteris ante littoris] interioris PT venHs ri
antiqui Z.

atque eodem modo II 27, 3 ubi in archetypo acre videtur
fuisse, in A aere describebatur, in omnibus quotquot in-
notuerunt familiae codicibus traditur acre acerbum,
neque aliter explicantur IV b 4, 2 tcmporis cf-d* aeris qZ
temporis vel aeris X et glossemata simiUa (cf. I 1, 14),
quae raro leguntur in libris vetustioribus. studii et dili-
gentiae philologorum saeculorum fere X/XI — Xn/XIII
testimonia haec sunt pulchra neque satis hodie aestimata.

VII. De textn emendando et edendo

Non correctorum medii aevi studia sed antiquitatis

socordiam secuti sunt recentiorum temporum philologi.

neglecti enim a plerisque Naturalium Quaestionum libelli

cum ceteris Senecae scriptis multo magis adamatis prelo

PRAEFATIO XLin

tradebantur, non emendati edebantur. unum excipio edi-
torem Matthaeum Fortunatum virum Ungaricum, qui se-
paratos L. Ann. Sen. nat. Quaest. libros VII apud Aldum
Yenetiis 1522 e pluribus codicibus a se collatis edidit et
deinde idem opus alteri Erasmi editioni castigatum sub-
iunxit (Frobenianae a. 1529). ceteri singulos tantum locos
tetigerunt. atque ut totam coniecturarum et lectionum
farraginem ante annum 1842 prolatarum uno conspectu
comprehendamus, sollertiae et diligentiae C. R. Fickerti
debemus: ipse ne recensionis quidem fundamentum posuit.
huic ponendo Fridericus Haase dedita opera a. 1851 tex-
tum in lucem emisit non apparatu critico instructum sed
cum ratione et sagacitate recensitum et emendatum, artis
et ingenii monumentum indelebile, quamquam ne huic
quidem codices satis multi neque optimi suppetebant.

His recentissimis temporibus complures viri docti et
sagaces in sermonem Senecae codicumque errores inquisi-
verunt, Larischi et Rossbachi copiis usus novae editionis
spicilegium (IV a 1 et 2) Hermannus Diels edidit, alii
singula menda sustulerunt. horum dissertationibus quas
C. Hosius et E. Hermes in volumine I sollerter conges-
serunt, nunc paucas praecipue ad Nat. Quaest. spectantes
addiderim neque disquisitiones de ordine libellorum factas
omiserim:

W. Allers noch einmal die Buchfolge in 8en, nat. Quaest

in Fleckeis. Jahrb. 145, 621 (1892)
E. Chatelain FaUographie des classiques latins TL livr. 13.

Paris 1897
L. Crousle de L. Ann. Sen. nat. Quaest. thesis Paris. Ver-

sailles et Paris 1863
H. Diels Seneca und Lucan^ Berlin 1886, in Ahhdlg. der

Berl. Akademie 1885
C. M. Francken Lucanus de Nilo in Mmm. 21, 315 (1893)
W. Gemoll in censura Studiorum meorum priorum in

Wochenschrift f Uass. PhU. 13, 428 (1896)
A. Gercke: cf. supra p. V

XLIV PRAEFATIO

M. 01. Gertz emendationes Annaeanae in Milanges Graux

p. 353 (Paris 1884)
J. Fr. Gronovii notae in L, Ann, Sen. nat. Quaest . . edi,

Fickert. Vratisl. 1846. 48
G. GundermaDn die Buchfolge in Sen. nat. Qtiaest, in

Fleckeis. Jdhrl. 141, 351 (1890)
F. Haase animadv. ad Sen. lihros . . de nat. Quaest. in In-

dice lectionum Vratisl. 1859/60
C. Hosius Liica/nus und Seneca in Fleckeis. Jahrh. 145,

337 (1892)

F. Jonas de ordine lihrorumL.Ann. Sen. diss. Berol. 1870 p. 56

G. D. K6ler L. Ann. Sen. nat. Quaest. libros septem rccogn,

em. atque comm. pcrpefux) illustr. Gottingae 1819
B. Larisch de Scn. naf. Quaest. codice Leid. Voss. ((,9) et
locis Ulorum lihr. a Vincentio Bell, excerptis, diss.
Vratisl. 1865

— Beitrdge . . Programme Sagau 1870, Patschkau 1874.

1879 (var. lect. ad I— H 26)
P. Lejay in recensione Studiorum meorum priorum in

Bevue critique 44, 195 (Paris 1897)
H. C. Michaelis nofae ad L. Ann. Sen. nat. Quaest. in

Philol. Vm 445, IX 324 (1853/54)
Georgius Miiller de L, Ann. Stn. Quaestionihus nat, diss.

Bonnae 1886
Johann Muller ither die Originalitdt d. nat. Quacsf. Senecas

in Fesfgrufi aus Innshruck 1893

— krit. Studien z. d, nat. Quaest. Senecas in Sitz.-Ber.

d. Akad. in Wien CXXX (1894) III
A. Nehring iiher die geologischen Anschauungen des PhiUh
sophcn Scncca. Wolfenbiittel 1873. 1876

— iiher die OrigincUitdt von Scnecas naf. Quaest. in Fleckeis,

Jahrh. 147, 718 (1893)
0. Rossbach in recensione Studiorum meorum priorum in

Berl phil. Wchschr. 1897, 105
F. Schultess de Sen. Quaest. nat. et epist. diss. Bonnae 1872.

— Annaeana studia, Qrat. Schr. des Hamhurger JoJum-

neums 1888.

PRAEFATIO XLV

Prae ceteris de interpretandis Quaestionibus Eoler, Diels,
Johann Miiller meriti sunt. verba corrupta summo ingenii
acumine emendayerunt Madvig, Gertz, Schultess, alii, quam-
quam non raro his debili fundamento usis aedificium iam corruit.

Ego archetypum quantum possem restituere meum esse
duxi et hac de causa omnes coniecturas bonis codicibus
invitis a me receptas litteris obliquis vel cancellis signavi.
in rebus orthographicis codicum scribarumque medii aevi
consuetudines sequi non potui, velut Aristotill suum red-
didi nomen et a Leone iussus umor scripsi, non /mmor;
minima (velut inlata, illata) eaque in iisdem codicibus
saepe rationem fugientia ne adnotavi quidem. verba Graeca
Graecis litteris exhibui (cf. ventorum nomina V 16 et 17).

Yerba aliorum auctorum a Seneca adlata ex eorum
libris nusquam fere correxi, quia ipse Seneca versus e
memoria excitasse videtur (cf. Stud. I 92). quin est, ubi
Seneca meliorem textum praebeat veluti V 16, 1 trionesi
Metamorphoseon enim libri. I 64 trionem habent, Diomedes
vero trionts tradit idemque Planudes legit, qui &Q7irovg
vertit (H. Milller, de Met. Ovidii cod. Planudeo, Gryph.
1906 p. 10).

Una re maxime angor, quae certiore passu aliquando
progredi nos iubebit, observationem dico clausularum. his
strenue observatis regulisque artis statutis multa Skutsch
temptavit (non omnes coniecturas earum causa ab eo pro-
latas attuli), neque vero mihi prorsus persuasit. sine
dubio Seneca illa artificia non sprevit, tamen ratio fines-
que consuetudinis Annaeanae adhuc obscura sunt; neque
igitur in textu nunc primum e codicibus edendo rationi
forte optimae sed adhuc incertae ut inservirem ab animo
impetravi, nisi offensio gravis aut aliae causae accedebant.

Brevitatis et perspicuitatis cum semper studiosus essem,
inutiles singulorum codicum corruptelas ne commemoravi
quidem, molestas copias codicum vulgarium ri a Fickerto
eongestas plerumque praetermisi, ipsius codicis E carboni-
bus ante me pro auro venditis non aliter quam philo-
logorum huins aetatis thesauiis usua axmi. T^ixKxtxws^ ^^^so^.

XLVI PRAEFATIO

modo in coniecturis afferendis parcus fui, nisi vel ad sen-
tentiam vel ad textum restituendum faciebant; argument&
causasque proferre non potui. spero igitur Koeleri com-
mentarium aliquando correctum ab aliis et retractatum iri.

Nunc, dum plagulas meas legunt Fridericus Leo, qui
iam a. 1895 comiter me adiuvit, IVanciscus Skutsch, Guilel-
mus KroU, Otto Rossbach. totum fere pertractaverunt tex-
tum: horum scientiae et acumini Senecam multum debere
unaquaeque pagina docet, plura ipse saepissime edoctus
grato animo et scio et profiteor. tamen non ad finem nos
pervenisse sed aditum tantum ad Naturales Quaestiones
patefactum esse non ignoro, adeo enim corruptae tradun-
tur et vix multorum coniuncta et intenta opera restituimtur.
coniecturandi sane et hariolandi campus est largus, artis
leges severae sunt et circumscriptae. atque saepe e me-
delis corruptelarum decem pluribusve excogitatis vix unam
me commemorasse benevoli sciunto lectores.

Gratias multis aliis viris imprimis bibHothecariis cum
nostratibus tum extemis atque collegis et antea in Stu-
diis meis dixi et nunc deberi gratus sentio, inter quos Otto
Bossbach, homo indubitatae fidei, primum locum obtinet,
qui quaecumque collata et collecta habebat mihi diu utenda
permisit. gratiam non parvam etiam seminarii nostri
sodalibus habeo, quod eruditioni simul mihique dediti mag-
nam schedularum partem cum plagulis diligenter contu-
lerunt W. Barthel, qui Philam et Meroen insulas a Seneca
confundi vidit, Er. Pusch, Guil. Falbe, alii hic illic, ut
par erat, nominati, et quia indices confecerunt, Th. Blunk,
B. Lier, C. Catholy. illorum cura adiutum me collationes
Georgii Miiller, amici praematura morte his studiis erepti,
Bossbachi nec non meas septem fasciculos complexas,
quoad fieri poterat, exhausisse confido. denique Alfredi
Giesecke bibliopolae liberalitati et indulgentiae gratiam
debeo non ultimam, quod codicem Genevensem conferre et
totam editionem diu incohatam saepe interruptam tran-
quille emittere potui.

Scrihebam Gryphiae meuse Aprili a. 1907.

NATURALIUM QUAESTIONUM

LIBRI vm

CONSPECTVS SIGLOKVM

Codices integri (^):

£ Berolinensis saec. XIII \

F* Mertonensis s. XTV

Qt* Montepessulanus s. XIII i stirpis ^

H Parisinus s. Xll/Xni

{fj codices vulgares; singuli g]/

J Sancti lohannis Oxon. s. XIII

K Cameracensis s. XII

L Leidensis s. XU ex. \ stirpis X

M** Exc. Parisina, s. Xin

Leidensis s. XIY in.

P Parisinus s. XIII ex.

S** Montepessulanus s. XIII

T Parisinus s. XHI

Z Geneyensis s. XII ex.

stirpis (f

Codices lacunosi (J), qui 11126, 6 — IVa omittnnt:

A Leidensis saec. XIII )

B Bambergensis s. XII l 4.' * a*

C* Sanctae Crucis s. XE ( ^^^^ ^

Prag.* Pragensis s. XII I

Fal 1* Vaticanus s. Xll/Xm | gtirDs c
[codices vulgares; singuli g] } ^^

Codices yulgares:

0* Coloniensis Gruteri rec.
g Guelferbytanus s. XIII ex.
m* Oxon. Mertonensis s. XTV
n* Leidensis s. XV
p* Palatinus 4 Gruteri rec.
Pai. 3* Vaticanus s. XV

in libris I — lU 25,6 stirpis €
^ in in 26, 6 — Vn stirpis iy(^)

Asteriscum * apposui codicibus non prorsus coUatis (ECemnp
PijLl, 3) aut tantum inspectis (Q Prag. Pal. i).

Binos asteriscos ** addidi codicibus (M8), in quibus plera-
que desnnt.

Siglis J, X lectiones familiae vel stirpis afferuntur etiam
invitis paucis libris. (J) vel il? cauti<mem prodit. (H) est
lectio e silentio data, H? incerta.

NATDKALIUM QUAESTIONUM
LIBER I QUI FERTUR.

Liber odavus.
De ignibus caelestibu^.

^Praefatio.^ Quantum inter philosophiam interest, l
Lucili virorum optime, et ceteras artes, tantum inter-
esse existimo in ipsa philosophia inter iUam partem,
quae ad homines, et hanc, quae ad deos pertinet; al-

5 tior est haec et animosior, multum permisit sibi: non
fuit oculis contenta, maius esse quiddam suspicata est
ac pulcrius, quod extra conspectum natura posuisset.
denique inter duas interest, quantum inter deum et 2
hominem: altera docet, quid in terris agendum sit, al-

10 tera, quid agatur in caelo; altera errores nostros dis-
cutit et lumen admovet, quo discemantur ambigua
yitae; altera multum supra hanc, in qua volutamur,
caliginem excedit et e tenebris ereptos perducit illo
unde lucet. equidem tunc rerum naturae gratias ago, 3

16 cum illam non ab hac parte video qua publica est,

liber primus vulgo]l. quintus K Mon. Esc. T 1. septimus
OHL, 1. octavus Ge. l)e ignibus caelestibus cum g add. Ge.
conl I 1, 1 ei Stud. 1 121 || 1 Praefatio add. Fortun. ||
4 hanc] illam <fT | deos pert.] deum spectat 6 || 7 ac] et JT |
pulcrius codd. plerique \\ 8 denique] tantum add. (J) Z post inter
duas add. (E)L^ {| 12 altera Ae^] om. <fg | multum s. hanc]
om. A , multo s. h. 'mlgo \ hanc supra coll. P Memm. (^ ?) ||
13 calig.] ante in coU. e \ excedit] escendit Zimmermann, sed
cf. Culex 143 (Leo) || 14 nat. rerum coll. 6 \ 15 (\iia.\ qjsaa
^r(H*?Li?)0

SSNBCAX NATUBJLL. QVABST, ed. GeTCke. ^

2 ' L. ANNAEI SENECAE

sed cum secretiora eius intravi, cum disco, quae uni-
yersi materia sit^ quis auctor aut custos^ quid sit deus,
totus in se tendat an et ad nos aliquando respiciat,
faciat cottidie aliquid an semel fecerit, pars mundi sit
an mundus, liceat illi hodieque decemere et ex lege 5
fatorum aliquid derogare, an maiestatis deminutio sit
et confessio erroris mutanda fecisse «sed> necesse est
eadem placere ei, cui nisi optima placere non possunt;
nec ob hoc minus est liber f potens, ipse est enim

4 necessitas sua). nisi ad haec admitterer, non ^tanti^ 10
fuerat nasci. quid enim erat, cur in numero viventium
me positum esse gauderem? an ut cibos et potiones
percolarem? ut hoc corpus causarium ac fluidum peri-
turumque, nisi subinde impletur, farcirem et viverem
aegri minister? ut mortem timerem, cui uni nascimur? is
deh*ahe hoc inaestimabile bonum: non est vita tanti,

5 ut sudem, ut aestuem. quam contempta res est
homo, nisi supra humana surrexerit! quamdiu cum
affectibuscolluctamur, quid magnifici facimus? etiamsi
superiores sumus, portenta vincimus: quid est, curso
suspiciamus nosmet ipsos, quia dissimiles deterrimis
sumus? non video, quare sibi placeat, qui robustior est,

6 in valetudinario: midtum interest inter vires et bonom
valetudinem. effugisti vitia animi: non est tibi frons
ficta nec in alienam voluntatem sermo compositus nec »
cor involutum nec avaritia, quae, quicquid onmibus

2 auctor] sit add. e \\ 3 tendat] intendat J, intendatar
Madvig | et om. e \\ 4 cotidie traditur \\ 6 demin. Z Muretmi]
dimin. || 7 sed add. Diels \ est] enim vulgo add. || 8 ead. pl. eij
ei ead. pl. d ead. placere et (et om. E J'T) ^ || 9 est liber potens
L^KMJ liber est potens FH nber potens J^O liber (esse (idd. P*)
pot(est) P est 1. aut p. 6 1. est et p. AET 1. et p. est e (est L)
1. et (ac L*) p. J'L' 1 est ac p. Z | est enimj enim est J || 10 tanti
add. Leo et Bossbach conl. ep. 76, 6; dial. 1X8,7. opere precium
add.Z profueratT || 18 caus.] casuarium <fg£ casuarumT casu-
rum (€)K II 14 quel om. EOH | impletur ^] impleatur ^ || 15 egri]
egeriei Diels \ unij omnes e uni omnes d || 21 suspiciamusl suspi-
cimus <f I ipsosl ipei FHL'(P*?)Z | diss.l similes xnnF^HP* 1
J^J^placeat ^E] placet || 28 in] om. £M'T | ualet.] ualit. libri semper

NATUR. QUAEST. LDB. I. PRAEF. 3

abstuUt, sibi ipsi neget, nec luxuria pecuniam turpiter
perdens, quam turpius reparet, nec ambitio, quae te
ad dignitatem nisi per indigna non ducet — nihil adhuc
consecutus es; multa effugisti, te nondum. virtus enim

6 ista, quam affectamus, magnifica est, non quia per se
beatum est malo caruisse, sed quia animum laxat et
praeparat ad cognitionem caelestium dignumque effi-
cit, qui in consortium deo veniat. tunc consum- 7
matum habet plenumque bonum sortis humanae, cum

10 palcato omni malo petit altum et in interiorem naturae
sinum venit. tunc iuvat inter ipsa sidera vagantem
divitum pavimenta ridere et totam cum auro suo ter-
ram, non illo tantum dico, quod egessit et signandum
monetae dedit, sed et illo, quod in occulto servat

15 posterorum avaritiae. non potest ante contenmere por- 8
ticus et lacunaria ebore fulgentia et tonsiles silvas et
derivata in domos flumina, quam totum circumit mun-
dum et terrarum orbem supeme despiciens angustum
et magna ex parte opertum mari, etiam ea qua extat,

20 late squalidum et aut ustum aut rigentem, sibi ipse
dixit: hoc est illud punctum, quod inter tot gentes
ferro et igne dividitur? o quam ridiculi sunt mor- 9
talium termini! ultra Istrum Dacus non exeat, Ister
cum Haemo Thraces includat, Parthis obstet Euphrates,

26 Danuvius Sarmatica ac Romana disterminet, Rhenus
Germaniae modum faciat, Pyrenaeus medium inter Gal-

1 ipsi] ipsa d \ neget] negat JP^T {| 2 perdens] ardens 6
amittens A'8 || 6 et] ac J || 8 deoj deorum £, dei Erasmus,
cum deo Ge. || 10 petit] cmte calc. e \ m] om. HA || 18 Hlo] iUud e ||
14 sed et] sed ^ | illo] illud cE || 15 posterorum^ posterior q \
non] nec J || 17 der. Ae^JK] diriuata 6kQ \ circumit HJ*Pj
perfecttm est, cf. Lachm. Lucr. p. 209 et Bosshach p. 130 sq.
circuit A£E(L)K'TZ circuerit il? circumeat BC circueat e ||
19 ea] om. HP in ea T ea parte J | qua] que EH^LMOTZ ||
21 dixitl ait J || 28 istrum JKM] histrum vel hystrum | Ister
cum 6r6.J imperium ^ istmium J || 24 hemo traces ^] samo-
traces A^ imperium Haemo Thrax includat (vel Tiiraces inclu-
dant) Madvi^ | eufrates codd. pUrique \\ 25 danubius et renu&
Itbri II 26 pireneus (sic trad.)] pirenua k

4 L. ANNAEI SENECAE

lias et Hispanias iugum extollat; inter Aegyptum et

10 Aethiopas harenarum inculta vastitas iaceat. si quis
formicis det intellectum hominis, nonne et illae unam
aream in multas provincias divident? cum te in illa
vere magna sustuleris, quotiens videbis exercitus sub- 6
rectis ire vexillis et, quasi magnum aliquid agatur,
equitem modo ulteriora explorantem, modo a lateribus
affusum, libebit dicere ^it nigrum campis agmen' : fonni-
carum iste discursus est in angusto laborantium. quid
illis et nobis interest nisi exigui mensura corpusculi? lo

11 punctum est istud, in quo navigatis, in quo bellatis,
in quo regna rfisponitis, minima, etiam cum illis utrim-
que oceanus occurrit: sursum ingentia spatia sunt, in
quorum possessionem animus admittitur, et ita, si se-
cum minimum ex corpore tulit, si sordidum omne i6
detersit et expeditus levisque ac contentus modico emi-

12 cuit. cum iila tetigit, alitur crescit ac velut vinculis
liberatus in originem redit et hoc habet argumentum
divinitatis suae, quod illum divina delectant; nec ut
alienis sed ut suis interest: secure spectat occasus si- so
derum atque ortus et tam diversas concordantium vias;
observat, ubi quaeque stella primum terris lumen
ostendat, ubi columen eius summum cursus sit, quo-
usque descendat; curiosus spectator excutit singula et

13 quaerit. quidni quaerat? scit illa ad se pertinere. tunc ss

8 Verg. Aen. IV 404

2 aethiopas BC^] -pias Ae | incultaj multa JT || 8 il-
laej iUam J || 4 cum te] certe J (X) \ in — magnaj si illam
ut magnam J || 5 subrectis] sub multis J |{ 12 regna disponi-
tis Fortim.] regnatis. ponitis | etiam min. coll. 6k \ illis]
istis FJl [18 occeanus semper trad. \ occurrit] incurrit
J II 16 acl ac se FZ, fort. nec . . modice Ge. \\ 17 alitur]
aliter eX alitus F* alte tf alter Prag. mJ^ | velut] om. A |
20 interest ut suis coll. JET || 22 ubi quaeque B£] ubique
quae || 28 ostendit dT | columen A^^] culmen JEZ, cf.
Nigidius apud Serv. ad Georg. 1 218 \ cursus] quo cursus J, qua
c. Portun. que c. Skutsch, sit cursus coU. Fil || 25 quidni quaerat]
guid Jnquaera,t (inquirat £) £M^0 quamdiu (= T) quaerit J

NATUR. QUAEST. LIB. I. PRAEF. 5

contemnit domicilii prioris angustias. quantum est
enim, quod ab ultimis litoribus Hispaniae usque ad
Indos iacet? paucissimorum dierum spatium, si navem
suus ferat ventus. at illa regio caelestis per triginta

5 annos velocissimo sideri viam praestat numquam re-
sistenti sed aequaliter cito. illic demum discit, quod
diu quaesiit, illic incipit deum nosse. quid est deus?
mens universi. quid est deus? quod vides totum et
quod non vides totum. sic demum magnitudo illi sua

10 redditur, qua nihil maius cogitari potest, si solus est
omnia, si opus suum et in&a et extra tenet. quid 14
ergo interest inter naturam dei et nostram? nostri
melior pars animus est: in illo nuUa pars extra ani-
mum est; totus est ratio, cum interim tantus error

15 mortalia tenet, ut hoc, quo neque formosius est quic-
quam nec dispositius nec in proposito constantius,
existiment homines fortuitum et casu volubile ideoque
tumultuosum inter fulmina, nubes, tempestates et ce-
tera, quibus terrae ac terris vicina pulsantur. nec haec 15

20 intra vulgum dementia est, sed sapientiam quoque pro-
fessos contigit: sunt qui putent ipsis animum esse et
quidem providum, dispensantem singula et sua et aliena,
hoc autem universum, in quo nos quoque sumus, ex-
pers consilii ferri aut temeritate quadam aut natura nes-

25 ciente, quid faciat. quanti aestimas ista cognoscere et 16

r enim est coU. JT || 2 litoribus BHP] littoribus kPrag.
KHOFTZ . . II 4 ferat uentus] uentus, impleuit £lb impleat
uentus BC Pra^. || 5 numq.] nusquam O-Z || 7 quaesiit] quae-
siuit JEOT quaesit Z || 9 demum] deinde X om. A, sed cf.
Stud. 1 120: ad II 45, 3 relegamur vel ad Lucan. Phars. IX 580 J
iUi sua A^] sua illi || 10 qua M*Z Ald.] quia cog. C^J
excogitari JT || 11 si opus] et opus BC Pra^. opus Ae | et
extra et intra coll. J , se add. Krdll || 15 est] s. Z. o ? || 16 nec]
neque ffEbis \\ 18 tumultuosum inter] fort. tumultuose gigni
interdum Ge. -sum propter Kroll \\ 19 haecj hoc FHOP ||
20 intra] inter BCeX || 21 contigit tfP] contmgit | putent] '
putant T putant sibi J || 22 disp.] et disp. J | et] anfe sua
om. Jl(?) II 24 consilii] esse consilii et J l^ fe.tY\ ^\^ <af<t\
auferri J ^ aut ferri Z Fortun, \\ 25 c^\xa.ii\iv\ Qivva*"a^ xsJc^^ A

6 L. ANNAEI SENECAE

rebus terminos ponere, quantum deus possit, materiam
ipse sibi formet an data utatur, utrum utro sit prius,
materiae supervenerit ratio an materia rationi, deus quic-
quid vult efficiat an <in> multis rebus illum tractanda
destituant et a magno artifice prave multa formentur, 6
non quia cessat ars, sed quia id, in quo exercetur,
17 saepe inobsequens arti est? haec inspicere, haec discere,
his incubare nonne transilire est mortalitatem suam
et in meliorem transcribi sortem? ^quid tibi', inquis,
^ista proderunt?' si nil aliud, hoc certe: sciam onmiaio
angusta esse mensus deum.

1 1. Nunc ut ad propositum opus veniam, audi, quid
de ignibus sentiam, quos aer transversos agit. magna
illos vi excuti argumentum est, quod obliqui feruntur
et praerapida celeritate: apparet illos non ire sed proici. i6

2 ignium multae variaeque facies sunt. Aristoteles
quoddam genus horum capram vocat: si me interroga-
veris, quare, prior mihi rationem reddas oportet, quare
haedi vocentur; si autem, quod commodissimum est,
convenerit inter nos, ne alter alterum interroget, quod >•
5cit illum respondere non posse, satius erit de re

7 sqq. Aetna v. 226 sqq. nosse fidem rerum . . ingenium sa-
crare . . 250 divina est animi ac iuctmda voluptas, || 16 Arist.
Meteor. I 4 p. 341 h 3 sq.

2 data] ea d \ ut.] uertatur q \ utrum — 8 rationi] utmin
idea prius materiae superuenit an materia ideae A, sed cf. ep.
58, ISsqq. \ sit] post prius Z coll. om. F'M'P || 4 in €idd.
Ge. Kroll || 5 et . . m. formentur] et . . formentur multa -JT,
ut et . . m. formantur Badstiibner || 8 transilire JKZ] transs. \
9 transcribi kZ\ transs. || 10 proderunt ista coll. A || 11 mensns
deum] sed haec deinde J || 12 ut dmFLO^Z] om. (6)£HJK,
sed cf. III 19, 1 I uen. opus coll. A || 18 sentiam] philosophiB
uelit A I transuersosl transfnsos A || 16 Aristoteles Z] -tiles ut
semper \\ 17 horum] illorum A \\ 19 est] om. A \\ 20 inter nos
conuenerit coll. <f T | quod scit Z Madvig] quod discit OHL"P*
quod dicit A ^ quod dicis T, quid dicat Bentley, cui ducit Haupi,
quidquid dicit Haase, quod quidem scit Larisch, quode scit
Jiosshach^ quom conicit Diels, quid, ad quod scit Th. Matthias,
quoi 8cit Skutsch ^ 21 non posse Eil^Z] om. AO-

NATUR. QUAEST. LIB. I. 1. 7

ipsa qnaerere quam mirari, qoid ita Aristoteles glo-
bum ignis appellaTerit capram. taUs enim fuit forma
eins, q^beC adversns^Persen Panlo gerente Innari
magnitudine apparuit. vidimus <^nos> quoque non semel 8
5 fiammam in&centis pilae specie, quae tamen in ipso cursu
sno dissipaif est. 'vidimJs ci^cS divi Angnsti Lcessnm
simile prodigium, vidimus eo tempore, quo de Seiano
actum est; nec Oermanici mors sine denuntiatione tali
fttit. dices mihi: 'ergo tu in tantis erroribus es, ut 4

10 existimes deos mortium signa praemittere et quicquam
in terris esse tam magnum, quod perire mundus sciat?'
erit aliud istius rei tempus: videbimus an rerum om-
nium certus ordo ducatur et alia aliis ita implexa sint,
ut quod antecedit; aut causa sit sequentium aut signum;

15 videbimus an diis humana curae sint, an series ipsa,
quid factura sit, certis rerum notis nuntiet. interim 6
illud existimo, eiusmodi ignes existere aere vehemen-
tius trito, cum inclinatio f eius in alteram partem facta
est et <^aer)> non cessit sed inter se pugnavit: ex hac

20 vexatione nascuntur trabes et globi et faces et ardores.
at cum levius collisus et, ut ita dicam, frictus est, mi-
nora lumina excutiuntur, 'crinemque volantia sidera
ducunt'. tunc ignes tenuissimi iter exile designant et 6
caelo producunt. ideo nuUa sine eiusmodi spectaculis

35 nox est, non enim opus est ad efficienda ista magno
aeris motu. denique, ut breviter dicam, eadem ratione
fiunt ista, qua fulmina, sed vi miaore: quemadmodum

9 — 14 cf. PUn. HN 2, 97 quippe ingentium malorum fuere prae-
nuntia, sed ea accidisse, non quia haec facta su/nt, arbitror verum
haec ideo facta, quia incasura erant Ula. || 22 Verg. Aen. V 538

2 fuit] s. l. 6 post forma et 3 eius s. Z. A || 3 Perseum J \\
4 nos add. Ge. \\ 5 suo cursu coll. Cil |{ 9 ergo tu] tu. Ergo tu
JT II 11 sciat] sentiat Bongars. ]| 13 certus (ordo rfT) oninium
rerum (ordo e) coll. JT | impl.J complexa A || 15 sint curae
coU. <f I series] sc. causarum, sig^g \\ 16 factura] fdturum Leo
conl. Cic. de div. 1 128 || 18 eius] exspecto caeh vel hac voce
subaudita celerius (vel citius) || 19 aer add. Ge. [ inter se"^ cf .
§ 15, intra se vulgo \\ 21 frictua^ atric\M^ ^ \ ^*^ S^"^ ^^ ^

8 L. ANNAEI SENECAE

nubes coUisae mediocriter falgurationes efficient, ma-
iore impetu impulsae fulmina^ sic quanto iUas minus
pressi^ vis minoresve, tanto leviora fulmina emittunt.

7 Aristoteles rationem eiusmodi reddit: Varia et multa
terrarum orbis expirat, quaedam umida quaedam sicca, 5
quaedam calentia quaedam concipiendis ignibus idonea.'
nec mirum est, si terrae omnis generis et varia eva-
poratio est, cum in caelo quoque non unus appareat
color rerum, sed acrior sit Caniculae rubor, Martis re-
missior, lovis nuUus in lucem puram nitore perducto. 10

8 necesse est ergo in magna copia corpusculorum, quae
terrae eiectant et in superiorem agunt partem, aUqua
.in nubes pervenire aUmenta ignium, qnae non tantum
coUisa possint ardere sed etiam afflata radiis soUs.
nam apud nos quoque ramenta sulphure aspersa ignem 15

9 ex intervaUo trahunt. veri ergo simile est talem ma-
teriam inter nubes congregatam facUe succendi et mi-
nores maioresve ignes existere, prout plus iUis fuit aut
minus virium. iUud enim stultissimum, existimare aut
decidere steUas aut transiUre aut aUquid ilUs auferri 20

10 et abradi: nam si hoc fuisset, etiam defuissent; nuUa
enim nox est, qua non plurimae ire et in diversum
videantur abduci. atqui quo solet quaeque invenitur
loco, <et)> magnitudo sua singuUs constat: sequitur
ergo, ut infra iUas ista nascantur et cito intercidant, 25

11 quia sine fundamento et sede certa sunt. 'quare ergo

4—6 Arist Meteor. I 4 p. 341 h 6 sq.

1 med. collisae coll. J || 2 sic — 3 fahnina] om. d \ minus
illas coll. Yk I minus] minor Madvig, sed fort. minor[es]ve l. 3
corr. Ge. || 8 pressit vis Madmg\ presseris || 4 rationem] ante
reddit JT post reddit P || 5 hum. sic semper libri \ 6 calential
def. Bossbach, quaedam cal. om. o, algentia Muret. \ 14 possintj
possunt <fT II 15 ramenta] cf. Martial. 10,3, stramenta J sar-
menta TZ Fortim. || 18 maiores minoresue coll. d || 19 stult.]
stultissimum est JT || 21 etiam] iam J et vulgo, del. Madvig \
defaissent] defecissent H^ Madvig, redissent vel reduces essent
Ge. 11 22 plurimae] -mum J || 23 solet] solent J | inuenitur]
jnneninntnr J \\ 24 et add. Ge.

NATUR. QUAEST. UB. I. 1. 9

non etiam interdia transferontur?' quid, si dicas stellas
interdiu non esse^ qaia non apparent? quemadmodum
illae latent et solis fulgore obumbrantur^ sic faces quo-
que transcurrunt et interdiu, sed abscondit illas diumi

5 luminis claritas. si quando tamen tanta yis emicuit^
ut etiam adyersus diem yindicare sibi fulgorem suum
possint, apparent. nostra certe aetas non semel vidit 12
diumas faces^ alias ab oriente in occidentem yersas^
alias ab occasu in ortum. argumentum tempestatis

10 nautae putant, cum multae transYolant stellae. quod
si ventorum signum est, ibi est, unde venti sunt, id
est in aere, qui medius inter lunam terrasque est. in 13
magna tempestate apparere quasi stellae solent velo
insidentes; adiuvari se tunc periclitantes aestimant Pol-

15 lucis et Castoris numine, causa autem melioris spei
est, quod iam apparet frangi tempestatem et desinere
ventos: alioquin ferrentur ignes, non sederent. Gylippo 14
Syracusas petenti visa est stella super ipsam lanceam
constitisse. in Romanorum castris ardere visa sunt

20 pila, ignibus scUicet in illa delapsis, qui saepe fulmi-
num modo ferire solent et arbusta; sed si minore vi
utuntur, defluunt tantum et insidunt, non feriunt nec
vulnerant. alii autem inter nubes eliduntur, alii sereno,

14/15 PUn. HN ^, 101 et ob id Pollttci et Castori id numen
adsignant \\ 19/20 Plin. HN 2, 101 vidi noctmnis militum vigiliis
inhaerere pilis pro vallo fulgorem effigie ea.

1 dicas] dicam d || 4 et] om. A \ illas A <^] eas || 5 tanta]
om. F^GH II 6 ut etiam] ut BC(8) et ut A ut et m | vind.J
uendicare JFAP*T | suum fulg. coll. JT || 7 certe] quoque
A II 11 est, unde] om. A || 12 terrasque FHAZ] terras P^ et
terras ^E^ || 13 apparere] apparent A \ Bolent] om. d ||
14 tunc se coll. XZ || 17 alioquin ferrentur] aliquando feruntur
J I non] aliquando 6 \ sederent] sedent Ae || 19 ardere] ante
pila d {om. sunt) T post pila || 20 del. JTJ dilapsis | fulm.
modo eFGPZ] modo f. 6 modo f. more T more f. modo H
f. more X more f. E || 21 ferirej animalia f. e f. et animalia Z ||
22 ut.] mittuntur A \ insiduntj insident J \ 23 autem mt^-t^xa. /V^

10 L. ANNAEI SENECAE

15 si aer ad exprimeiidos ignes aptus fait: nam sereno
qaoque aliquando caelo tonat ex eadem causa qua
nubilo^ aere inter se colliso, qui, etiamsi est lucidior
ac siccior, coire tamen et facere corpora quaedam si-
milia nubibus potest, quae percussa reddant sonum. 5
quando ergo fiunt trabes, quando clipei et vastorum
imagines ignium? ubi in talem materiam similis in-
cidit causa sed maior.

1 2. Videamus nunc, quemadmodum fiat is folgor,
qui sidera circumvenit. memoriae proditum est, quo 10
die urbem divus Augustus Apollonia reversus intravit,
circa solem visum coloris varii circulum, qualis esse
in arcu solet. hunc Ghraeci halo vocant, nos dicere
coronam aptissime possumus. quae quemadmodum fieri

2 dicatur, exponam. cum in piscinam lapis missus est, 15
videmus in multos orbes aquam discedere et fieri pri-
mum angustissimum orbem, deinde laxiorem ac deinde
alios maiores, donec evanescat impetus et in planitiem
immotarum aquarum solvatur; tale quiddam cogitemus
fieri etiam in aere: cum spissior factus est, sentire 20
plagam potest; lux solis aut lunae vel cuiuslibet si-
deris incurrens recedere illum in circulos cogit. nam
umor et aer et omne, quod ex ictu formam accipit,
in talem habitum impellitur, qualis est eius, quod im-
pellit; omne autem lumen rotundum est: ergo et aer 25

11—14 PUn. HN 2, 98 cernuntw . . plerumque et circa solis
orhem ceu spiceae coronae et versicolores circuli^ qualiter Augusto
Caesare in prima iuventa urhem intrante post ohitum patris. \\
12 Ann. Col. max. (Mon. Germ. script. XVII) a. 1235: qui cir-
cuU licet a populo putentur esse prodigium, tamen eorum caursa
ah AHstotile et Seneca in meteoris est expressa.

2 aliq. caelo A^] caelo aliq. || 4 coire] ire ^ |[ 6 quandol
his que CLdd. € || 7 similis] simul F^L^OP || 10 circumuenitj
circumnectit d || 11 urbemj s. l. d \ Apol.] appol. KOP ex
apol. A8 1 12 col. uar.] uar. col. X || 16 discedere d Z] descendere
6^1 fien] om. d ante orbem T || 18 alios] om. A || 19 quid-
damj Quidem B C quid e || 20 etiam] ante fieri P om. T | spissior]
piaaior J,(?) j plagam sentire coll JT || 21 uel] aut AFA

NATUR. QUAEST. LIB. I. 1. 2. 11

•

in hnnc modum lumine percussus exibit. ob hoc tales 3
splendores Graeci areas vocaverunt, quia fere terendis
frugibus destinata loca rotunda sunt. non est autem,
quod existimemus istas, sive areae sive coronae sunt^
6 in vicinia siderum fieri. plurimum enim ab his ab~
sunt; quamvis cingere ea et coronare videantur: non
longe a terra fit talis effigies, quam visus noster solita
imbecillitate deceptus circa ipsum sidus putat positam.
in vicinia autem stellarum et solis nihil tale fieri po- 4

10 test, quia illic tenuis aether est. nam formae crassis
demum spissisque corporibus imprimi solent, in sub-
tilibus non habent, ubi consistant aut haereant: in
bahieis quoque circa lucemam tale quiddam aspici so-
let ob aeris densi obscuritatem, frequentissime autem

15 austro, cum caelum maxime grave et spissuni est. non- 6
numquam paulatim diluuntur et desinunt, nonnumquam
ab aliqua parte rumpuntur et inde ventum nautici ex-
pectant, unde contextus coronae perit: si a septem-
trione discessit, aquilo erit, si ab occidente, favonius.

20 quod argumentum est intra eam partem caeli has fieri
coronas, intra quam venti quoque esse solent: superiora
non habent coronas, quia ne ventos quidem. his argu- 6
mentis et illud adice, numquam coronam colligi nisi
stabili aere et pigro vento: aliter non solet aspici.

26 nam qui stat aer, impelli et diduci et in aliquam fa-
ciem fingi potest; is autem qui fluit, ne feritur quidem
lumine (non enim resistit nec formatur, quia prima

1 perc. lumine coll. AQT, post aer BCe || 2 quia] quod
E(A) I fere] sc. semper \ frug. ter. coll. FA || 8 loca dest. coll.
k€ II 4 istas] eas dT i sunt] sint 8E' || 5 enim] om. dT \\
9 solis et stellarum coll. A \ pot. fieri coll. d || 11 demum
sp.] dein(de) (s)pissisque JL || 12 non] om. X \\ 14 frequentis-
sime — 15 spissum est] post pigro vento l. 24 Haase \\ 15 austro"
flante add.E^, cf.IV 4,3 \ spissum] pissum (A?) | est JL*TZ°
om. ^ II 18 perit] cf. ad p. 3, 17 |j 20 . 21 intra] inter d bis
fieri] s. l. (f(T) || 21 superiora] autem add. J \\ 25 diduci
deduci JL || 26 ne gP^ Gertz] nec | feritur] fertur A(8)L* |
27 res. nec form.] form. nec rea. BGe

12 L. ANNAEI SENECAE

7 quaeque pars eius dissipatur): numquam ergo ^«llum
sidus talem sibi effigiem circumdabit, nisi cum aer erit
densus atque immotus et ob hoc custodiens incidentem
in se rotundi lineam luminis. nec sine causa; repete
enim exemplum, quod paulo ante proposui: lapillus in 5
piscinam aut lacum et alligatam aquam missus circulos
facit innumerabiles; at hoc idem non faciet in flu-
mine (quare? quia omnem figuram fagiens aqua dis-
turbat): idem ergo in aere evenit, ut ille, qui manet,
possit figurari, at ille, qui rapitur et currit, non det 10
sui potestatem et omnem ictum venientemque formam

8 ex eo turbet. hae, de quibus dixi, coronae cum di-
lapsae sunt aequaliter et in semet ipsae evanuerunt,
significatur quies aeris et otium et tranquillitas; cum
ad unam partem cesserunt, illinc ventus est, unde fin- 15
duntur; si ruptae pluribus locis sunt, tempestas fit.

9 quare id accidat, ex his, quae iam exposui, intellegi
potest. nam si facies universa subsedit, apparet tem-
peratum esse aera, et sic placidum; si ab una parte
intercisa est, apparet inde aera incumbere: et ideo illa 20
regio ventum dabit. at cum undique lacerata et con-
cerpta est, manifestum est a pluribus partibus in illam
impetum fieri et inquietum aera hinc atque illinc as-

1 uUum Erasmus] illud J ^ aliquod Foi'tun. || 2 sibi] om
BC-d-Jl I aer eritj apparebit J (?) || 3 densus] depressus <f
5 enim] s. l. S" ig(itur) c id C || 7 idem S^X] quidem JK^Z
faciet] facit JT || 10 det] dat <fE || 11 v. f. ex eo] xal tb in
tavtris tfig nXriYfjs sldog, eo om. d || 12 turbet] turbat BCp
trahat E | dilapsae BCgO] delapsae Ks^ lapse ET || 13 sunt]
sint eT I ipsae] ipsis d \ euanuerunt] -rint s || 14 aeris
quies coll. J | otium et] omnium <f | cum] et tunc aquam
exspecta. cum e \\ 15 adl ob <^ ab una parte Hmse \ ces-
serunt] -rint s \ iUinc] illic gF^ | finduntur E*HLi(L*?)ZJ
fonduntur || 17 exp.J proposui JT posui Z | intellegi ZJ in-
telligi semper \\ 18 temperatum — 20 apparetj om. /1 | 21 undi-
quej et add. A \ concerptaj concepta kZ c(on)certa q con-
carpta, BC || 23 atquej itaque X \ assilire ACT] adsil. ^J^OZ
Bdasil. P' djssilire (X)P^

NATUR. QUAEST. LIB. I. 2. 3. 13

silire: itaque ex hac inconstantia caeli tam molta temp-
tantis et undique laborantis apparet futura tempestas
ventorum plurium. hae coronae noctibus fere circa 10
lunam et sJias stellas notantur; interdiu raro^ adeo ut

5 quidam ex Graecis negaverint omnino eas fieri, cum
illos historiae coarguant. causa autem raritatis haec
est, quod solis fortius lumen est et aer ipse agitatus
ab illo calefactusque solutior: lunae inertior vis est
ideoque facilius a circumposito aere sustinetur; aeque 11

10 cetera sidera infirma sunt nec perrumpere aera vi sua
possunt: excipitur itaque illorum imago et in materia
solidiore ac minus cedente servatur. debet enim aer
nec tam spissus esse, ut excludat ac summoveat a se
lumen immissum, nec tam tenuis aut solutus, ut nul-

15 lam venientibus radiis moram praebeat. haec noctibus
temperatura contingit, cum sidera circumiectum aera
luce leni non pugnaciter nec aspere feriunt spissiorem-
que, quam solet esse interdiu, inficiunt.

3. at contra arcus nocte non fit aut admodum l

2oraro, quia luna non habet tantum virium, ut nubes
transeat et illis colorem suffimdat, qualem accipiunt
sole perstrictae.

Sic enim formam arcus discoloris efficiunt: quia aliae
partes in nubibus tumidiores sunt aliae summissiores

1 inconst. JEL*Z] const. ^ || 2 apparet] mpra plurium
JT II 3 plur. uent. coll. <fT | fere] sc. semper \\ 4 notantur^
notabuntur A^<^ || 5 negauerint] -uerunt E^jl om. T | omnino'
(non add. e) post eas J post fieri T || 7 ipse] om. J jj 8 calef.
calfactusque F^HZ | lune] est. lunae autem J | inertior] in-
hertior (X?) jj 9 aeque] et q(uae) X eo que (vel quod) e \\
10 sidera cetera coll, J || 11 m(ateri)a] m(od)o X \\ 12 serua-
tur] uersatur JT \\ 13 nec] non BCE | a sej ac se Jl (J^L^
om. se 0) II 14 aut] ac <fET et c || 16 circumi.] coniectum d
circumuectum E*fX |J 17 leni ^?] leui A \\ 18 esse] om. JT ||
19 arcus nocte] arcus m n. /IT nocte arcus Fi, n. non fit arcus
Z I aut] nisi J \\ 21 suff. ABCFJOTZ] subf. || 23 cap. 3 hinc
indp. I formam] ;^a^axri}^a, praestaret yivseiv \ discoloris]
-orem KroU \ efficiunt] accipiunt e, nxim intell. effici aiunt
(viri docti) ?

14 L. AMTAEI SENECAE

quaedam crassiores^ quam ut solem transmittant^ aliae
imbecilliores^ quam ut excludant^ haec inaequalitas alter-
nis lucem umbramque permiscet et exprimit illam mira-

2 bilem arcus varietatem. altera causa arcus eiusmodi
redditur: videmus, cum fistula aliquo loco rupta est, 5
aquam per tenue foramen elidi, quae sparsa contra solem
oblique positum faciem arcus repraesentat. idem vide-
bis accidere, si quando volueris observare fullonem:
cum os aqua implevit et vestimenta tendiculis diducta
leviter aspergit, apparet varios edi colores in illo aere 10

3 asperso, quales fulgere in arcu solent. huius rei cau-
sam in umore esse ne dubitaveris (non fit enim um-
quam arcus nisi nubilo); sed quaeramus, quemadmodum
fiat. quidam aiunt esse aliqua stillicidia, quae solem
transmittant, quaedam magis coacta, quam ut trans- 15
luceant: itaque ab illis folgorem reddi, ab his umbram,
et sic utriusque intercursu effici arcum, in quo pars
falgeat, quae solem recipit, pars obscurior sit, quae ex-

4 clusit et ex se umbram proximis fecit. hoc ita esse
quidam negant. poterat enim verum videri, si arcus 20
duos tantum haberet colores, si ex lumine umbraque
constaret: sed nunc^, ut ait poeta,)>

diversi niteant cum mille colores,
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit:
usque adeo quod tangit idem est, tamen ultima distant. 25

S3— 25 Ov. Met. VI 65—67

1 quaed.l et quaedam ^ || S altemis] alterins eEF(?)
4 uarietatemj repraesentationem J | altera — 7 repraesentat
om. (f II 4 caiisa] cf. ^ 3 || 9 os] omnes «f eos J^ j tendicnlis
t tendideris F' credideris J | did. A^] deductaJ || 12 (h)umore^
humore arcu «f arcu e ? arcu t humore A || 15 quaedamj quae
l II 16 iUis] his <f || 17 effici] fieri F^i, || 18 recipit] fort.
recepit Ge. \\ 19 proximis] proximus E^T | fecit] facit EHOT |
hoc] haec d || 20 quidam] quedam E^P | uerum] umbra et
Jzu causa (lux tam e) 'J \\ 21 haberet d L*T'Z] habeat ^
habena m / sij et si Ae || 22 ut a. p.] cf p. 15, 3

NATUR. QUAEST. LIB. I. 8. 15

yidemas in eo aliquid flammei aliqaid lutei aliquid cae-
ralei et alia in picturae modum subtilibus lineis ducta^
[ut ait poetaj ut^ an dissimiles colores sint^ scire
non possiS; nisi cum primis extrema contuleris: nam

5 commissura decipit^ usque eo mira arte naturae; quod
a simillimo coepit^ in dissimillimo desinit. quid ergo
istic duo colores faciunt lucis atque umbrae^ cum in-
numerabilium ratio reddenda sit?

quidam ita existimant arcum fieri: in ea parte^ in 5

10 qua iam pluit^ singula stillicidia pluviae cadentis singula
esse specula^ a singulis ergo reddi imaginem solis. deinde
multas imagines^ immo innumerabiles^ et devexas et in
praeceps euntes confundi: itaque arcum esse multarum
solis imaginum confasionem. hoc sic colligunt: pelves^ 6

16 inquiunt, mille sereno die pone: omnes habebunt ima-
gines solis: in singuUs foliis dispone guttas: singula^
abunt jmaginTtoHs. at co^ntra S^gens si^
non amplius habebit quam unam imaginem — quare?
quia omnis circumscripta leyitas et circumdata suis

30 finibus speculum est. itaque piscinam ingentis magni-
tudinis insertis parietibus divide: totidem iUa habebit
ima&mies solis, quot lacus habuerit: relinque illam sic
ut est: difliisa^semel tibi imaginem kddet nihilrefert,
quam exiguus sit umor aut lacus: si determinatus est,

3 ut ait poeta] del. Schultess. p. 14, 22 post mmc add.
Skutsch I ut sec. loco] om. ^ \ sint] s. colores add. J(?)P ||
5 eo <f ^o] adeo eFJl adeo eo A^ || 6 similliiuo] similliinis J \
quod — desinit] fort. ut quod — desinat Ge. \ diss.] dissimilia
d II 7 istic e^X] isti ifg \ lucisj luminis A s. Z. € || 9 quidam]
qui (f I exist.] estimant 4q \ inl dicunt in J |J 10 iam] om.
Af II 11 specula] spectacula Ei, [ spec. esse . . im. reddi coU.
€ 1 deinde — 17 imaginem solisj om. ^ || 18 euntes] trans-
euntes J | arcum BCL'] et arcum A€K(T) arcum et (A)PZ |j
14 sol. im. A<^] im. sol. BCe j confasionem] confusiones dT \
sic] si Q II 15 pone] pone et dHT j imaginesl imaginem L'Z
Larisch |[ 16 g.] singulas guttas J || 18 ampliusl om. d \ quam]
nisi A I imag. unam coll. J \\ 21 insertis parietiDus] in certis p.
X in plures d om. vulgo \\ 22 nabuerit] habuit X \\ 28 est: difiFasa]
est diffusam: BC fort. recte \\ 24 det.] circumactb^iwa k %.l, %

16 L. ANNAEI SENECAE

speculum est. ergo stillicidia illa infinita^ quae imber
cadens defert^ totidem specula sunt^ totidem solis fa-
cies habent; haa contra intuenti perturbatae apparent^
nec dispiciuntur interyalla^ quibus singulae distant;
spatio prohibente discemi; unie pro singulis apparet 5

7 una facies turbida ex omnibus. Aristoteles idem iu-
dicat: 'ab omni', inquit, Uevitate acies radios suos re-
plicat; nihil autem est leyius aqua et aere: ergo eiiam
ab aere spisso visus noster in nos redit. ubi vero acies
hebes et infirma est, qualislibet aeris ictu deficiet. 10
quidam itaque hoc genere valetudinis laborant^ ut ipsi
sibi videantur occurrere, ut ubique imaginem suam
cemant — quare? quia infirma vis oculorum non potest
permmpere ne sibi quidem proximum aera sed resiZit.

8 itaque quod in aliis efficit densus aer; in his facit 15
omnis; satis enim valet qualiscumque ad imbecillam
aciem repellendam.' longe autem magis visum nobis
nostmm remittit aqua, quia crassior est et pervinci
non potest, sed radios luminum nostromm moratur et
eO; unde exiemnt^ reflectit. ergo cum multa stillicidia so
sint^ totidem specula sunt; sed quia parva sunt^ solis
colorem sine figura exprimunt. deinde cum in stilli-
cidiis innumerabilibus et sine intervallo cadentibus red-
datur idem color, incipit facies esse non multamm

7—17 Arist. Meteor. III 4 p. 373 a. b

2 tot. spec. sunt] om. <f || 8 hae FoHun.] haec, cf. p. 17, 22 \
intuenti] ui uenti <f | perturbatae] -ta 6 (A v. l.) || 4 dispic.
TZ] despiciuntur | singulae] singula J || 5 unde 6re.] deinde ||
6 turbida] turbata E | iudicat Z vulgo] indicat || 8 estl ante
leuius ^PZ post leuius T post et aere k om. d \\ 9 uerol ergo
BeP II 10 qualislibet FHTl qualibet ACP quolibet B'8E*A
quaslibet L' cuiuslibet Z | deficietl deficit J || 11 itaque] om.
J II 14 aera] aereP aerem dT \ resilit KroU] resistit l| 15 densus]
depressus 6 \\ 16 imbecillam -d-PZ] imbecillem JAT, cf. de
ira II 34., 1 ciim nota Gertzii || 17 nostrum nobis coll. d \
18 Bqn& Haase sec. p] Itaque, om. H Fortun. 1 quia] qui Fortun. \
20 exjeroDtJ exierit A(e)E^F exierint (6)E»

NATUR. QUAEST. LIB. I. 3. 17

imaginum et mtermissarum, sed unius longae atque
continuae.

^quomodo'; inquis^ Hu mihi multa milia imaginum 9
istic esse dicis; ubi ego nullam yideo? et quare^ cum

5 solis color unus sit^ imaginum diyersus est?' ut et haec,
quae proposuisti^ refellam et alia^ quae non minus re-
fellenda sunt; illud dicam oportet: nihil esse acie nostra
fallacius non tantum in his, a quibus subtiliter pervi-
dendis illam hcorum diversitas submoYet^ sed etiam in

10 his quoque^ quae ad manum cemit: remus tenui aqua
tegitur et fracti speciem reddit; poma per vitrum aspi-
cientibus multo maiora sunt; columnarum interyalla
porticus longior iungit. ad ipsum solem revertere: 10
hunc, quem toto terrarum orbe maiorem probat ratio,

15 acies nostra sic contraxit, ut sapientes viri pedalem
esse contenderent; quem velocissimum omniimi scimus,
nemo nostrum moveri videt, nec ire crederemus, nisi
appareret isse. mundum ipsum praecipiti velocitate la-
bentem et ortus occasusque intra momentum temporis

20 revolventem nemo nostrum sentit procedere. quid ergo
miraris, si oculi nostri imbrium stillicidia non separant
et <ex> ingenti spatio intuentibus minutarum imaginum
discrimen interit? illud dubium esse nuUi potest, quin 11
arcus imago solis sit roscida et cava nube concepta.

26 quod ex hoc tibi appareat: numquam non adversa soli
est, sublimis aut humilis, prout ille se submisit aut
sustulit, in contrarium mota; illo enim descendente al-
tior est, alto depressior. saepe talis nubes a latere solis
est nec arcum efficit, quia non ex recto imaginem trahit.

30 varietas autem non ob aliam causam fit, quam quia 12

1 etl om. BCe \\ 4 ego] om. A || 7 esse] ante non BC om.
Ac II 9 locorum Gronov.^ colorum | etiam] et Ac || 10 quoque]
quotidie Schultess, sed cf. Kiihner II 1053 \\ 12 colu(m)pna- trad. \
13 longior iungit] -ores iungunt d \\ 14 orbe terrarum coll. d \
15 sic] om. 6 || 17 nostrum] nostrorum gAPZ || 20 ergo] om.
J II 21 imbrium] innumerabilia J || 22 ex add. Z || 23 esse
dubium coll. cFJL || 27 in c. mota^ coiifct^bTAa moNjOL \

8sinBCAs KATUBAL. QFAEST. ed. Gercko. '^

18 L. ANNAEI SENECAE

pars coloris sole est sparsa, <j)ars)> nube: in illa umor
modo caeruleas lineas modo yirides modo purpurae
similes et luteas aut igneas ducit^ duobus coloribus
hanc yarietatem efficientibus^ remisso et intento. sic
enim et purpura eodem conchylio non in unum mo- s
dum exit: interest, quamdiu macerata sit, crassius me-

13 dicamentum an aquatius traxerit^ saepius mersa sit et
excocta an semel tincta. non est ergo mirum, si, cum
duae res sint, sol et nubes, id est corpus et specu-
lum, [si] tam multa genera colorum exprimuntur, lo
quam multis generibus possunt ista incitari aut relan-
guescere: alius est enim color ex igneo lumine, alius

14 ex obtunso et leniore. in aliis rebus yaga inquisitio
est, ubi non habemus, quod manu tenere possimus, et
late coniectura mittenda est; hic apparet duas causas is
esse arcus, solem nubemque^ quia nec sereno umquam
fit nec nubilo ita, ut sol lateat: ergo utique ex his
est, quorum sine altero non est.

1 4. <Et)>iamnunc illud accedit, quod aeque mani-
festum est, speculi ratione imaginem reddi, quia num- so
quam nisi e contrario redditur, id est nisi ex altera
parte stetit quod appareret, ex altera quod ostendere^.
rationeS; quae non persuadent sed cogunt, a geometris
aflferuntur, nec dubium cuiquam relinquitur, quin arcus
imago solis sit male expressi ob yitium figuramque ss

1 pars add. Fortwn. fort. a sole est, pars a nube Ge. conl.
p. 19y 15 I nube: in illa (re.] nube in iUa. ^ nube nulla. d
in nube illa. T vulgo, in om. i^ortun. | humor] autem cuid. d ||
2 modo c.] u(er)o c. Fi, || 5 enim et] enim q \ conchilio trad, j|
6 quamdiu] quantum A || 8 excocta] excoacta Jl | si, cum]
sicut E^J^P II 9 duae] dur§ FH || 10 tam <f] si tam 8L*TZ
si tamen ^ || 11 quam J'L'Z Haase] qua in FHP quae in JEil
quam in J* quia in T | ista] ita JO aut J, fort. isti {sc. colores)
Ge. II 12 enim] om. ^T s. l €{Z) \\ 13 obtunso] obtuso BC(€?) |
len.] leuiore JJ^ \\ 14 possimus AHJl^Z] possumus JEFO ||
17 ut sol lateat] sol latet J \\ 18 est] sc. arcus || 19 Et add.
Haase \\ 22 stetit] steterit € \ appareret BFHPZI apparet AeE Jl
tn*J^o appareat C apperiat T | ostenderet Ge.] ostendere J4>
oatendit I^ortim. vulgo || 24 cuiq.] quicquam A

NATUR. QUAEST. LIB. I. 3—6. 19

speculi: nos interim temptemus alias probationes^ quae
de plano legi possint. inter argumenta sic nascentis 2
arcus pono, quod celerrime nascitur. ingens enim va-
riumque corpus intra momentum subtexitur caelo et
5 aeque celeriter aboletur; nibil autem tam cito redditur
quam a speculo imago^ non enim facit quicquam sed
ostendit. Parianus Artemidorus adicit etiam^ quale 3
genus nubis esse debeat^ quod talem soli imaginem
reddit: ^si speculum/ inquit, ^concavum feceris, quod sit

10 sectae pUae pars, si extra medium constiteris, quicum-
que iuxta te steterint, inversi tibi videbuntur et pro-
j!>iores a te quam a speculo; idem', inquit, ^evenit, cum 4
rotundam et cavam nubem intuemur a latere, ut solis
imago a nube discedat propiorque nobis sit et in

15 nos magis conversa. color iUi igneus a sole est, cae-
ruleus a nube, ceteri utriusque mixturae.'

5. Contra haec iQa dicuntur. de speculis duae opi- 1
niones sunt: alii enim in illis simulacra cemi putant,
id est corporum nostrorum figuras a nostris corporibus

20 emissas ac separatas, alii non aiunt imagiues in spe-
culo sed ipsa aspici corpora retorta oculorum acie et
in se rursus reflexa. nunc nihil ad rem pertinet, quo-
modo videamus quodcumque videmus: sed quomodo 2

7 Artemidorus: cf. Fauly -Wissowa II 1333.

1 temptemus] repetemus J | prob. alias coll. <f T || S plano
F*H(^)Z] paulo J platone Ei,T, cf. Koeler p. 300 \ possmtl
possunt dK^T I argumenta sic] -ta si P -tas B^ -tas sic E^
-td. B^C II 3 ingens] igneum J \\ 4 intra m. s. caelo] caelo
inter m. s. J || 5 aeque] aqua JP || 6 a sp. quam coll. d ||
7 etiam] id d ad e || 8 soli] sibi eH^ solis B^ w^go || 9 redditl
reddat KZ | fec. conc. coU. EP || 10 sectae] recte JL || 11 etj
om. A I propiores et l. 14 propiorque Fort.] priores . . . prior-
que II 13 a latere] sc. telltms \\ 14 a nube] • a latere d \
discedat] descendat EP |j 15 illi A<^] om. J \\ 20 non — in]
imagines aiunt non esse in J j aiunt] ante in coU. Z om. S- \\
S3 quodcumque] quae J quod ^ut^cunque Schultess \ quomodo]
del. Haase, sed, quoquomodo, imago Schultess, videamus; quod-
cunque videmus et quomodocumque Madi5\g

20 L. ANNAEI SENECAE

imago, similis reddi debet e speculo. quid autem
, est tam dissimile quam sol et arcus^ in quo neque
figura solis neque color neque magnitudo apparet?
arcus longe amplior est longeque ea parte, qua fulget,
rubicundior quam sol, ceteris vero coloribus diversus. 6

3 deinde cum velis speculum inesse aeri, des oportet mihi
eandem levitatem corporis, eandem aequalitatem, eun-
dem nitorem. atqui nullae nubes habent similitudinem
speculi: per medias saepe transimus nec in iUis nos
cemimus; qui montium summa conscendunt, d^spectant lo
nubem nec tamen imaginem in illa suam aspiciunt.

4 singula stillicidia singula specula sunt. ^concedo; sed
illud nego, ex stillicidiis constare nubem. habent enim
quaedam, ex quibus fieri stillicidia possint, non ipsa,
ne aquam quidem habet nubes sed materiam futurae is

6 aquae.' concedamus tibi et guttas innumerabiles nu-
bibus inesse et illas faciem reddere: non tamen unam
omnes reddunt, sed singulae singulas. deinde inter se
specula coniunge: in unam imagines non coibunt, sed
unaquaeque [in se] similitudinem in se rei claudet. 20
sunt quaedam specula ex multis minutisque composita,
quibus si unum ostenderis hominem, populus apparet

. unaquaque particula faciem suam exprimente; haec cum

1 imago, Leo (sc. redditurj] imago | similis] simile Leo \
reddi] post speculo d \ auteml nam J || 3 neqne figura
solis] om. A II 4 longe amplior] longior ampliorque d || 6 in-
esse aeri] aeri (aliis c) comparare J in. a. ^densoS Joh. Miiller \\
7 eandem leu. corporis] om. JE | §qualitatem] quautatem (e)ET ||
9 in illis] nullis X \\ 10 despectant Madvig] spectant libri,
inspectant Haupt, superstant Schtdtess \\ 11 in illa (illam Jl) s.]
suam in illa d \ asp.] cemunt J | 13 habent] habet m vulgo,
fort. habens Ge. \\ 14 possint] possunt eOT || 15 habet BC^TZ]
habent A8i,P || 16 concedamus] -dam d (J) -dant b \\ 17 omnes
unam coll. d || 18 reddunt JT] reddant ^ reddent vulgo \
19 specula] singulas {sc. gutta^) Schultess \ imagines Ge.] ima-
ginem || 20 unaquaeque] quaeque particula J(T) unumquodque
Leo Rossbach \ in se] om. <f uise L* in se rei 6 | in se rei
<f P] uise rei ^AZ rei uise T in se uise rei om. s || 23 una-
qaaque d^RTZ] unaquaeque ^ | particula] parte d \ suam
faciem coll dTZ

NATUR. QUAEST. LIB. I. 6. 21

sint coniuncta et simiil collocata, nihilominus seducunt
imagines suas et ex uno quidem turbam ef&ciunt, ce-
terum catervam illam non confundunt sed diremptam in
facies singulas distrahunt: arcus autem uno circum-

5 scriptus est ductu, una totius est facies. ^quid ergo?' 6
inquit: 'non et aqua rupta fistula sparsa et remo ex-
cussa habere quiddam simile his, quos videmus in arcu,
coloribus solet?' verum est, sed non ex hac causa, ex
qua tu videri vis, quia unaquaeque stilla recipiat ima-

10 ginem solis. citius enim cadunt stillae, quam ut con-
cipere imagines possint: standum est, ut id, quod imi-
tantur, excipiant. quid ergo fit? colorem, non imaginem
ducunt. alioquin, ut ait Nero Caesar disertissime,

coUa Cytheriacae splendent agitata columbae

15 et variis coloribus pavonum cervix, quotiens aliquo
deflectitur, nitet: numquid ergo dicemus specula eius-
modi plumas, quarum omnis inclinatio in colores no-
vos transit? non minus nubes diversam naturam spe- 7
culis habent quam aves, quas rettuli, et chamaeleontes

20 et reliqua animalia, quorum color aut ex ipsis mutatur,
cum ira vel cupidine incensa cutem suam variant
umore suffuso, aut positione lucis, quam prout rectam
vel obliquam receperunt, ita colorantur. quid enim 8
simile speculis habent nubes? cum illa non perluceant,

26 hae transmittant lucem; illa densa et coacta, hae rarae

14 FPB p. 368 Baehr.

«

2 quidem] om. JT quem uident Schultess, quodam Ge. \\
3 diremptam E] direptam J^ directam gP || 4 autem et 5 est]
om. d II 6 inquit] om. JLP || 9 recipiat] recipit J || 11 ima-
gines] imaginem d || 13 alioquin] i. e. tihrigens, aliquo modo J ||
14 Cytli.] cith. trad. || 17 plumas] pluuias <f || 18 spec. naturam
coll. d II 19 quam] om. J \ retuli (sic)] reguli <f | cameleontes
trad. II 20 reliqua] aliqua <J> post animalia coll. X alia E ||
21 inc.] accensa J || 22 suffuso] -sa cf -sam s \\ 23 receperunt]
receperint J || 24 speculis h. J] speculo h. | illa] ille J ||
25 hae] he vel he^ BC<^ hec Ac | transmittant] -mutant ^ (^
illa — rarae] ille dense et coacte, \iee t^x«u A

22 L. ANNAET SENECAE

sint; illa eiusdem materiae tota, hae e diversis temere
compositae et ob hoc discordes nec diu cohaesurae.
praeterea videmus ortu solis partem quandam caeli ru-
bere, videmus nubes aliquando ignei coloris: quid ergo
prohibet, quomodo hunc unum colorem accipiunt soUs 5
occursu, sic multos ab illis trahi, quamvis non habeant
9 speculi potentiam? modo, inquit, inter argumenta po-
nebas semper arcum contra solem excitari, quia ne a
speculo quidem imago redderetur nisi adverso. hoc,
inquit, commune nobis est: nam quemadmodum oppo- 10
nendum est speculo id, cuius in se imaginem trans-
ferat, sic, ut nubes infici possint, ita sol ad hoc apte
ponendus est; non enim idem facit, si undique efifulsit,

10 et ad hoc opus est radiorum idoneus ictus. haec
dicuntur ab his, qui videri volunt nubem colorari. is

Posidonius et hi, qui speculari ratione talem
effici iudicant visum, hoc respondent: ^si ullus esset
in arcu color, permaneret et viseretur eo manifestius,
quo propius: nunc imago arcus, ex longinquo clara,

11 interit, cum ex vicino ventum est.' huic contradictioni so
non consentio, cum ipsam sententiam probem. quare?
dicam: quia coloratur quidem nubes, sed ita, ut color

. eius non undique appareat (nam ne ipsa quidem undi-
que apparet; nubem enim nemo, qui in ipsa est, videt):
quid ergo mirum, si color eius non videtur ab eo, a 25
quo ipsa non visitur? atqui ipsa, quamvis non videatur,

16 Posid^ p. 77 B.

1 smt] siint EH | h(ae) e FHA] hec (ille BC) ex J he(e)
E {q) Z II 3 uidemus — rubere] om. <f || 5 colorem unum coll. J \\
7 modo . . ponebas] cap. 4, 1 \\ 9 hoc — 10 nobis] hec inquam
questio nobiscum d n. ante commune coll. OT bis F || 11 ima-
ginem in se coll XT \\ 12 ita] del. Kroll Rossbach, et Ge. \\
14 idoneus ictus] idonea locatio J \\ 15 his] fort. Stratone inde
a § 2 adhibito \\ 16 possidonius semper \ talem] om. d \\
17 iudicant] -cat FH || 17— 20J cf. Aetius Boxogr. p. 371 sq. ||
^O uentum] post est d, del. Haupt || 23 non] om. d || 25 ab
eo — 26 sq. uideatur, est] om. 6

NATUR. QUAEST. LIB. I. 6. 23

est: ergo et color. ita non est [ergo et color] argu-
mentum falsi coloris; quod apparere accedentibus de-
sinit. idem enim in ipsis evenit nubibus, nec ideo
falsae sunt^ quia non videntur. praeterea^ cum dicitur 12

6 tibi nubem sole suffectam, non dicitur tibi colorem
illum inustum esse velut duro corpori ac stabili ac
manenti; sed ut fluido et vago et nihil amplius quam
brevem speciem recipienti. sunt etiam quidam colores,
qui ex intervallo vim suam ostendunt: purpuram Ty-

1« riam, quo melior est saturiorque, eo altius oportet te-
neas; ut fulgorem suum teneat. non tamen ideo non
habet colorem illa, quia, quae optimum habet, non,
quomodocumque explicatur, ostendit. in eadem sen- 18
tentia sum qua Posidonius, ut arcum iudicem fieri

16 nube formata in modum concavi speculi et rotundi,
cui forma sit partis e pila secta. hoc probari, nisi
geometrae adiuverint, non potest, qui argumentis nihil
dubii relinquentibus docent solis illam esse efBgiem
non similem. neque enim omnia ad vert^m specula 14

90 respondent: sunt, quae videre extimescas (tantam defor-
mitatem corrupta facie visentium reddunt, servata si-
militudine in peius); sunt, quae cum videris, placere
tibi vires tuae possint (in tantum lacerti crescunt et
totius corporis super humanam magnitudinem habitus

96 augetur); sunt, quae dextras facies ostendant, sunt,

14 Posidonitis: cf. p. 22, 16.

1 ergo et color] ergo color et 6 \ ita non est] om. <f ita
est: non est arg. Haase \ ergo et color 6^] om. <fT Fort. \\
2 quod] qui dum e \ apparere] apparet €0 | acc.] anteceden-
tibus eFA II 5 tibi] om. 6 \ sole] esse add. d solem P*Z ||
8 etiam] et d || 10 est] ante eo JLO }n% (i,) | alt. op.] oportet
ut altius J II 11 teneat] ostendat A \ 12 illa colorem coU. A ||
13 explicetur 6 || 16 secta] sectae zl(BCc) Kroll, cf. p. 19, 10;
28, 4 II 19 ad uerum L*Z Fincian.'] cf I 6, 6 longe amplius uero
est, aduersus J^ vulgo aduersis £' || 20 tantam deformitatem
JLPZ] tanta -tate A&T \\ 21 corrupta facie APZ -tam faciem
^T -ta ut faciem J | reddunt] redda.Tit zi \^^ wr^^\\'«^^'^ ^

24 L. ANNAEI SENECAE

quae sinistras, sunt, quae detorqueant et vertant: quid
ergo mirum est eiusmodi speculum in nube quoque

1 fieri, quo solis species vitiosa reddatur? 6. Inter ce-
tera argumenta et lioc erit, quod numquam maior
arcus dimidio circulo apparet et quod eo minor est, 6
quo altior sol . . .

[. . . ut ait Vergilius noster: ^et bibit ingens arcus',
cum adventat imberj sed non easdem, undecumque appa-
ruit, minas aflfert: a meridie ortus magnam vim aquarum
vehet (vinci enim non potuerunt valentissimo sole, tan- lo
tum illis est virium); si circa occasum refulsit, rorabit
et leviter impluet; si ab ortu circave surrexit, serena
promittit . . .]

2 quare tamen, si imago solis est arcus, longe ipso
sole maior apparet? quia est alicuius speculi natura is
talis, ut maiora multo, qua^ vidit, ostendat et in
portentuosam magnitudinem augeat formas, alicuius

3 invicem talis, ut minuat. illud mihi dic, quare in or-
bem eat facies, nisi orbi redditur? dices enim fortasse,
unde sit illi color varius: unde talis figura sit, non 20
dices, nisi aliquod exemplar, ad quod formetur, osten-
deris. nullum autem quam solis est, a quo cum tu
quoque fatearis illi colorem dari, sequitur, ut et detur

7 Verg. Georg. I 380 sq.

1 detorq.] torqueant J \\ 2 quoqTie] ante speculmn <f in n.
q. fieri post reddatur € \\ 4 qnod JTJ qno || 6 sol] est sol
J T, hic causa argumenti addi dehuit || 7 — 13 sententia^ a cetero
conexu alienae. \ ante ut] arcus aut uentos aut pluuias aut
serenum significat swpjpZ. BCpT sed varia ratione, cf. St.II 32 \
Yerg.] uirgilius codd. plerique ut semper || 10 potuerunt ^j
poterunt || 11 rorabit] tonabit A || 12 leu.] leniter k || 13 pro-
mittit] premittit A, si a septentrione . . . aliaque desidero \\

16 multo E] multa | quae Bossba^ch conl. p. 31, W] quam |
uidit] uidet F uides E* uideat e{A) uideatur 6 -antur BC ||

17 portentuosam] -tosam Z -tosas E* | magnitudinem] om. 9- \
alicuius] alius ET || 18 talis] est add. JT || 19 dices] diceres
*^ I enim C^] om. (J) || 20 sit] s. 1. 6 om.Z || 22 quam] aliud

qnam ^T / tu. qaoquej om. JT || 23 et] post detur c om. <fT

NATUIL QUAEST. LIB. I. 5. 6. 25

forma. denique inter me teque convenit colores illos,
quibus caeli regio depingitur, a sole esse; illud unum
inter nos non convenit: tu dicis illum colorem esse,
ego videri: qui sive est, sive videtur, a sole est. tu

6 non expedies, quare color ille subito desinat, cum om-
nes fulgores f et paulatim discutiantur. pro me est 4
et repentina eius facies et repentinus interitus: pro-
prium enim hoc speculi est, in quo non per partes
struitur quod apparet, sed statim totum fit; aeque cito

10 omnis imago aboletur in illo quam ponitur. nihil enim
aliud ad ista efficienda vel removenda opus est quam
ostendi et abduci. non est ergo propria in ista nube
substantia, nec corpus est sed mendacium [est], sine
re similitudo. vis scire hoc ita esse? desinet arcus,

15 si obtexeris solem. oppone, inquam, soli alteram nu-
bem: huius varietas interibit. ^at maior aliquanto est 6
arcus quam soL' dixi modo fieri specula, quae multi-
plicent omne corpus, quod imitantur. illud adiciam,
onmia per aquam videntibus longe esse maiora: litterae

20 quamvis minutae et obscurae per vitream pilam aqua
plenam maiores clarioresque cemuntur; poma formo-
siora quam sunt videntur, si innatant vitro. sidera
ampliora per nubem aspicienti videntur, quia acies
nostra in umido labitur nec apprehendere, quod vult,

25 fideliter potest. quod manifestum fiet, si poculum im-
pleveris aqua et in id conieceris anulum: nam cum in

1 teque] et te J | conuenit — 3 nos] om. 6 || 2 caelij
post regio coll. e om. H || 4 uideturj uideatur <f | tu] tamen
E Gerlz add. || 6 et] om. A eius sc. solis Leo, fort. paulatim
appareant et Ge. || 8 hoc] s.l.A \ speculi] speculum H^T | in
quo] quod A (quoniam BC) | per] om. HP || 10 imago] uisus
(uis A) cf I in illo] ante ab. A {ante visus BC) ante nihil coll.
T II 13 est prim om. A T fort. recte \ est ante sine] om. £ est et
BC fort. recte \\ 16 huius] istius A \ interibit] peribit J \ ali-
quanto] aliquando eXT est al. coll. Ac || 17 dixi modo] sc. 5, 5 \\
19 p. a. uidentibus] quae p. a. uidentur cf || 21 formos.] car-
nosiora Gertz \\ 24 in] om. JT \ appreh.] adprendere H [[
26 cum inj cum q

26 L. ANNAEI SENECAE

ipso fando anulus iaceat^ facies eius in summa aqua
6 redditur. quicquid videtur per umorem, longe am-
plius vero est: quid mirum maiorem reddi imaginem
soliS; quae in nube umida visitur^ cum ex duabus
causis hoc accidat? quia in nube est aliquid vitro 5
simile, quod potest perlucere, est aliquid et aquae,
quam, etiamsi nondum habet, iam parat, id est iam
eius natura est, in quam .ex sua vertatur.

1 7. ^quoniam', inquit, Vitri fecisti mentionem, ex hoc
ipso argumentum contra te sumam. virgula solet fieri 10
vitrea, striata vel pluribus anguHs in modum clavae
torosa: haec si in transversum solem accipit, colorem
talem, qualis in arcu videri solet, reddit, ut scias non
imaginem hic solis esse sed coloris imitationem ex re-

2 percussu.' primum in hoc argumento multa pro me sunt: is
quod apparet a sole fieri; quod apparet leve quiddam esse
debere et simile speculo, quod solem repercutiat; deinde
quod apparet non fieri ullum colorem sed speciem falsi
coloris, qualem, ut dixi, columbarum cervix et sumit et
ponit, utcumque deflectitur. hoc autem et in speculo est, ao
cui nullus inditur color, sed simulatio quaedam coloris

3 alieni. unum hoc tantum mihi solvendum est, quod
non visitur in ista virgula solis imago; cuius bene
exprimendae capax non est: ita conatur quidem reddere

1 summa aqua] summo aquae JT || 4 exj de A post
duabus cf || 5 est] om. q \\ 6 et] post {vel supra) est <fT ||
7 etiam] om. d \ parat] parata T apparat P apparet J | id
est iam] om. A iam om. X \\ 8 eius] fort. ei Ge. \ est] om. A ||
9 inquit] inquis ET vulgo \ uitri] post fecisti BCO post mentio-
nem FL || 10 arg.] post te AeT || 11 striata Ghronov.] stricta ||
12 torosa] torsa X tortuosa A et orosa Z | in transuersum]
in (ex Ce) -so A \\ 14 hic] ante non im. JKT(Z^ his) \ imit. |
mutationem -d^J^L v.l.^ inui(ta)tionem J^K immutationemEop |
ex] esse ex d \ rep.] percussu d EHT || 15 multa] post me X
om. 6 II 19 dixi] sc. 5, 6 || 20 utc(um)que «fHLPJ utrumque
(utrum quod KO) F(H*?)JlT ubicumque B*f E || 21 cui] cuius
i/ / inditur] uidetur A || 22 hoc tantum] tamen hoc A \ mihi]
om. ^ II 24 Don] om. A \ ita] ista Haase

NATUR. QUAEST. LIB. I. 6—8. 27

imaginem^ quia leyis est materia et ad hoc habilis, sed
non potest, quia enormiter facta est. si apta fabricata
foret, totidem redderet soles, quot habuisset f inspecto-
res. quae quia <^vix> discemuntur inter se nec satis

8 in vicem specuH nitent, incohant tantum imagines
nec exprimunt et ob ipsam viciniam turbant et in
speciem coloris unius abducunt.

8. ^At quare arcus non implet orbem, sed pars di- i
midia eius videtur, cum plurimum porrigitur incurva-

10 turque?' quidam ita opinantur: sol, cum sit multo
altior nubibus^ a superiore illas tantum percutit parte;
sequitur, ut inferior pars earum non t/ngatur lumine:
ergo cum ab una parte solem accipiant^ unam eius
partem imitantur^ quae numquam dimidia maior est.

15 hoc argumentum parum potens est. quare? quia, 2
quamvis sol ex superiore parte sit, totam tamen per-
cutit nubem, ergo et tingit. quidni? cum radios trans-
mittere soleat et omnem densitatem perrumpere. de-
inde contrariam rem proposito suo dicunt. nam si

30 superior est sol et ideo superiori tantum parti nubium
afi^ditur, numquam terra tenus descendet arcus: atqui
usque in humum d^ittitur. praeterea numquam non 3
contra solem arcus est, nihil autem ad rem pertinet,
supra infrave sit, quia totum quod contra est latus

25 verberatur. deinde aliquando arcum et occidens facit;
tum certe ex inferiori parte nubes ferit terris propin-

2 apta] apte vulgo \\ 3 habuisset] fort. habuit Ge. \ inspec-
tores] insecturas Fortun. inspectiones Annic. infecturas Bongars.
inseptiones Haase, insectiones Schultess in se colores Z in se toros
Leo conl. p. 26, 12, strias speculares Ge. || 4 quae <f T] qui | vix
add. Ge. conl. 3, 6, non Fortun. \\ 5 nitent] patent Schultess \
tantum] tamen J || 6 in] del. Schultess \ abducunt eS-X] ad-
ducunt (f O^Z vulgo Schultess \\ 11 illas tantum] tamen illas J
illas T II 12 tingatur Michaelis] tangatur, cf. 1. 17 \\ 13 accipiant]
-unt cf II 14 partem eius coll. 6KT || 16 sol JE^T] ante parte ^ ||
17 et tingit KOT] contingit JP et tinguit S-JLZ \\ 21 aff.] effun-
ditur X I descendet arcus] descendit J \\ 22 demittitur AT
Gertz] dim. || 25 occidens] sc. sol \\ 26 tum sB.qZ] tunc
<fEA I inferiori] -ore XZ \ propiiK\yx\ift\ -c\]a\"9» ^^ -ojs^cisis^ V'

28 L. ANNAEI SENECAE

quus: atqui et tunc dimidia pars est, quaravis solem
4 nubes ex humili et sordido aCcipiant. nostri, qui sic
in nube, quomodo in speculo, lumen volunt reddi, nu-
bem cavam faciunt et sectae pilae partem, quae non
potest totum orbem reddere, quia ipsa pars orbis est. 5
proposito accedo, argumento non consentio. nam si
in concavo speculo tota facies oppositi orbis exprimi-
tur, et in semiorbe nihil prohibet totam aspici pilam.
6 etiamnunc diximus circulos apparere soli lunaeque in
similitudinem arcus circumdatos: quare ille circulus 10
iungitur, in arcu numquam? deinde quare semper
concavae nubes solem accipiunt, non aliquando planae

6 et tumentes? Aristoteles ait post autumnale aequi-
noctium qualibet hora diei arcum fieri, aestate non
fieri nisi aut incipiente aut inclinato die. cuius rei 15
causa manifesta est: primum, quia media diei parte sol
calidissimus nubes evincit nec potest iraaginem suam
ab his recipere, quas scindit; at matutino tempore aut
vergens in occasum minus habet virium, ideo a nubi-

7 bus sustineri et repercuti potest. deinde cura arcum 20
facere non soleat nisi adversus his, in quibus facit,
nubibus, cum breviores dies sunt, semper obliquus est:
itaque qualibet diei parte, etiam cum altissimus est,
habet aliquas nubes, quas ex adverso ferire possit. at
temporibus aestivis super nostrum verticem fertur: ita- ss
que medio die excelsissimus terras rectiore aspicit linea,

13 Arist Meteor. III 5 p. 377 a llsqq.

3 reddi uolunt coll. JT || 7 inj om. 6 || 8 aspici totam
coll. JT II 9 nunc] hoc Kroll \ diximus] cajp. 2 \ soli] solis
JKT celi II 10 ille c. iungitur] illis circulus circumdatur
(i. circumd. circ. &) A || 13 tumentes?] lacunae signum add.
Haase \\ 15 die] iam die JT || 16 diei] die Be || 17 nec] non
(fO II 18 aut] et J \\ 19 habet uirium] calidus est et (est cal.
BC) J II 20 rep.] percuti J || 23 itaque] et s. l. add. A \\
24 possit] potest Ae || 25 super] supra ATZ \ uerticem nostrum
eM dT )) 26 terras rectiore] t. rectore X rectiore t. <f T j asp.]
accipit H\P)

NATUR. QUAEST. LIB. I. 8—11. 29

quam ut ullis nubibus possit occurri; omnes enim sub
se tunc habet.

9. Nunc de virgis dicendum est, quas non minus l
pictas variasque aeque pluviarum signa solemus acci-

5 pere. in quibus non midtum operae consumendum est,
quia virgae nihil aliud sunt quam imperfecti arcus. nam
facies quidem illis est picta, sed nihil curvati habent:
in rectum iacent. fiunt autem iuxta solem fere in 2
nube umida et iam se spargente. itaque idem est

10 in illis qui in arcu color, tantum figura mutatur, quia
nubium quoque, in quibus extenduntur, alia est.

10. Similis varietas in coronis est, sed hoc diffe-
runt, quod coronae ubique fiunt, ubicumque sidus est,
arcus non nisi contra solem, virgae non nisi in vicinia

15 solis. possum et hoc modo diflferentiam omnium red-
dere: coronam si diviseris, arcus erit, si direxeris, virga.
in omnibus color multiplex, ex caeruleo fulvoque varius.
virgae soli tantum adiacent, arcus solares lunaresque
sunt, coronae omnium siderum.

20 11. Aliud quoque virgarum genus apparet, cum i
radii per angusta foramina nubium tenues et intenti
distantesque inter se diriguntur: et ipsi signa imbrium
sunt. quomodo nunc me hoc loco geram? quid vocem?
imagines solis? historici soles vocant et binos temos- 2

25 que apparuisse memoriae tradunt; Graeci parhelia ap-
pellant, quia in propinquo fere a sole visuntur aut

1 occurri] occurrere Vinc. Haase \ tunc sub se J coll. ||
4 aeque] et aeque A || 6 imperfecti] porrecti Joh. Muller
conl. cap. 10 || 7 quidem illis JLKT] i. q. (^) est quidem Z |
habent] habens ^ || 8 autem] et X |{ 14 arcus non] est add.
^^ II 15 omn. differ. coll. FJl || 18 solares] tantum add. ^ t. post
lunaresque q \\ 19 sunt] omnes s, l. add. Ae || 21 intenti distantes-
que] nccqdXlriXoL xal Bi^Biai qd^doL || 22 dir.] deriguntur Skutsch \ .
ipsi] ipsae J | signa imbrium] signum nubium X \\ 23 sunt]
a linea inc. Madvig, at inde ah Aristotele {Meteor. III 6) virgis
TtccQTjXLa adiunguntwr \ modo] om. A \ hoc] om. JP | quid]
quid eas A || 24 imagines solis ?] imagines ? soles ? Leo ||
25 parhelia] fort. TtaQTjXLoc scr.

30 L. ANNAEI SENECAE

quia accedunt ad aliquam similitudinem solis. non
enim totum imitaatur sed magnitudinem eius figuram-
que: ceterum nihil habent ardoris hebetes et languidi.
his quod nomen imponimus? an facio quod Vergilius?
qui dubitavit de nomine, deinde id, de quo dubitaverat, 5
posuit:

et quo te nomine dicam,
Rhaetica? nec cellis ideo contende Falemis.

3 nihil ergo prohibet illas parhelia vocari. sunt autem
imagines solis in nube spissa et vicina in modum 10
speculi. quidam parhelion ita definiunt: nubes rotunda
et splendida similisque soli. sequitur enim illum nec
umquam longius relinquitur, quam fuit, cum apparuit.
numquis nostrum miratur, si solis effigiem in aliquo
fonte aut placido lacu vidit? non, ut puto. atqui tam 15
in sublimi facies eius quam inter nos potest reddi, si
modo idonea est materia, quae reddat.

1 12. Quotiens defectionem solis volumus deprehen-
dere, ponimus pelves, quas aut oleo aut pice implemus,
quia pinguis umor minus facile turbatur et ideo quas so
recipit imagines servat; apparere autem imagines non
possunt nisi in liquido et immoto. tunc solemus notare^
quemadmodum luna soli se opponat et illum tanto
maiorem subiecto corpore abscondat, modo ex parte^

si ita competit, ut in latus eius incurreret, modo totum; S5
haec dicitur perfecta defectio, quae stellas quoque

7 sq. Verg. Georg. ^, 95l8q.

2 magnitudinem] imaginem £J'T | eiusl om. A || 3 et] ac
JEH II 7 nomine] carmine Verg. || 8 celfis A^] tellis J ||
10 spissa] pissa X || 11 speculi] fort. add. formata Ge. \ def.
ET] dif&iiunt semper trad. \\ 13 relinq. longius coll. 6 \ fuit
fnerit EO | apparuit] -ruerit JlT || 14 num] nam k || 15 uidit]
uidet Ae uiderit BC | tam] tamen cf || 16 quam — potest'
potest quam nos uidemus A || 17 reddat] reddit A || 23 se soh
coU. A(e) I et] ut A \ ilium tanto] illo tantum X || 25 com-
pebitj cf. ep. 75, 6 si ita competit, ut . . . contigit J | ut] om,

2 I in latuB eiusj latus J

NATUR. QUAEST. LIB. I. 11—18. 31

ostendit et intercipit lucem, tunc scilicet cum uterque
orbis sub eodem libramento stetit. quemadmodum 2
ergo utriusque imago in terris aspici potest, ita in
aere, cum sic coactus aer et limpidus constitit, ut

6 faciem solis acciperet. quam et aliae nubes accipiunt
sed transmittunt^ si aut mobiles sunt aut rarae aut
sordidae: mobiles enim spargunt illam^ rarae emittunt^
sordidae turpesque non sentiunt^ sicut apud nos ima-
ginem maculosa non reddunt.

10 13. Solent et bina fieri parhelia eadem ratione. 1
quid enim impedit, quominus tot sint, quot nubes
Aierint aptae ad exbibendam solis e£figiem? quidam
in illa sententia sunt^ quotiens duo simulacra talia
existunt, ut iudicent in iUis alteram soUs imaginem

16 esse alteram imagitiis. nam apud nos quoque cum
plura specula disposita sunt ita, ut alteri sit conspec-
tus alterius, omnia implentur, et una imago vera est,
ceterae imaginum effigies sunt; niliil enim refert, quid
sit quod speculo ostendatur: quicquid videt, reddit.

20 ita iUic quoque in subUmi, si <^sic^ nubes fors aliqua
disposuit, ut inter se conspiciant, altera nubes soUs
imaginem altera imaginis reddit. debent autem hae 2
nubes, quae hoc praestant, densae esse leves splendidae
planae, naturae f soUs. ob hoc omnia eiusmodi simu-

25 lacra candida sunt, et simUia lunaribus circuUs, quia
ex percussu oblique accepto sole resplendent: nam si

3 ergo] igitur X in aere add. A \ in t.] a t. J || 4 sic]
sit A II 10 bina] in luna A || 12 fuerint d] faerunt | soHs ^
effi^em] imaginem A || 14 existunt] existant A | in — 15 ima- '
ginis] unum esse soHs, alterum imaginis A |J 17 uera] a uero

^ uere T || 19 quicquid
illud JT I sic add. Z

ilUs ^

enim add, A || 20 iUic vulgo
fors] sors FAT || 21 se consp.] se
(sese &) aspiciant A se inter se consp. T | nubes] nube A ||
22 imaginis] -nes JFJIP | reddit] reddi A || 24 planae H] plane
J(^)^Z que plene FA | naturae soUs] saturae soUs Madvig,
naturae solidae Larisch, naturae soUs similes Leo conl. p. 30, 12 \
eiusmodi] quae huiusmodi sunt A || 25 similia] simula k [[
26 perc.] repercussu Kroll \ sole] aolis BG

32 L. ANNAEI SENECAE

infra solem nubes fuerit et propior, ab eo dissipatur;
longe autem posita radios non remittet nec imaginem
efficiet. sic apud nos quoque specula, cum procul
a nobis abducta sunt, faciem non reddunt, quia acies
8 nostra non habet usque ad nos recursum. pluviarum 5
autem et hi soles (utar enim historica lingua) indicia
sunt, utique si a parte austri constiterunt, unde maxime
nubes ingravescunt; cum utrimque solem cinxit talis
effigies, tempestas, si Arato credimus, surgit.

1 14. Tempus est alios quoque ignes percurrere, lo
quorum diversae figurae sunt. aliquando emicat stella,
aliquando ardores sunt, hi nonnunquam fixi et hae-
rentes nonnumquam volubiles. horum plura genera
conspiciuntur: sunt jputei, cum velut corona cingente
introrsus ingens caeli recessus est similis eflfossae in 15
orbem specus; sunt pithiae, cum magnitudo vasti
rotundique ignis dolio similis vel fertur vel uno loco
flagrat; sunt chasmata, cum aliquod spatium caeli de-
sedit et flammam velut dehiscens in abdito ostentat.

2 colores quoque horum omnium plurimi sunt: quidam so
ruboris acerrimi, quidam evanidae ac levis flammae,
quidam candidae lucis, quidam micantes, quidam aequa-
liter et sine eruptionibus aut radiis fulvi; videmus ergo

9 cf. Arati Phaen. 884—886

1 fuerit AB^^HPZ] fuerint BC fiunt FAT, fuit clausulae

repugnat || 2 remittet] -ttit J || 3 efficiet] -cit J \ sic Ge.] quia

trad. def. Joh. Miiller, quomodo Gertz, qua via Schultess, aeque

olim Ge. ad sicut p. 31, 8 Leo releg. \\ 5 rec.J cursum J ||

^ 6 autem JZ] enim ^ | enim AeZ] autem BC^ || 7 unde m. n.]

' nubes inde m. J || 8 ingrauescunt] -scent <f || 9 Ar.] aratro

(X ?) aratori e | tempestasl ante surgit J || 12 hi nonn.] ali-

quando J, fort. et hi (vef iiqne) nonn. Ge. \\ 14 putei Cre. et

Bossbach] ut ei ^ om. J, p^d-vvoi Casaub. \ cum] enim J ||

15 ingens Far^wn.l ignes JAP igneus ^TZ igne V || 16 specus]

speluncae J | pitniae] phiciae ^X phitie eFJK^ phisicle <f |

cum magnitudo] in magnitudine A || 17 similis] qui add. A \

imo] in uno dW || 18 casmata ^j caeli spatium coll. A ||

IB abdito ostentat (-dat E^^G) ^] abdita ostendit || 21 leuisj

fort. leniB Ge.

NATUR. QUAEST. LIB. I. 13. 14. 33

flammaxum longos a tergo albescere tractus.

hae velut stellae exiliunt et transvolant videnturque 3
longum ignem porrigere propter immensam celeritatem,
cum acies nostra non discemat transitum earum sed^

5 quacumque cucurrerunt^ id totum igneum credat. tanta
est enim velocitas motus, ut partes eius non dispi-
ciantur^ summa prenda^r: intellegimus magis^ qua
terit stella quam qua eat. itaque velut igne con- 4
tinuo totum iter signat, quia visus nostri tarditas non

10 subsequitur momenta currentis^ sed videt simul et unde
exiluerit et quo pervenerit. quod fit in fulmine: lon-
gus nobis videtur ignis eius^ quia cito spatium suum
transilit, et oculis nostris occurrit universum per quod
deiectus est: at ille non est extenti corporis per omne,

15 qua venit. neque enim tam longa et extenuata in
impetum valent. quomodo ergo prosiliunt? attritu 5
aeris ignis incensus vento praeceps impellitur; non
semper tamen vento attrituve fit, nonnumquam et ali-
qua oportunitate aeris nascitur: multa enim sunt in

20 sublimi sicca calida terrena, inter quae oritur et pa-
bulum suum subsequens defluit ideoque velociter rapi-

1 Verg. Georg. I 367

1 flammaruin Verg. Led] stellanim J^, ego l. 2 hi (pro
hae) et l. 4 eorum scripseram || 4 earum (c ?) vulgo] eorum ||
5 cuc.] coii-(oc-A)curreruiit J \ id] hoc cf | igneum] ignem X
ignitum A || 6 est enim] enim est J enim E'^ | disp. Fortvm.]
despiciantur || 7 sunmia] sed tantum summa A \ prendatur
(e ?) vulgo'] prendantur J ^ pendantur X \ magis] non magis
Larisch \ qua] quam (f)AP || 8 ierit Ge. vel potiu>s amici]
cf. p. 17,17, perit ^ pereat {vtl pareat) J, appareat Fortun. \
eatj pereat LP, exeat A || 11 exiluerit HJITZ] exilierit (^)KP
exiliunt E'^ -lunt F | quod f.] fort. idem fit Ge., q. f. et Boss-
bach, q. f. item Skutsch |{ 12 suum L'Z Fortun.] suum sursum
K sursum J^, fort. cursu Ge. \\ 13 transilit (J)L*Z] transtulit
BC^ II 14 extenti] extensi X \ omne] sc. spatium \\ 15 qua
venit] peruenit J \ enim] om. JP || 18 et] om. P ex vulgo [
aliqua] alia X \\ 20 calida] que add, W Gertz

SXITXCAE NATVBAL. QITABST. ed. GeTCke. ^

34 L. ANNAEI SENECAE

6 tur. ^at quare color diversus est?' quia refert, quale
sit id, quod inceuditur, quantum et quam Yehemens,
quo incenditur. ventum autem significant eiusmodi
lapsus et quidem ab ea parte, qua erumpunt.

1 15. Tulgores', inquis, ^quomodo fiunt, quos Graeci 5
6ila appellant?' multis; ut aiunt, modis: potest illos
ventorum vis edere, potest superioris caeli fervor (nam
cum late fusus sit ignis, inferiora aliquando, si sunt
idonea accendi, corripit); potest stellarum motus cursu
suo excitare ignem et in subiecta transmittere. quid lo
porro? non potest fieri, ut aer vim igneam usque in
aethera elidat, ex qua fulgor ardorve sit vel stellae

2 similis excursus? ex his fulgoribus quaedam praeceps
eunt similia prosilientibus stellis, quaedam certo loco
permanent et tantum lucis emittunt, ut fugent tenebras w
ac diem repraesentent, donec consumpto alimento pri-
mum obscuriora sint, deinde flammae modo, quae in
se cadit, per assiduam ^^minutionem redigantur ad
nihilum. ex his quaedam in nubibus apparent, quae-
dam supra nubes, cum aer spissus ignem, quem pro-jo

3 pior terris diu paverat, usque in sidera expressit. ho-
rum aliqua non patiuntur moram sed transcurrunt aut
extinguntur subinde, qua reluxerant: haec fulgeim
dicuntur, quia brevis illorum facies et caduca est nec
sine iniuria decidens; saepe enim falminum noxas edi- u
derunt. ab his tacta nos dicimus <(fulgurata, id est^

2 quantum et quam (re.J quantam et ^ et quam A |
3 significant] -cat J || 4 erumpunt B C ^] erumpit || 6 sela ^\
chelas || 7 uis] supra(?) uentorum k || 8 sit] 8. Z. OTZ | suntj
sint X II 9 accendi] 8. l. 6 || 10 quid porro ?] eo; ^ add. e ante
ut. hic hoc uero A \\ 11 uim] in(de) F^A? || 15 emittunt Ail^]
enutriunt A \\ 16 acj et J || 18 deminutionem Ge.] dimin.
JE^^T remin. ^ | adj in JT, cf. Bech diss. p. 40 || 20 propior
prior Ald. E^^T peior BC || 21 expr.] pressit E^O^T || 22 aliqua
sc. aliqua nwrantur (cf. p. 35, 2), aliqua non \\ 28 extinguntur^
-guuntur BH | qua T] quam ^ quae J \ fulgura Schtdtess
ralgores || 26 tacta n. dic.] tecta uidimus (uidemus e) d tracta
{'tata H^) n, dic. F^H^ acta n. dic. Z | fulgurata, i. e. add.
Oe. conl II 21,2 et 27,3

NATUR. QUAEST. LIB. I. 14. 16. 35

icta sme falmmey quae &6tBQ6ytki]xta Graeci yocant.
at quibus longior mora est et ignis fortior motumque 4
caeli sequens aut etiam proprios cursus agunt, cometas
nostri putant, de quibus dictum est. horum genera

5 sunt pogoniae et c^jparissiae et lampades et alia omnia^
quorum ignis in exitu sparsus est; dubium^ an inter
hos ponantur trabes et pithiae raro visi, multa enim
conglobatione ignium indigent, cum ingens illorum
orbis aliquantum matutini amplitudinem solis exuperet.

10 inter haec licet ponas et quod frequenter in historiis 5
legimus caelum ardere yisum, cuius nonnumquam tam
sublimis ardor est, ut inter sidera ipsa videatur, non-
numquam tam humilis, ut speciem longinqui incendii
praebeat. sub Tiberio Caesare cohortes in auxilium

15 Ostiensis coloniae cucurrerunt tamquam conflagrantis,
cum caeli ardor fuisset per magnam partem noctis
parum lucidus crassi fumidique ignis. de his nemo 6
dubitat, quin habeant fiammam, quam ostendunt: certa
illis substantia est. de prioribus quaeritur (de arcu

10 dico et coronis), decipiant aciem et mendacio constent
an in illis quoque verum sit, quod apparet. nobis 7
non placet in arcu aut corona subesse aliquid corporis
certi, sed illam iudicamus speculi esse faJlaciam alie-
num corpus nihil aliud quam mentientis. non est

1 &6t. Lud. Ian\ asperoplecta (-ctra A) A^ aspersopl.
£0 II 2 est] post ignis AaO || 3 etiam] om. J, qui CLdd.
Fortwn., immo suhaud.^ cf. Kufmer II 673 sq. Aetna 148 \\
4 dictum] libro VII, cf. Stu4. I 67 \\ 5 pog. . . .] pagonie lamp.
et c. J I cypar. Fortun.'] citharissiae c^ cithare d \\ 6 ignis]
om, 6 II 7 phithie BKO phitie J JL | raro tdsi] quae raro sunt
uise J II 8 indigent] om. A \ cum ingens] se (con- Ae)iungen8
^ II 9 aliquantum] -to A || 10 ponas licet coll. A || 12 ipsa
sidera coll. A(€) || 13 longinqui] humilis A || 15 Ost. TZ]
hostiensis || 17 crassi] fort. quasi crassi Ge. \ his] sc. fulgoribus |
20 dec.] an decipiant J || 21 in illis] nullis (X) illis 6£^P ||
22 corona] (in cf) coronis A \\ 23 sed illam] nihil enim A \
speculi Larisch] in speculis A populis ^ | esse f. — 24 men-
tientis] nisi fallaciam esse nihil aliud quam al. cor^xis. tssks^-
tientibus A )) 24 estj om. P post enim. milgo

36 L ANNAEI SENECAE

enim in speculo quod ostenditur, alioquin non exiret
nec alia protinus imagine obduceretur^ nec innumera-
8 biles modo interirent modo exciperentur formae. quid
ergo? simulacra ista sunt et inanis verorum corporum
imitatio^ quae ipsa a quibusdam ita compositis^ ut hoc 5
possint^ detorquentur in pravum. nam, ut dixi, sunt
specula, quae faciem prospicientium obliquent, sunt
quae in infinitum augeant, ita ut humanum habitum
modumque excedant nostrorum corporum.

1 16. Hoc loco volo tibi narrare fabellam, ut intel- lo
legas, quam nullum instrumentum irritandae voluptatis
libido contemnat et ingeniosa sit ad incitandum furo-
rem suum. Hostius fuit Quadra, obscenitatis in scae-
nam usque ^oductae. hunc divitem avarum, sestertii
milies servum, divus Augustus indignum vindicta iudi- 15
cavit, cum a servis occisus esset, et tantum non pro-

2 nuntiavit iure caesum videri. non erat ille ab uno
tantummodo sexu impurus, sed tam virorum quam
feminarum avidus [fuit], fecitque specula huius notae,
cuius modo rettuli, imagines longe maiores reddentia,»
in quibus digitus brachii mensuram et crassitudinem
excederet. haec autem ita disponebat, ut cum virum
ipse pateretur, aversus omnes admissarii sui motus in
specido videret ac deinde falsa magnitudine ipsius

3 membri tamquam vera gaudebat. in omnibus quidem is

26 cf. luven. Sat. 1, 41 partes quisque sum ad mensuram
inguinis heres. 9, 34 longi mensura incognita nervi.

1 exiret] sc. protinus || 2 nec alia] nisi alia E^ man. 1 X i
3 exciperentur] eriperentor ^ orerentur Leo \\ 5 qu(a)e •9'^zl
quod X Buntque J | a] del. Schultess non recte \ compositiBl
composita d \\ 6 possint] possent JP hoc (pro huc) prosteni
Schultess I detorquentur] et detorquere(ntur 6) J || 8 ita] om.
A II 18 quadra] quidam J | scenam] cenam ELO || 14 usque
in sc. J I prod. vulgo^ perducte || 16 tantum] tamen JEJIT |
17 iUe] om. A \ ab imo] omie sexu J || 19 fuit] del. Haaae,
fututor KroU \ huius] eius J || 21 crass.1 longitudinem d |
23 sm.] aduersus SLPZ \ 24 uid.] ipse uideret EH

NATUR. QUAE8T. LIB. I. 16. 16.;, 37

balneis agebat ille dilectam et «perta meiisura legebat
TiroS; sed mhilominus mendaciis quoque insatiabile
malum oblectabat: i nunc et dic speculum munditiarum
causa repertum. foeda dictu sunt, quae portentum

5 illud ore suo lancinandum dixerit feceritque, cum illi
specula ab omni parte opponerentur, ut ipse flagitio-
rum suorum spectator esset et, quae secreta quoque
conscientiam premunt quaeque et sibi quisque fecisse
se uegat, non in os tantum sed in oculos suos inge-

10 reret. at hercule scelera conspectum sui reformidant. 4
in perditis quoque et ad omne dedecus expositis tener-
rima est oculorum verecundia: iUe, quasi parum esset
inaudita et incognita pati, oculos suos ad illa advo-
cavit nec quantum peccabat videre contentus, specula

15 sibi per quae flagitia sua divideret disponeretque cir-
cumdedit; et quia non tam diligenter intueri poterat,
cum caput merserat inguinibusque alienis obhaeserat,
opus sibi suum per imagines offerebat. spectabat illam 6
libidinem oris sui, spectabat admissos sibi pariter in

20 omnia viros; nonnumquam inter marem et feminam
distributus et toto corpore patientiae expositus specta-
bat nefanda: quidnam homo impurus reliquit, quod in
tenebris faceret? non pertimuit diem, sed illos con-
cubitus portentuosos sibi ipse ostendit sibi ipse appro-

1 balneis] balineis F^H | dil.J delectnin BC vulgo \\ 2 sed]
si (f II 8 obl.] obdelectabat J^K^P || 5 lancinandum FHT] lacin.
PZ lacerandnm J lenocin. £ Jl || 6 opp.] (pon. veT) apponeretur
^ II 8 consc. premunt] conscientia premuntur A \ quaequej et
quae J et quae alii aeque Haase \ et sibi Ge.'\ ac sibi <P
accusatus A qui facit sibi Madvig, tacet ac s. Bossbach, sibi
Skutsch I fecisse se] se ante f. BC sibi f. X \\ 10 hercule BET]
hercules e^ me hercules JPinc. Haase hercle A | sui] suum A \\
12 illej autem add. A \ 17 caput merseratj compressus (com-
plezus e) erat J | inguinibus] clunibus A || 19 spectabatj
spectabatur (speculabatur c) A ante illam | pariter] om. A ||
20 uirosj fort. nervos Ge. Kroll \ et f.J ac f. HKL || 21 patientiae]

patienti A || 23 illosj ipsos A

38 L. ANNAEI SENECAE

bavit: quem f non putes in ipso habitu pingi voluisse?

6 est aliqua etiam prostitutis modestia et iUa corpora
publico obiecta ludibrio aliquid, quo infelix patientia
lateat obtendunt: adeo in quaedam lupanar quoqne
verecundum est. at illud monstrum obscenitatem 5
suam spectaculum fecerat et ea sibi ostentabat^ quibus

7 abscondendis nulla satis alta nox est. ^simul', inquit;
^et virum et feminam patior, nihilominus illa quoque
supervacua mihi parte alicuius f contumelia marem
exerceo; omnia membra stupris occupata sunt: ocoli 10
quoque in partem libidinis veniant et testes eius ex-
actoresque sint; etiam ea, quae a conspectu corporis
nostri positio submovit, arte visantur, ne quis me

8 putet nescire, quid faciam. nil egit natura, quod hu-
manae libidini ministeria tam maligna dedit, quod is
aliorum animalium concubitus melius instruxit: in-
veniam, quemadmodum morbo meo et imponam et
satisfaciam. quo nequitiam meam, si ad naturae mo-
dum pecco? id genus speculorum circumponam mihi,

9 quod incredibilem magnitudinem imaginum reddat. si so
liceret mihi, ad verum ista perducerem: quia non licet,
mendacio pascar. obscenitas mea plus quam capit
videat et patientiam suam ipsa miretur.' facinus in-
dignum! hic fortasse cito et antequam videret occisus
est: ad speculum suum immolandus fuit. 25

1 17. Derideantur nunc philosophi, quod de speculi
natura disserant, quod inquirant, quid ita facies nostra
nobis et quidem in nos obversa reddatur, quid sibi

1 quem] quid A cur Leo, eumque Ge. quidni KroU (om.
non) I non] num S- \ uoluisse pingi coll. A || 2 corpora] omte
lud. X II 3 patientia] patentia A || 4 in quaedam] quodammodo
A num in vulgando.^ || 7 alta nox] nox alta FA || 8 illa] om.
d II 9 alicuius] fort. alienaque a Leo, obtusus ad -am Ge.
contumelia (-liei Xp) marem] contumeliam maris Haase || 12 que'
ue A II 13 arte uisanturl ante uersentur d || 17 imponam'
potiar (potior e) d \ 20 imaginum] ante magn. J || 26 philo-
Boph\] sc. Stoici I quod] qui E*LP || 28 quidem] quid J(?)FL
quod BC

NATUR. QUAEST. LIB. I. ^16. 17. 39

rerum natura voluerit, quod, cum vera corpora edi-
disset, etiam simulacra eorum aspici voluit, quorsus 2
pertinuerit hanc comparare materiam excipiendarum
imaginum potentem — non in hoc scilicet, ut ad spe-

5 culum barbam velleremus aut ut faciem viri polu*e-
mus: in nuUa re illa luxuriae negotium ^essit, sed
primum omnium, quia imbecilli oculi ad sustinendum
cominus solem ignoraturi erant, formam eius hebetato
lumine ostendit. quamvis enim orientem occidentem-

10 que eum contemplari liceat, tamen habitum eius ipsum,
qui verus est, non rubentis sed candida luce fulgentis
nesciremus, nisi in aliquo nobis umore lenior et aspici
facilior occurreret. praeterea duorum siderum occur- 3
sum, quo interpolari dies solet, non videremus nec

15 scire possemus, quid esset, nisi liberius humi solis
lunaeque imagines videremus. inventa sunt specula, 4
ut homo ipse se nosset, multa ex hoc consecuturuSy
primum sui notitiam, deinde ad quaedam consilium:
formosus ut vitaret infamiam, deformis ut sciret redi-

20 mendum esse virtutibus quicquid corpori deesset, iu-
venis ut flore aetatis adbnoneretur iUud tempus esse
discendi et fortia audendi, senex ut indecora canis de-
poneret, ut de morte aliquid cogitaret: ad haec rerum
natura facultatem nobis dedit nosmet ipsos videndi.

25 fons cuique perlucidus aut leve sayum imgtginem reddit: 5

20 cf. luven, Sat 4, 2 monstnm nulla virtute redemptum

1 uoluerit] uoluit zf | ed.] dedisset zf P || 2 uoluit. quoreus]
uoluisset. quorsum A || 4 inl ad d || 5 aut ut faciem] faciem-
que rf I viri] sc. iiiL€lg ol bvtsg || 6 illal sc. natura rerum \
gessit Madvig] concessit || 9 lum. Xq] illum lum. AZ illud
lum. O- II 10 eum] om. JT || 12 (li)umore] cf. 12, 1 \\ 14 inter-
polari] interpellari Gronov. || 15 liberius] fort. liberi Ge. ||
17 consecuturus Gertzj consecuntur (e^FMOTZ consequuntur
AgEHJKLP II 18 pnmum] primo J | sui] fort. speciei G^.
conl. p. 40, 13 I notitiam] munditiam Joh. Miiller conl. p. 37,3 \
ad] et A \\ 23 haec] hoc JT || 25 leue sazum] 1. satum JL
levis lacus Schultess, fort. aes levatum Ge. lapidem conl, Plin.
36, 160—163 intell. Bosshach

40 L, ANNAEI SENECAE

nuper me in litore vidi,
cum placidum ventis staret mare.

qualem fuisse eultum putas ad hoc se speculum co-
mentium? aetas illa simplicior et fortuitis contenta
nondum in vitium beneficia detorquebat nec inventa s

6 naturae in libidinem luxumque rapiebat. primo faciem
suam cuique casus ostendit. deinde cum insitus sui
mortalibus amor dulcem aspectum formae su^e faceret,
saepius ea despexere, in quibus effigies suas viderant.
postquam deterior populus ipsas subit terras effbssurus lo
obruenda, ferrum primum in usu fuit (et id impnne
homines eruerant, si solum eruissent), tunc deinde
alia terrae mala, quorum levitas aliud agentibus spe-
ciem suam obtulit, quam hic in poculo ille in aere
ad aliquos usus comparato vidit; et mox huic pro- is
prie ministerio praeparatus est orbis nondum argenti

7 nitor sed fragilis vilisque materia. tunc quoque, cum
antiqui illi viri incondite viverent, satis nitidi, si
squalorem opere collectum adverso flumine eluerant,
<j)arva> cura comere capillum fuit ac prominentem so
barbam depectere, et in hac re sibi qulsque, <(non
alter^ alteri in vicem, operam dabat; <^ne> coniugum

1 Verg, JEcl. 2, 25 sq.

8 se] ante spec. S^q post Bpecnltiin AJi \\ comentinm] co-
mertium Xq cernentinm e || 5 nitinm] nitia J | beneficia . . .
innenta] -nm &is ET || 6 rapiebat] trahebat A \\ 7 suam] om.
A II 9 ea] sc. litora \ desp.] respexere Haase \ qnibns] prins
add. A II 10 ipsas subit] snbiit in ipsas A \ eff. obr.l se
effossnms obmendnm A \ 11 usu] usnm EHMP | hom. imp.
coll. A II 12 deinde e(?)FHA^] demnm JAEM, ad tnnc deinde
cf. Hand Turs. II 242 (LeoJ || 13 speciem] i. e. faciem vel
effigiem || 15 aliquos] alios Fortun. \ comparato] -ta k -tam e |
proprie] proprio A || 16 ar^enti nitor sed] argentei nitoris S
argenti nitores Z || 17 matena] i. e. cretae figuhnae || 20 parva
a^d. Ge. )) 21 quisque sibi coll. A \ non alter add. Ge, \ alteri]
alterius Gertz // 22 ne Hao&e add.

NATUR. QUAEST. LIB. I. 17. 41

qnidem manu crinis ille^ quem efFiindere olim mos
viris fuit^ attrectabatur^ sed illum sibi ipsi sine ullo
artifice formosi quatiebant, non aliter quam iubam
generosa animalia. postea iam rerum potiente luxuria 8

5 specula totis paria corporibus auro argentoque caelata
sunt^ gemmis deinde adornata; et pluris unum ex his
feminae constitit^ quam antiquarum dos fuit [non] illa^
quae publice dabatur imperatorum pauperum liberis.
an tu existimas auro inditum habuisse Scipionis filias

10 speculum, cum illis dos fuisset aes grave? o felix 9
paupertas^ quae tanto titulo locum fecit! non cepissmt
illam dotem, si habuissent. at quisquis ille erat^ cui
soceri loco senatus fuit, intellexit accepisse se dotem^
quam fas non esset reddere. iam libertinorum virgun-

15 culis in unum speculum non sufficit illa dos^ quam
dedit pro f aio f se. processit enim paulatim in de- 10
terius opibus ipsis invitata luxuria, et incrementum
ingens vitia ceperunt, adeoque omnia indiscreta sunt
diversissimis artibus, ut quicquid mundus muliebris

20 vocabatur, sarcinae viriles sint: omnes dico, etiam mi-
litares. iam speculum omatus tantum causa adhibetur?
nulli non vitio necessarium factum est.

1 manu] manibus J | mos] mox JL 1 8 quam] «. Z. JL |
6 pluris] populis FOP poculis J || 7 non del. Pinc. \\ 8 liberis]
filiabus A \\ 9 inditum] inclutum A inlitum Madvig | 11 non
cepissent Leo] non fecisset J4> non dedisset iliiB senatus
Madvig || 12 illam Leo] illa 4> illis senatus J | erat] fuit J ]
16 pro animo se 4^] pro se scipio A pro Scipione senatus
Itali, Mvret. P. Ro. Scipioni Scaliger senatus populi Romani
nomine Madvig, pro Afncano senatus Leo, P. Rom. S. C. Boss-
bach senatus proli gloriosae Schultess \ paul. in det.] molestius
paulatim J || 17 inuit.] mutata J || 19 mundus] mundius FHJL ||
20 omnesl minus J || 21 iam] fort an iam Ge, iam spec. non
om. . . adnibetur: Skutsch

42 L. A]04.EI SENEQAE

NATURALIUM QUAESTIONUM
LIBBR n QUI FERTUR.

Liber qmrtus.

De fulminibus et tonitribus,

1 1. Omnis de universo quaestio in caelestia^ snb-
limia^ terrena dividitur. prima pars naturam sideram
scrutatur et magnitudinem et formam ignium^ quibus
mundus includitur^ solidumne sit caelum ac firmae
concretaeque materiae an ex subtili tenuique nexum; s
agatur an agat^ et infra sese sidera habeat an in con-
textu sui fixa, quemadmodum anni vices servet^ solem

2 retro flectat^ cetera deinceps his similia. secunda pars
tractat inter caelum terramque versantia; haeo sunt
nubila imbres nives <(venti terrae motus fulgura^ lo

et humanas motura tonitrua mentes:

quaecumque aer facit patiturve^ haec sublimia dicimus,
quia editiora imis sunt. tertia illa pars de aquis terris

9 — 11 cf. Plin. HN II 102 infra lunam haec sedes . . hinc
nuhUa et tonitrua et alia fulmina, hinc grandines pruinae
imbres procellae turbines, hinc plu/rima mortalium mala et rerum
naiurae pugna secum. || 11 Ov. Met. I 55

liber secundus vulgo] 1. sextus K Esc, TU, 1. octavus
GHL', 1. quartus Ge. cum G. Mutter \ de fulminibus et
tonitribus add. Ge. conl. p. 43 ^ 4 et c. 11, 3 \\ 6 sese] se JZ |
7 annil an in J | solem] an add. A || 9 terram] terras <^ |
haec €] hic AC(J?)<? hinc 0, cf Plin. H. N. 2, 102; St. I
116 II 10 venti — fulgura] addidi sec. Lagrangii amicum, dlios.
uenti add. G. Muller, cf p. 43, 3—7 \\ 13 quia] quae <? |
aqnis] agria J

NATUR. QUAEST. LIB. H. 1. 2. 43

arbusids satis quaerit et, ut iurisconsultorum verbo
utar^ de omnibuB, quae solo continentur.

^quomodo', inquis, 'de terrarum motu quaestionem 3
eo posuisti loco, quo de tonitribus fulguribusque dic-

5 turus es?' quia cum motus spiritu fiat, spiritus autem
aer sit agitatus, etiamsi subit terras, non ibi spectan-
dus est: cogitetur in ea sede, in qua illum natiLra dis-
posuit. dicam, quod magis mirum videbitur: inter 4
caelestia de terra dicendum erit. ^quare?' inquis. quia

10 cum propria terrae ipsius excutimus suo loco, utrum
lata sit et inaequalis et enormiter proiecta an tota in
formam pilae spectet et in orbem partes suas cogat,
alliget aquas an aquis alligetur, ipsa animal sit an
iners corpus et sine sensu, plenum quidem spiritus

15 sed alieni, et cetera huiusmodi, quotiens in manus
venerint, terram sequentur et in imo collocabuntur: at 6
ubi quaeretur, quis terrae situs sit, qua parte mundi
consederit, quomodo adversus sidera caelumque posita
sit, haec quaestio cedet superioribus et, ut ita dicam,

20 meliorem condicionem sequetur.

2. Quoniam dixi de partibus, in quas omnis rerum l
naturae materia dividitur, quaedam in commune di-
cenda sunt; et hoc primum praesumendum, inter ea
corpora, quibus unitas est, aera esse. quid sit hoc 2

25 ^et^ quare praecipiendum fiierit, scies, si paulo altius
repetiero et dixero esse aliquid <unum, aliquid^ con-

4 posuisti] 8C. p. 42, 10, non Ubro VI \ loco, quo — 5 es]
ad titulum libri relegat Fim Kem meuSy ego de praefcUione libri
IV h cogitaveram. \\ 4 tonitribus A<P] tonitruis JT | fulguribus
HJLT] fulgoribus JEP {{ 5 motus] terrae add. A || 6 aer sit]
sit aer J | etiamsi subit] etsi subeat A \ spectandus est] i. e.
eocaminari dehet, cf. Weissenbom de gerundio p. 136 \\ 8 uide-
bitur mirum coll. A {{ 10 ipsius] om. A {{ 12 cogat] agat A \
16 sequentur] seq(uu)ntur (^ { imo] uno FOJKT imis J {{ 17 sit
situs coll. A {{ 18 cons.J subsederit A j{ 19 cedet] cedit A \
20 sequetur] sequitur ^^OP {{ 23 sunt dic. coll. A {{ 24 corpora
Koeler] corpora a A compar a 4> {{ 25 et add. € Gertz, cf.
p. 45^ 5 \ 26 aliquid esse coll. A \ unum. aA.ia^'^^ oAd.. ^^>

44 L. ANNAEI SENECAE

tinuuiU; aliquid commissuin. eiK^enim commissura est^
duorum coniunctorum inter se corporum tactus^ con-
tinuatio est partium inter se non intermissa coniunctio^

3 unitas est sine commissura continuatio. numquid du-
bium est, quin ex his corporibus, quae videmus trac- 5
tamusque, quae aut sentiuntur aut sentiunt, quaedam
sint composita (illa constant aut nexu aut acervatione
<aut compactione), ut puta funis frumentum navis),
rursus non composita, ut arbor lapis? ergo concedas
oportet, ex his quoque, quae sensum quidem effugiunt, 10
ceterum ratione prenduntur, esse in quibusdam uni-

4 tatem corporum. vide, quomodo auribus tuis parcam;
expedire me poteram, si philosophorum lingua uti
voluissem, ut dicerem unita corpora; hoo cum tibi
remittam, tu invicem mihi refer gratiam. ^quare istud?' 15
si quando dixero unum, memineris me non ad nume-
rum referre sed ad naturam corporis nulla ope extema
sed unitate sua cohaerentis: ex hac nota corporum
aer est.

1 — 4 Sen. ep. 102, 6 quaedam continita esse corpora ut ho-
minem; qtmedam esse composita ut navem domum omnia deni-
que, quorum diversae partes iu/nctura in unum coactae sunt;
quaedam ex distantihus, quorum adhuc membra separata sunt,
tamquam exercitus populus senatus: illi enim, per quos ista
corpora effidtmtur, iure au/t offido cohaerent^ natura diducti et
singuli sunt.

1 etenim — 2 tactus Ge.] et duorum — tactus ante num-
quid (l. 4) A 4>, uhi commissura est add. Bongars. ', continuatio
est . . . commissura est . . . unitas est . . . et numq. coU. Bad^
stuhner 1 4 continuatio] cont. et (cf. l. 1) del. Gertz, cont. et
comm. est vulgo || 5 est] om. A |{ 6 sentiunt] fort. sentiri
possunt conl. p. 45,2 || 7 sint (H)d] sunt e4> comp. s. coU. JfX
composita, quaedam non comp. Haase, sed cf. Gertz et KUhner
II § 160, 4 I ac. aut compactione Diels] aceruatione <^ cogna-
tione J II 8 funis JE mg. GJ'TZ] finis 4> | nauis] om. J,
sed cf. ep. 102^ 6 \\ 9 arbor] cf. hominem ep. 102, 6 \\ 10 qui-
demj om. A || 14 hoc] haec k || 15 refer mihi coll. AX \ quare
/ 8JJ quamnsLm? quaeris. Ut si Gertz || 18 sua] sola X

NATUR. QUAEST. LIB. U. 2—5. 45

3. Omnia^ quae in notitiam nostram cadunt aut l
cadere possunt, mundus complectitur; ex his quaedam
partes eius sunt, quaedam materiae loco relicta: desi-
derat enim omnis natura materiam sicut ars omnis,

5 quae manu constat. quid sit hoc^ apertius faciam: 2
pars est nostri oculus manus ossa neryi, materia sucus
recentis cibi iturus in partes. rursus quasi pars est
sanguis nostri, quia <(pars> et tamen est materia: prae-
parat enim vitslis. et nihilominus in numero eorum

10 est, quibus totum corpus efficitur.

4. Sic mundi pars est aer et quidem necessaria. hic 1
est enim, qui caelum terramque conectit, qui ima ac
summa sic separat, ut tamen iungat: separat, quia
medius intervenit; iungit, quia utrique per hunc inter

15 se consensus est: supra se dat, quicquid accepit a
terris, rursus vim siderum in terrena transfundit. <hunc> 2
quasi partem mundi voco ut animalia et arbusta: nam
genus animalium arbustorumque pars universi est, quia
in consummationem totius assumptum, et quia non est

M sine hoc universum; unum autem animal et una arbor
quasi pars est, quia quamvis perierit, tamen id, ex
quo perit, totum est. aer autem, ut dicebam, et caelo
et terris cohaeret: utrique innatus est; habet autem
unitatem quicquid alicuius rei nativa pars est: nihil

25 enim nascitur sine unitate.

5. Terra et pars est mundi et materia. pars quare sit, 1

3 partes eius sunt] sunt partes J || 6 est] enim JP |
oculus] post nerui A \ sucus JHT] succus || 8 quia pars et
Ge.] qui et 4> et BCP vulgo qui € \ praep.] parat AF fort.
reparat Ge. || 9 vitalia tempt. Ge.] id (et J) alia. idem a. Larisch \
in numero J] numero JLPZ om. ^ \\ 11 aer est coll. A \ et
quidem nec. Ae] equidem nec. ^ necessaria quidem BC qui
eidem materia Schultess, sed cf. l. 17 || 12 conectit BH^Z]
conn. II 13 tamen] om. ^T inde Z || 14 hunc KroU] hoc ||
16 hunc add. Ge. sc. mobilem, cf 6, 1 \\ 17 quasi 4> quem sic
A II 19 cons. t. ass.] consummatione uniuersi acceptum J ||
20 unum] i. e. singulare, contra 2, 4 |j 21 quia] om. q \ quam-
ui»] si J II 22 dicebam] l. 12 || 24 alicuius rei natiua] alterius
nature A || 25 sine] <m. A \ 26 m\iivdi\ s. «9^^» ^ %

46 L. ANNAEI SENECAE

non puto te interrogaturum, ut f aeque interrogas, quare
caelum pars sit: quia scilicet non magis sine hoc
quam sine illa universum potest esse. ^aliqua terrae
materiae loco sunt,^ quod cum f his universis est ex
quibusc^am: ex hac alimenta omnibus animalibus omni- 5
2 bus satis omnibus stellis dividuntur: hinc viritim singulis
hinc ipsi mundo tam multa poscenti subministrantur;
hinc profertur, quo sustineantur tot sidera tam exercita
tam avida per diem noctemque ut in opere ita in pastu.
omnium quidem rerum natura, quantum in nutnmen- 10
tum sui satis sit, apprehendit; mundus autem, quantum
in aetemum desiderabat, invasit. pusillum tibi exem-
plar magnae rei ponam: ova tantum complectuntur
umoris, quantum ad eflfectum animalis exituri sat est.

1 6. Aer continuus terrae est et sic appositus, ut statim 15
ibi futurus sit, unde illa discesserit. pars totius est
mundi; sed tamen, quicquid terra in alimentum caele-
stium misit, recipit, ut scilicet materia, non pars, in-
tellegi debeat: ex hoc omnis inconstantia eius tumul-

2 tusque est. hunc quidam ex distantibus corpusculis ut so
pulverem struunt plurimumque a vero recedunt. num-
quam enim nisi contexti per unitatem corporis nisus

22 sq. cf. Aetnae v. 289 et coniwratis addit concordia vires.

1 ut] aut Pinc. vulao, nisi Eossbach, ut neque i. Kroll Leo
(cf. Brdger II 73), sea deh. etiam interrogaris corr. conl. 2,4
et 1 1,2 I interrogas] -ges A vulgo -ga Gertz || 3 esse.] esse,
vulgo. materia add. Michaelis \ al. — 4 sunt] add. Ge. || 4 cum
Iub] fort. cibus Ge. \ universis] uniyersum A vulgo \\ 6 ex
quibusdam: Ge.] ex quibus quam 4> ex q. id est ex illo et J ex
q. tamquam Haase^ ex q. materia est, quia Madv. exquiris,
quare materia. quia Schult. \\ 6 uiritim] quicquid est uirium d
uirium Z 11 7 subministrantur] -atur A \\ 8 tam] quam X |
exercita] -tata JZ || 9 ita] et add. A || 10 omniumj et omnium
A II 11 sit] e consilio naturae \ apprehendit JFJKj apprendit |
12 exemplar] exemplum JE^ || 15 t. est et] t. et 4> fort. est et
terrae Ge. \\ 16 ibi] sibi Ke \ illa] ille j | est tot. coll A ||
17 sed] idem add. d \ caelestium] om. A \\ 18 recipitl sc. red-
dftunis, rf. 4, 1 et 8, 4 || 21 struunt] ferunt A \ que aj om. A \
rec.] disc^dunt X // 22 nisi] onte per A \ contexti] contexte 4> |

NATUR. QUAEST. LIB. H. 5. 6. 47

est, cum partes consentire ad intentionem debeant et
conferre vires; aer autem^ si in atomos inciditur, spar-
sus est; tent^i vero disiecta non possunt: intentionem s
aeris ostendent tibi infiata nec ad ictum cedentia,

5 ostendent pondera per magnum spatium ablata gestante
vento; ostendent voces, quae remissae claraeque sunt,
prout aer se concitavit. quid enim est vox nisi in-
tentio aeris, ut audiatur, linguae formata percussu?
quid cursus et motus omnis? nonne intenti spiritus 4

10 opera sunt? hic facit vim nervis, velocitatem curren-
tibus; hic cum vehementer concitatus ipse se torsit,
arbusta silvasque convolvit et aedificia tota corripiens
in altum frangit; hic mare per se languidum et iacens
incitat. ad minora veniamus: quis sine intentione spi- 5

15 ritus cantus est? comua et tubae et quae aquarum
pressura maiorem sonitum formant, quam qui ore reddi
potest, nonne aeris intentione partes suas explicant?
consideremus quae ingentem vim per occultum agunt:
parvula admodum semina, et quorum exilitas in com-

20 missura lapidum locum invenit, in tantum convalescunt,
ut ingentia saxa deturbent et monumenta dissolvant;
scopulos interim rupesque radices minutissimae ac te-

3—5 cf. Aetnae v. 324 sq. adstrictus certamine tangitur ictu
spiritus involvensque suo sibi pondere vires (ubi 'adfrictu^ . .
tenditur . . pondera nisu^ legerim). || 16 — 17 cf. Aetnae
vv. 292—299.

nisus J(?)HLZ] uisus || 2 atomos] ath. trad. \ incid.] diuiditnr
A II 3 tendi ScJmltess a. 1872] teneri || 4 ostendent] -dunt
BXq I inflata] cf. follis pugilatorim (Skutsch) \ ad ictmn] ictu
^ II 5 ostendent] -dunt Xq l % ostendent JZ] -dunt | clar(a)e]
elate A || 10 neru. uel.] et uel. neruis zf non uis ueloc. X \
12 que] om. k || 13 altum] alto 4> | iacens] latens k || 15 quae]
aque k (?) ea qu(a)e A \ aquarum] aliqua d || 16 sonitum] fort.
sonum corr. propter clausulam \ formant] reddunt J || 17 intent.]
intensione rfT | partesj quasi histrionum (ep. 109, 6 adl.) SchuUess,
immo quasi copias mtlitares. artes Z || 18 quae . . agunt] quam
. . agant A \\ 21 deturbent et monum.] detrahant et in mo-
menta A \\ 22 interim] om. J \ radicei\ ixi Wt^ adA. A

48 L. ANNAEI SENECAE

nuissimae findunt. hoc quid est aliud quam intentio
spiritus, sine qua nihil yalidum et contra qnam nihil
6 validum est? esse autem unitatem in aere vel ex hoc
intellegi potest, quod corpora nostra inter se cohaerent:
quid enim est aliud^ quod tenet illa^ quam spiritus? s
quid est aliud^ quo animus noster agitatur? quis est
illi motus nisi intentio? quae intentio nisi ex unitate?
quae unitas^ nisi haec esset in aere? quid autem aliud
producit fruges et segetem imbecillam ac virentes erigit
arbores ac distendit in ramos [aut in altum exigit] lo
quam spiritus intentio et unitas?

1 7. Quidam aera discerpunt et in particulas didu-
cunt ita, ut illi inane permisceant; argumentum autem
existimant non pleni corporis sed multum vacui haben-
tis, quod avibus in illo tam facilis motus, quod maxi- it

2 mis minimisque per iUum transcursus est. sed faUun-
tur. nam aquarum quoque simiUs faciUtas est, nec de
unitate iUarum dubium est, quae sic corpora accipiunt^
ut semper in contrarium acceptis refluant. hanc nostri
circumstantiam, Graeci avxv%SQl6xa6Lv appeUant, quae lo
in aere quoque sicut in aqua fit; circumsistit enim
omne corpus, a quo impeUitur: nihU ergo opus erit
admixto inani. sed haec aUas.

8. Esse quaedam in f rerum natura vehementia

1 findtint] funduntEJ^KT | quid J(JL)^Z] quidemB^^^A) B
8 in aere unitatem coll. qZ \ 6 est] s. l. A \ quodj quam X \
quod — 6 aliud] om. e || 5 tenet] teneret ^ teneat Joh. Mtiller
illa] ea d (J) || 6 quo] quod BZ | agitatur Ge.] agitetur | est e
esset ^ om. <f || 9 ibecillam] -lem J | uirentes] uirentem <^
erigit] exigit BOZ, cf. nota seq. || 10 aut in a. exigit (erigit
A^eEKTZ) del.Haase \\ 12 discerpunt] discrepuntFJ discrepant
A^eP dissipant cf | did.] deducunt cf || 15 illo] isto A | quod] quam
A II 18 illarum JZ] iUorum || 20 dLvtntsQiGtaGiv Haase] anteperistas
4> autem peristasin A || 22 ergo] autem A || 23 inani FortunJ]
inanis | haec JEH] hoc FJL^^Z | alias] fort. V2 in animo habtUt,
cf. St. I 117 sq. II 24 esse] nunc autem esse A \ quaedam in
r. nat. uehementia] quandam (quondam B) in r. nat. uehemen-
tiam A quaed. in a&ris nat. uehementia Schultess, quidem in-
tentum aera uehementis Ge.

NATUR.5QUAEST. LIB. H 6—9. 49

magnique impetus nunc sic coUigendum: nihil sui in-
tentione vehementius est, tam mehereule quam nihil
intendi ab alio poterit, nisi aliquid per semet fuerit
intentum (dicimus enim eodem modo non posse quic-

5 quam ab alio moveri, nisi aliquid fuerit mobile ex
semet); quid autem est^ quod magis credatur ex se
ipso habere intentionem, quam spiritus? hunc intendi
quis negabit, cum viderit iactari terram cum montibus,
tecta murosque, magnas cum populis urbes, cum totis

10 maria litoribus?

9. Ostendit intentionem spiritus velocitas eius et 1
diductio: oculi statim per multa milia aciem suam
mittunt; vox una totas urbes simul percutit; lumen
non paulatim prorepit sed semel universis rebus in-

16 funditur. aqua autem quemadmodum sine spiritu pos- 2
set intendi? numquid dubitas, quin sparsio illa, quae
ex fundamentis mediae harenae crescens in summam
usque amphitheatri altitudinem pervenit, cum inten-
tione aquae fiat? atqui nec manus nec ullum aliud

20 tormentum aquam potest mittere aut agere quam spi-

19 et p. 50^ 6 cf. Aetnae v. 208 «g. nec corporis ulli susten-
tata cadtmt robustis viribus.

1 que] om. A | nunc sic Fidcerf] non sit (sic ET) <P est A
non negatur; nunc Madv. non est nic Schult. nunc respicit ad
cap. 6 \ sui Ge.'\ nisi 4> «aim non d, potes nisi i. vehemens
est scr. II 2 tam] et tamen d \ mehercule] mehercle HP in
hercule JL mehercules Z | quam — 3 alio] per aliud nihil in-
tendi A \ al. per s.] aliquod per s. FOP per semet ipsum ali-
quid (al. om. c) J || 5 mob.] immobile rf || 6 semet] ipso add.
A I credatur ex se] creditur ex semet A || 9 que] et add. A \
cum] om. X \ populis] plures s. l. add. Ae || 12 oculi ... 13
mittunt] oculus . . . intendit A \ simul] s. totas cf || 14 uniuersis]
in uniu. X \\ 15 sine sp. quemadm. coll. A \\ 16 numquid] ni
quid ^Z ni(si) quod JLP ni T || 17 summam] summum (om.
altitudinem) ET || 18 usque] om. A \ -theatri] -teatri JLPZ* ||
19 nec m.l non m. A fort. sic nec m. Ge., nisi altius vel
adeo pro aliud scr. \ manus] magis A \\ 20 potest] poterit cf
poterat e

SxjrxoAjB NATUBAit. QUAXBT. od. Q-eroko. V

50 L. ANNAEI SENECAE

ritus: huic se commodat, hoc attoUitur inserto et
cogente, contra naturam suam multa conatur et ascen-

3 dit, nata defluere. quid? navigia sarcina depressa
parum ostendunt non aquam sibi resistere, quo minus
mergantur, sed spiritum? aqua enim cederet nec pos- 5
set pondera sustinere, nisi ipsa sustineretur. discus ex
loco superiore in piscinam missus non descendit sed

4 resilit: quemadmodum, nisi spiritu referiente? vox
autem qua ratione per parietum munimenta transmit-
titur, nisi quod solido quoque aer inest, qui sonumio
extrinsecus missum et accipit et remittit? scilicet
spiritu non aperta tantum intendens sed etiam abdita
et inclusa, quod illi facere expeditum est, quia nus-
quam divisus est sed per illa ipsa, quibus separari
videtur, coit secum. interponas licet muros et mediam 16
altitudinem montium: per omnia ista prohibetur nobis
esse pervius, non sibi. id enim intercluditur tantum,
per quod illum nos sequi possumus: ipse quidem per
ipsum transit, quo scinditur, et media non circum-
ftindit tantum et utrimque cingit sed permeat. »

1 10. Ab aethere lucidissimo aer in terram usque
diflFusus est, agilior quidem tenuiorque et altior terris
nec minus aquis, ceterum aethere spissior graviorque,
frigidus per se et obscurus. lumen illi calorque ali-
unde sunt, sed non per omne spatium sui similis est: »

2 mutatur a proximis. summa pars eius siccissima cali-
dissimaque et ob hoc etiam [perjtenuissima est propter

1 comm.] sc. aqua. comodat HK comendat A \ attoUitur]
post cogente J(?) || 6 ex] om. k || 8 quemadmodum — 11 re-
mittit] om. A || 8 refer.] reficiente £ J^K || 10 quoque aer E^ilTZ]
aer q. ^P || 12 spiritu] s. l. q \\ 14 diuisus] -sum EFJLZ |
est] om. A \ illa] ea A || 15 interponas] -ponat k || 19 transit
per ipsum coU. A \ quo ET] quod | non] om. A \ 20 utrimquel
utrique PZ om. T | p. Ab] permeat ab A || 22 est A4>] om, A \
24 aliunde] alimentum A || 25 non] ante est A \ sui] om. A \
26 mutatur] enim add. A \ calidissimaque] om. A || 27 hoc]
I2a.ec FHP I tenuissima A^TZ] pert. J JLP^ qmd fort. fuit prae-
tenuissimsb / estj post eius l. 26 coll. A om. J^KP

NATUR. QUAEST. LIB. II 9—11. 61

viciniam aeternorum ignium et illos tot motus siderum
assiduumque caeli circumactum; illa pars ima et vicina
terris densa et caliginosa est, quia terrenas exhalationes
receptat; media pars temperatior, si summis imisque

5 conferas, quantum ad siccitatem tenuitatemque per-
tinet, ceterum utraque parte frigidior. nam superiora 3
eius calorem vicinorum siderum sentiunt; inferiora
quoque tepent: primum terrarum halitu, qui multum
secum calidi affett; deinde quia radii solis replicantur

10 et, quousque redire potuerunt, id duplicato calore be-
nignius fovent; deinde etiam illo spiritu, qui omnibus
animalibus arbustisque ac satis calidus est (nihil enim
viveret sine calore); adice nunc ignes, non tantum 4
mamfestos et certos sed opertos terris, quorum aliqui

16 eruperunt, innumerabiles in obscuro et condito flagrant
semper. hae tot partes eius fertiles rerum habent
quiddam teporis, quoniam quidem sterile frigus est,
calor gignit. media ergo pars aeris ab his summota
in frigore suo manet: natura enim aeris gelida est.

20 11. Qui cum sic divisus sit, ima sui parte maxime 1
varius et inconstans ac mutabilis est: circa terras plu-

15/16 cf, Aetnae v, 390 sqq, writur assidue calidus nunc
sulphuris umor eqs.

2 ima] una X \\ 3 exhal. AE^AZ»] exal. B(£)FO^Z^ || 4 imis]
unis vel inus i^ || 5 pertinet] -neat ^ || 8 tepent] temperent
(-ant L) pLP | nal. JZ] alitu || 10 potuerunt] poterunt d \
calore] aere J || 12 que] om. k \ est] inest Ge. insitus desiderat
Kroll II 14 manifestos 0] manufactos | certos] ceteros k || 15 in
obscuro et condito Ge. sec. Fickerf] et obsc. et c. <P in ab-
scondito J, qui et obscuro add, ahte (B post) semper, ex obsc. . .
Haase falso || 16 hae] haec ^ || 17 quiddam] aliquid J et
add. € I teporis] temporis JJLPZ | quidemj quod B j sterile]
est add. A \ frigusl frigidus A frigidum Bc || 18 calor] autem
add. A II 19 gelida] mgida J || 20 qui JE^Z] quia FHA |
diu. sic coll. k I ima Mureius\ iam j maxime] maxima J£T ([
21 ac Ge^ et J sic <P j mutab. JET\ m\r^^^ ^ ^ ^^<^
cf. p. 52, 4

52 L. ANNAEI SENECAE

rimum audet plurimum patitur, exagitat et exagitator,
nec tamen eodem modo totus af&citur sed aliter alibi

2 et partibus inquietus ac turbidus est. causas autem
illi mutationis et inconstantiae alias terra praebet, cuius
positiones boc aut illo versae magna ad aeris tempe- 6
riem momenta sunt, alias siderum cursus, ex quibus
soli plurimum imputes: illum sequitur annus, ad illiuB
flexum hiemes aestatesque vertuntur; lunae proximum
ius est. sed ceterae quoque stellae non minus terrena
quam incumbentem terris spiritum afficiunt et cur^ lo
suo occursuve contrario modo frigora modo imbres
aliasque terris turbide iniurias movent.

3 Haec necessarium fuit praeloqui dicturo de tonitru
fulminibusque ac fulgurationibus. nam cum in aere
fiant, naturam eius explicari oportebat, quo facilius is
appareret, quid facere aut pati posset.

1 12. Tria sunt, quae accidunt: fulgurationes, fulmina^
tonitrua quae una facta serius audiuntur. fulguratio
ostendit ignem, fulminatio emittit; illa (ut ita dicam)
comminatio est et conatio sine ictu, ista iaculatio cum so

2 ictu. quaedam sunt, de quibus inter omnes convenit,
quaedam in quibus diversae sententiae sunt. convenit
de illis, omnia ista in nubibus et e nubibus fieri, etiam-

1 cf. Aetnae v. 168 sq. angustis opm est turbanti fattcibus^
illo fervet opus, densique premit premiturque . .

3 et] ac d I partibus] quibusdam constans et quietus,
alii add. Skutsch \ est ac tuxb. coll. A6 | causas JEL'Z] causa
4> causam T || 4 illil illius d \ et inconstantiae] om. d \
praebet] probat A || 5 noc] huc vulgo scr. aut hoc aut i. ET ||
9 sed] sed et d \\ 10 cursu E'] cultu 4> ortu d fort. rapta
vel circumactu Ge. || 11 occursuue] occasuue JE* || 12 tems]
terrarum A, del.Leo, tempestatis (et -da,e)Kroll \ turbide] turbine
(post iniurias) J(?), del. Haase, -dae Fort.; -do Leo conl. I. 5,
terri[cur]biles Ge. \\ 13 tonitru f. que ac] tonitruo ac fulminibus
et J II 14 cum . . 15 fiant] quia . . fiunt d \ explicari] -re d )
16 app. quid] om. Ac || 17 sunt] ergo add. A |{ 18 t. quae] fort.
t. que quae Ge., cf§6\ una] afia || 20 ista — 21 ictu] om. ^ H
21 suntj ex his add. d \\ 22 quaedamj quidam A || 28 de] am.
^ I et e Dubibna — p. 53, 3 nubibusj om. d

NATUR. QUAEST. LIB. H 11. 12. 53

nunc convenit et folgarationes et fulminationes aut
igneas esse aut ignea specie. ad illa nunc transeamus, 8
in quibus lis est: quidam putant ignem inesse nubibus,
quidam ad tempus fieri nec prius esse quam mitti;

5 ne inter illos quidem, qui praeparant ignem^ convenit,
alius enim illum aliunde colligit. quidam aiunt radios
solis introcurrentis recurrentisque et saepius in se re-
latos ignem excitare; Anaxagoras ait illum ex aethere
destillare et ex tanto ardore caeli multa decidere, quae

10 nubes diu inclusa custodiant; Aristoteles multo ante 4
ignem colligi non putat, sed eodem momento exilire
quo fiat. cuius sententia talis est: ^duae partes mundi
in imo iacent, terra et aqua. utraque ex se reddit
aliquid: terrenus vapor siccus est et fumo similis, qui

15 ventos falmina tonitrua facit; aquarum halitus umidus
est et in imbres et nives cedit. sed siccus ille terra- 5
rum vapor, unde ventis origo est, cum coacervatus est,
coitu nubium vehementer in sltum eliditur; deinde ut

8 Anaxag. fr. A 84 Biels p. 321 \\ 8/9 Flin. JSN 2, 112
in has et ignis supeme stellarum decidere || 10 — p. 54, 13 Arist,
Meteor. 1 3, p. 340 h 19—29. II 4, p. 360 a 12/13. II 9 p. 369 a
24 — 33. 35— bl \\ 15/16 Plin. BN 2, 111 existere imbris ven-
tosque, quoniam umidam a terra, alias vero propter vaporem
fumidam exhalari caliginem certum est.

4 quidam ad tempus] quidem A \\ 5 ne] nec J(?) si B |
qui praeparant] quae properent cf quod properant 6, oi tcqov-
TtccQXELv Sc^Lovvtsg, cf. servant p. 54,15 \\ 6 i. aliunde] illum
(s. l.) a lumine A \ quidam] velut Theopkr. de igne 73 \ aiunt]
autem AX om. B || 7 introc.] incurrentis rfPZ intorrentes ET
inter[currentisque re]currentis s \ et] om. -4 || 8 excitare] dicunt
add. 6 dicit add. € \ ait] vero ait J || 9 dest. Kroll Skutsch']
distillare || 10 custodiant sZ] custodiunt 4> custodiat rf | aristo-
teles AZ] aristotiles ut semper \\ 12 mundi] om. A || 13 imo] uno
FHJ^O^(Z?) II 15 f. tonitrua] f. tonitruaque ET f et tonitrua
Bc(J) tonitrua et f. Ac | halitus AB] aiitus plerique \\ 16 et
niues] om. A \ cedit Ag4>] redit, cecidit, decidit, cadit ceteri ||
17 cum] quia A || 18 coitu] cohitu X cum coitu A \ in altum KrolT\
alterum ^ a latere J impactarumET | ut latius] ubi latiusET
vi latus Gron., ut lacessitus Leo., f(yrt. ut datum ius Ge, vio-
lentius Kroll, a latere Skutsch

54 L. AlfNAEI SENECAE

t latius nubes proxima^ feriet. ha^e plaga cum sono
iucutitur, qualis in nostris ignibus redditur, cum flanima
vitio lignorum virentium crepat; et illic spiritus habens
aliquid umidi secam conglobatusque rumpitur flamma
eodem modo<^. demum)> spiritus ille, quem paulo ante 5
exprimi coUisis nubibus dixi, impactus aliis nec rumpi
6 nec exilire silentio potest. dissimilis autem crepitus fit ob
dissimilitudinem nubium, quarum aliae maiorem sinum
habent aliae minorem. ceterum illa vis expressi spi-
ritus ignis est, qui fulgurationis nomen habet, levi lo
impetu accensus et vanus. ante autem videmus fulgo-
rem quam sonum audimus, quia oculorum velocior
sensus est et multum aures antecedit.'

1 13. Palsam opinionem esse eorum, qui ignem in
nubibus servant, per multa coUigi potest. si de caelo i5
cadit, quomodo non cottidie fit, cum tantundem semper
iUic ardeat? deinde nuUam rationem reddiderunt, quare
ignis, quem natura sursum vocat, defluat; alia enim
condicio nostrorum ignium est, ex quibus faviUae ca-
dunt, quae ponderis aUquid secum habent: ita non »

2 descendit ignis sed praecipitatur et deducitur. huic
simUe nihil accidit in iUo igne purissimo, in quo nihil
est, quod deprimatur; aut si ulla pars eius exciderit,
in periculo totus est, quia totum potest excidere, quod

1 feriet] feriat JF^ferit E fecit T || 3 uirentium €(?)FT]
urentium | crepat] ante u(i)rentium AFJl || 4 s. congl.] secua
c. A secum globatusque d secum cum globatus ET est add, E |
flamma: vulgo || 5 eodem] autem add. X \ demum add. Ge. ||
6 nubibus ^q\ ignibus -JA || 7 nec exilire] om. ^ || 8 dissuni-
litudinem] dissimilem impactionem d \ quarumj quare? AqZ \
sinum] sonum cT sonitum d || 10 fulgurationis] a fulguratio-
nibus ii II 11 uanus] evanidus Kroll || 12 audimus] audiamus d ||
13 sensus] s. l. A || 14 op. esse] autem esse (esse om. s) op. d \
eorum] cf. cap. 12, 3 \\ 16 cott. BFl cotidie | semper illic A^]
8. aut i. s. l J>L(Z) II 17 redd.] inde (deinde F^) redd. EFA ||
20 aliquid secum A^] a. aut s. s. l. ^(OF) || 21 ded.] did. JEJ' |j
22 accidit] accidet ^ j illo] om. d || 23 depr.l deprimat KroU,
fort. deprimatur aut <^deprimat>. si Ge. cont. p. 55, 6 et 11 \
exeiderit] deciderit J || 24 est] cf Kiihner II 97

NATUR. QUAEST. LIB. H 12—14. 55

potest carpi. demde illud, quod cadere levitas prohibet,
.... illud, quod in abdito tenet grave, quomodo illic
esse potuit, unde caderet? ^quid ergo? non aliqui ignes 3
in inferiora ferri solent, sicut haec ipsa, de quibus

5 quaerimus, ftilmina?' fateor. non eunt tamen sed ferun-
tur: aliqua illos potentia deprimit, quae non est in
aethere. nihil enim illic iniuria cogitur, nihil rumpitur,
nihil praeter solitum evenit: ordo rerum est, et ex- 4
purgatus ignis in custodia mundi summa sortitus oras

} operis pulcherrimi circumit: hinc descendere non potest
sed ne ab extemo quidem deprimi, quia in aethere
nulli incerto corpori locus est, certa et ordinata non
pugnant.

14. ^Vos', inquit, ^dicitis, cum causas stellarum trans- 1

) volantium redditis, posse aliquas aeris partes ad se
trahere ignem ex locis superioribus [ardore] et sic
accendi'. sed plurimum interest, utrum aliquis dicat
ignem ex aethere decidere, quod natura non patitur,
an dicat ex ignea vi calorem in ea, quae subiacent,

) transilire. non enim illinc ignis cadit, quod non po-
test fieri, sed hic nascitur. videmus certe apud nos 2

9/10 cf. Aetnae v. 194 sq. custodiaque ignis illi operi est.

1 cadere leuitas] cot(t)idie leu. cad. (cot. c. 1. A) d \\
2 post prohibet,] suppH. quomodo caderet? Ge. \ i.] si illud e |
quod KrolT\ suo, ante tenet lis{d) \ abdito eZKT Fort. Bossb.\
i. e. profundo, cf III 28, 4. 30, 3. V 4, 1. VI7, 5. adito <f FHL*Z
addito GL^OP | tenet Ge. Leo] tenet. trad. tenetur Bossh. |
graue] gravitas igni inhaerens impuro \\ 3 non] num FiLT ||
5 fateor.] fato enim J \ tamen] om. d || 6 illos] eos ET ||
7 illic iniuria] in. illic d || 8 est, et] et Madv. est, ut . .
circueat (l. 10) Schult. \\ 9 summa] tcc otQ&ta, summas A vulgo \
oras K] horas || 10 operis] operas d \ pulcherrimi Madv.] pul-
cherrime | hinc] hic ^ | descenderel discedere d \\ 11 deprimi
Bp] exprimi A comprimi ^ borpori € \\ 12 certa] certa enim
d II 14 uos] cf p. 54, 14 I inquit] inquam ^, sed cf p. 61, 13 ||
16 ex locis — 18 ignem] om. A, ex his locis eqs. ET Schult. \\
16 ardore del. Ge.] (ex E) eo ardore ET | sic] sc. ardore \\
18 decidere] decidentem J \\ 19 an dicat] ut liceat A \ sub-
iacent] subiecta sunt A

56 . L. ANNAEI SENECAE

late inceiidio pervagante quasdam insulas, quae diu
concaluerunt, ex se concipere flammam: itaque verisi-
mile est etiam in aere summo id, qaod ignis rapiendi
naturam habet, [aliquid] accendi calore aetheris super-
positi. necesse est enim, ut et imus aether habeat b
aliquid aeri simile et summus aer non sit dissimilis
imo aetheri, quia non fit statim in diversum ex diverso
transitus: paulatim ista in confinio vim suam miscent
ita, ut dubitare possis, [an] aer an hoc iam aether sit.

15. Quidam ex nostris existimant aera, cum in »
ignem et aquam mutabilis sit, non detrahere aliunde
causas flammarum novas: ipse enim se movendo accen-
dit et, cum densos compactosque nubium sinus dissi-
pat, necessario vastum in tam magnorum corporum
diruptione reddit sonum. illa porro nubium difficulterx?
cedentium pugna aliquid confert ad concitandum ignem,
sic, quemadmodum ferro ad secandum aliquid manus
confert, sed secare ferri est.

16. Quid ergo inter fulgurationem et fulmen inter-.
est? dicam. fulguratio est late ignis explicitus, fulmenao
est coactus ignis et in impetum iactus. solemus duabus
manibus inter se iunctis aquam concipere et compressa
utrimque palma in modum siponis exprimere; simile
quiddam et illic fieri puta: nubium inter se compres-
sarum angustiae medium spiritum eiciunt et hoc ipso »

23 cf. Aetnae v. 328 confluvio veluti siponihus actus eanlit.

1 quae] quam ^ || 3 etiam B^] om. JO, et ET | id, qnod
Ge.'^ in quo ^ qui d \ nat. rap. ignis coU. j | rapiendi] num
panendi ? \\ 4 aliquid om. ^ \ superp.] suppositi X || 6 ut etl
et PZ fort. recte conl. p. 58, 18, ut B || 7 imo JZ] summo ^ |

9 an] del. Ge.^ an aer om. X \ hoc] in hoc Kroll, hic vulgo \

10 in] om. J^K^e (ignis et aqua s) \\ 13 cum fHZJ con- A^ ||
17 ferro — manus A^] aliter coll J \\ 19 quid] quid est zJ
interest] om. d \\ 20 ignis late coll. 6 || 21 in impetum £J'T'
in (in om. d) impetu || 22 inter — concipere] aquam accipere
facc. aq. e) inter se iunctis J || 23 siponis] siphonis <f sim-

phonis eET

NATUR. QUAEST. LIB. IL 14—18. 57

inflammant ac tormenti modo emittunt; nam ballistae
quoque scorpionesque tela cum sono expellunt.

17. Quidam existimant igjtexim sprritum per frigida
atque umida meantem sonum reddere, nam ne ferrum

5 quidem ardens silentio tinguitur sed, si in aquam fer-
vens massa descendit, cum multo murmure extinguitur.
ita, utAnaximenes ait, sprritus incidens nubibus toni-
trua edit et, dum luctatur per obstantia atque inter-
scissa vadere, ipsa ignem fuga accendit.

10 18. Anaximandrus omnia ad sprritum rettulit:
Honitrua', inquit, ^sunt nubis ictae sonus. quare in-
aequalia sunt? quia et ipse ictus inaequalis est. quare
et sereno tonat? quia tunc quoque per crassum et
scissum aera spiritus prosilit. at quare aliquando non

15 fulgurat et tonat? quia spiritus infirmior non valuit
in flammam, in sonum valuit. quid est ergo ipsa ful-
guratio? aeris diducentis se corruentisque iactatio
languidum ignem nec extrfturum aperiens. quid est
fulmen? acrioris densiorisque spiritus cursus.'

3 quidam: cf. Archelai fr. A 16 Diels p. 338 \\ 4—7 Plin,
HN 2, 112 cum vero in nubem perveniunt, vaporem dissonum
gigni ut candente ferro in aqiiam demerso \\ 1 Anaximenes:
cf. Metrodori fr. A 15 Biels p. 473 \\ 10 Anaximandri fr. 23
Diels p. 19 II 18 — p. 58, 2 Amm. Marc. 23, 5, 14 sed esse
(fuJmenJ acrioris spiritus cursum dliqua vi ad inferiora detru-
sum (1. detrusij.

1 ballist(a)e HJ^OP] baliste || 2 scorpionesque] et scorpio-
nes -<4 II 3 igneuin Z ut ego conieceram] in eum 4>, eum ET,
ipsum A, istum B || 4 meantem] ineuntem AT \\ 5 tinguitur
ifJ^KZ] tingitur ^ extinguitur A*€ || t ita ut] ut S del. Haase ||
8 dum] deinde cum J | atque] et d \ interscissa HTZ*] inter-
cissa LOPZ\ intercisa J£ (-cisam F) JK || 10 anaximandrus]
def. Koler \\ 12 ictus inaequalis est] om. ^ \\ 13 sereno] in
sereno rf j quia — 16 tonat] om. cG || 13 per crassum] (per T)
percussum rfg^pT, per quassum Gronov. \ et scissum] om. rfp ||
14 pros.] persilit if \\ 16 et] at Haase, sed cf Gertz ad Se7i. d^
ira 1 3, 4. sed Skutsch propter clau^ulam \ sp. — 16 flammam]
inf. spiritus qui in fl. non ualuit d \\ 17 did.] deducentis €,
cf p. 54, 21 II 18 exult. Weidner, cf p. 38,15-, ^1,^\ ^-i^issa^ssa.

58 L. ANNAEI SENECAE

19. AnB.xagoras ait omnia ista sic fieri, ut ex
aethere aliqua yis in inferiora descendat: ita ignis
impactus nubibus frigidis sonat; at cum illas inter-
scindit, fulget, et minor vis ignium fulgurationes facit,
maior fulmina. 6

1 20. Diogenes Apolloniates ait quaedam tonitrua
igne quaedam spiritu fieri: iUa ignis facit, quae ipse
antecedit et nuntiat; illa spiritus, quae sine splendore

2 crepuerunt. utrumque sine altero ei&cax esse aliquando
concedo, ita tamen, ut non discreta illis potestas sit lo
sed utrumque ab utroque effici possit. quis enim
negabit spiritum magno impetu ]|itum, cum eflfecerit
sonum, eflfecturum et ignem? quis autem non et lioc
concedet, aliquando ignem quoque irrumpere posse
nubes et non exilire, si plurium acervo nubium, cum i6
paucas perscidisset, oppressus est? ergo et ignis ibit
in spiritum perdetque fulgorem, et spiritus dum secat

3 aa-a incendet. adice nunc, quod necesse est impetus
fulminis et praemittat spiritus agatque ante se et a
tergo trahat ventum, cum tam vasto ictu aera inciderit: so

1 Anaxagoras: fr. A 84 Biels p. 321 \\ 6 Diogenes Ap.: fr.
A 16 Diels p. 343

1 Anaxagoras Opsop.] anaxandros (-rus s) J^, anaximan-
dros A'(€), Anaxarchus vel Archelaus Koler \\ 6 apolloniates
JZ] apollimates S^Lq ap(p)ollinares (?) il || 8 et nuntiatj om. A ||
9 efficax Ge.] effixa ^ fieri et d om. Z fieri {om. esse) BT
{post aliq. E), cf. St. 1 64 \\ 11 utrumque] uterque J || 12 effe-
cerit] efficit J efficerit >L efficiat ET || 13 quis] quisnam <f |
autem] om. A*€ || 14 concedet] concederet et X concedat d |
irrump.] erumpere <f rumpere € | posse] ante quoque ^ post
quoque A || 15 plurium] plurimarum d plurimum EJKT [
16 paucas] paucos <f | perscid. H] percidisset || 17 et spiritus]
et speciem J et spem P | secat aSra Madv.] secata infra
^d, se rapit infra Haase cl. ep. 40, 7 \\ 18 estj est ut J, cf.

j>. 56, 5 II 19 agatque] et agat J || 20 tam] lam Ji \ incid.]

inseiderlt FH

NATUR. QUAEST. LIB. H. 19—21. 59

itaque omnia, antequam feriantur, intremescunt vibrata
vento, quem ignis ante se pressit.

21. Dimissis nunc praeceptoribus nostris incipimus 1
per nos moveri et a confessis transimus ad dubia.
6 quid in confesso est? ftilmen ignem esse, et aeque
fiilgurationem, quae nihil aliud est quam flamma, futura
fulmen, si plus virium habuisset: non natura ista sed
impetu distant. esse illum ignem color ostendit, qui 2
non est nisi ex , ostendit effectus: magnorum

10 enim saepe iucendiorum causa fulmen fuit, silvae illo
concrematae et urbium partes; etiam quae non per-
cussa sunt, tamen adusta cernuntur, quaedam vero
veluti fiiligine colorantur. quid, quod omnibus fiilgu-
ratis odor sulphuris est? ergo et utramque rem ignem 3

15 esse constat et utramque rem inter se meando distare:
folguratio enim est non perlatum usque in terras ful-
men, et rursus licet dicas fulmen esse fulgurationem
usque in terras perductam. non ad exercendum verba 4
diutius hoc idem pertracto, sed ut cognata esse ista

30 et eiusdem notae ac naturae probem. fulguratio est
paene fiilmen; vertamus illud: fiilmen est plus quid-
dam quam fiilguratio.

1 intremescunt m(€)^] intremiscunt cfGT || 2 quem]
quae <f quam J^K | pressit] praemisit ET || 3 incipimus] in-
cipiamus <f(J?) || 4 a] e <f om. € || 6 in confesso] enim con-
fessi (-ssum B) J in confessio (-ssis E) EZ | et] om. ^ \\
6 nihil] nil (^) || 8 illumj intell. iUvd sc. fulmen \ color B^q]
calor AX, color ictorum tfoh. MuUer \ qui non est] qui si non
esset J om. B || 9 nisi ex . . . . ^ (Jacvmam praehent FH)] om. A
nisi ex eo quod EJ*T nisi ex eo G ut Madv. n. ex igne Z
ut Giiniiher coni., n. ex aequo ortu Schult. n. ex isto Skutsch,
n. extremo calori Ge. nunc \\ 10 illo] uero >L || 11 concrj cre-
matae A \\ 13 ueluti] uelut A \ fulgxii9,tis] fulguritis Fort. \\
14 sulphuris est ^] sulforis est X sulphuris inest ET sul-
phureus est d \ ignem] igneam Haase, sed cf. p. 60, 1 ||
16 meando inter se colt. A^ || 18 exercendum] -da Madv. ||
19 hoc idem] haec d \ ista cognata (congrua e) esse coll. d ||
21 illud BCEFA^] istud cHZ | quiddam plua coU. ATL

60 L. ANNAEI SENECAE

1 22. Quoniam constat utramque rem ignem esse,
videamus, quemadmodum ignis fieri soleat apud nos:
eadem enim ratione et supra fiet. <fit)> duobus modis,
uno, si excitatur <^ictu)> sicut e lapide, altero, si attritu
invenitur, sicut cum duo ligna inter se diutius /ricta 5
sunt (non omnis hoc tibi materia praestabit sed idonea
eliciendis ignibus, sicut laurus hederae et alia in hunc

2 usum nota pastoribus): potest ergo fieri, ut nubes
quoque ignem eodem modo vel percussae reddant vel
attritae. videamus, quantis procellae viribus ruanty lo
quanto vertantur impetu turbines: id quod obvium
fuit, dissipatur et rapitur et longe a loco suo proicitur.

3 quid ergo mirum, si tanta vis ^ignem^ excutit vel
aliunde vel sibi? vides enim, quantum fervorem sen-
sura smt corpora horum transitu trita. nec hoc tan- is
tum in his debet credi accidere, quorum ingens in con-
fesso potentia est,

3 — 10 PUn. HN 2, 113 posse et attritu, dum in praeceps
feratur, illum quisquis est spiritum accendi; posse et conflictu
nuhium elidi, ut duorum lapidum, scintillantihus fulgetris ||
6 cf. Aetrme v. 389 vernacula . . materia appositumque' igni
genus utile.

1 ignem] igneam EJ*T | esse] ante ignem AO ante utram-
que € 11 3 fiet. fit Ge.] fiet. ^ fit. J, fit. fit autem Casauhoni
codex II 4 ictu add. Ge. cf. Theophr. de igm 1 \ e FH6LZ] e(st)
dilF ex € om. EJ*T | lapide] percusso add. ET || 5 fricta Z
Cuiacii cod.] stricta <f ^ trita e || 7 laurus] taurus <f | hederae]
edere AO h(er)red(er)e mB || 10 uideamus] uidemus g* fort. recte
corr., cf. uides l. 14 \\ 11 id quod] in quod JK in quo Z id
in quod (quo e) tormentum J, fort. ideo quod Ge. \\ 12 faitl
fit Kroll II 13 ignem add. EJ(J*?)T, cf p. 61, 8 \\ 15 sint Gron.]
sunt I corpora] sc. caelestiaj cf l. 16 \ horum] turbinum, immo
aliorum sc. corporum Ge. \ trital uita exanimata d \ nec hoc OZ
ut Madvig] ne hoc ^ Nihil tamen A non hoc Haase ||
16 debet J debere ^ | accidere Madv.] ac (ac in ui d) siderum J
in confesso] et confessa J et in -o Mossh. \\ 17 est, sed Madv.]
est Sed vtUgo

NATUR. QUAEST. LIB. H. 22—24. 61

23. sed fortasse nubes quoque in nubes incitatae l
fremente vento et leviter urgente ignem evocabunt,
qui explendescat nec exiliat: minore enim vi ad fiil-
gurandum opus est quam ad ftilminandum. superio- 2

5 ribus collegimus, in quantum fervorem quaedam a/fricta
perducerentur: cum autem aer mutabilis in ignem [his]
maximis viribus, id est suis, cum in ventum conversus
est, atteratur, verisimile est ignem excuti caducum et
cito interiturum, quia non ex solida materia oritur

10 nec in qua possit consistere; transit itaque tantumque
habet morae, quantum itineris et cursus: sine alimento
proiectus est.

24. 'Quomodo', inquit, 'cum dicatis ignis hanc esse 1
naturam, ut petat superiora, fiilmen terram petit? . . .

16 aut falsum est, quod de igne dixistis: est enim illi
aeque sursum iter quam deorsum.' utrumque verum
potest esse. ignis enim natura in verticem surgit et,
si nihil illum prohibet, ascendit (sicut aqua natura
defertur, si tamen aliqua vis accessit, quae illam in

20 contrarium circumageret, illo intenditur, unde imbre
deiecta est); fulmen autem eadem necessitate, qua ex- 2
cutitur, <^deicitur^ (id his ignibus accidit quod arbori-

17/18 Amm. Marc. 23, 5, 14 cum constet flammas suapte
natura nullo ohstante ad suhlimia convolare.

1 nubes] nubem EAPT* || 2 fremente] frementes ^ |
leuiter cfFHPZ] leniter eEAT || 3 enim] autem ET || 4 super.]
sc. p. 60, 14, libris add. ^ \\ 5 adfricta Gron.] adflicta Z^ astricta
J-d^T attrita AP || 6 cum autem] causa >L | ignem — 8 simile
est] om. A II 6 his om. JE || 7 i(d est)] om. JT | cum in
uentum] in ignem J sed s. l. \\ 8 ueri s. est] credibile est et
ueri simile d \ caducum excuti coll. J \\ 12 proi.] coniectus
d I est. Quo] Sed quo Gertz \\ 13 inquit] inquis J | ignis
hanc A^] hanc ignis A \\ 14 folmen] tamen add. A€ | lacu>nam
indic. Ge. sic fere explendam: aut terram non petit || 16 de
igne T Pinc. Mur.] deinde || 16 iter] post iUi <f | quam] atque
^ II 17 natura] non X \\ 18 aqua] aque <f || 19 illam] iUum A^B ||
22 deicitur add. Ge.] decidit A m. rec. cadit T add. post autem |
id his ^] in his JEZ, idem his Gertz, idft^ Ge.

62 L. ANNAEI SENECAE

bus, quarum cacumina trahi possunt ita, ut terram
spectent; si tenera sunt, etiam ut attingant; sed cum
permiseris, in locum suum exilient): itaque non est,
quod eum spectes cuiusque rei habitum, qui illi non
3 ex voluntate est: si igni permittes ire quo velit, cae- 5
lum, id est levissimi cuiusque sedem, repetet; ubi est
aliquid, quod eum feriat et ab impetu suo avertat, id
non natura sed servitus iussit.

25. ^Dicis', inquis, ^nubes attritas edere ignem,
cum sint umidae, immo udae: quomodo ergo possunt lo
gignere ignem, quem non magis verisimile est ex
nube quam ex aqua <^nasciturwm^?'

1 26. [Ex nube nascitur.] Primum in nubibus non
aqua est sed aer spissus ad gignendam 'aquam prae-
paratus, nondum in illam mutatus sed iam pronus etis
vergens; non est, quod existimes eam [tum] colligi tum

2 effundi: simul tit et cadit. deinde si concessero umi-
dam esse nubem conceptis aquis plenam, nihil tamen
prohibet ignem ex umido quoque educi, immo ex
ipso (quod magis mireris) umore. quidam negaverunt so
in ignem quicquam posse mutari, priusquam mutatum
esset in aem. potest ergo nubes salva, quam con-
tinet, aqua ignem parte aliqua sui reddere, ut saepe

3 aKa pars ligni ardet alia sudat. nec hoc dico, non
contraria inter se ista esse et alterum altero perimi; n

1 trahi — 2 etiam ut] si tenera sunt, ita deorsum trahi
possunt, etiam ut (A^ ut etiam B^ terram d \\S exilient] num
resilient.^ || 4 eum A^] cum JT | spectes] expectes A || 6 ignij
ignem J | permittes] -tteres -d^Z || 6 ubi] ubique E J^ || 8 iussit
Schult] eius fit || 10 udae] hudae qZ \ ergo] om. OZ nubes ET 1
11 quem] que J*K(A) quod B(L*)0 || 12 ex nube] fieri add. ET |
nasciturum Ge.] nascitur J^ l. 13 \\ 13 Ex nube] generari.
Ignis qui A quae ex nube nascitur Madv., immo ex qua nubes
constat quad/raret ad cap. 26, del. Ge. \\ 14 spissus z]£J'T]
est add. ^ \ aquam gign. coll. <f || 16 tum <f] tunc € om. 9
prius ET nunc Ge. \ tum] t(ame)n X sed J inde T || 17 fit] et
fit X 11 19 educi] elici Weidner || 22 aSra Ge.] aquam || 24 nec
. . nonj Non . . nec X \ inter se non contr. coll. <f || 25 ista]
s. esse /i

NATUR. QUAEST. LIB. II. 24—26. 63

sed ubi valentior ignis quam umor est, vincit, rursus^
cum copia umoris exuperat, tunc ignis sine effectu
est, itaque non ardent virentia: refert ergo, quantum
aquae sit, exigua enim non resistet nec vim ignis

6 impediet. quicfiii? maiorum nostrorum memoria, ut 4
Posidonius tradidit, cum insula in Aegeo mari sur-
geret, spumabat interdiu mare et fumus ex alto fere-
batur: nox demum prodebat ignem, non continuum sed
ex intervallis emicantem fulminum more, quotiens ardor

10 infemus iacentis super undae pondus evicerat; deinde 6
saxa evoluta rupesque partim illaesae, quas spiritus,
antequam wrerentur, expulerat, partim exesae et in
levitatem pumicis versae, novissime cacumen usti mon-
tis emicuit; postea altitudim adiectum, et saxum illud

15 in magnitudinem insulae crevit. idem nostra memoria 6
Valerio Asiatico consule iterum accidit. quorsus haec
rettuli? ut appareret nec extinctum ignem mari super-
fuso, nec impetum eius gravitate ingentis undae pro-
hibitum exire; ducentorum passuum fuisse altitudinem

20 Asclepiodotus auditor Posidonii tradidit, per quam
diremptis aquis ignis emersit. quod si immensa aqua- 7

6 Posid. p. 82 B. || 11 cf. Aetnae v. 200 sq. flagrantes pro-
perant moles, volvuntiir db imo fundamenta \\ 11 — 13 cf. Aetnae
V. 183 sqq. hinc scissae rupes . . . pars igni domitae, pars ignes
ferre coactae || 20 Asclepiodotus : cf. Zeller III 1, 585.

1 ignis] est ignis >L || 3 est JET] om. ^ \ refert] refer
FHAP* II 4 enim] uis add. d \ resistet] resistit d \ nec uim
ignis imp. vulgo] uim ignis impediet ^ nec ignem impedit d \\
5 maiorum] auorum J || 6 tradidit] tradit TZ || 8 nox Madv.]
nam trad. noctu Haase \ demum] deinde k || 9 exl om. >LET |
fulm.] fluminum <fZ || 10 infemus] inferius zlE^L^O | super
unde] superum d || 12 urerentur E*P(?) Bong.] u(er)rentur ^?)
cod. Memm. u(er)rerentur ^ uererentur J^K uerterentur BZ
uerteretur Ae || 13 montis usti coll. FiL || 14 altitudini Fort.]
-dine A^ -dinem PZ ad altitudinem Rossb. \\ 17 rett.] retuli
fere semper \\ 20 Possidonii auditor coll. J \\ 21 diremptis Pin-
ciantis] direptis

64 LL. ANNAEI SENECAE

rum vis flammarum ex imo subeuntem vim non potuit
opprimere, quanto minus incluiere poterit ignem nu-
bium tenuis umor et roscidus? adeo res ista non
affert ullam moram quae contra causa ignium /it.

. . . quos non videmus emicare nisi impendente caelo. 5
serenum sine fuhnine est: non habet istos metus dies

8 purus, ne nox quidem nisi obscura nubibus. ^quid
ergo? non aliquando etiam apparentibus stellis et nocte
tranquilla fulgurat?' sed scias licet illic nubes esse,
unde splendor effertur, quas videri a nobis terrarum lo

9 tumor non sinit. adice nunc, quod fieri potest, ut
nubes summissae et humiles attritu suo ignem reddant;
qui in superiora expressus in parte caeli sincera pura-
que visitur, sed fit in sordida.

1 27. Tonitrua distinxere quidam ita, ut dicerent i5
unum esse genus, cuius grave sit murmur, quale ter-
rarum motum antecedit clauso vento et fremente. hoc

2 quomodo videatur illis fieri, dicam: cum spiritum intra
se clausere nubes, in concavis partibus earum volutatus
aer similem agit mugitibus sonum, raucum et aequalem «o

1 cf. Sen. ep. 57, 8 flamma non potest opprimi || 16 cf,
Aetnae v. 464 et grave sub terra murmwr demonstrat et ignis.

1 subeuntem uim] subeuntium Z {om. uim), fort. -tiom
uim Ge. \\ 2 includere Ge.] in ea edere ^ in ea (om. B) ex-
tinguere J inpedire ET fort. recte, in aSre extinguere Fort. |
poterit] post ignem Ac ante edere s. l. X\\^ tenuis] tener d. \
adeol ardori Schult. \\ 4 quae JAP] quod ^T Schult. quia
Eossb. et uterque sit, ut Z, vel ut (. . sit) scr. vel del. Madv, \
•causa Madv.'] causas | fit £0] sit || 5 lacunam a^nosco, fort.
suppl. idem de fulgoribus iudicandum est Ge. \ impendente]
impediente EA || 7 ne] nec dkZ^ \ quidem] om. A || 11 tumor
terrarum coll. Yk || 12 summissae Schult.] summae trad., imae
Gron. II 13 in sup.] in {om. 0) inferiora EO | sinc. puraque caeli
-coll. A II 14 uisitur] uisatur d || 16 sit graue coll. A || 18 illisl
8. l. d (ante uid. Be post fieri A) | intra cd-TZ*] inter <f APZ* |
J9 uoluiatns] nolutus J

NATUB. QUAEST. UB. H. 26—28. 65

et continuuin, utiqne ubi etiam umida illa f regio
est et exitum claudit; ideo eiusmodi tonitrua yenturi
praenuntia imbris sunt. aliud genus est acre, quod 3
acerbum magis dixerim; qaia <(edit)> sonum^ qualem

saudire solemus, cum super caput aUcuius dirupta
yesica est: taUa edunto tonitrua, cum conglobata nubes
dissolvitur et eum, quo distenta fuerat, spiritum emittit.
hic proprie fragor dicitur, subitus et vehemens, quo
edito concidunt homines et exanimantur, quidam vero

10 vivi stupent et in totum sibi excidunt, quos vocamus
attonitos, quorum mentem sonus ille caelestis loco
pepulit. hic fieri illo quoque modo potest, ut in- 4
dmnB aer cava nube et motu ipso extenuatus dififtin-
datur: deinde, dum maiorem sibi locum quaerit, a

15 quibus involutus est, sonum patitur. quid autem?
non quemadmodum illisae inter se manus plausum
edunt, sic illisarum inter se nubium sonus potest esse,
magnus, quia magna concurrunt?

6 — 9 cf. Plin. HN 2, 113 . . edito fragore, cum erumpat,
ut in memhrana spiritu intenta. \\ 16 et p. 66, 5 Sen. ep. 56, 1
audio crepitum inlisae manus umeris, quae prout plana pervenit
aut concava, ita sonum mutat.

1 utique Z] itaque | ubi] om. E | hum. i. r. ^^Z] h. r. i. X
i. r. h. d, fort. (h)uini<iuin illi a tergo resistens ex. cl. Ge.,
terrarum motus post itaque ubi destd. Leo \\ 2 et] om. A \
eiusm.] huiusm. E^ || 3 acre] acre acerbum A^ aere J acre
et ac. Fort., del. Madv. Leo \\ 4 acerbum] crepitum Erasmus,
acre Madv. \ magis <f] mage ^ | quia edit Cre.'] quam A^,
quam acre et sono Leo \ sonum] sonorum A, sonorem Haupt \
qualem] quale Bossb. Skutsch conl. p. 64, 16, sed cf p. 66, 21 ||
5 cum JEH(J)TZ] ut cum FGilF || 6 cum congl.] cum gl. 6AF
congl. OZ II 7 diss. nubes coU. -<4 || 8 fragor] ante proprie X
om. d II 10 uiui] humi A \\ 12 hic A^^] hoc JF | illo A^^]
s. quoque (r)A hoc <f om. €F | inclusus ET] incussus <f^
incursus vel intrusus s || 13 motu ipso] motus ipse A, fort.
motu ipsius Ge. conl. V 5, 1 \\ 14 duml cum d || 16 illis(a)e]^
iUese (€)L^F || 17 illisarum] illarum B^U V^V^b^^dxx^ss^. %

Sbxjbcam iTATUBAii. QUAS8T. od. GeicVe. ^

66 L ANNAEI SENECAE

1 28. 'Videmus', inquit, ^nubes impingi montibtts nec
sonum fieri.' primum omnium non quocumqne modo
illisae sunt^ sonant^ sed si apte compositae ad sonum
edendum (aversas inter se manus collide: non plaudent,
sed palma cum palma collata plausum facit; et pluri- 5
mum interest^ utrum cavae concutiantur an planae et
extentae). deinde non tantum ire nubes oportet sed

2 agi magna yi et procellosa. etiamnunc mons non
findit nubem sed digerit et primam quamque partem
eius solvit. ne vesica quidem quocumque modo spiritom lo
emisit^ sonat; si ferro divisa est, sine ullo aurium sensu
exit: rumpi illam oportet, ut sonet, non secari. idem de
nubibus dico : nisi multo impetu dissiluere, non resonani
adice nunc, quod nubes in montem actae non fran-
guntur sed circumfcinduntur et in aliquas partes montis, i»
in arbores ramos frutices aspera saxa et eminentia ita
diducuntur, ut si quem habent spiritum, multifariam

3 emittant, qui nisi universus erumpit, non crepai hoc
ut scias, ventus, qui circa arborem finditur, sibQat, non
tonat : lato, ut ita dicam, ictu et totum globum semel »
dissipante opus est, ut sonitus erumpat, qualis auditur,
cum tonat.

29. Praeter haec natura aptus est aer ad voces:
quidni, cum vox nihil aliud sit quam ictus aer?

1 inquit] inqnis ET || 3 illisae] impnlsae J | sonani
tonant zf | sed] om. X \ apte] sunt add. J |] 4 anersas '9>T
aduersas J*L*F aduersus XZ aduerse J | collide] collise ^
plaudent] plaudunt /f || 7 nubes ire coll. BeO || 8 etianunmc
etiam (et B) J adice nunc quod £T || 9 findit] foncUt B^L'
confundit d \ digeritj dirigerit B^ dirigit 6 || U emisit] am,
d emittit B' || 13 dissiluere, non res.] dissolute, non sonant
d II 14 acte in montem coll. X \\ 15 et in] in J || 16 in arbores
^] arboris J in arboris Z vulgo \ ita <uduc. et] et ita c(um)-
ducuntur J U 17 ut . . 18 emittant Haase^ et {om. J) . . emit-
tunt II 17 muitifariam] -farium <f || 18 nisi] non J || 19 uentus
J£>J>L*TZ1 uentos ^ j qm) quae FGHL^OF | finditur ^L>Z]
/unditur | sioilat JTZ] si uiuat vel si iuuat ^ || 20 semel] am,
jJ II 28 aer] s. Apt est add. J || 24 ictus aer] aer ictus est X

NATUR. QUAEST. LIB. E. 28—30. 67

debent ergo nubes utrimque f inseri^ et cayae et in-
tentae; vides enim^ quanto Yocaliora sint vacua quam
plena^ quanto intenta quam remissa. item tympana
et cjmbala sonant^ quia illa repugnantem ex ulteriore

6 parte spiritum pulsant, haec et ipsa f aera non nisi
cavo tinniuni

30. Quidam^ inter quos Asclepiodotus est, iudi- i
cant sic: quorumdam quoque corporum concursu toni-
trum et fulmina excuti posse. Aetna aliquando multo

10 igne abundayit^ ingentem yim harenae urentis effiidit;
involutus est dies pulvere, populosque subita nox
terruit: [illo tempore] aiunt tunc plurima fuisse ful-
mina et tonitrua, quae concursu aridorum corporum
facta sunt, non nubium^ quas verisimile est in tanto

15 fervore aeris nuUas fuisse. aliquando Gambyses ad 2
Ammonem misit exercitum, quem harena austro mota
et more nivis incidens texit, deinde obruit: tunc quo-
que verisimile est fuisse tonitrum fulminaque atbritu

7 Asclepiodotus: Sudhaus, Aetna p. 61.

9 — 12 cf. Aetnae v. 360 sqq. ille impetus ignis

et montis partes atra suhvectat arena . . .

ardentisqiie simul flammas ac fulmina rumpunt.

1 ntrimque] ntiqne Moser \ inseri] dissecari d^ in se ferri
Schult. conseri Ge. \ et cayaej num sed cauaeF || 2 uoc.]
ocalidiora F calidiora e ualidiora B uerba add. EJ'T | sint
PZ] sunt II 3 item] ita Gron. intenta Schult. \ tymp. JEFT]
ti(m)pana A^ || 4 cymb. AcE] cunbala H ci(n)bala BFJl^ |
illal sc. tympa/na || 5 haec] sc. cymbala (hina) \ et ipsa ^]
et ula E J'T ad ipsum A, etsi icta Pincia/n. et similia Kroll \
aera] aere g' vulgo, aerea Pinc., a'6ra del. Leo, exspecto a^ra
intra se includentia Ge. \ non nisi cauo] nisi concauo non zf
nisi concaua non Fortun. fort. recte, n. n. vacua Leo \\ 8 cor-
porum] cf. c. 22 \ conc.l excursu d \ tonitrum] -truum AOZ
-trua e || 9 Aetna (6)] etnna || 10 ab. Z] habund. |j 11 populos-
que] plerosque EJ*T | subita] subdita EJ' || 12 illo tempore]
del. Grut. (contra tunc del. Fort.) \\ 16 feruore A^] ardore A \
cambises trad. \\ 17 et] etiam ^ || 18 tonitrum A^] -truum
^OZ vulgo

68 ^' ANNAEI SENECAE

3 harenae sese affiricantis. non repngnat proposito nostro
ista opinio; diximus enim utnusqne naturae corpora
efflare terras et sicci aliquid et umidi in toto aere
vagari: itaque si quid tale intervenit, nubem fecit
solidiorem et crassiorem^ quam si tantum simplici spi- 5

4 ritu texeretur. illa frangi potest et edere sonum: ista^
quae dixi, sive incendiis vaporantibus aera repleverunt
sive ventis terras verrentibus, necesse est nubem faciant
ante quam sonum. nubem autem tam arida quam
umida conserunt: est enim, ut diximus, nubes spissi- 10
tudo aeris crassi.

1 31. Ceterum mira fulminis, si intueri velis, opera
sunt nec quicquam dubii relinquentia; quin divina sit
illit^s ac subtilis potentia: loculis integris [ac illaesis]
confiatur argentum, manente vagina gladius ipse lique- n
scit; et inviolato ligno circa pila ferrum omne d^tiUat^
stat fracto dolio vinum nec ultra triduum ille rigor

2 durat. illud aeque inter adnotanda ponas licet^ quod
et hominum et ceterorum animalium^ quae icta snnt,
caput spectat ad exitum fulminis^ quod omnium per- so
cussarum arborum contra fulmina astulae surguni
quid quod malarum serpentium et aliorum animaliam^
quibus mortifera vis inest, cum fulmine icta sunl^
venenum omne consumitur? ^unde', inquit, ^scis?' in
venenatis corporibus vermis non nascitur: folmine ictass
intra paucos dies verminant.

2 diximns] «c. cap, 12,4, cf. V5,l; VII 4, 5 || 4 uagari]
negari A \\ 6 ei crass.] crassioremque zl |{ 6 tex.] intexeretnr
<f (J) I illa] nubes crassa \ ista] corpora efflata j| 8 uerrentibaB
(J)^J^L'^Z] urentibus k uerentibus EL^ | faciant eT] faciat
A(<f)^ om. B II 10 conserunt] conferunt Yk ef&ciunt ET |
enim] autem d \ diximus] lYiitio lihri IV b nunc deperdUo
(AUersJ. cf St. 1 112 \\ 14 illius Kroll] illis . illi Ge. | ac Bubt.]
subtilis (que add. <f) J i ac illesis del. Haase \\ 15 ipse] om.
A II 16 dest. KrolT\ distillat || 17 stat] et add. ET J rigor ille
coll. 6F^ II 18 adnotanda] -dum AF || 21 astule Eil^Zj ha8tul(a)e
^POHZ II 22 malarum cfHT] malorum || 23 inest] est dTT '
icta] iatSL OPZ(?) \\ 26 intra A^] inter zfEO

NATUR. QUAEST. LIB. H. 30—32. 69

32. Quid quod fatura portendunt nec unius tantum 1
aut alterius rei signa dant sed saepe longum fatorum
sequentium ordinem nuntiant? et quidem notis evi-
dentibus longeque clarioribus, quam si scriberentur.

5 hoc inter nos et Tuscos^ quibus summa est falgurum 2
persequendorum scientia^ interest: nos putamus^ quia
nubes collisae sunt^ fulmina emitti; ipsi existimant
nubes coUidi, ut falmina emittantur (nam cum omnia
ad deum referant^ in ea opinione sunt, tamquam non^

10 quia facta sunt, signific^nt^ sed quia significatura sunt^
fiant): eadem tamen ratione fiunt, sive illis significare
propositum sive consequens est. ^quomodo ergo signi- 3
ficant, nisi ideo mittuntur?' quomodo aves non in hoc
motae, ut nobis occurrerent, dextrum auspicium sini-

15 strumque fecerunt. 'et illas', inquit, 'deus movit.' ni-
mis iUum otiosum et pusillae rei ministrum facis, si
aliis somnia aliis exta disponit; ista nihilominus divina 4
ope geruntur, si non a deo pennae avium reguntur
nec pecudum viscera sub ipsa securi formantur: alia

20 ratione fatorum series explicatur indicia venturi ubi-
que praemittens. ex quibus quaedam nobis familiaria
quaedam ignota sunt: quicquid fit, alicuius rei futurae
signum est, fortuita et sine ratione vaga divinationem
non recipiunt; cuius rei ordo est, etiam praedictio est.

25 'cur ergo aquilae hic honor datus est, ut magnarum 5
rerum feceret auspicia, aut corvo et paucissimis avibus,
ceterarum sine praesagio vox est?' quia quaedam non-

2 longum] totum ^ || 3 seq.] &equentium £T { quidem
notis £'(?)TZ] qui ei (eis JKL) de totis <P qui eidem totis F
quidem decretis J || 4 si] om. £T || 5 hoc] autem add. A ||
7 f . emitti] ideo fulmina emittantur d \ ipsi] tuetur Joh. Muller H
10 significent T Fort.] -cant {| 12 est] ante siue c. J£ om. T |
ergo] om. FZ &ts pos. T {{ 13 ideo mittnntur] a deo mittantur J {j
14 ausp. J£T] hospicium <P {{ 15 que] ue d \\ 16 otiosum vel
ociosum] occisum X \\ 18 si non Ge.] si d sed non ^ etiamsi
non Barthel meua {{ 19 securil^secure SJcutsch conl. Apul. et Tert. \\
22 fit] ratione fit E JT, cf. St. 1 65 \\ 26 etl aut J J* H 27 cet-\
et cet. J { quaedam] om. <P, ^^^^t subauam xcl ^•^'v

70 L. ANNAEI SENECAE

dum in artem redacta sunt; quaedam vero ne redigi
quidem possunt ob nimium remotam conversationem;
ceterum nullum animal est, quod non motu et occursu
suo praedicat aliquid: non omnia scilicet sed quaedam

6 notantur. auspicium observantis est: ad eum itaque 5
pertinet, qui in ea direxit animum; ceterum fiunt et
iUa quae pereunt. quinque stellarum potestates Chal-

7 daeorum observatio excepit: quid? tu tot illa milia
siderum iudicas otiosa lucere? quid est porro aliud,
quod errorem maximum incutiat peritis natalium^ quam lo
quod paucis nos sideribus assignant^ cum omnia^ qaae
supra nos sunt, partem nostri sibi vindicent? sum-
missiora forsitan propius in nos vim suam dirigunt et
ea, quae frequentius mota aliter nos aliterque pro-

8 spiciunt: ceterum et illa^ quae aut immota sunt autis
propter velocitatem universo parem immotis similia, non
extra ius dominiumque nosiri sunt. aliud f aspice et
distributis rem officiis tractas; non magis autem facile
est scire, quid possint, quam dubitare [debet], an possint.

33. Nunc ad fulmina revertamur, quorum ars inso
haec tria dividitur: quemadmodum exploremus, quemad-
modum interpretemur, quemadmodum exoremus. prima

1 ne] nec J || 4 suo] om. J | sed] om. ^ \\ 5 obs. est
A<p] est obs. J II 6 ea] eo <f emn (e) illud Z | direxit] dixerit
eT direxerit BE' | finnt] om. J || 7 potestates] -tom A \
chald. (B)FH] caldeorum pleriqtie \\ 8 illa] 8. l. € om. 700T |
9 otiosa vel ociosa] sine causa J || 10 maximum] ante err. 7Jl
om. J II 11 quod] om. FOHJ' || 12 sibi nostri coll. A(€)L | uind.]
uend. JLT uenditent E || 13 propius] proprius FZ fort. recte |
14 aliterque] aliter (anim- Ae) alia J || 16 uniuerso] mondo
cM. d I i(m)motis] in montis k || 17 aliud aspice et] altinB
ars spiret Haase com. ep. 95, 10, alia (vel alium) aliud (sc. sidus)
adspicit et Madvig, aliud post aliud (sc. indicium) aspice: ei
Ge. II 18 officiis Faber'] efficis. of&cis Rossb. Skutsch \ tractaBJ
tracta T Faber, tractans Haase, tractant Ruhkopf, Madvig, trac-
tare videbis Leo \\ 19 dubitare Ge.] dubitari debet fort. ex
adnot, potes coni. dubitare, si dubitari debet (Ge.), dubitare
fvldebiaj Leo jj 21 in haec] nich(il) k in (haec ow.) J | qnem-
admodum expioremus] om. ^ \ 22 exoremus] exploremua ^

NATUR, QUAEST. LIB. U. 32—34. 71

pars ad formulam pertinet, secunda ad diyinationem,
tertia ad propitiandos deos^ quos bono fvlmine rogare
oportet, malo deprecari: rogare, ut promissa firment,
deprecari, ut remittant minas.
6 34. Summam esse vim fulminis iudicant, quia quic- 1
quid alia portendunt, interventus fulminis tollit, quic-
quid ab hoc portenditur, fixum est nec alterius ostenti
significatione mutatur: quicquid exta quicquid aves
minabuntur, secundo fulmine abolebitur; quicquid ful-

10 mine denuntiatum est, nec extis nec ave contraria re-
fellitur. in quo milii falli videntur. ^quare?' quia 2
vero verius nihil est: si aves fatura cecinerunt, non
potest hoc auspicium fulmine irritum fieri — aut non
fatura cecinerunt. non enim nunc avem comparo et

16 fulmen sed duo veri signa, quae si verum significant,
paria sunt. itaque quae falminis interventus sub-
movet extorum vel augurii indicia, male inspecta exta
male observata auguria sunt. non enim refert, utrius
rei species maior sit vel natura potentior: si utraque

so res veri attulit signa, quantum ad boc, par est. si 3
dicas flammae maiorem vim esse quam fumi, non men-
tieris: sed ad indicandum ignem idem valet flamma
quod fumus. itaque <[si)> hoc dicunt 'quotiens aliud
exta significabunt aliud fulmina, falminum erit aucto-

25 ritas maior', fortasse consentiam. si hoc dicunt ^quam-

2 b. fcdmine £] bono fiilgare <P bona d | 3 malo] mala d
rogare — 4 deprecari] om. e \\ 7 ab] ad £J'o || 8 mutatur
minnitur J || 9 ab.] adolebitur q \\ 11 falli] falsi <f || 12 non
nec £F, quo recepto scilicet aves Joh. Mtlller coni. et cecinerunt,
aut post aues add. Madvig \\ 18 aut] si potest add. d || 15 quae
si] quod si k quasi F | uerum] unum d || 16 quae <f <P] quod
6 cum £ om. P si Fort., si quae Ge. || 17 augurii] auguri
Skutsch, augunorum d \\ 18 obseru.] seruata <P | utrius] que
add. mB^FZ || 19 species] om. d \ sit] post potentior coll. d \
sij sed JT | utraque — 20 signa] utra res uim (uisa e) attulit.
signum J |{ 20 par] pars ilT || 22 ad ind. ignem] indicandum an
in igne J || 23 si add. gE | aliud exta A<P] exta aliud B€£H^ H
25 Bri] sed JO | quamuis] quam J' quod *£

72 L. ANNAEI SENECAE

vis altera res yerum praedixisset^ fblminis ictos priora
delevit et ad se fidem traxit', falsum est. ^quare?'
quia nihil interest, quam multa auspicia sint: fatam
unum est; quod si bene primo auspicio intellectom
4 est; secundo non interit. ita dico: non refert^ an aliud &
sit, per quod quidem quaerimus^ quoniam de quo
quaeritur idem est; fatum fulmine mutari non potest:
quidni? nam fulmen ipsum fati pars est.

1 35. ^Quid ergo? expiationes procurationesque quo
pertinent, si immutabilia sunt fata?' permitte mihiio
iUam rigidam sectam tueri eorum, qui f excipiunt ista
et nihil esse aliud quam aegrae mentis solatia existi-

2 mant. fata aeqiialiteT ius suum peraimnt nec ulla
commoventur prece; non misericordia flecti, non gratia
sciunt: cursum irrevocabilem ingrma ex destinatoi»
fluunt. quemadmodum rapidorum aqua torrentium in
se non recurrit nec moratur quidem, quia priorem
superveniens praecipitat, sic ordinem fati rerum aetema
series rotat, cuius haec prima lex est, stare deereto.

36. Quid enim intellegis fatum? existimo necessi-M
tatem rerum omnium actionumque, quam nulla vis

17 cf. Aetnae v. 323 et primos (fluctus) uUimus urget.

1 resj signa J ars Madv. \ uerum] rerum Z | praediziBset]
praedixermt (-xeront e) A praedixit sed £ || 2 deieyit] debent
il II 4 si bene] sibi ne <P sive E | primo ansp.] nec primo
ansp. 6 nec primmn anspicium 6 || 5 interit] uicerit F, mter-
est £ interent vulgo || 6 quidem] om. AZ Madv. j| 7 qneritorl
querimus J£ J'Z | mutari ndmine coll. A^B | non] om. A^B6(d]) |
.8 q. naml fort. ^quidni?' dicam: Ge. \\ 11 rig.] firigridam EJT* |
excipiuntj exsibilunt Fromond., despiciunt vel reiciunt Madv.,
explodunt Schult. extinguunt Ge. \ ista] istas inteU. Ge. ista
arti Joh. Muller, ista vota Gron. \\ 12 aliud esse coU. A
13 aequaliter Ge.'\ Aliter trad., irrevocabiliter E || 14 flecti Haa9t
flectit II 15 sciunt {vel Sciunt)] Servant A \ ingressa Haase
ingesta (vel Ingesta) || 17 nec] ne Gertz \\ 18 rerum] om. AE^
aenes aetema rerum coll. F || 19 rotatj regit J | decr.] de
cetero (certo B) d || 21 omniumj ante rerum FilF om. A^L^

NATUR. QUAEST. MB. E. 84—38. 73

rumpat. hanc si sacrificiis aut capite niveae agnae
exorari iudicas, divina non nosti: sapientis quoque viri
sententiam negatis posse mutari — quanto magis dei?
cum sapiens quid sit optimum in praesentia sciat^ illius
5 divinitati omne praesens sit.

37. Agere nunc causam eorum volo, qui procu- i
randa existimant fulmina et expiationes non dubi-
tant prodesse aliquando ad summovenda pericula^ ali-
quando ad levanda^ aliquando ad differenda. quid sit 2

10 quod sequatur, paulo post persequar: interim hoc ha-
bent commune nobiscum, quod nos quoque existima-
mus vota proficere salva vi ac potestate fatorum. quae-
dam enim a diis immortalibus ita suspensa relicta
sunt^ ut in bonum vertant^ si admotae diis preces

15 fuerint^ si vota suscepta: ita non est hoc contra fatum
sed ipsum quoque in fato est. ^aut futurum', inquit, S
^est aut non: si futurum est, fiet, etiamsi vota non
suscipis. si non est futurum; etiamsi susceperis vota,
non fiet.' fdsa est ista interrogatio, quia iUam mediam

20 inter ista exceptionem praeteris: futurum hoc est, sed
si vota suscepta fuerint.

38. ^Hoc quoque% inquit, 'ipsum necesse est fato i
comprehensum sit, ut aut suscipias vota aut non.'
puta me tibi manus dare et fateri hoc quoque fato

25 esse comprehensum, ut utique fiant vota: ideo fient.
fatum est, ut hic disertus sit, sed si litteras didicerit; 2

1 sij om. d I aut] et A, fort. aliis aut Ge., flecti aut Leo,
ceterum cf. IV b 6 sq. \\ 2 exorari] exorare il || 5 sitj est E ||

6 nnnc] tamen add. d {ante n. e) | causam] post uolo A \
qui] ante procur. BcEZ post procuranda A<P procurandi EF ||

7 exist.] estimant F(A?) || 8 prodesse J£] prodest S^XZ potest
F II 9 leuanda] leuianda m, lenienda {b)6 || 10 sequatur JEHZ]
sequitur FAF | pers.] prosequar A || 15 ita A^^Z] itaque
ilF jl 16 sed JHL'F] si EilZ | in fato quoque coll. <f | est
inquit coU. X \\ 17 uota — 18 etiamsil om. e \ 17 non s. —
18 uota] om. £ H 18 etiam si] non aad. B || 19 interrogatioj
illatio d II 22 inquit] post futurum Z. 20 d '^ v^«q2ee[\ ofw.. ^'^V

74 L. ANNAEI SENECAE

at eodem fato continetur, ut litteras discat: ideo do-
cendus est. liic dives erit^ sed si nayigaverit; at in
illo fati ordine, quo patrimonium illi grande promit-
titur^ hoc quoque protinus adfatum est^ ut etiam na-
viget: ideo navigabit. idem tibi de expiationibus dico: s
efftigiet pericula, si expiaverit praedictas divinitus mi-
nas; at hoc quoque in fato est^ ut expiet: ideo expiabit.

3 ista nobis opponi solent, ut probetur nihil yoluntati
nostrae relictum et omne ius fati faciendi <(alii> tra-
ditum. cum de ista re agetur^ dicam^ quemadmodmn lo
manente fato aliquid sit in hominis arbitrio: nunc vero
id, de quo agitur, explicui, quomodo, si fati certus est
ordo, expiationes procurationesque prodigiorum pericula
avertant: quia non cum fato pugnant, sed ipsa in lege

4 data sunt. ^quid ergo', inquis, ^aruspex mihi prodest?i6
utique enim expiare mihi etiam non suadente illo ne-
cesse est.' hoc prodest, quod fati minister est; sic
cum sanitas de&eatur fato, debetur et medico, quia ad
nos beneficium fati per huius manus yenit.

1 39. Grenera fulgurum tria esse ait Caecina, con- m
siliarium, auctoritatis et quod status dicitur. consilia-
rium ante rem fit sed post cogitationem, cum aliquid
in animo yersantibus aut suadetur fulminis ictu aut
dissuadetur. auctoritatis est, ubi post rem factam yeni^

20 Caecina: p. 34 sqq. Zim. || 21 — 24 Amm. Marc. 23, 5, 13
interpretes . . affirmdbant fulmen consiliariim esse manstranUs:
ita enim appellantur quas dissuadent aliquid fieri vel suadent.

1 At <P] ab J atqui E | docendus est] discat d discet e |
4 etiam AFJ et ^Z om. A \\ 6 diuinitus] diutius J || 7 eet
JEJ'] om. ^ I expiabit J] expiat ^ \\ 8 ista] p, 73, 22/3 \
9 faciendi] fato Erasmus, fac. fato Leo, alii add. Qe,, nisi &ti
ordini corr. praefers || 12 id] om. EP || 13 procorationesqne]
propitiationesque A || 14 cum fato non coll. A \ ipsal periciUa,
non ipsae quoque . . datae | in legel in legem Ge. j| 15 data]
dati FZ i. fati lege fiunt E || 16 mini] om. A \ non JE] con-
AFZ uel cum con- J^K cum FH || 18 debeatur E m. ree.1
oideatur <P uid. esse J, fort. uindicetur Qe. || 20 fulguroml
Mminum Be // 2Z uersantibus] cogitantibus J || 24 est] om. 4

NATOL QUAEST. LIB. 11. 3*— 40. 75

quam bono {atnTauii maloTe significat. stakis esi^ abi 2
qoieiisy nec agentibns qaicqoam nec cc^tantibos qai-
dem^ fblmen interrenit et aat minator aut promittit
aut monei hoc monitoriam Tocat, sed nescio, qaare
5 non idem sit qaod consiliariam: nam et qai monet,
consiliam dat sed babeat aliqaam distinctionem et s
ob hoc separetar a consiliario^ qaia illad saadet dis-
suadetqae, hoc solam cTitationem impendentis pericali
continet, at cam timemas ignem, fraadem a proximis,

10 insidias [aat] a serris. etiamnunc tamen aliam distinc- 4
tionem atriosqae video: consiliarium est, qaod c-ogi-
tanti factum est^ monitoriam, qaod nihil cogitanti;
babet aatem atraqae res saam proprietatem: suadetar
deliberantibas'^^ non deliberantes^ et ultro monentar.

15 40. Primo omniam non sunt folminum genera sed i
signifieationnin. nam falminam genera snnt illa: quod
terebrat, qaod discutit^ qaod uril qaod terebrat sub-
tile est et flammeum, cui per angastissimum faga eet
ob sinceram et puram flammae tenuitatem. qaod dis- 2

to sipat conglobatam est et habet admixtam Tim spiritas
coacti ac procellosi; itaqae illad folmen per id foramen,
quod ingressum est^ redit et CTadit: huius late sparsa
Tis rumpit icta^ non perforai tertium illud genus, 3
quod urity multum terreni habet et igneum magis est

25 quam flammeum; itaque relinquit mBgDBS ignium notas,
quae percussis inhaereani nuQum quidem sine igne
fulmen Tenit, sed tamen hoc proprie igneum dicimus.

1 bono f. malone] bon^un f. malamue ^^ || 2 nec cog.] ne
cog. Madmg | S etj hoc J 1 6 habeat] habet JE | et ob
hoc] ideoque zf | 7 separetnr] separatnr £ | 8 enit. imp. p.]
imp. per. nitationem ^ | 9 fraudem] ant frandem A || 10 ant
del. vulgo] anU insidiaB A a om. E^il | tamen] <m. AFF |
aliam] et aliam Z illam EJ' vulgo | 11 ntrinsquel om. B' \
13 res] om. il | 14 non deliberantes add. Gt. \ etj at Fori.
Haupt, sed Madv. \ monentnr] monetnr Haupt 1 17 terebrat
A^;i(F)Z] tenebat P^ priore l. terebat H^B(&i8)0(&»), tene-
brat dt^ eF I 19 o#] per € | 80 adimxtaasi\ «tQTcsfiSa^JUs^ /^

76 L. ANNAEI SENECAE

quod manifesta ardoris vestigia imprimit^ quod aut
4 urit aut fascat. tribus modis urit: aut afSat et levi in-
iuria laedit aut comburit aut accendit. omnia ista.
urunt sed genere et modo diflferunt: quodcumque com-
bustum est; utique et ustum est^ at quod ustum est^ s
6 non utique combustum est-, item quod f accensum est:
potest enim illud ipso transitu ignis ussisse. quis
nescit uri quidem nec ardere, mhil autem ardere,
quod non et uratur? unum boc adiciam: potest ali-
quid esse combustum nec accensum , potest accensnm i»
6 esse nec combustum. nunc ad id transeo genus ful-
minis, quo icta fascantur; hoc aut decolorat aut colorat
(utrique distinctionem suam reddam): decoloratur id,
cuius color vitiatur, non mutatur; coloratur id, cuius
alia fit quam fait facies, tamquam caerulea vel nigra \h
vel pallida.

1 41. Haec adhuc Etruscis philosophisque communia
sunt: in illo dissentiunt, quod folmina a love dicunt
mitti et tres iUi manubias dant. prima, ut aiunt,
monet et placata est et ipsius lovis consilio mittitur. t»
secundam mittit quidem lupiter sed ex consilii sen-
tentia, duodecim enim deos advocat; hoc fulmen boni
aliquid aliquando facit, sed tunc quoque non aliter,

2 quam ut noceat: ne prodest quidem impune. tertiam

1 ardorisj arboris X \ uestigia] signa d \ quod] quo vel
quia Ge. \ aut urit aut] urit ^ || 2 urit:] urit et fuscat f J 5 at]
at nou omne ^ || 6 non] om. d \ quod] add. gliscit, non utique
et hoc l. 7 (ante quis^ vel gliscit nec et dist, est (potest —
ussisse) quis Ge. || 7 ussisse B^(J)OZ] usisse AmFKLFJ 8 qui-
dem] quod F quid vulgo, quaedam qtwsi ex E Fickert \
nec a.] nec (non E) ardescere EJ' || 9 et B^] om. AaS |
10 potest — 11 combustum] om. A \ nec] quod non sit A |
17 philosophisque] et philosophis A || 18 illo] illud <P | fuhnina
folmen E | a iove JE] noyem | dicunt] ante a iove J || 19 illi
(m. A jl 20 ipsius] ipsi B(€?) | consilio iovis coU. A || 21 seoun-
dam EZ] secundum || 22 hoc — 24 noceat] om. A || 23 quoqne
EFJtZJ quaeque F quando H || 24 Ne] nec E Qne A \ impone]
sed noB impxme A %

NATUR. QUAEST. LIB. H. 40—42. 77

manubiam idem lupiter mittit sed adhibitis in consi-
lium diis, quos superiores et involutos vocant, quia
vastat in quae inctdit et tctique mutat statum privatum
et publicum, quem invenit: ignis enim nihil esse quod

5 /teit patitur.

42. In his, prima specie si intueri velis, errat i
antiquitas. quid enim tam imperitum est quam cre-
dere fulmina e nubibus lovem mittere, columnas, ar-
bores, nonnumquam statuas suas petere, uti impunitis

10 sacrilegis percussonbus incendiariis pecudes innoxias
feriat, et adsumi <Cad> consilium a love deos, quasi in
ipso parum consilii sit? illa laeta esse et placata ful-
mina, quae solus excutiat, pemiciosa, quibus mittendis
maior turba numinum inteifuit? si a me quaeris, quid 2

15 sentiam, non existimo tam hebetes faisse, ut crederent
lovem iniquae voluntatis aut certe minus paratum:
utrum enim tunc, cum emisit ignes, quibus innoxia
capita percuteret, scelerata transiret, noluit iustius mit-
tere an non successit? quid ergo secuti sunt, cum haec 3

20 dicerent? ad coercendos imperitorum animos sapien-

2 et involutos] om. S' \ vocant] vocat <f | qnia] qu(a)e J ||
3 in que '^'LZ] inique J^K in qua in quam F et J |
incidit E] includit | utique E] inique J ut que <P ut quae
includit. et ut quae FH || 4 quod] quam E^ quale E m. rec.,
quo statu Leo \ fuit £] sit || 6 in nis] cf. 44, 1 in hoc, om. E |
prima speciel primam speciem Ald., sed cf. Med. 82 si forma
velit (xspici (Lieo) || 9 st. suas nonnumquam coll. B(6) | petere]
fort. add. idque agere Ge. | uti A^l ut Be || 10 percussoribus
incendiariis SchultesB] percussis ouibus, incensis aris || 11 et]
aduocatos £ | adsumi ad Ge.'] sumi L' et add. Z ad suum
A^ ad consilium suum coll. A, potes ad suum cons. accire
(adhibere Bossb.) deos coni. \\ 12 sit] advocari <idd. d \ et pl.
esse eoU. /1 1 14 numinum turba coll, A \ interfuitl interfluat A \
a me q.] quaeris a me A me q. ^ || 15 exist.j estimo <f ||

16 iniqu(a)e <P] utique Z ut qu(a)e FF aut non eque A \
paratum] i. e. peritum, aut icere eminus parum aptum Schultess \\

17 utrum enim] esse, uerum si A \ cum] om. JL^O | ignes]
ignem J || 18 noluit] aut (an A) uoluit d \ 19 an A<P] aut J \
haec] hoc d

78 L. ANNAEI SENECAE

tissimi viri iudicaverunt inevitabilem metum^ ut ali-
quid supra nos timeremus; utile erat in tanta audacia
scelerum esse adversus quod nemo sibi satis potens
videretur: ad conterrendos itaque eos, quibus innocentia
nisi metu non placet, posuerunt supra caput vindicem &
et quidem armatum.

1 43. Quare ergo id fulmen, quod solus lupiter mittit,
placabUe est, pemiciosum id, de quo deliberavit et
quod aliis quoque diis auctoribus misit? quia lovem,
id est regem, prodesse etiam solum oportet, nocere lo

2 non nisi compluribus visum est. discant hi^ quicmn-
que magnam inter homines adepti sunt potentiam^
sine consilio ne fiilmen quidem mitti: advocent^ con-
siderent multorum sententias, nociturum temperent^
hoc sibi proponant, ubi aliquid percuti debet, ne lovi i»
quidem suum satis esse consilium.

1 44. In hoc quoque tam imperiti non fuerunt, ut
lovem existimarent tela mutare. poeticam istud licen-
tiam decet:

est aliud levius fulmen, cui dextra Cyclopum n

saevitiae flammaeque minus, minus addidit irae:
tela secunda vocant superi.

2 iUos vero altissimos viros error iste non tenuit, ut
existimarent lovem modo <gravioribus, modo^ leviori-

20 Ov. Met. III 305—307.

1 metuin JZ] motum ^, inevitabile malum Mculvig |
4 conterrendoB AFJ conterendos || 5 supral super ^ || 7 erflo
id] id Bolum J | solus] om. J || 8 de quoj quod J || 9 dusl
cmte quoque i post auctoribus A || 11 compluribus] cum pl. ilP f
12 ad. 8. p.] potentiam (potestatem Z) adepti sunt JZ ad. pot.
s. £ adepti sunt sapientiam ^ || 14 nociturum] placita J,
nocituri vim Gertz: immo intell. quicquid nocebit \\ 15 hoc] et
hoc Ae I ubi . . debet^ ut . . debeat (debet A) J || 16 Bunmj
om. (?) <f I consilium] %. e. comuJtum, cf. p. 79, 14 J| 18 mntarej
mittere E^F | istud] illud LF ista J || 18 decetj decent A |
22 secunda] om. Ac || 24 modo] om. J, modo gravioribns
modo JFickert, fort. praestat modo exitialibus {vel tode quid) modo

NATUB. QUAEST. LIB. H. 42—45. 79

bas falmmibus et lusoriis uti. sed yoluenmt admonere
eos^ qnibus adyersus peccata hominum fdlminandum
esty non eodem modo onmia esse percutienda: quaedam
stringi debere^ quaedam e/fligi ac distrin^'^ quaedam

5 admoneri.

45. Ne hoc quidem crediderunt^ loyem^ qualem in i
Capitolio et in ceteris aedibus colunus^ mittere manu
sua fulmina, sed eundem quem nos loyem inteUe-
mmt: rectorem custodemque uniyersi, animum ac spi-

10 ritam mmidi, operiB huius dominam et artificem, cui
nomen omne conyenit; yis illum fatum yocare, non 2
errabis: bic est^ ex quo suspensa sunt omnia^ causa
causarum; yis illum proyidentiam dicere, recte dices:
est enim, cuius consilio huic mundo proyidetur, ut in-

15 offensus exeat et actus suos explicet; yis illum naturam
yocare, non peccabis: hic est, ex quo nata sunt omnia^ 3
cuius spiritu yivimus; yis illum yocare mundum, non
falleris: ipse enim est hoc quod yides totum, partibus
suis inditus^ et se sustinens et sua. idem Etruscis

so quoque yisum est, et ideo falmina mitti dixerunt a loye,
quia sine illo nihil geritur.

18 Lucan. Phars. IX 560 luppiter est quodcumgue vides,
guodcumque moveris.

1 et lnfior. fubn. coU. Be H 2 hom. fubn.J comiDinanduixi
zl I 8 eBse] om. A || 4 stringi] trangi J | effligi Xeo] eligi A ^
elidi Gwrio 1557 \ ac] et A \ distringi E(P*?) ^rio, sc. tormento']
distingai || 5 admoneri] a(m)moiieri « || 6 ne] Nec TQJl \ louemj
quidem add. € || 7 colimus] uidimus e (omp) uidemus (fg ||
8 sua] om. AS^Z || 9 cust. rectoremque coll. £ || 10 mundi op.
h.] mundani huius operis J { 12 causa causarum] ex quo sunt
omnes causae creaturarum ^ || 18 dices] dicis A^, fort. dices:
is {et tum enim est coll.) Ge. \\ 14 inoffensus] inconfusus d in-
concussus € II 15 exeat] sc. e ehao periculisve || 18 enim est]
est enim <fFZ enim F | hoc] om. A \ totumj totum, totus
A II 19 inditils] inclitus k \ et sua] ui sua A \ Etr.J et
tuscis 6 I quoque] om. A || 20 falminaj om. ^ | a loue m. dix.
coU. B8

80 L.. ANNAEI SENECAE

46. ^At quare lupiter aut ferienda transit aut in-
noxia ferit?' in maiorem me quaestionem vocas, cui
suus dies suus locus dandus est: interim boc dico^
fulmina non mitti a loye^ sed sic omnia esse disposita^
ut etiam quae ab iUo non fiunt^ tamen sine ratione 5
non fiant^ quae iUius est. nam etiamsi lupiter illa
nunc non facit, lupiter fecit ut fierent; singulis non
Himovet manum^ sed vim et causam omnibus dedit.

47. Huic iUorum divisioni non accedo: aiunt aut
perpetua esse fulmina aut finita aut prorogativa. per- 10
petua, quorum significatio in totam pertinet vitam nec
unam rem dfenuntiat sed contextum rerum per omnem
deinceps aetatem faturarum complectitur; baec sunt
fiilmina^ quae prima accepto pai^imonio et in novo
bominis aut torbis statu fit^nt. finita ad diem utique 15
respondent. prorogativa sunt, quorum minae diflferri
possunt^ averti toUique non possunt.

1 48. Dicam, quid sit, quare buic divisioni non con-
sentiam. nam et quod perpetuum vocant ftdmen fini-
tum est (aeque enim ad diem responden^ nec ideo mi- ao
nus finitum est, quia multa significat) et quod pro-
rogativum videtur finitum est (nam iUorum quoque

1 aut] om. Ae lup. aut om. F || 3 suus locus buus dies coll.
A8 II 4 non] om. E^F i esse] om. A || 5 ut] ut ea J || 6 fiant]
fiunt BmL'0 j quae illiusj uis eorum (illius add. <f) permissio
/i I etiamsi] etsi ^ || 7 lup. f. ut f.] lup. non fecit ut non f.
/J II 8 admouet m. Ge.^ ad omne et (set k) manum ^ adest
sed signum A et manum poat causam coll. E | sed Oe,'\ et
(om. Z) I causam] curam A \ omnibus] post dedit Ae omnibus
et uim et c. omnibus ilF || 9 aut — 10 finita] autem perp. aut
fin. esse fubn. e \ prorogatiua JLZI prorogat(ur ?)a £0K pro-
rogura B pro(pre-A)rogatam AF pre(per-F)rogatiua HOF || 11 ui-
tam pertinet coll. A || 12 denuntiat ut Haase] id enuntiat ||
14 prima] primo JE' || 15 urbis Fort.] orbis | fiunt Ge.] fiant |
utique] utrique J || 16 prorog.] prerog.AH^O progatiua B |
20 aeque — 21 minus fbiitum estl om. S* \\ 20 enim Z1 enim
est ^ enim tali A \ respondens Gel] respondent | minus nnitum
estj finita non sunt A \\ 21 quia miQta significat] om. X quia
multum tempus significant A \ prorog.] prerog. A(A)

NATUR. QUAEST. LIB. H. 46—49. 81

confessione certum est, quousque impetretur dilatio;
privata enim fulgura negant ultra decimum annum,
publica ultra tricesimum posse diflferri: hoc modo et
ista finita sunt, quia ultra quod non prorogentur in-

5 clusum est): omnium ergo folminum et omnis eventus
dies stata sit, non potest enim ulla incerti esse com-
prehensio. quae inspicienda sint in fulgure, passim et 2
vage dicunt, cum possint sic dividere, quemadmodum
ab Attalo philosopho, qui se huic disciplinae dedi-

10 derat, divisa sunt: ut inspiciant, ubi factum sit, quando,
cui, in qua re, quale, quantum. haec si digerere in
parfces suas voluero, quid postea faciam? in immensa
procedam.

49. Nunc nomina folgurum, quae a Caecinai

15 ponuntur, perstrmgam et quid de eis sentiam ex-
ponam. ait esse postulatoria, quibus sacrificia inter-
missa aut non rite facta repetuntur, monitoria, quibus
docetur, quid cavendum sit, pestifera, quae mortem
exiliumque portendunt, fallacia, quae per speciem ali-

20 cuius boni nocent (dant consulatum malo faturum
gerentibus, et hereditatem, cuius compendium magno
luendum sit incommodo), os^entanea, quae speciem

9 Attalus: cf. Pauly- Wissowa II 2, 2179 n. 21 1| 14 Caecina :
p. 39 Zim.

1 confessione] confusione A^Z | impetretnrj impetratur ^
4 non] om. JF | prorogentur] -getnr -gantur E -garentur d
prorogatur Haase || 6 ergo] igitur k || 6 dies] fort. add. se-
quitur ut Ge. || 7 sint] sunt <f EH* || 8 cum p. sic diuidere] et
fiic passiones eorum debere diuidi J || 9 attalol athalo (A)8EF
atholo BA I dediderat EFJOZ] crediderat F dederat JHKL {|
10 inspiciant] -ciantur d || 11 in qua re] ubi.quare Yk in
quarum F qua re EZ | dig.] degerere A || 12 immensa ^J']
immensam Xf immensum AZ || 15 perstr. Pincianusl aperte
stringam J<P a. distinguam E | eis] his J || 19 portendunt BZ]
pretendunt |{ 21 gerentj gentibus g^SO |{ 22 incomodo A(<f)HO
praehent \ ostentanea Schm^eisser 1872 eonl. 08tent«»toT:v\wsL Swvax
ad Verg. Aen, VIII 4J29] dentauea

SsjfscAx KATUBAii. QUAKST. od. Gexck.e. ^

82 L. ANNAEI SENECAE

2 periculi sine periculo afferunt, peremptalia, quibus tol-
luntur priorum falminum minae, attestata, quae prio-
ribus consentiunt, atterranea, quae incluso f fiunt, obruta,
quibus iam prius percussa nec procurata feriuntur,
regalia, cum /brum tangitur vel comitium vel princi- 5
p^a urbis liberae loca^ quorum significatio regnum

3 civitati minatur, infema, cum e terra exilivit ignis^
hospitalia, <(iuxta> quae sacrificiis ad nos lovem arces-
sunt et, ut verbo eorum molliori utar, invitant (sed
non irasceretur invitatus: nunc venire eum magno 10
invitantium periculo affirmant)^ auxiliaria^ quae in-
vocata sed advocantium bono veniunt.

1 50. Quanto simplicior divisio est, qua utebatur
Attalus noster, vir egregius^ qui Eiaiiscorum disci-
plinam Graeca subtilitate miscuerat: ex falminibus quae- 15
dam sunt^ quae significant id^ quod ad nos pertinet,
quaedam aut nihil significant aut id^ cuius intellectus

2 ad nos non pervenit. ex bis^ quae significant; quae-

14 AUdltis: cf. p. 81, 9 j| 17 Amm. Marc. 23, 0, 14 cmtra
philosophi candorem ignis sacri repente conspecti nihil significare
aiebant.

1 peremptalia <f£(K)] peremtalia 80 peremitalia FHAFZ ||

3 atterranea J^] adterranea E atertanea HOFZ attertanea F
atterrauca B attertauca A artercanta e alteranea K aterter-
ranea J* | incluso] in cluso vulgo, fort. inclusa et feriunt Ge. ||

4 nec procurata] om, A \ feriuntiu:] feruntur il || 5 cum forum
HoiOm'] cum eorum ^ quorum vi A \ uel princl aut princ.
<P II 6 significatio] significatione ^ | regnum] regimen Jl ||

7 minatur J] minuatur <P Od. MiUler, immo i. e. minitatur |
exiliuit] exiluit FL exiliunt JO | ignis B'(<P)] ignes J ||

8 iuxta vel secundum add. Ge. \ arcessuntl accersunt JE^L' ||

9 eorum uerbo (m. e. u. Am) coll. A \ sed non EL^] se dno
(i. e. domino) H 10 irasceretur Ge. cum g] irascentur e nasceretor
A^ om. B arcesseretur E inuitatus] om. B imitatus A inui-
tantur (e) inuitus Eg | eum] cum JZ || 11 inuit. A] insultantium
^ inconsult. consult. Haase] \ inuocata] aduocata J ||
24 attalusj athalus BEF A atalus P || 17 aut n.] autem n. gEF(A) ||

IS nonj om. ^E(X?)

NATUR. QUAEST. LIB. H. 49—52. 83

dam sant laeta^ quaedam adversa^ <[quaedam mixtaX
quaedam nec adversa nec laeta. adversorum bae spe-
cies sunt: aut inevitabilia mala portendunt aut evitabilia
aut quae minui possunt aut quae prorogari. laeta aut

5 mansura significant aut caduca. mixta aut partem 3
babent boni partem mali aut mala in bonum [aut]
bona in malum yertunt. nec adversa nec laeta sunt^
quae aliquam nobis actionem significant^ qua nec ter-
reri nec laetari debemus^ ut peregrinationem^ in qua

10 nec metus quicquam nec spei sit.

51. Revertor ad ea fulmina, quae significant quidem
aliquid sed quod ad nos non pertmeat: tamquam iterum
eodem anno idem [hominum] futurum fcdmen; quod
factum est. nihil significant fulmina aut id, cuius

15 notitia nos effugit^ ut illa, quae in vastum mare spar-
guntur aut in desertas solitudines: quorum significatio
vel nuUa est vel perit.

52. Pauca adbuc adiciam ad enarrandam vim ful- i
minis^ quae non epdem modo omnem materiam vexat.

80 valentiora^ quia resistunt^ vehementius dissipat^ cedentia
nonnumquam sine iniuria transit; cum lapide ferroque
et durissimis quibusque confligit^ quia viam necesse
est per illa impetu quaerat: itaque facit qua efiPugiat;

11 — 13 cf, Flin, HN 2, 141 in fulgurmi quoque mterpreta-
iione eo profecit scientia, wt ventu/ra alia finito die praecinat.

1 quaedam mixta add. Haase^ quaedam et adversa et
laeta Eossb. || 5 maiiBiira] bona add. Gertz \ aut ante partem]
a vel om. X \\ 6 boni] aut add. A\ \ aut del. Ge. || 9 ut] aut
JEFJKZ II 10 nec spei quicquam coll. A \ sit] fit HKOF ||
11 reuertor ad] i. e.: me verto ad ea quae restant \ 12 quodj
quae A j pertineat] pertinet g fort recte \ iterum g ^] uitrum B
utrum A6(J) || 13 idem] eidem {et homini cum "E^ Hame) Gertz,
dieve Leo \ hominum om. d \ futurum] sit add. A \ fulmen
quod J] fulmenque <P, fuhnen quoi Gertz, f. quo Leo || 14 est]
sit Ald. I fcQmina] om. F ut Schultess \ aut id] ut id J || 15 ut
illa] futilia Schultess, utique illa Ge. \\ 19 materiam| naturam. l. i^
23 impetuj am. d ) facit] f. viam A \ ^^ A^ ^^ ^

84 L. ANNAEI SENECAE

at teneris et rarioribus parcit, quamquam flammis
oportuna videantur, quia transitu patente minus saevit.
loculis itaque integris, ut dixi, pecunia, quae in his
fuit, conflata reperitur, quia ignis tenuissimus per fo-
ramina occulta transcurrit, quicquid autem in tigno 5
2 solidum invenit et contumax, vincit. non uno autem,
ut dixi, modo saevit, sed quid quaeque vis fecerit, ex
ipso genere iniuriae intelleges et fulmen opere cognosces.
interdum in eadem materia multa diversa eiusdem ful-
minis vis facit, sicut in arbore quod aridissimum urit, 10
quod durissimum et solidissimum est, terebrat et frangit,
summos cortices dissipat, interiores libros [in parte
interiori arboris] rumpit ac scindit, folia pertundit ac
stringit. vinum gelat, ferrum 'et aes fundit. *

1 53. Illud est mirum, quod vinum fulmine gelatum, 15
cum ad priorem habitum redit, potum aut exanimat
aut dementes facit. quare id accidat quaerenti mihi
illud occurrit: inest vis fulmini pestifera; ex hoc ali-
quem remanere spiritum in eo umore, quem coegit
congelavitque, simile veri est; nec enim alligari potuisset, 20

2 nisi aliquod illi esset additum vinculum. praeterea
olei quoque et omnis unguenti taeter post fulmen odor
est: ex quo apparet inesse quandam subtilissimo igni
et contra naturam acto pestilentem potentiam, qua non

1 at B] ac A<^ I et rar.] rarioribusque d \\2 oportuna pl^-
rique codd. \ saevit Erasmus] uenit trad, obstaculum inuenit £
sed cf. l. 7, urit Kroll' \\ 3 ut dixi] sc. II 31, 1. ut d. integris coU. A \\
4 fuit] fuerat B8 | occulta foramina coll. A || 5 autem] et A, aedium
Schult. I tigno] ligno Gertz \\ 6 etj ut J || 7 ut dixi] p. 83, 19 \ quid]
om. ^ II 8 genere iniuriae] om. d \ intelleges Ge^ intelligis j
cognosces] cognoscis JE || 9 uis fulminis coll. AcE || 11 sol.
et dur. est (est (m. B c) coll. d \ ter.] tenebrat B terebat 6 ||
12 in — 18 arboris del. Opsopoem] in p. int. del. Gothofredm ||
18 interiori Ge.] interioris | arboris] ow. PZ || 14 uinum] humum
JK I (a)es fundit] effundit BP || 17 id] illud A \ accidat]
-dit eO II 18 inest] mde est Jl | fulmini uis coU. cf || 21 aliquod]
ahquid J^KP || 22 olei] olet ^ solet J^K | miguenti] imgenti
MZZ ningnti P || 24 pestilentem AkZ\ pestilentam P pestilen-
tiam O peatiB ientam (1. p. E) '8* | c\ua\ quo J

NATUR. QUAEST. LIB. U. 52—54. 85

icta tantum cadunt sed et afflata. praeterea quocum-
que decidit fulmen, ibi odorem esse sulphuris certum
est; qui quia natura gravis est, saepius haustus alienat.
Sed ad haec vacui revertemur. fortasse enim libebit 3

5 ostendere, quam omnia ista a philosophia parente ar-
tium fluxerint: illa primum et quaesivit causas rerum
et observavit effectus et, quod in fulminis inspectione
longe melius est, initiis rerum exitus contulit.

54. Nunc ad opinionem Posidonii revertor. e terra i

10 terrenisque omnibus pars umida efflatur, pars sicca
et fumida: haec fulminibus alimentum est, illa imbri-
bus. quicquid in aera sicci fumosique pervenit, id in-
cludi se nubibus non fert sed rumpit claudentia: inde
est sonus, quem nos tonitrum vocamus. in ipso quo- 2

35 que aere quicquid extenuatur, simul siccatur et calefit;
hoc quoque si inclusum est, aeque fugam quaerit et
cum sono evadit ac modo universwm eruptionem facit
eoque vehementius intonat, modo per partes et minu-
tatim: ergo tonitrua hic spiritus exprimit, dum aut 3

20 rumpit nubes aut pervolat, volutatio autem spiritus
in nube conclusi valentissimum est atterendi genus.
tonitrua nihil aliud sunt quam citi aeris sonitus, qui
fieri, nisi dum aut teritter aut rumpitur, non potest.

9 Fosidonii p. 80 sq. B.

1 ta>ntum icta coll, d \ caduntl cadant £ laedat Schultess i
et afflata A] afflata ^ J*L*P(Z) sufflata JL, afflata vitientur Gertz \
quoc.| quodcumque Ae || 2 esse] post sulph. d post est s ||
3 natura JXqZ] om. S* || 4 haec cfO^Z] hoc |{ 5 quam]
quantum A \ artiumj om. A || 6 fluxerint H. J, Miiller Symb. 1 5]
fluxerunt || 8 est] om. BLO | initiis J£(J^)oZ] unciis L^ uiciis
F X uitiis H initus B || 9 Possidonii trad.] cf. Aristotelis doctrina
12^ 4 — 6 fort. a Posidonio tradita \\ 11 fumida] remanet add.
JE* f. remeat Schult. \\ 13 nubibus] om. P || 14 tonitrum]
-truum B80Z || 15 calefit £XT] calfit FHP calet A \\ 16 aequej
om. A II 17 uniuersum Z ut coni. Zimmermann] uniuersam (-sa P) ||
20 uolutatio] uolatio d uoluntatio Jl || 21 ualent.] uehement.
J II 22 tonitrua] enim add. £ ut puto add. Z et in marg. L* |
qui fieri J] fem ^ at cieri Ge. \\ 23 teritur Ge. sc. ci-iv^ •sce^-
TtXriyfievos] teritj terit aut rumpit Leo

86 L. ANNAEI SENECAE

1 55. ^Etiamsi colliduntur inter se', inquit, ^nubes,
fit is quem desideras ictus.' sed non universus, neque
enim tota totis concurrunt sed partibus partes; nec
sonant mollia, nisi illisa duris sint: itaque non auditur

2 fluctus, nisi impactus est. ^ignis', inquit, 'demissus in 5
aquam sonat, dum extinguitur.' puta ita esse: pro me
est; non enim ignis tunc sonum efficit sed spiritus per
extinguentia efiftigiens; ut dem tibi et fieri ignem in

3 nube et extingui: spiritu nascitur et attritu. ^quid
ergo?' inquit: ^non potest aliqua ex his transcurrentibus lo
stellis incidere in nubem et extingui?' existimemus
posse aliquando et boc fieri: nunc naturalem causam
quaerimus et assiduam, non raram fortuitamque. puta
enim me confiteri verum esse, quod dicis, aliquando
post tonitrua emicare ignes stellis transversis et caden- ir>
tibus similes: non ob hoc tonitrua facta sunt, sed cum
hoc fieret, tonitrua facta sunt.

4 Clidemos ait fulgurationem [et] speciem inanem
esse, non ignem: sic enim per noctem splendorem
moti* remorum micQxe. dissimile est exemplum: illic 20
enim splendor intra ipsam aquam apparet; qui fit in
aere, erumpit et exilit.

18 aidemi fr. 30, FHG I 365, ex Anst. Meteor. 2, 9

1 etiamsi Ge. sec. observationem Haasii] et si | nubes i. se
coU. e I inquit] post colliduntur AZ post nubes £ om. AT ||
8 non un. neque] uniu. non J || 3 tota] totae Haase, sed
cf. p. 59, 8; 72, 11 || 4 sint] sunt AZ, sed cf. Uhl qwiest. crit.
46 II 5 est] om. Ks \ demissus B] dimissus || 6 puta JEl putat
^ II 7 tnnc ignis coU. JE || 9 spir.] e spiritu e \\ 12 noc] id
A II 13 fortuitamque] et fortuitam J \\ 14 enim] ow?. dT \\
16 sed cum — 17 facta sunt] om. d | 18 Clidemos] Elidemas X
Clidonios (-as e) J | ait — 19 esse] autem fulgurationes ait
esse et sp. in. J \\ 18 et] om. ET | inanem] in auem X H
19 enim] igneum Schult^ immo lunarem s^ibatidi \\ 20 motu
Aldina] motum ^ om. A \ remorum micare Joh. MtUler] re-
morare ^ remorari Z memorare F rememorare T reuocare E
remorum uideri J, splendere motum remorum Kroll, splen-
dorem motum r. sectari Ge. \\ 21 intra A^] inter JOT | qui
£^J qui 810 X2 hic quod J

NATUR. QUAEST. LIB. H. 65—57. 87

56. Heraclitus existimat falgurationem esse velut i
apud nos incipientium ignium conatum et primam
flammam incertam, modo intereuntem, modo resurgen-
tem: liaec antiqui fulgetra dicebant. tonitrua nos plu-

5 raliter dicimus^ antiqui autem tonitrum dixerunt aut
tonum. hoc apud Caecinam invenio, facundum virum
(gui habuisset aliquando in eloquentia nomen, nisi illum
Ciceronis umbra pressisset). etiamnunc illo verbo ute- 5
bantur antiqui, quo nos producta una syllaba utimur:

10 dicimus enim ut splendere sic fulgere, at illis ad sig-
nificandum hanc e nubibus subitae lucis eruptionem*^
mos erat correpta media syllaba uti, ut dicerent fulgSre.

57. Quid ipse existimem, quaeris (adhuc enim alie- i
nis opinionibus commodavi manum). dicam. fulgurat,

16 cum repentinum late lumen emicuit; id evenit, ubi in
ignem aer extenuatis nubibus vertitur nec vires, quibus
longius prosiliret, invenit. non miraris, puto, si aera s
aut motus extenuat aut extenuatio incendit: sic liquescit
excussa glans funda et attritu aeris velut igne d^stillat.

so ideo plurima aestate sunt fulmina, qtm plurimum calidi
est: facilius autem attritu calidorum ignis existit. eodem l
autem modo fit fulgur, quod tantum splendet, et fal-

1 cf. Heracliti A 14 Diels p. 64 \\ 6 Caecina: p. 42
Zim. II 18 sg. cf. LiLcan. h. c. VII 513 et cdlido liquefactae pon-
dere glandes.

1 heraclitus] herodotus J || 2 conatum] conatus A || 4 toni-
trua A<^] -truum || 5 dixerunt] dixerant FHJL || 6 hoc] haec
i,T II 7 qui Muret.] si trad. et qui ET | aliquando] om. A \
nisi] et nisi J || 8 etiamnunc L^Z] etiam non^ etiamnum Leo ||
9 quo] correpto, quo A \ sillaba trad^ om. k || 10 ut] om. q \\
11 subitae] subitam ante e nub. d \ luc. erupt. A<^] erupt.
luc. J II 12 corr. — uti] uti media sill. corr. (corr. m. s. A)
J II 14 comm.] accommodaui J \\ 15 cum] cur X \\ 16 aer] om.
eO^iT&K) II 17 prosiliret] prosiliat J \ si] set X || 19 dest. Ge.]
distillat II 20 (a)estate plurima coU. A \ qua Ha>ase] quia | calidi]
calida A || 21 calidorum] calidior J U 22 fulgur S-] fulgor {
quod] qui JT ) splendetj fulget d

88 L. ANNAEI SENECAE

men, quod mittitur. sed iUi levior vis alimentique
minus est, et, ut breviter dicam quod sentio, fulmen
est falgur intentum. ergo ubi calidi fumidique natura,
emissa terris, in nubes incidit et diu in illarum sinu
volutata est, novissime erumpit et, quia vires non 5
4 habet; splendor est; at ubi illa falgura plus habuere
materiae et maiore impetu arserunt^ non apparent tan-
tum sed decidunt. quidam existimant utique fulmen
reverti, quidam subsidere, ubi alimenta praegravaverunt
et falmen ictu languidiore delatum est. 10

1 58. At quare fulmen subitum apparet nec conti-
nuatur assiduus ignis? quia celere mirique motus
simul et nubes mmpit et aera incendit, deinde desinit
flamma motu quiescente. non enim assiduus est spi-
ritus cursus, ut ignis possit extendi. sed quotiens for- 15
tius ipsa iactatione se accendit^ fugiendi impetum capit;
deinde cum evasit et pugna desinit^ ex eadem causa
modo usque ad terram profertur modo ante dissolvitur,

2 si minore vi pressus est. quare oblique fertur? quia
spiritu constat^ spiritus autem obliquus est flexuosusque; 23
et quia natura ignem sursum vocat, iniuria deorsum
premit. incipit autem obliquum esse iter, dum neutra
vis alteri cedit et ignis in superiora nititur et in in-

3 feriora deprimitur. quare frequenter cacumina mon-
tium feriuntur? quia opposita sunt nubibus et e caelo 25
cadentibus per haec transeundum est.

1 59. Intellego, quid dudum desideres, quid efflagites:
*malo', inquis, ^ftilmina non timere quam nosse; itaque

1 mittitor JH] emittitur T mentitur Fi,FZ intenditur £
incendit vulgo \\ 2 est minus coll. J \\ 4 illarum AeFTj illorum
B^ II 6 splendor est. at] splendores dat. Schultess \ illa] 09».
J II 7 ars.] asserunt X || 9 quidam] quodam d \\ 12 celere Ge.]
celer est cf*ilF celerum est A*(e)^LZ celer ignis undique
{pro mirique) £T || 14 ass. est ^] est ass. ^LT || 17 pugnaj
pugnare Kroll \ desinit] desiuit vulgo \ causa] esse J || 18 antej
autem £ilT om. A || 21 quia BE(T)] qui ^ quod A quum vd
quam c II 22 iter dum ^TZ] inter dum F interdum dum k
interduni autem J :, 26 haec] hoc FH

NATUR. QUAEST. LIB. H. 57—69. 89

alios doce, quemadmodum fiant: ego mihi metum illo-
rum excuti volo, non naturam indicari.' sequor quo 2
vocas: omnibus enim rebus omnibusque sermonibus
aliquid salutare miscendum est. cum imus per occulta

5 naturaC; eum divina tractamus^ vindicandus est a malis
suis animus ac subinde firmandus, quod etiam eruditis
et hoc unum agentibus necessarium est, non ut eflFu-
giamus ictus rerum (undique enim in nos tela iaciun-
tur), sed ut fortiter constanterque patiamur. invicti :5

10 esse possumus, inconcussi non possumus, quamquam
interim spes subit, inconcussos quoque esse nos posse.
'quemadmodum?' inquis. contemne mortem: et omnia,
quae ad mortem ducunt, contempta swnt, sive illa bella
8unt sive naufragia, seu morsus ferarum seu ruinarum

15 subito lapsu procidentium pondera. numquid facere 4
amplius possunt, quam ut corpus ab animo resol-
vant? hoc nulla diligentia evitat, nulla felicitas donat,
nulla potentia evincit. alia varia for^f . . dine disponit:
mors omnes aeque vocat, iratis diis propitiisque mo-

10 riendum est. animus ex ipsa desperatione sumatur: 5
ignavissima animalia, quae natura ad fagam genuit,
ubi exitus non patet, temptant ^ugwam corpore imbelli;
nullus pemiciosior hostis est quam quem audacem
angustiae faciunt, longeque violentius semper ex ne-

2 non] om. H^ quam d \ sequor] sequar A \\ 5 tractamus
JEM^T] tractauimus ^ || 6 firm.] formandus X || 8 rerum] off'.
Ge. I in nos tela cfT] tela in nos || 11 spes] species B^JIP |
esse] po8t nos YX \ nos p. — 13 contempta sint om. A || 12 con-
tempne trad. ut semper || 13 c. sunt ET] c. sint, contempseris
Leo I siue] licet J \\ 14 sunt g*Z vulgo] sint trad. Kroll \\
16 amplius facere coU. JJK || 17 donat i. e, condonat] domat
K{L'^?) Erasmus \\ 18 alia BC Haupt] talia | fors . . dine] for-
titudine Ae<^ formidine BCE fors libidine Haase, vario fors
ordine Haupt, fors ratione Skutsch vel varie fortuna Skutsch
Kroll I disponit] disponuntur A || 21 sqq. de ipsa re cf. IV a 2,
ISsqq., quae Seneca antea conscripserat {| 22 patet JETI patent
^ I pugnam (rrow.] fugam trad. pugnant Z | i(m)belli A4^]
imbecilli || 23 perniciosior] pemitiox Cm^k\^\sAa.^^^ai\-^'^'^^'^

90 L. ANNAEI SENECAE

cessitate quam ex virtute cow^igitur, aut certe paria

6 conantur animus magnus ac perditus. cogitemus nos^
quantum ad mortem, perditos esse: et f sumus. ita
est, Lucili: omnes reservamur ad mortem; totum hunc,
quem vides populum, totum quem usquam cogitas 5
esse, cito natura revocabit et condet, nec de re sed de

7 die quaeritur: eodem citius tardius veniendum est. quid
ergo? non tibi timidissimus omnium videtur et in-
sipientissimus, qui magno ambitu rogat moram mortis?
nonne contemneres eum, qui inter perituros constitutus 10
beneficii loco peteret, ut ultimus cervicem praeberet?

8 idem facimus: magno aestimamus mori tardius. in
omnes constitutum est capitale supplicium et quidem
constitutione iustissima [nam], quod maximum solet
esse solacium extrema passuris. quorum enim causa, 15
sors eadem est; m duceremm traditi a iudice aut magi-
stratu, [et] camifici nostro praestaremus obsequium: quid

9 interest, utrum ad mortem iussi eamus an nati? o te
dementem et oblitum fragilitatis tuae, si tunc mortem
times, cum tonat! itane? in hoc salus tua vertitur? 20
vives, si fiilmen efiFugeris? petet te gladius, petet lapis,
petet bilis: non maximum ex periculis tuis sed specio-

1 confligitur Haupf} corrigitur, concurritur Madvig, colli-
ditur Bossb, \ aut] maiora aut d || 2 conantur ^ KroU] co-
natur dEM'T |{ 3 sumus sc. perditi] immo sumemus animum
JoTi. Miiller, timere desiimus Ge. vicimus Leo || 6 uides <?]
uidemus dT | totum] om, AJ^ \ quem usquam] quem usque
E(F*.^)OT quousquam A quousque J \\ 6 de die] die XT^ \\
7 eodem] quod X \ citius] citiusue d \ tardius] tardiusue dT
tardiusque E || 8 et insip. uid. coll. cfET || 11 ut] om. ^ \
praeberetj om. ^ praebere ante ceru. T extendere ante ceru. E
man. rec. \\ 18 idem] id A \\ 14 iustissima] dignissima A \ nam
del. Fort, natura Bossb. \\ 16 enim] eadeiu Gronov || 16 sorsj
et sors EM'T | si duc. BadstHihner] sequeremur trad. si seq.
ET II 17 et] om. E etiam T || 18 utrum] om. JE | nati] ultronei
2I Q 80 itane cf] itenme vel iterumne e ita est ^ | salus tua in
iioc coll, A II 21 petet te] repetet te ^ || 82 bilis] febris A \
exj est \d

NATUR. QUAEST. LIB. H. 59. 91

sissimum fulmen est. male scilicet actum erit tecum, lo
si sensum mortis tuae celeritas infinita praereniet, si
mors tua procuratur, si ne tunc quidem, cum <(exy
piras, supervacuus sed alicuius magnae rei signum es.

5 male scilicet tecum agitur, si cum fulmine conderis.
sed pavescis ad caeli fragorem et ad inane nubilum ii
trepidas et, quotiens aliquid eflfulsit, expiras. quid
ergo? honestius putas f dilectione perire quam fulmine?
eo itaque fortior adversus caeli minas surge et, cum

10 undique mundus exarserit, cogita nihil habere te tanta
morte pewdendum. quod si tibi parari credis illam 12
caeli confusionem, illam tempestatum discordiam, si
propter te ingestae illisaeque nubes strepunt, si in
tuum exitium tanta vis ignium excutitur: at tu solacii

15 loco numera tanti esse mortem tuam. sed non erit 13
huic cogitationi locus; casus iste donat metum et
inter cetera hoc quoque commodum eius, quod ex-
pectationem suam antecedit: nemo umquam timuit
fubnen, nisi quod effugit.

2 praeueniet] praeueniat BCT praeuenerit A(e), praeuenit
Leo I si m.] foH. male scilicet agitur tecum, si m. Ge. male
— conderis. (l. 5 ante l. 2 — 4) si mors — signum es. sic pav.
Gertz II 3 proc.] praedicetur J j si ne Gruter] sine te ^ si tu
A, fort. si tu ne Ge. \ exspiras Fort.] spiras || 4 superuacuus]
non superuacue A \\ 5 conderis] cecideris d || 6 inane] mane
AFXZ II 7 expiras] desperas Leo \\ 8 putas] iudicas A \ dilec-
tione A4^] deiectione AT animi add, h defectione Haase, fort.
bilis eiectione Ge. \\ 9 itaque] utique X \\ 10 exarserit] exarsit
BCEOT exarseris Z | te nihil habere J \\ 11 pend. Kroll] per-
dendmm | credis parari coll. A || 13 illiseque C^JLT] illeseque
JOP II 14 ignium uis coll O-IZ \\ 16 donat ^, cf p. 89, 17]
demat Ac(-J) demit BC || 17 quoque hoc coll. eX \\ 18 suamj
tuam A sui Z | fulmen timuit coU. AT || 19 quod A<^] qui

r>

92 L. ANN4EI SENECAE

NATDEALIUM QUAESTIONUM
LIBER III QUI FERTUR.

Liber primus.
De aquis terrestribus.

[PRAEFATIO TOTIVS OPERIS.]

Non praeterit me, Lucili virorum optime, quam
magnarum rerum fimdamenta ponam senex, qui mun-
dum circuire constitui et causas secretaque eius eruere
atque aliis noscenda producere: quando tam multa con-
sequar, tam sparsa coUigam, tam occulta perspiciam? lo
prem^Y a ^ergo senectus et obiciY annos inter vana
studia consumptos: Hanto magis urgeamus et damna
aetatis male exemptae labor sarciat; nox ad diem acce-
dat, occupationes recidantur, patrimonii longe a domino
iacentis cura solvatur, sibi totus animus vacet et ad 15
contemplationem sui saltem in ipso fine respiciat.'
faciet ac sibi instabit et cotidie brevitatem temporis
metietur; quicquid amissum est, id diligenti usu prae-
sentis vitae recoUiget: fideUssimus est ad honesta ex

10 cf. Sen^ ep. 19,1 satis multum temporis sparsimits: in-
cipiamus vasa in senectute colligere. adde ep. J, 1

2 liber tertius vulgo] 1. nonus OHM 1. septimus TTJ' 1. sextus
Esc.TJ^, 1. primus secundum Diels Ge., cf. St. I 122 sqq. \ de
aquis terrestribus add. Ge. conl. p. 97, 3 \\ 5 Praefatio add, iFort.
tot. op. add. Ge. \\ 6 pr(a)eterit ABC Tal. 1579 Vat. 2 Chis. 2 ^\
preteriit e Vat. 1,3 Chis.l \ me] ante pr. ABC || 7 magnarum]
magna d || 9 producere] prodere ^ || 11 premit a tergo Herm.
Barbaro] premittat ergo | obicit Hermol.] obiciat || 13 exempt(a)e
exacte 3{<S?) | sarciat J^TZ] saroinat XT || 14 rec. patr. A^'
patr. rec. || 15 cura] eausa (adfl. B; J \ sibi] om. d || 16 saltem
• BcEHJ saltim | fine] fuge P 3Iein. fuge impetu d* impetu s y
17 faciet] Lucilio respondet Sen. me iiidice, cf. p. 93, 1 et fort.

NATUR. QUAEST. LIB. m. PRAEF. 93

paenitentia transitus. ^libet igitur mihi exclamare illum
poetae incliti versum

tollimus ingentes animos et maxima parvo
tempore molimur.'

5 hoc dicerem, si puer iuvenisque molirer (nuUum enim
non tam magnis rebus tempus angustum est): nune
vero ad rem seriam, gravem, immensam post meridianas
horas accessimus. ^faciamus quod in itinere fieri solet: 4
qui tardius exierunt, velocitate pensant moram -^ festi-

10 nemus et opus nescio an superabile, magnum certe,
sine aetatis excusatione tractemus.' crescit animus,
quotiens coepti magnitudinem ostendi^, et cogitat,
quantum proposito, non quantum sibi supersit.

Consumpsere se quidam, dum acta regum extemo- 5

15 rum componunt quaeque passi invicem ausique sunt
populi: quanto satius est, sua mala extinguere quam
aliena posteris tradere? quanto potius, deorum opera
celebrare quam Philippi aut Alexandri latrocinia cete-
rorumque, qui exitio gentium clari non minores faere

20 pestes mortalium quam inundatio, qua planum omne
perfasum est, quam confiagratio, qua magna pars ani-
mantium exaruit? quemadmodum Hannibal Alpes su- 6
periecerit, scribunt, quemadmodum confirmatum Hispa-
niae cladibus bellum Italiae inopinatus intulerit frac-

3 FPR p. 362 Baehr. cf. Aetnae v. 24 fortim ignotas
molimur pectore curas.

1 igitur] o/w. AT \ mihi] interlocutori licebat haec dicere \
illum B 4^] illius J T || 2 poetae] a^dulescentis puto, fort. Neronis.
Agellii conl. VI 2, 7 coni. B. Unger \\ 3 paruo] facta (add. e) d ||
5 si] et si Gertz falso \ enim] om. JET || 8 fieri solet B4^]
solet fieri || 9 quil quo A || 12 ostendis , Ge.] ostendit trad.
aspexit Z attendit Hermol. || 20 qua cf gFHJ^L^MTZ] quia p Jl
quam cnEF | planuml plenum X || 22 a. superiecerit ^] super-
iecerit a. T superauent alpes A a. superauerit Z || 23 confirma-
tum] -tus Haase

94 L. ANNAEI SENECAE

tisque rebus^ etiam post Carthaginem pertinax^ reges
peren-averit contra Romanos ducem promittens |exer-
citum petens; quemadmodum non desierit omnibus
angulis bellum senex quaerere: adeo sine patria pati

7 poterat, sine hoste non poterat. quanto satius est, 5
quid faciendum sit quam quid factum, quaerere ac
docere eos, qui sua permisere fortunae, nihil stabile
ab illa datum esse, eius omnia aura fluere mobilius?
nescit enim quiescere, gaudet laetis tristia substituere,
utique miscere; itaque secundis nemo confidat, adyersis 10

8 nemo deficiat: altemae sunt vices rerum. quid exultas?
ista, quibus eveheris in summum, nescis, ubi te relic-
tura sint: habebimt suum, nori tuum finem. quid
iaces? ad imum delatus es: nunc locus est resurgendi;

in melius adversa, in deterius optata flectuntur. ita 15
concipienda est animo varietas non privatarum tantum
domuum, quas levis casus impellit, sed publicarum.
regna ex infimo coorta supra imperantes constiterunt,
vetera imperia in ipso flore ceciderunt; inveniri non
potest numeruS; quam multa ab aliis fracta sint: nunc 20
cum maxime deus extruit alia, alia summittit nec
molliter ponit sed ex fastigio suo nullas habitura re-
10 liquias iactat. magna ista, quia parvi sumus, credimus:

1 etiam] etEOZ vulgo | post C. (sc. fractam) pert.] cf. Dial.
6, 17,0 cupidm etiam post Platojiem \\ 2 contra Eomanos] om.^\
(iucem] se s. l. add. A 1 exercitum petens] etiam sine exercita
A II 4 senex] ante omnibus JT j pati] esse pati A, sed cf. Sen.
Herc. f 353, Thy. 470, Lucan. 2, 559; 5, 313 \\ 6 est B^j
om. K{K*?)€ II 6 quid factum] quid (quod Ae) factum sit d \\
8 ab illa] ad illam J | o. a. fl.] autem o. fl. a. J || 9 sub-
stituere, utique] sustinere et utraque J \\ 10 sec.] in secundis
J I adu.1 in adu. J || 11 uices] uires J || 12 eueh.] ueheris
cEF^ I uoi] si J II 14 locus] ante in JT || 15 ita] ista g^XT
Gran. \\ 16 conc.] accipienda A \\ 17 publicarum] etiam r(ei)
]'(ublicae) A \\ 19 uetera] uerum d \ inuenirij iniri Mur.
jjimmernjann conl. Lud. 11,5 | 20 sint kS^kZ] sunt BeEO^ .||
Ul extruit a. ^^Z] extmxit a. X a. exaltat A \ su(m)mittit]
iat A II 22 bab.] medi(t)atura X \\ 23 ista] om. d

NATUR. QUAEST. UB. m. PRAEF. 95

multis rebus non ex natura sua sed ex humilitate nostra
magnitudo est. quid praecipuum in rebus humanis
est? non classibus maria complesse nec in rubri maris
litore signa fixisse nec deficiente ad iniurias terra

5 errasse in oceano ignota quaerentem^ sed animo omne
vidisse et, qua maior nulla victoria est, vitia domuisse:
innumerabiles sunt; qui populos^ qui urbes habuerunt
in potestate^ paucissimi, qui se. quid est praecipuum? ii
erigere animum supra minas et promissa fortunae,

10 nihil dignum putare, quod speres. quid enim [dignum]
habet, quod concupiscas? qui a divinorum conversa-
tione quotiens ad humana recideriS; non aliter caligabis
quam quorum oculi in densam umbram ex claro sole
redierunt. quid est praecipuum? posse laeto animo 12

15 adversa tolerare; quicquid acciderit, sic ferre, quasi
tibi volueris accidere (debuisses enim velle, si scisses
omnia ex decreto dei fieri: flere, queri et gemere de-
sciscere est). quid est praecipuum? animus contra i:^
calamitates fortis et contumax, luxuriae non adversus

20 tantum sed infestuS; nec avidus periculi nec fagax, qui
sciat fortimam non expectare sed facere et adversus
utramque intrepidus inconfususque prodire, nec illius
tumultu nec huius folgore percussus. quid est prae- 14
cipuum? non admittere in animo mala consilia, puras

25 ad caelum manus tollere, nullum bonum petere, quod
ut ad te transeat, aliquis dare debet aliquis amittere,

1 sna nat. coU, il || 8 in rebus JEL^TZ] rebus ^ || 4 littore
irad. | fixisse nec] posuisse non (nec c) J | ad in. t.] t. ad
iniurias aliorum d ^ 5 oceano HJKZ] occeano | omne] omnia
EM II 6 q. nulla m. uict. est coU. J || 7 q. urbes q. popmos coU.
A II 10 dignum] d. illam habere £T d. habere illum M | dignum
om. ZSkutsch || 11 habet] om. J^T habes Z j qui a ETZ] quia
^ quia a J II 12 ad] in cf II 16 tibi uol. JT] uol. tibi || 17 et
gemerel ingemere J || 20 sed] sed et 6%{AT) \ qui —
22 prodire] prosperitatem expectans sed utrimque intrepidus
(et e) inconfusus (que A) A || 25 tollerel extollere ET i
26 al. — Bmiitere] om. B al. poBsit dwcft, «X. ^&.. ^. wiw. K>j ^ksi. &.

96 • L. ANNAEI SENECAE

optare, quod sine adversario optatur, bonam mentem:
cetera magno aestimata mortalibus, etiamsi quis do-
mum casus adtulerit, sic intueri quasi exitura, qua

15 venerint. quid est praecipuum? altos supra fortuita
spiritus tollere, hominis meminisse, ut, sive felix eris^ 5
scias hoc non futurum diu, sive infelix, scias hoc

IG te non esse, si non putes. quid est praecipuum? in
primis labris animam habere: haec res efficit non e
iure Quiritium liberum sed e iure naturae. liber est
autem, qui servitutem suam effugit: haec est assidua 10
et ineluctabilis et per diem ac noctem aequaliter pre-

17 mens, sine intervaUo sine commeatu. sibi servire gra-
vissima est servitus: quam discutere facile est, si de-
sieris multa te poscere, si desieris tibi referre merce-
dem, si ante oculos et naturam tuam posueris et 15
aetatem, licet prima sit, ac tibi ipse dixeris ^quid in-
sanio? quid anhelo? quid sudo? quid terram, quid

18 forum verso? — nec multo opus est nec diu.' ad hoc
proderit nobis inspicere rerum naturam: primo disce-
demus a sordidis; deinde animum ipsum, quo summo 20
magnoque opus est, seducemus a corpore; deinde in
occultis exercitata subtilitas non erit in aperta deterior.
nihil est autem apertius his salutaribus^ quae conira

2 (a)estimata] estima X \ domum . . adt.] sc. ea \\ 3 qua] quae
d II 4 uenermt JOHJKM^Z] uenerunt E(L)OP j fortuita] for-
tunam ^:! || 5 toUere] post hominis A attollere e \ hominis]
i. e. humanitatis || 7 si non putes] nisi cum putes d \\ 8/9 e
iure bis] euenire JP bis || 9 quiritium (-tum FGA) liberum]
quiriti ut sit liber d ut videtw \ est autemj autem est £
vtUgo II 10 suam] sui Mur. cf, sibi s. l. 12, immo communem
exspecto, non magis natwalem quam civHem \ assidual seruitus
add. A II 11 ac] om. VK et per EPT || 12 sibi] sibi se 6 \\
13 est] post seru. J om. X \\ 16 licet pr. sit] om. d || 17 anhelo
BCeHTZ] hanelo EFilP anelo OL || 18 uerso BC<^] uiso Ae |l
21 deinde] fort. denique vel tum dem(um) Ge. || 22 aperta]
aperto IL^TAld., immo intell. slg tec Tioivd \\ 23 estj post autem
^£T om. Cg

^»

NATUR. QlJAEST LIB. m/ PRAEF. et c. 1. 9l

nequitiam nostram furoremque discuntur, quae datii-
namus nec ponimus.

1. Quaeramus ergo de terres^bus aquis et investi- l
gemus^ qua ratione fiant (sive, ut ait Ovidius,

5 fons erat illimis nitidis argenteus undis,

sive, ut ait Vergilius,

unde per ora novem vasto cum murmure montis
it mare praeruptum et pelago premit arva sonanti,

sive, ut apud te, lunior karissime, invenio,

10 Elius Siculis de fontibus exilit amnis),

si qua ratio aquas subministrat; quomodo tot flumina
ingentia per diem noctenique decurrant; quare alia
hibemis aquis intumescant, alia in defectu ceterorum
amnium crescant. Nilum interim seponemus a turba, 2

15 propriae riaturae ac singularis, et illi suum diem dabi-
liius. nunc vulgares aquas prosequamur, tam frigidas
quam calentes: in quibus [calentibus] quaerendum erit,
utrum calidae nascantur an fiant. de ceteris quoque
disseremus, quas insignes aut sapor aut aliqua reddit

20 utilitas: quaedam enim oculos, quaedam nervos iuvant,

5 Ov. Met III 407 \\ 7 sq. Verg. Aen. I 245 sq. \\ 10 FPL
p. 363 Baehr.

3 terrefltribus Schultess] terris quibus ^ om. d terris de
quibus T quibus rebus X Vinc. tf. 8t. I 62; 70 II 29 \ aquis]
aquae fiant £T(Fi7»c.) || 6 uerg.] uirgilius trad. || 8 it] m AZ
id FG I praer. A^ Servius] proruptum Verp, codd. \\ 9 kar.]
kme d^ carissime 6(?)Z Q 10 Elius Ge.] fluis (?)C elisus ^TZ
vulgo elisius KeTX^P eleus BPinc. cf, 26, 5 || 11 si qua i, e.
nim ratio (cf. l. 4) prorsus deest] que d quomodo e \ sub-
ministrat E] -straret ^O^Z -stret ^A | flum.] fulmina FAZ ||
12 noctemque] et noctem d \\ 14 amnium] animum ilP annuum
FT^ annium OT*Z | nilum] nullum PT illum nilum J \\ 15 ac]
et d I suum] om. d | diem] cf. liber IV a \\ 16 pros.] pers. F
persequemur d || 17 quam calentes] quas s. l. add. k ( caleTJLtv
bus del. Fori. J) 20 neruos] numeros neTviLO^ >.

SxtTXCAM NATUBAIs. QUAS8T. Od. GeTOke. '^

98 L. ANNAEI SENECAE

quaedam myeterata et desperata a medicis vitia per-
curant; quaedam medentur ulceribus^ quaedam interiora
potu fovent et pulmonis ac viscerum querelas levant^
quaedam supprimunt sanguinem: tam varius singulis
usus quam gustus est. s

1 2. Aut stant onmes aquae aut eunt aut colliguntur
aut varias habent venas. aliae dulces sunt^ aliae yarie
asperae; quippe interveniunt salsae amaraeque aut me-
dicatae^ ex quibus sulphuratas dicimus ferratas alumi-

2 nosas: indicat vim sapor. habent praeterea multa dis- lo
crimina, primum tactus: frigidae calidaeque sunt^ de-
inde ponderis: leves et graves sunt, deinde coloris:
purae sunt, turbidae, caeruleae, luridae; deinde salubri-
tatis: sunt enim utileS; sunt mortiferae, sunt quae
cogantur in lapidem, quaedam tenues, quaedam pingues; i5
quaedam alunt, quaedam sine uUa bibentis ope trans-
eunt, quaedam haustae fecunditatem afferunt.

3. Ut stet aqua aut fluat, loci positio efficit: in
devexo fluit, in plano et convexo continetur et stagnat.
aliquando in adversum spiritu impellitur: tunc cogitur, :o
non fluit. colligitur ex. imbribus, ex suo fonte nativa
est. nihil tamen prohibet eodem loco aquam colligi
et nasci, quod in Fucino videmus, in quem montes
circumiecti, quicquid fadit ^^luvia, derivant, sed et
magnae in ipso latentesque venae sunt: itaque etiam 25
cum hibemi defluxere torrentes, faciem suam servat.

1 inueterata] ueterata ^ uetera qZ \ percurant] percurrant
B^gH^L^O procurant ET || 7 sunt dulces coll. J \ uarie asperae
Gertz] uari(a)e: a8per(a)e || 8 salsae] salseque d \\ 13 sunt —
14 mortiferae] ofn. cf {| 18 c(a)erule(a)e e£H] cerule | luridae
Georg MiUler conl. ep. 95, 16; Med, 789] lucidae || 15 pingues]
sunt add. cf || 19 et conuexo Leo et Pusch nieus] et deuexo ^
aut supino Z om. d vulgo, et depresso Ge. et deiecto Kroll \\
20 aliq.] et aliq. J \ spiritu] spiritum L^FZ || 21 non] nunc
J U 23 fuc.] fuscino ABEOOTZ | quem] quam XF \ montes]
montis d || 24 quicquid fudit] om. J \ pluuia ET] fluuia ^
fluuii d I deriuant] deriuantur d \ sed et] sed ^ 1 25 in ipso
om. d,post latentesque e | uenae Z] undae trtid. uel (uelut Memm.)
uene (uelnt add. T) unde JKPMemm.T |( 26 seruat] seruant ^

NATUR. QUAEST. LIB. m. 1—6. 99

4. Primum ergo qua^ramus, quomodo ad conti-
Buandos ftuminum cursus terra suf&ciat, unde tantum
aquarum exeat. miramur, quod accessionem fluminum
maria non sentiant: aeque mirandum est, quod detri-

5 mentum exeuntium terra non sentit. quid est, quod
iUam aut sic impleyerit, ut praebere tantum ex recondito
pofisit, aut subinde sic suppleat? quamcumque rationem
reddiderimus de flumine, eadem erit riyorum ac fontium.

5. Quidam iudicant terram, quicquid aquarum emisit,
10 rursus accipere et ob hoc maria non crescere, quia

quod influxit, non in suum yertunt sed protinus reddunt.
occulto enim itinere subit terras et <quod> palam venit,
secreto revertitur, colaturque in transitu mare, quod
per multiplices terrarum anfractus verberatum amari-
15 tudinem ponit et pravitatem in tanta soli varietate
saporum exuit et in sinceram aquam transit.

6. Quidam existimant, quicquid ex imbribus terra i
concepit, id illam rursus emittere et hoc aigumenti
loco ponunt, quod paucissima flumina in his sunt loeis,

20 quibus rarus est imber. ideo siccas aiunt Aethiopiae 2
solitudines esse paucosque inveniri in interiori Africa
fonteS; quia fervida natura caeli sit et paene semper
aestiva; squalidae itaque sine arbore sine cultore harenae
iacent raris imbribus sparsae, quos statim combibimt.

35 at contra constat Germaniam Galliamque et proxime
ab illis Italiam abundare rivis et fluminibuS; quia caelo
umido utimtur et ne aestas quidem imbribus caret.

4 detrimentuin] -ta J || 6 aut] om, J || 7 aut] ac d ||
9 em. mrBus] cursus omifiit d \\ 11 reddunt] reddant 6 || 12 etj
sed ABp quod vel postquam add, Ge. et palans venis secretis
coni. Haupt || 18 8ecreto]que add. Be \\ 16 sapomm Skutsch]
saporem ^ saporis E et ante in t. d, del. Fickert \\ 18 concepit
Skutsch] concipit | id illam] ad illam KqZ ad ima trahi et ad
illam ET in fiumina J | emittere] emitti JET || 19 flumina]
(m. d I sunt in his coll. JE || 20 quibus] in quibus ^ | 21 essej
ante aiunt d \ interiori <f] -ore | africa Z] affrica H 22 celi
natura coll. JK J || 28 iacent harenae coll. k \ fA \I\i%\ \^
J I habundare trad. ut semper \ {L\im. ^t rma Gk.u\%^ ^ ,

, »

1<X) L.' ANNAEI SENEpAE

1 7. Adversus hoc multa posse dici vides. primum
ego tibi vinearum diligens fossor a£&rmo, nullam plu-
yiam esse tam magnam^ quae terram ultra decem in
altitudinem pedes madefaciat; omnis umor intra pri-
mam crustam consumitur nec in inferiora descendit: 5

2 quomodo ergo imber suggerere potest amnibus vires^
qui summam humum tinguit? pars maior eius per
fluminum alveos in mare aufertur; exiguum est quod
sorbeat terra^ nec id servat: aut enim arida est et ab-
sumit in se^. quicquid infusum est^ aut satiata^ si quid 10
supra desiderium cecidit, excluditj et ideo primis im-
bribus non augentur amnes, quia totos in se terra

3 sitiens trahit. quid^ quod quaedam flmuina erumpunt
saxis et mpntibus? bis quid conferent pluviae, quae
per nudas rupes deferuntur nec habent terram, cui in- 15
sidant? adice, quod siccissimis locis putei in altum
acti ultra ducentorum aut trecentorum pedum spatium
inveniunt aquarum uberes venas in ea altitudine^ in
quam gutta non penetrat^ ut scias illic non caelestem
esse nec collecticium umorem, sed^ quod dici solet^.so

4 vivam aquam. illo quoque argumento haec opinio
refellitur, quod quidam fontes in summo montis cacu-
mine redundant: apparet illos sursum agi aut ibi con-
cipi, cum omnis pluvialis aqua decurrat.

1 hoc] haec EJK | dici posse coll. A \ 3 pedes in altit.
coll. J£ ll 5 crastam] ectam 6 \ ^ potest] ante imber zJ ||
7 tinguit] tingit EJ'LO tangunt J | pars] inqnit add. Joh.
Mullei' II 8 anfertnr A^] id est: siatim rapitur, effertur J {1
9 Borbeat] sorbet d \ nec id] et ne hoc quidem \\ 10 infusum]
effusum d II 11 cecidit] ceciderit Jl || 12 terra] om. 6 sitiens
terra coU. £ | 18 quaedam] om. A in Uunma \\ 14 conferent]
conferrent 4 \ 15 nudasl undas in d \ terram] om. JE | in-
sidantj insidantur H insioiant insideant OL vulgo || 17 ultraj
per A I spatiumj spatia d jj 19 gutta Ge.'] aqua <^J, pluuia
Z et var. lect. L' j illic] mn. d || 80 nec A^] non J | collecti-
cium 7HJL0ZJ cf. VII 23,2. collectuum K, collectiuum JE^
pulpo Jl 21 haec opinio] om. d || 23 apparet] ergo a4d, 6
24 aqna pluuialia coll. A

r'

NATUft. ' QlTAESl'; tilB. m. 7—10. 101

' '8.' Quidttm eidstmiaiit^ qnemadmodum in exteriori
piiite tenramm v&stae palndes iacent m^nique et nayi-
gabiles lacus^ quemadmodum ingenti spatio maria por-
recta sunt infusa yallibus^ sic interiora terrarum ab-

5 undare aquis dulcibus nec minus illas stagnare quam
apud nos oceanum et siuus eius^ immo eo latius^ quo
plus terra in altum patet. ergo ex illa pro&nda copia
isti anmes egeruntur: quos quid miraris, si terra de-
tractos non sentit; cum adiectos maria non sentiant?

10 ' 9. Quibus[dam] liaec placet causa^ aiunt babere i
terram intra se recessus cavos et multum spiritus, qui
necessario frigescit umbra gravi pressus^ deinde piger
et immotus in aquam^ cum se desiit ferre, convertitur:
quemadmodum supra nos mutatio aeris imbirem faeit,'2

15 ita infra terras flumen aut rivum; supra^nos non potest
stare segnis diu et gravis (aliquando enim sole tenua-
tur, aliquando ventis expanditur, itaque intervalla magna
imbribus sont), sub terra vero quicquid est, quod illum
in aquam convertat, idem semper est, umbra perpetua,

20 frigus aetemum, inexercitata densitas: semper ergo
praebebit fonti aut flumini causas. ^placet nobis ter- 3
ram esse mutabilem/ haec quoque quicquid efflavit,
quia non libero aere concipitur, crassescit protinus et
in umorem convertitur: habes primain aquarum sub

s5 terra nascentium causam.

10. Adicias etiam licet, quod fiunt omnia ex om- l
nibus, ex aqua aer, ex aere aqua, ignis ex aere, ex
igne aer: quare ergo non ex terra fiat aqua? quae si

1 exteriori] -ore ^ || 2 et] mn. dX || 6 occeanuiu trad.']
om. 6 \ quo AT] quia J<^ quod E g 7 terra] om. 6 || 9 sen-
tiat] cum aduectos o^. J || 10 quibus Ge.l quibusdam |
11 intra se] inter 6{Af) | cauos recessus coll. dL | et] etiam
J II 18 se e^ ferre] om. d || 15 flumen aut r.] riuum agit d \
stare non pot^st c(M. d || 21 praebebit] 8C. idem \ aut] ac q
et E I causas] caHsam <f H 28 quia] quando TX | et protinus
coll. J II 2iB ex] e Qff (ergo ne B^) \ aqua? c^uae «.v\^^ ^«^oa..
quasi d

102 L. ANNAEI SENECAE

in alia mutabilis, est etiam in aquam^ immo maxime
in hanc: utraque enim cognata res est^ utraque gravis^
utraque densa^ utraque in extremum mundi compulsa.

2 ex aqua terra fit: cur non aqua fiat e terra? ^at
magna flumina sunt.' cum yideris^ quanta smt^ rursus .*»
ex quanto prodeant adspice. miraris^ cum labantur
a^sidue quaedam vero concitata rapiantur^ quod praesto
sit illis aqua semper nova: quid^ si mireris^ quod^ cum
venti totum aera impellant^ non deficit spiritus sed
per dies noctesque aequaliter fluit, nec (ut flumina) lo
certo alveo fertur sed per yastum caeli spatium lato
impetu vadit? quid^ si uUam undam superesse mireris^

3 quae superyeniat tot fiuctibus fractis? nihil deficit^
quod in se redit: omnium elementorum altemi recursus
sunt; quicquid, alteri perit, in alterum transit, et natura i5
partes suas velut in ponderibus constitutas examinat^
ne portionum aequitate turbata mundus praeponderet.

4 omnia in omnibus sunt: non tantum aer in ignem
transit sed numquam sine igne est (detrahe illi calorem:
rigescet^ stabit^ durabitur); transit aer in umorem sed 20
(fisty nihilominus non sine umore; et aera et aquam
facit terra sed non magis umquam sine aqua est quam
sine aere — et ideo facilior est invicem transitus^ quia

5 illis^ in quae transeundum est^ iam mixta sunt. liabet
ergo terra umorem: hunc exprimit; habet aera: hunc 25
umbra hibemi frigoris densat, ut faciat umorem; ipsa
quoque mutabilis est in umorem: natura sua utitur.

1 mutabilis] -bilitas B -bilitatis A | etiam] et JE | aquam]
aqua <f 1 2 hanc] hoc d | eniml om. J j cognata] cognita Bil ? |
ubraque gravis] om. rf || 4 fiat e] fort. fiet e Ge. \\ 6 sint Ge. cum
pZ] sunt 1 7 quod] quae il || 8 semper aqua coU.\d || 11 fertur 6]
fenmtur <^e || 12 quid] quod eL* \ uUam] illam VX || 14 quod
B Fort.] quia | alterni] cf. ad Helv. 20, 2 et Stud. I 65 ||
15 alteri p.] in altero p. J || 18 omnia] omnibus X \\ 20 transit
Fort.1 transiet || 21 est] add. post sed Ge., post sine humore E

jfogt non L'Z || 22 terra facit coH. q \\ 23 est] ante quia J |

J94 8unt] eat zl

NATUR. QUAEST. LTB. ni. 10. 11. 103

11. 'Quid ergo?' inquit, 'si perpetaae smit caQsae, i
quibus flumina oriuntur ac'fontes, quare aliquando
siccantur aliquando quibus non fderunt locis exeunt?'
saepe motu terrarum itinera turbantur et ruina inter-

5 scindit cursum aquis, quae retentae noTOS exitus quae-
runi et aliquo impetum faciunt aut ipsius quassatione
telrae aliunde alio transferuntur. apud nos solet ere- 2
nire^ ut amisso canali suo flumina primum refundantur^
deinde^ quia perdiderunt yiam, faciant. boc ait acci-

10 disse Theophrastus in Goryco monte^ in quo
post terrarum tremorem nova yis fontium emersit.
[sunt] cui alias quoque causas interyenire opinatur^ 3
quae [aliter] evocent aquas aut cursu suo deiciant et
ayertant: fuit aliquando aquarutn inops Haemus^ sed

15 cum Gallorum gens a Cassandro obsessa in illum se
contulisset et silyas cecidisset^ ingens aquarum copia
apparuit, quas yidelicet in alimentum suum nemora
ducebant; quibus eversis umor^ qui desiit in arbuiita
consumi^ superfusus est. idem ait et circa Magnesiam 4

20 accidisse. sed pace Theopbrasti dixisse liceat: non
est hoc simile veri, quia fere aquosissima sunt quae-

1 cf. Aetnae v. 25 catisa perenni8(?) || 10 — p. 104, 11 Theo-
phrasti fragm. deest apud Wim.

1 inquit] inquis <f || 2 ac] et <f {{ 8 fiierant] fuere d \ locis]
mi. Q \\ 5 retentae] ^tentis Z recente P recentes A^e(J) re-
Bistentes <f {{ 6 et a. i. faciunt] om. J (( 7 apnd nos] %. e. supra
terram \ enenire solet coU. ^ {| 9 faciant] facinnt epEH^LT (
acc. ait coll. A (( 10 Theophrastns] -atas ilTZ { coryco Z] corico
eS-Q corio <fil {{ IS [s(nn)t vel si]cni Ge.'] snnt qni ^ vulgo
sicut <f Leo sic et € scilicet Rosah. \ alias] alioB 6 { causas]
casus d \ opinatur] -antur ^ vulgo, sed cf. idem l. 19 \\
13 quael qui JP ( aliter] om. B vulgo, fort. corr. similiter Ge.
in aliud iter v. Bossb. alio perducant Leo \ euocent Fort.]
uocent d (auoce B) uocant ^ j aut^ a add. d \ deiciant etj
decidant atque A {( 14 aquarum] post mops B om. A (( 18 euersis
€ (?) HdMse] emersis 4> exoisis A (?) ( arbusta| angii&ta d i|^
21 ueri simi]e coll. B£H

104 L. ANNAEI SENECAE

eumque umbrosissima; quod non evenirety si aquas
arbusta siccarent^ quibus alimentum ex proximo est
(fluminum rero yis ex intimo manat ultraque con-
cipitur quam radicibus eyagari: licet). deinde <(sucidae^
non^ succis£^e arbores plus umoris desiderant: non 5
enim tantum id^ quo yiyant^ sed quo crescant trahunt.

6 idem ait circa Arcadiam^ quae urbs in Greta insula
fuit) fontes et nt;os substitisse^ quia desierit coli terra
dir]uta urbe, postea vero, quam cultores receperit, aquas
quoque recepisse. causam siccitatis banc ponit, quod 10
obduruerit constricta tellus nec potuerit imbres in-
agitata transmittere. quoxnodo erg^ plurimos videmns

6 in locis desertissimis fontes? plura denique invenimus^
quae propter aquas coli coeperunt quam quae aquas
babere coeperint^ quia colebantur. non esse enim plu- 15
yialem banc^ quae yastissima flumina a fonte statim
magnis apta navigiis defert, ex hoc inteUegas licet,
quod per hiemem aestatemque par est a capite deiec-
tus. pliayia potest facere torrentem, non potest amnem
aequali inter ripas suas tenore labentem, quem non 20
fi^ciunt imbres sed incitant.

1 12. Paulo repetamus boc altius^ si videtur; et scies
te non habere quod quaeras, cum ad veram amnium
originem accesseris. flumen nempe facit copia cursus-

1 quodl qnid F quia il || 8 uero] modo AeP omnis Gruter. \
ultraque] ultra q \ conc.] accipitur <f excipitur £ !' 4 sucidae
non suppl. Ge. nisi plura de copia aquarum (cf. § 6) scripia
interierunt \\ 5 succisae] succisse B^OP || 6 enimj oni. A \
sed] et id add^ d \ trahuntj (m. <<^ || 7 arc. APJ archadiam |
cretaj certa PA || 8 fnitj est J | riuos EO] riuos T uiros ^
lacus ^ II 9 dirutaj dirupta ^X direpta Fint^anus \ recep.
ilra&mu8\ perceperit trad. excep. X^ fort. iterum ceperit Ge.
denuo acceperit Skutsch || 10 recep. | percepisse J || 11 obdur.
induruerit T obriguerit E | constr.J contricta J^KP j| 15 enim
ante esse J om. L^O i| 16 hancj aquam £ || 17 apta BJ acta
naTigls Skutsch jj 19 amnem Z ut Haase coni.] autem ^ om.
d ]] 20 quemj que k aque (€) aquam <f jj 28 amnium Finvianus]
ommuni // 24 nempej namqucfBe l curs.J cuiiiEque J

NATUR. QUAEST. LIB. m. 11—13. 105

•qoib aquae pere9ui&. ergo quaeris a me^ quomodx)
aqua fiat: interrogabo iuyicem> quomodo aer fiat aiit
terra. K^Aegyptii quattuor elementa fecerunt, deinde -2
ex singulis bina [maria]: aera marem iudicant quia

5 yentus est^ feminam qua nebulosus et iners; aquam
yirilem Tocant mare^ muliebrem omnem aliam; ignem
Tocant masculum^ qua ardet flamma^ et feminam^ qua
lucet innoxius tactu; terram fortiorem marem Yocant,
saxa cautesque^ feminae nomen assignant buic tractabili

10 et cultae.^

Sed si in rerum natura elementa sunt quattuor, 3
non potes interrogare^ unde aqua sit: quarta enim pats
naturae est. quid ergo miraris; si rerum naturae tam
magna portio potest aliquid ex se semper effundere?

15 quomodo aer^ et ipse quarta pars mundi, ventos et 4
auras moyet^ sic aqua rivos et fiumina: si rentus est
fluens aer^ et flumen est fluens aqua. satis et multum
iUi virium dedi, cum dixi, 'elementum est': intellegis^
quod ab illo proficiscitur non posse deficere. 13. Adi- i

20 ciam^ ut Thales ait^ 'yalentissimum elementum est':
hoc fuisse primum putat^ ex boc surrexisse omnia.
sed nos quoque aut in eadem sententia aut in ^icinm
eius sumus: dicimus enim ignem esse, qui occupet

11 cf. Plin. HN 2, 10 nec de elementis video dubitari quat-
tuor esse ea \\ 20 Th^iletis frg. A 12 Diels p. 11

1 perhennis trad. \ ergoj si add. £ Foi-t. || 8 — 10 totaw
§ 2 httc transposuit Haase cap. 14, 2 a. c. traditam \\ 8 (a)egiptii
trad. II 4 maria] del. Skutsch, (et E) feminea add. £T marem
et feminam « j aera Z Haase] aerem || 4/5 qna his Z jvnlgo^^
quia bis trad. \\ 7 qua HilPZ] qxda OT que £ quo d | quaj
que EO quia T || 11 sed] otn. iX | sij Om. (e)£^L^ | in: et
natura] om. J || 12 potes i.] potest interrogare X potest inter-
rogari d \ sitj fit e fiat ET jj 18 est naturae colL ilT | tamj
om. d II 14 aliquidj aliquam P aquam PJl | ex se semperj ante
aliquid JL' semper om. P^ || 15 ipse JZJ ipsa ^ \\ 17 fluensj
effluens q \ satis etj satis Kroll |[ 19 adiciam — 20 aitj aqua ait
thales A \\ 20 ut] om. T | tales praebefU A^B^LOF^Z |[.22 sedl
et add. J ) yicinia eius Madvig\ yAixas»^ «v^\&

106 l: annaei senecae

mTindam et in se cuncta convertat, hunc eranidum
languentemque considere et nihil relinqui aliud in
rerum natura igne restincto quam umorem, in hoc
2 futuri mundi spem latere: ita ignis exitus mundi est^
umor primordium. miraris ex hoc posse amnes sem- 5
per exire, qui pro omnibus fuit et ex quo sunt omnia?
hic [umor] in diductione rerum ad quartas redactus
est, sic positus, ut sufficere fluminibus edendis, ut

1 riyiS; ut fontibus posset. 14 Quae sequitur Thaletis
inepta sententia est. ait enim terrarum orbem aqua 10
sustineri et vehi more navigii mobilitateque eius fluc-
tuare tunc, cum dicitur tremere: non est ergo mirum,
si abundat umor ad flumina profundenda, cum in

2 umore sit totus. hanc veterem et rudem sententiam
explode: nec est, quod credas in hunc orbem aquam 15
subire per rimas et facere sentinam. [Aegyptii — cultae.]

3 mare unum est, ab initio scilicet ita constitutum; habet
suas venas, quibus impletur atque aestuat. quomodo
maris sic et huius aquae mitioris vasta [maris] in oc-
culto vi^ est, quam nuUius fluminis cursus exhauriet. so
abdita est virium ratio: tantum ex illa, quantum super-
fluum sit, emittitur.

9 Thaletis frg. A 15 Diels p. 12

1 euanidum] eundem A \ 2 languentemque] languentem 6
languere € om. EZ || 4 spem FTZ] spe(cie) k speciem £
8p(iritu)8 JHP^ fort. semen Ge. || 5 amnes] a/nie ex A post
semper (pm. posse) q \ ezire semper coll. A || 7 humor deh
Haase g 8 est] fort. est et Ge. \ flum. edendis suff. coll. A ;i
11 eius] om. ^ \ 12 est] fort. esse DieU || 18 habundat trcid
abundet vulgo et Diels dub. | hnmor] humore EZ fort. recte \
prof.] fimdenda J | cum] mundus add. d \ 14 totus] totum
KrollShutsch || 16 et] om. Ae \ Egiptii — cultae hic trad. 12, }i
coll. Haase H 17 est unum cdU. 6 un(de) est? XZ || 19 uasta —
80 exhauriet] post emittitur E || 19 maris] om, 6 (d?), fort.
materia {pro maris uia) in occulto est Ge. covd, 19, 4; 28, 4 \\
90 uis Klammer] uia | exhauriet] -riat d 1 21 abdita] addita
(P ) uirium] eius add, d \ snperfluam] semper fluere ^ semper
anere opus ET Ituli, cf. Stud. I 62 l 22 sit] fit «

NATUR. QUAEST. LIB m. 13-15. • 107

15. Qnaedam ex istis simt^ qaibas assentire possi- i
mns. sed hoc am|)lius ceiueo: placet natura regi ter-
ram et qnidem ad nostromm corporam exemplar^ in
quibns et venae sont et arteriae, illae sanguinis bae
5 spiritus receptacula: in terra quoque sunt alia itinera^
per quae aqua, ali% per quae spiritus currit; adeoque
ad similitudinem illa humanorum corporum natura
formavit^ ut maiores quoque nostri aquarum appella-
verint venas. sed quemadmodum in nobis non tantum 2

10 swguis est sed multa genera umoris^ alia necessarii
alia corrupti ac paulo pinguioris (in capite cerebrum,
in ossibus medullaey muci salivaeque et lacrimae et
quiddam additum articulis, per quod citius flectantur
ex lubrico)^ sic in terra quoque sunt umoris genera

15 complura: quaedam quae mature durentur (hinc est 3
omnis metallorum ortnB, ex quibus petit aurum argen-
tumque avaritia^ et quae in lapidem ex liquore ver-
tuntur); in quaedam rero terra umorque putrescunt,
sicut bitumen et cetera huic similia. haec est causa

20 aquarum secundum legem naturae voluntatemque nas-
centium. ceterum ut in nostris corporibus ita in illa 4
saepe umores vitia concipiunt: aut ictus aut quassatio
aliqua aut loci senium aut frigus aut aestus corrupere
naturam; et sulphuratio contraxit umorem, qui modo

^sqq. cf. Aetnae v. QSsqq. utque animanti

per tota errantes percurrunt corpora venae,
ad vitam sanguis omnis qua commeat f idem,
terra voragintbus conceptas digerit auras.

1 possimus A^^] possumas H 7 illa Htmse] illam (ante ad
6) I natura formauitj formanit deas <f ;| 8 appellauerint 61]
-rant || 9 non] om. k || 10 sed] et add. <fp || 11 pingaioris]
pigrioris 4 || 12 muci] macci PZ musci ET Bong, cod. masculi
d II 15 complura] quam plura m^ j mature] natnra <f || 16 ortus
Cre.'] humas, omne met. genas Fortun. \ aurum argentumque
petit coU. d II 18 in quaedam uero] in quibasdam uero locis
d I putrescant] liqaescunt d || 80 uoluntatemqae] uoluntate d |[.
23 corrnpere A^J comunpere

108 . li. ANNAEI SENECAE

5 diutunms est, modo brevis. ergo nt in corporibus
nostris sanguis) cum percussa vena est^ tam diu manat^
donec omnis effluxit aut donec <^in^ venae scissura sub-
sedit atque interclusit vel aliqua alia causa retro dedit
sanguinem: ita in terra solutis ac patefactis venis rivus s

6 aut fiumen effunditur. interest^ quanta aperta sit vena:
quae modo consumpta aqua deficit^ modo excaecatur
idiquo impedimentO; modo coit velut in cicatricem
comprimitque quam perfecerat viam; modo illa vis
terraC; quam esse mutabilem diximus^ desinit posse lo

7 alimenta in imiorem convertere. aliquando autem ex-
bausta replentur modo per se viribus recoilectis, modo
aliunde i^anslatis: saepe enim inania apposita plenis
umorem in se avocaverunt; saepe terra, si facilis est
in tabem; ipsa solvitur et umescit; idem evenit sub 15
terra quod in nubibus, ut spissetur <^aer^ graviorque,
qukm ut manere in natura sua possit, ^ignat umorem;
saepe colligitur roris modo tenuis et dispersus liquor,
qui ex multis in unum locis confiuit (sudorem aqui-

17 — 19 cf. Aetnae v. 120 sqq,

non ille ex tenni (^qyuocumque agat, apta necesse est ■
{ubi legerim: rore ille ex tenui quaecunique agit, ante necesse est)
confluvia errantes arcessant undique venas
et trdhat ex pleno quod forteni contrdhat amnem.

1 ut] om. 6 II 2 est uena coll. dE ;| 3 aut d.] ac d. d j in
add. Ge. \ subseditj consedit q || 4 atque i.] sc. eam, yiam add.
Skutsch, seqne i. Mossb. \ alia aliqua coll. X \ causa] cura 6 B
5 in terra] inter ^ interim E || 6 quanta] quanto 6{d ?) ||
7 quae modo] quomodo <fop(J)L^(0'?) | excaecatur] exsiccatur
2I jl 9 quam] illam quam 6 \ perfecerat] fecerat e perfecerit B
patefecerat T vulgo patefecit A || 10 mutabilem esse coll. & ||
13 translatis] transactis 6 \\ 14 auocauenmt] attrahunt J | terra
— 15 ipsa] transire facilis in aliud ipsa terra 6 ipsa post est
coll. € I 15 idem] saepe idem Haase \ sub — 16 graviorque]
si Bub terra spissetur granioremque 6 \ 16 quod] qua (?) ^ | aer
add. Haase, uapor Fromondus add. \\ 17 manere] ante possit
, coU, d ) ^gnat T] gignit E signat trad. \\ 19 sudoreml sudoree
^Z I aquileges] aque leges J, aqua lege« L' aqua liges Z

NATUR. QUAEST. LIB. IIl 15. 16. 109

leges Yocant^ quia guttae qnaedam yel pressura loci
eliduntur yel aestu eTOcantur). haec tenuis unda rix 8
fonti sufficit: et ex magnis caveis magnisque concep-
tibus excidunt amnes^ uonnumquam leviter emissi^ si

5 aqua pondere suo se tantum detulit, nonnumquam
vehementer et cum sono, si illam spiritus intermixtus
eiecit.

16. ^Sed quare quidam fontes senis horis pleni i
senisque sicci sunt?' supervacuum est nominare sin&nila

10 flumina, quae certis mensibus magna certis an^sta
sunt^ et occasionem singulis quaerere^ cum possim
eandem causam omnibus reddere. quemadmodum quar- 2
tana ad horam venit^ quemadmodum ad tempus poda-
gra respondet, quemadmodum purgatio^ si nihil obstitit^

is.statum diem servat, quemadmodum praesto est ad .
mensem suum partus: sic aquae interyalla habent^
quibus se retrahant et quibus red^nt. quaedam autem
intervalla minora sunt et ideo notabilia^ quaedam
maiora nec minus certa. ecquid hic mirum est, cuin ;^

20 videas ordinem rerum et naturam per constituta pro-
cedere? hiems numquam aberravit, aestas suo tempore
incaluit, autumni verisque, unde solet, facta mutatio

3 cf. Aetnae v. 126 occuUa fluunt tectis adoperta cavemis.

1 quia] que 6 \\ 2 eliduntur] eduntur <f || 3 fonti] forti <f
et] uel Q at Pinc. sed Ge. del. Bossb. \ caueis DieW] causis || 4 ex
cidttnt] excedunt <f E^, exeunt Haase \ amnes] annes F^ | nonn.
leu. emissi] om. 6 \ leuiterj i. e. Uise \ 6 illam] illa 6 || 11 sing.]
in singulis Madvig \ possim] possis k || 18 omn.] de onmibus
£T onmium Z || 15 statum] statutum JET |{ 17 redeant cE
reddant ^6 || 18 min. — et] quia min. sunt d \ notabilia'
simt add. 6 || 19 ecquid Haa^e] et quid | hic] hoc A \ est mirum
coll. "Ek II 20 ordinem] ordine G^tz, Joh.MtiUer | et nat.] na-
turam Gertz naturam et Joh. MiiHer conl. 29, 4 \ per constituta]
om. E Gertz \\ 22 incaluit] incanduit 6 \ unde] ut d, quando
Haase, unde solet sc. mutari interpr. G. MUUerLeo, qui stata
pro facta coni., fortu tinde solia Gc,

110 L. AMNAEI SENECAE

est; tam solstitium quam aequinoctium suos dies
rettulit.

4 Sunt et sub terra minus uota nobis iura naturae
sed non minus certa: crede infra^ quicquid yides supra.
sunt et illic specus vasti [sunt] ingentesque recessus &
ac spatia suspensis binc et inde montibus laxa; sunt
abrupti in infinitum hiatus^ qui saepe illapsas urbes
receperunt et ingentem ruinam in alto condiderunt —

5 haec spiritu plena sunt, nihil enim usquam inane est
— et stagna obsessa tenebris et locis f amplis. ani- lo
malia quoque illis innascuntur, sed tarda et informia
ut in aere caeco pinguique concepta et aquis torpen-
tibus sitU; pleraque ex his caeca ut talpae et sub-
terranei mures^ quia deest lumen^ quod superyacuum

. est; in^e, ut Theophrastus affirmat, pisces quibus- 15

dam Ipcis eruuntur.
1 17. Multa hoc loco tibi in mentem veniunt dida

urbane in re incredibili. fabulam dicas, non cum retibus

3 cf. Aetnae v. 135 sq. certis tibi pignera rehus atque oculis
ha€»ura tuis dabit ordine tellus. add. 143 — 145. || 4 — 8 cf. Aetnae
V. 302 sq. credendunist etiam ventorum existere causas suh terra
similis karum, quas cernimus extra. 117 sqq. quis enim non
credit inanis esse sinm penitus eqs. (p. 108). || 5 cf. Aetnae
V. 160 vastosque recessus \\ 6 — 10 cf.Aetnae v. 137 sqq. immemos
plenmque sinus . . densaque ahscondita nocte . . chaos vastum
et sine fine ruinas . . aer tantum effugit ultra || 15 cf Theophr.
fr. 171, 7 Wim.

1 suos diesj dies suos <f suus d. Midhoelis. sed cf KUhner
§ 103,2 II 2 rettulit Gertz] retulit || 6 sunt del. Ge. cum J' |
quej om. JE II 9 eniml om. ^ ; 10 et] ac Z etiam £, sunt
etiam Mwlvig, sed cf. t. 5 \ locis amphs] lacus ampli Haupt,
fort. luto amplissima Ge. \\ 12 pinguique] pigroque <f || 13 situ
i. e. liUo] facta J j pleraque] pluraque {s)Ji \ caeca ex his
coll. 6if II 14 quia] quibus £T | quod] quia ^ || 16 eruuntur]
foi-t. plura exciderunt velut adhuc spirantes vel qui reuiuiscunt
cum (in oUa) coquuntur, cf Theophr. de pisc. 7 sq. et infra \\
17 dicta Ge.] quae, nisi ad quae addere . . poetae iocantur vis \
IB inj ut in £T | incredibiH.] distiruci cum Shutsch^ credibili
d / fabulamj fabuiae Z, deL ilaasey fabulamur: Leo

NATUR. QUAEST. LIB. ni. 16—18. 111

ali^Qem nec cum hamis sed cum dolabra ire piscatum.
^expectO; ut aliquis in mari yenetur.' quid est autem^
quare non pisces in terram transeant^ si nos maria
transimusy permutabimus sedes? hoc miraris accidere: 2

5 quanto incredibiliora sunt opera luxuriae^ quotiens
natoram aut mentitur aut yincit? in cubili natant
pisees^ et sub ipsa mensa capitur qui statim trans-
feratur in mensam: parum videtur recens muUus, nisi
qui in convivae manu moritur; vitreis ollis inclusi

10 afferuntur et observatur morientium color, quem in
multas mutationes mors luctante spiritu vertit; alios
necant in garo et condiunt vivos. hi sunt qui fabulas 3
putant^ piscem vivere posse sub terra et effodi^ non
capi! quam incredibile illis videretur^ si audirent

15 natare in garo piscem nec cenae causa occidi sed
super cenam^ cum multum in deliciis fuit et oculos
ante quam gulam pavit? 18. Permitte mihi quaestione i
seposita castigare luxuriam. ^nihil est', inquis^ ^muUo
expirante illo formosius: ipsa coUuctatione animae

20 cfeficientis rubor primum, deinde paUor subfunditur,
^quamaeque variantur et <(in]> incertas facies inter
vitam ac mortem coloris est vagatio. langor som-

1 necj aut <f || 2 expecto] expecta <f p | ueneturj Pincianus]
uersetur | autem] om. dT || 3 non] hic om. B ante trans. coll.
(f {bis A) I maria] in maria E || 4 permutabimus] permutavimus
Haase \ acciderej accedere X me addere d || 5 quotiens] cum d ||
6 naturam <f] natura | uincit JPJ sc, luxuria^ uincitur (s)^ ||
9 in] om. A,Q \\ 18 in garoj in gula <f | condiunt E^ZJ condunt^
post uiuos <f Eraamm \ hii suntj hii <f p ubi sunt . . ? Madvig |
13 possej ante piscem 6 ante uiuere E | effodij effundi <f :,
15 in garoj om. 6 post piscem E | piscemj om. P | occidi sed
Pinciwnus] occidisse ^ occisum esse (esse om. Bo) J, occidi nisi
SchtUtess II 16 superj per Kroll \\ 19 illo TJ illis ^ illic E om.
zf J^K i animaej animam J \\ 20 deficientis Gre.] afficienti ^
efQantis <f sese afficientiET sese B,&LigeniiH(Uise, sese inficiente
Madvig \\ 21 squamaeque Leo Skutsch] quam aeque | uarianturj
uariatur J | in incertas Gre.] incertas d in ceteras e^ vulgo,
incerta . . est. yagatio longa Curio || 22 acj et J^ : langor
JLeo] longa

112 L. ANNAEI SENECAE

nicnlosae inertisque luxuriae quam sero experrectus
circumscribi se et fraudari tanto bono sensit: hoc ad^

2 huc tam pulchro spectaculo piscatores fruebantur — quo
coctum piscem^ quo exanimem? in ipso ferculo ex-
piret.' mirabamur tantum illis inesse fastidium^ ut 5
noUent attingere nisi eodem die captum, qui^ ut aiunt^
saperet ipsum mare: ideo cursu advehebatur, ideo gerulis
cum anhelitu et clamore properantibus dabatur via.

3 quo pervenere deliciae? iam pro putrido his est piscis
occisus. ^hodie eductus esi' ^hiescio de re magna tibi 10
credere: ipse oportet me f credas, huc afferatur, coram
me animam agat." ad hunc fastum pervenit venter
delicatorum^ ut gustare non possint, nisi quem in ipso
cbnvivio natantem palpitantemque viderunt: quantum ad
soUertiam; luxuriae pereunt f his accedit^ tantoque sub- 16
tilius cotidie et elegantius aliquid excogitat furor usitata

4 contemnens. illa audiebamus: ^nihil est melius saxatili
mullo', at nunc audimus: ^nihil est moriente formosius;
ad mihi in manus vitreum, in quo exsultet <et> tre-
pidet.' ubi multum diuque Zt^datus est, ex illo per- 20

1 luxuriae] negligentia add. Z | experrectus Leo secunduw
Heiinolaum Barh.] expressero <f* et expressero e expectatio
(expectio T) sed ante quam coU. ET || 3 pulcro Xq \\ ^ quol et
add. 6 II 5 expiret] experirentur 6 | illis inesse A^] in illis
esse JT illis esse Z inesse illis £ || 6 attingere] om. 6 \ captum]
piscem add. d comedere 'jpraeterea 6 || 7 saperet] saporet d
8^p(ar)et 8T || 9 iam — 10 est] is pro putrido (putido 6) iam
piscis oiFertur (affertur €), qui non hodie eductus, hodie occisus
est J II 9 his estj vaXei luxmiosis, cf. 17,3 hi sunt \\ 11 credere]
cf. V 11, 1 \ me credasj me tibi credas, 6, unde ne tibi credfts:
effici potest, ne caedas, Haa^se, ipsi op. mensae credas, Joh. MUller^
nec caesus Kroll, integer nans Leo, intrepidus Ge. || 12 hunc]
hoc JJIP' I fastum £T] festum | peruenit uenter] peruenerunt
uentres J || 13 possint] piscem add. J \\ 14 quantum] quanti d
quanto . . . plures eunt Fortun. tantum . . luxuria pereuntibus
acc. Haase \\ 15 sollertiam,] distinxit Leo \ pereunt, his (hic
IkO) trad.] pereuntis Crronov. semper euentus Leo, pertaesum
esse vel iteratio Ge. \ tantoque] tantaque X tanto Fortun. \\ 17
saxatili] salatili cL^ saxatile Haase versum Ennianum esse rattts i|
JP mtrenm] uas uitreum € | et add. k in quo d [[ 20. diuquej

NATUR. QUAEST. LIB. m. 18. 19. 113

lucido vivario extrahitur. tunc, ut quisque peritior 5
est, monstrat: Vide, quomodo exarserit rubor omni
acrior minio; vide, quas per latera venas agat! ecce
sanguineum putes yentrem! quam lucidum quiddam

) caeruleumque sub ipso tempore effulsit! iam porrigitur
et pallet et in unum colorem componitur.' ex his 6
nemo morienti amico assidet, nemo videre mortem
patris sui sustinet, quam optavit. quotusquisque fiinus
domesticum ad rogum prosequitur? fratrum propinquo-

) rumque extrema bora deseritur, ad mortem muUi con-
curritur: ^nihil est enim illa formosius.' non tempero 7
mihi, quin utar interdum temerarie verbis et proprie-
tatis modum excedam: non sunt ad popinam dentibus
et ventre et ore contenti — oculis quoque gulosi

) sunt.

19. Sed ut ad propositum revertar, accipe argu- l
mentum, magnam vim aquarum in subterraneis oc-
culi fertilem foedorum situ piscium: si quando erupit,
effert secum immensam animalium turbam, horridam
) aspici et turpem ac noxiam gustu. certe cum in Caria 2
circa Idumum urbem talis exiluisset unda, perierunt
quicumque illos ederant pisces, quos ignoto ante eam
diem caelo novus amnis ostendit. nec id mirum: erant
enim pinguia et differta ut ex longo otio corpora,

ubique ^ | luctatus g cf. 18, 1 colluctatione] laudatus || 1 ut
peritior quisque coll. qZ Skutsch, p. ut q. Z^ q. et p. JK ||
3 agat uenas coll. fX || 4 sanguineum] sanguinem (€?)£ ||
5 que] om. 6 \ porrigitur] sc. moriens || 6 et] ante in om. 6 ||
7 uidere] post sui 6 ante nemo Z || 9 quotus] quietus ^ {|
9 proseq.] sequitur ^ \ fratrum] fratrem (?) F JLZ || 10 muUi]
nulli <fXz II 14 et] ante uentre om. 6 || 17 occuli d] occultis ||
18 foedorum] foedo dp || 19 effert] adfert B£ || 20 aspici]
om. Q I et t.] ac t. <f I Caria] Paria ^ || 21 Idumum BAJ
idymum Z^ u vel j Havpt conl. Ptol. Geogr, V 2, 20, idimum
H(^) idunum AFP ydimum £ || 22 ederant] ederunt k \
ignoto] -tos £^Z || 23 amnis] annis F^ ut saepe |[ 24 diff.l
discreta d ) ocio trad.

Sjbnbcab natvratj. QUAE8T. ed. Gercke. '^

114 L. ANNAEI SENECAE

ceterum inexercitata et tenebris saginata et lucis ex-

3 pertia, ex qua salubritas ducitur; nasci autem posse
pisces in iUo terrarum profundo sit indicium, quod
anguillae latebrosis locis nascuntur, gravis et ipsae
cibus ob ignaviam, utique si altitudo illas luti penitus 5

4 abscondit. habet ergo non tantum venas aquarum
terra, ex quibus conrivatis flumina effici possint, sed
amnes magnitudinis vastae, quorum aliis semper in
occulto cursus est, <(alii aliquatenus aperte fluunt,^
donec aliquo sinu terrae devorentur, alii sub aliquo 10
lacu emergunt. iam quis ignorat esse quaedam stagna
sine fando? quorsus hoc pertinet? ut appareat hanc
aquam magnis amnibus aetemam esse materiam, cuius
non tanguntur extrema sicut fluminum fontes.

1 20. ^At quare aquis sapor varius?' propter quattuor 16
causas: ex solo prima est, per quod fertur; secunda ex
eodem, si mu^atione eius nascitur; tertia ex spiritu,

6—14 cf. Lucan. Phars. X 263 sq.

quasd-am . . aquas post mundi sera peracti
saecula concu>ssis terrarum erumpere venis.
8 — 10 cf. Aetnae v. 123 sqq.

flumina quin etiam latis currentia rivis
occasus habuere su^s: aut illa vorago
derepta in praeceps fatali condidit ore.
aut occulta fluunt tectis adoperta cavernis
atque inopinatos referunt procul edita cursus.
132 sq. qUfOd si praecipiti conduntur flumina terra (fort. raptuj,
condita si redeunt, si qua etiam incondita smgunt . .

1 expertia] inexperta 6 j| 2 pisces posse coll. ^ ;l 5 lutf
luci £0 lucis {ante illas) s || 7 conr.J inriuatis k \ possint
possunt JET I sedj et a.dd. 6 |{ 8 semper] s.l.k^m occulto'
om. 6 II 9 ahi a. a. fluunt add. Ge. || 11 iam] nam Kroll
essel post stagna k || 12 quorsus] quorsum A \ pert.] attinet
6 I hanc aquam] fort. hinc aquae Ge. || 14 sicut] sic EJ*Z |
fluminum A] flumina | fontes] fontium J j 15 hic capp. 22 et 23
coll. Haase sagacissimc \\ 16 per quod fertur] ex quo efferuntur
cf J) 17 eodem 0"L*Z] eadem | si mutatione Gronov.] simula-
tione ^ similitudine A \ eius] om. d

NATUR. QUAEST. LIB. m. 19. 20. 115

qai in aquam transfiguratns est; quarta ex yitio, quod
saepe concipiunt corruptae per iniuriam. hae causae 2
saporem dant aquis varium; hae medicatam potentiam,
hae gravem spiritum coloremque pestiferum, hae levi-
5 tatem gravitatemque, <^ae^ aut calorem aut nimium
rigorem. interest, utrum loca sulphure an nitro an
bitumine plena transierint; hac ratione corruptae cum
vitae periculo bibuntur. illiac illud, de quo Ovi- 3
dius ait

10 flumen habent Cicones, quod potum saxea reddit
viscera, quod tactis inducit marmora rebus,

medicatum est et eius naturae habet limum, ut corpora
adglutinet et obduret. quemadmodum Puteolanus pul-
vis, si aquam attigit, saxum est, sic e contrario haec
15 aqua^ si solidum tetigit, haeret et affigitur. inde est, 4
quod res abiectae in eundemf lacum lapideae subinde
extrahuntur; quod in Italia quibusdam in locis evenit:
sive virgam sive frondem demerseris, lapidem post
paucos dies extrahis; circumfanditur enim corpori limus

3 — 7 Lyd. de mens. IV 108 dib xccl ^Xsvvm^ris 7\ (pv6ig
T&v tOLOvtav 'bddtav, insl xal Q^aXdttia \leg. Q^aXaxtLa] tm
Sh 'JtvQl \immo to) i$d(p(p'\ tb aXiivgbv inl tb 6i%%bv ^LStapdX-
Xovaa d6(paXtd)drig '^^ ^f'^ "^^^ ctvntriQiag xal d^slov ^^7iXs<og
yivstai. || 10 sg. Ov. Met. X 2 sq.

1 aquam transfiguratus] tantum faga^t'* 6 || 8 dant a. sa-
porem cdll. 6 || 4 coloreml odorem TZ Albertus Magnus \
pestif. — 5 quej om. <^ || 5 nae add. Haase \ aut] ut 6 \ aut
nimium] nimium et d || 6 loca] per loca 6 \ nitro] uitro
(6?)rA II 7 transierint dE] -ierunt ^ -eant € || 8 illinc]
illinc est 6 illic ^ hinc E | illud de quo] quod B || 10 flumenj
fuhnen kZ \ reddit] reddunt A || 12 medicatuml medicamentum
cfZ Alhertus \ corpora] corporibus ^ || 18 adgl.] et glutinet 6
se adglutinet £ {{ 14 saxum est] om. 6 {{ 16 ab.] adiectae q \
eundem] eiusmodi Gertz, fort. latet Tyaneum (cf. Vitr. 8, 3, 9)
vel tale aliquid {{ 17 in] ante quibusdam 6 om. eZ {{ 18 siue]
si cE { siue] sine J^K uel £ { frondem] fraudem k [ dem.
JO-L*Z] dimerseris AFJl^

116 L. ANNAEI SENECAE

adliniturque paulatim. hoc minus tibi videbitur niirum;
si notaveris Albulas et fere sulphuratam aquam circa
canales suos rivosque durari.
6 Aliquam harum habent causam illi lacus, ^quos
quisquis faucibus hausit', ut idem poeta ait, 5

^aut fiirit aut patitur mirum gravitate soporem':

similem habent vim mero, sed vehementiorem (nam
quemadmodum ebrietas, donec exsiccetur, dementia est
et nimia gravitate deferfcur in somnum, sic huius aquae
sulphurea vis habens quoddam acrius ex aere noxio 10
virus mentem aut furore movet aut sopore opprimit).
6 hoc habet mali

Lynceius amnis,
quem quicumque parum moderato gutture traxit,
haut aliter titubat, quam si mera vina bibisset. 15

1 21. In quosdam specus qui despexere, moriuntur;
tam velox malum est, ut transvolantes aves deiciat:
talis est aer, talis locus, ex quo letalis aqua distillat.
quod si remissior fait aeris et loci pestis, ipsa quoque
temperatior noxa nihil amplius quam temptat nervos 20

2 velut ebrietate torpentes. nec miror, si locus atque
aer aquas inficit similesque regionibus reddit, per quas

4—6 Ov. Met. XV 320 sq. \\ 13—15 Ov. Met. XV 329 sqq.

1 uidebitur tibi coll. A || 2 Albulas] •lam 6 {| 8 riuosque
d] cimbosque e cibosque ^ ripasque ET tubosque Alberti
cod. Mwr. cf. 24, 3, ep. 90, 25 \\ 4 aliquam] aliam Haase \ ha-
rum] om. e^T Haase || 5 quisquis] quisque 6P quisque ut £T
si quis vel quisquis Ovidii codd. \\ 7 habent B] habet || 8 exsic.]
siccetur cf || 10 habens Haase] et habens ^ habet J | quod-
dam JFqZ] quiddam K^X \ aere] ipso add. FA || 11 uirus]
quod add. 6 \ furore] fororem eOP, in furorem 6 || 18 Lync.]
linceius KO^qZ liceius BH^ linceus £ lintheus k Lincestius
Ov. codd. uhi Lyncestius ed. \\ 14 quem] quam dP || 15 haut]
aut AP II 17 est] om. q || 18 est] om. 6 || 19 fuit] fuerit d ||
20 temperatior] -antior 6k

NATUR. QUAEST. LIB. m. 20—24. 117

et ex quibus veniunt: pabuli sapor apparet in lacte,
et vini vis existit in aceto — nulla res est, quae non
eius, quo nascitur, notas reddat.

22. Aliud est aquarum genus, quod nobis placet

5 coepisse cum mundo: sive ille aetemus est, hoc quo-
que fait semper, sive initium aliquod est illi, hoc quo-
que cum toto dispositum est. quae siw^ haec, quaeris?
Oceanus et quodcumque ex illo mare terras interluit.
iudicant quidam flumina quoque, quorum inenarrabilis

lonatura est, cum ipso mundo traxisse principia, ut
Histrum, ut Nilum, vastos amnes magisque insignes,
quam ut dici possit eandem illis originem quam ceteris
esse. 23. haec est ergo aquarum divisio: quaedam, ut
videtur praesti^m ex posterioribus, caelestes, quas

15 nubila excutiunt; ex terrenis aliae sunt ut ita dicam
supematantes, quae in summa humo repunt, aliae ab-
ditae, quamm reddita est ratio.

24. Quare quaedam aquae caleant, quaedam etiam

10 cf. Lman, Phars. X 265 sq. quasdam (aquas) compage
suh ipsa cum toto (mundo) coepisse reor \\ 18 — p. 118,3 Lyd.
de m^ns. IV 108 oxi Zmi av Tcvgbs voftr) TcaioiTO , ar}Qccyym$ri
ccvdyxr} xvyvdvsiv rijv iv pdd^SL yfjv ' i^ rig alTLccg tcc d^sg^cc vdccTa
\num b^SQybcc tcc v^ara ?].

3 notas] naturam JZ causas T || 4 capp. 22/23 ante caput
20 coll. Haase \\ 5 hoc] hac K hic L^OP haec Fickert \\ 6 sem-
per om. 6 \ siue] sine initio 6 \ hoc] haec ^ vulgo \\ 7 dispo-
situm] disposita ^ vulgo \ qnae sint haec (vel hae) Ge.] quae
sit haec ^ quid sit hoc A quid (quod g) si hoc d |{ 8 oceanus
HZ] occeanus ^ occeanum d | ex] cum d | interluit] inter-
fluit A^B II 9 iudicant quidam] ante cum ipso 6 \\ 10 est natura
coll. A om. B II 11 histrum trad. \\ 13 esse] supra originem X
post quam q \ quaedam ut] ut quibusdam J || 14 praestitum
Ge.'] post illum S post illam JET prostillant (ex sup.) Schultess |
ex posterioribus] sc. lihro IV 6, ex superioribus ET | cael.]
scelestes (sunt celestes A) ante ex d | quas AHL'PZ] aquas
JET aqua(s ?) X \\ 15 terrenis] cf. p. 97,3 \ ut ita dicam, alie
sunt coll. 6 II 17 reddita] cap. 22, cf. 19, 4 [ ratio est ccXLx d \
18 quaedam e.] quare e. 6

»* V.

118 L. ANNAEI SENECAE

ferveant in tantum, ut non possint esse usui, nisi aut
in aperto evanuerunt aut mixtura frigidae intepuerunt,
plures causae redduntur. Empedocles existimat igni-
bus, quos multis locis terra opertos tegit, aquam cale-
scere, si subiecti simt ei solo, per quod aquis trans- 5

2 cursus est. facere solemus dracones et miliaria et
complures formas, in quibus aere tenui fistulas strui-
mus per declive circumdatas, ut saepe eundem ignem
ambiens aqua per tantum fluat spatii, quantum effi-
ciendo calori sat est: frigida itaque intrat, effluit calida. 10

3 idem sub terra Empedocles existimat fieri, quem non
falli crede BaianiSy quibus balnearia sine igne cale-
fiunt, spiritus in illa fervens loco aestuani infunditur;
hic per tufeos lapsus non aliter quam igne subdito
parietes et vasa balnei calefacit, omnis denique frigida 15
transitu mutatur in calidam nec trahit saporem e va-

4 porario, quia clausa praelabitur. quidam existimant
per loca sulphure plena vel nitro euntes aquas calorem
beneficio materiae, per quam fluunt, trahere: quod ipso
odore gustuque testantur; reddunt enim qualitatem 20

3— U Emp. fr. A 68 Diels p. 172 \\ 12-19 Lyd. de mens.
IV 108 ^7} 8h d^SQiiorrigy ois Ttccd^alQSi, ii&XXov {)7Co^riQaLvovaa
(sc. xa vdara), x&v &tii&v xfjg &a(pdXtov xjj nXsiovi x&v i>SdxGiV
iyQdtriti pvd^Ltoiisvav.

1 non] om. BP || 5 ei Haase, Michaelis] et ^ om. dT \
aquis] aquarum d || 7 (a)ere tenui eAP] tenui ere Z tenui
creta d ere ^ ereas £T | struimus] facimus d || 8 circum-
datas] corr. c. ductas vel c. latas Ge. \\ 10 intrat] intra (A)P |
calida] aqua add. 6 || 11 sub] om. d \ Emp.] post fieri d ante
sub E II 12 crede Baianis. G. Muller conl. Plin. 31, 5] crede-
bant. In ^ credent ii Pinctan. cf. VI 24^ 6 \ sine igne] super
igne d om. EJ^K | calef.] calfiunt FOZ || 13 aestuarii Haa^el
aestuanti || 14 per tubos Muret.] pertusos ^ per riuos d \\

16 trahit] tradit Gronov. \ e uaporario Gronov!\ euaporatio ||

17 prael.J perlabitur A || 18 uel] exeuntes uel 6 \ nitro e. H
ut coni. Gertz, cf. 20, 2] introeuntes | calorem beneficio] bene-
£aum 6 |J 19 fluunt] transeunt cf || 20 enim] om. VKT \

, ijvklitatem eiua] om. k

NATUR. QUAEST. LIB. m. 24. 25. 119

eias, qna caluere^ materiae. quod ne accidere mireris,
vivae calci aqnam infnnde: fervebit.

25. Qnaedam aquae mortiferae snnt nec odore no- l
tabiles nec sapore. circa Nonacrin in Arcadia Styx
5 appellata ab incolis advenas fallit; quia non facie, non
odore suspecta est: qualia sunt magnomm artificum
venena^ quae deprehendi nisi morte non possunt. haec
autem; de qua paulo ante rettuli, aqua summa celeritate
cormmpit, nec remedio locus est^ quia protinus hausta

10 duratur, nec aliter qnam gypsum sub umore con-
stringitur et alligat viscera. est item noxia aqua in 2
Thessalia circa Tempe, quam et fera et pecus omne
devitat: per ferrum et aes exit, tanta vis ifli est etiam
dura mordendi; nec arbnsta quidem ulla alit et her-

15 bas necat. quibusdam fluminibus vis inest mira; alia 3
enim sunt, quae pota inficiunt greges ovium intraque
certum tempus, quae faere nigro^, albam ferunt lanam,
quae albae venerant, nigrae abeunt. hoc in Boeotia
amnes duo efficiimt, quorum alteri ab effectu Melas

30 nomen est: uterque ex eodem lacu exeunt diversa fac-
turi. in Macedonia quoque, ut ait Theophrastus, 4

21 Theophrastus : inter fragm. W. deest.

3 odore JET] ore || 4 Nonacrin Fortun.] nonacrinum |
archadia stix trad. \\ 6 artificum] -cium q \\ 7 deprehendil de-
prendi LP || 8 retuli trad. || 9 est] ante remedio d || 10 dura-
tur] durat <f \ gipsum — 11 uiscera] gypsum constringit et
alligat humore <f \\ 11 item Skutsch] autem | noxia] et noxia
cf II 13 exit] transit d | illi est] est illi £T, illi inest J \\
14 nec] ne Gertz \ ulla quidem coll. q \\ 15 inest] est OPT ut
est J^K I alia] respondet quosdam p. 120, 8 \\ 17 certum
breue 6 | fuere] fuerunt JE j nigr(a)e nT] nigra || 18 uenerant
ueniunt if uenerunt aut l. 17 fuerant Gertz \ hoc B<P] haec
A £ I boeotia] boetia {e) ^ boetica s T || 19 duo amnes coU. 6 \
amnes] annes FPT | Melas] cf. Vitruv. VIII 3, 14 \\ 20 uterque]
cf. Kiihner II § 9, 2. utrique A utraque E utrumque F |
21 theofrastus "FX

120 L. ANNAEI SENECAE

qui facere albas oves volunt, <(ad Haliacmonein^ ad-
ducunt, quem ut diutius potavere, non aliter quam in-
fectae mutantur; at si illis lana opus fuit puUa, paxa-
tus gratuitus infector est: ad Peneion eimdem gregem
appellwnt. auctores honos habeo esse in Galatia flumen, 5
quod idem in omnibus efficiat, esse in Cappadocia,
quo poto equis nec ulli praeterea animali color mute-

6 tur et spargatur albo cutis. quosdam lacus esse, qui
nandi imperitos ferant, notum est: erat in Sicilia, est
adhuc in Syria stagnum, in quo natant lateres et mergi 10
proiecta non possunt, licet gravia sint. huius rei palam
causa est: quamcumque vis rem expende et contra
aquam statue, dummodo utriusque par sit modus: si
aqua gravior est, leviorem rem, quam ipsa est, fert,
et tanto supra se extollet, quanto erit levior; graviora 15
descendunt. at si aquae et eius rei, quam contra pen-
sabis, par pondus erit, nec pessum ibit nec extabit sed
exaequabitur aquae et natabit quidem sed paene mersa
ac nulla eminens parte.

6 Hoc est, cur quaedam tigna supra aquam paene so
tota efferantur, quaedam ad medium submissa sint.

1 qui] amnis est ad quem qui £T est fiumen ad quod qui
(qui om, e) A \ uolunt oues albas coll. 6 \ ad Haliacmonem
add. Ge,, cf. PUn. H.N. 31,14 item in Macedonia qui velint
sibi candida nasci ad Haliacmonein ducere, qui nigra aut
fmca ad Axium. || 3 si illisl sullis AP fullis BL | fuit] sit d \\

4 ad] et ad d I peneion] Ceronem Harduinus ad Plin. 31, 13 ||

5 appellunt FZ] appellant | bonos Gronov.] Posidonium, puto,
habebat vel luibam, aut Sotionem (cf. Bergk, op. II 309, 7), nouos
<J^d bono uos Z | esse] post galatia fX || 6 omnibus] sc. ani~
malibm, ouibus dETZ, cf. Plin. 31, 14 idem omnia fusca
nasci . . quibusdam in locis dicit. \ esse] est et £T | capadocia
trad. II 8 spargatur] -gitur 6£ j albo B<J^] alba Af || 9 est
poster.] et est Be est et A£ || 10 syria A££FPT] siria BHOZ ||
11 palam ^Z] post causa eX om. 6q || 12 uis rem] uim re-
rum 6 II 14 fert] feret d \\ 15 extollet ^kZ] -lit dL^o || 16 de-
scendunt JE] -dent ^ \ aquae] aqua q || 18 exaeq?) equabi-
tur 6 0^ I aqu(a)e A<J^] aq £P aqua B(£) | et] sed P nec T ||

20 tigna] stagna, O^F tinna J*K l 21 efferantur^^ hinc cetera

NATUR. QUAEST. LIB. m. 26. 121

quaedam ad aequilibrium aquae descendant. namque
cum utriusque pondus par est, neutra res alteri cedit,
graviora descewdunt, leviora gestantur. grave autem
et leve est non aestimatione nostra, sed comparatione

5 eius, quo vehi debet. itaque ubi aqua gravior est 7
hominis corpore aut saxo, non sinit id, quo non vin-
citur, mergi: sic evenit, ut in quibusdam stagnis ne
lapides quidem pessum eant. de solidis et duris loquor.
sunt enim multi pumicosi et leves, ex quibus quae

10 constant insulae in Xt/dia^ natant: Theophrastus est 8
auctor. ipse ad CutiZias natantem insulam vidij et
alia in Vadiwowis lacu vehitur (lacus in Sta^iewsi est).
CutiZiarum insula et arbores habet et herbas nutrit:
tamen aqua sustinetur et in hanc atque illam partem

15 non vento tantum sed aura impellitur, nec umquam
illi per diem ac noctem uno loco statio est: adeo mo-
vetur levi flatu. huic duplex causa est: aquae gravitas 9
medicatae et ob hoc ponderosae, et ipsius insulae ma-
teria vectabilis; quae non est corporis solidi, quamvis

20 arbores alat. fortasse enim leves truncos frondesque
in lact* sparsas pinguis umor apprehendit ac vinxit.
itaque etiam si qua in illa saxa sunt^ invenies exesa 10

10 Theophrastus: inter fragm, W. deest.

l. III et l. IV a om. ^(^), sed efferantur add. Chisiani Vat. 2
Prag.^, ex ^{9) pendet e iam ri nom. \\ 2 p. par est <P] par
est p. ^ I n. res] cf. haec res III pr. 16^ n. uis II 58, 2, neu-
traque fes 97 J^ || 8 descendunt ri\ decedunt HAZ decendunt
E(?)T discedunt F decidunt P || 5 eius] om. o || 6 corpore
(9y?)ETZ] corporis | saxo Skutsch'] saxi || 10 Lydia Hermol.
Barb. adPlin. H. N. 2, 209] india || 11 Cutilias Hermol.] cutillas |
uidi Fortu/n.] uado | et alia] ialia HT in alia Z italia P ||
12 Vadimonis Fort.] uadosis | lacus in] alia in lacu Hermol.
aut Fortun., fort. 1. in agro Ge. \ Statoniensi Hermol. Barh.
sec.Plin.] statione uisi (nisi gEFJ*Z tusi T) <P || 13 cutilia-
rum Hermol.] cutillarum {| 15 impellitur FA] comp. || 18 et k]
om. S^qZ I materia] om. EJ*T | 21 lacu {rj[)OZ Pinc.\ lacus (J^
22 exesa FH^AZj aquosa EH^3^q

122 L. ANNAEI SElNlECAE

et fistulosa, qualia sunt quae duratus umor efficit,
utique circa medicatorum fontium rivos, [quae] ubi
purgamenta aquarum coaluerunt et spuma solidatur:
necessario leve est, quod ex ventoso inanique concre-

11 tum est. quorundam causa non potest reddi: quare 5
aqua Nilotica fecundiores feminas faciat, adeo ut qua-
rundam viscera longa sterilitate praeclusa ad concep-
tum relaxaverit; quare quaedam in Lycia aquae con-
ceptum feminarum custodiant, quas solent petere, qui-
bus parum tenax vulva est. quod ad me attinet, pono 10
ista inter temere vulgata. creditum est quasdam aquas
scabiem afferre corporibus, quasdam Yiiiliginem et foe-
dam ex albo varietatem, sive infusa sive pota sit:
quod vitium dicunt habere aquam ex rore coUectam.

12 quis non gravissimas esse aquas credat, quae in cry- 15
stallum coeunt? contra autem est: tenuissimis enim
hoc evenit, quas frigus ob ipsam tenuitatem facillime
gelat. unde autem fiat eiusmodi lapis, apud Graecos
ex ipso nomine apparet: TCQvdtakXov enim appellant
aeque himc perlucidum lapidem quam illam glaciem, 20
ex qua fieri lapis creditur. aqua enim caelestis mini-
mum in se terreni habens cum induruit, longioris fri-
goris pertinacia spissatur magis ac magis, donec omni
aere excluso in se tota compressa est et umor, qui
fuerat, lapis effectus est. 25

1 26. Aestate quaedam flumina augentur ut Nilus,
cuius alias ratio reddetur. Theophrastus est auctor,

27 Theophrastus: inter fragmenta W. deest.

2 qu(a)e] del. Ge. quare Haase, <(8tagna> riuosque SkiUsch \\
3 coaluerunt vulgo] colluerunt || 8 LyciaJ licia ^ | aquae
. . 9 custodiant] aqua . . custodiunt l (?) || 12 uitiliginem
vulgo] uituliginem T uitii (uiciis X ?) legem ^ om. £ || 13 siue
p.] seu p. Skutsch \\ 15 grau.] crassissimas Gertz \\ 15/19 cri-
stallum bis trad. \\ 18 eius] Huius F || 21 minimum] nimium
JL(var. lect. in JK) || 27 alias . . reddetur] l. IV a cap. 1 \ Th.]
teoAnstus X

NATUR. QUAEST. LIB. m. 26. 26. 123

in Ponto quoque quosdam amnes crescere tempore
aestiyo. quattuor esse iudicant causas: aut quia tunc
maxime in umorem mutabilis terra sit, aut quia ma-
iores in remoto imbres sint, quorum aqua per secretos

5 cuniculos reddita tacite suffanditur. tertia: si crebrio- 2
ribus ventis ostium caeditur et reverberatur fluctu,
amnis resistit, qui crescere videtur, quia non eflundi-
tur. quarta siderum ratio est: haec enim quibusdam
mensibus magis urgent et exhauriunt flumina; cum

10 longius recesserunt, minus consumimt atque trahunt:
ita quod impendio solebat, id incremento accidit. quae- 3
dam flumina palam in aliquem specum decidunt et
sic ex oculis auferuntur. quaedam consumuntur pau-
latim et intercidunt; eadem ex intervallo revertun-

15 tur recipiuntque et nomen et cursum. causa mani-
festa est: sub terra Yacat locus, onmis autem natura
umor ad inferius et ad inane defertur: illo itaque
recepta flumina cursus egere secreto; sed cum pri-
mum aliquid solidi, quod obstaret, occurrit, perrupta

20 parte, quae minus ad exitum repugnavit, repetiere cur-
sum suum.

2 — 4 cf. Aetnae v. 128 sq. diversos emittat terra canales,
hospitium fluvium. \\ 11 — 14 et 20 cf. Aetnae v. 12S sqq. (supra
p. 114 eocscripti) \\ 10—14 cf Aetnae v. 116 sqq.

non est hic cau^sa docenda,
dum stet opus causae. quis enim non credit inanis
esse sinu^ penitus (cf. p. 110), tantos emergere fontes
cmn videt ac totiens uno se mergere hiatu?

2 esse] post iudicant 97 T | aut] ut J^K quae ut P | iudi-
cant] fort. iudicat cum g* Ge. || 5 suff.l superfunditur X ||
6 ostium] hostium codd. pleriqus || 7 resistitl restitit lyFA ||
8 siderum] post r. est riX ante est F || 10 tranunt] extrahunt
Skutsch II 11 ita] itaque «yET j impendio] impendi Koeler, -di
iis Madv. \ accidit] accedit E (| 12 aliquem] aliquam k \ dec.]
incidunt q || 16 uacat Fortun. (?)] uagatur [ locus"^ lacua ET i^
20 repu^auiy -abat gZ

124 L. ANNAEI SENECAE

4 sic ubi terreno Lt/cus est potatus hiatu,
existit procul hinc alioque renascitur ore.
sic modo combibitur, tacito modo gurgite lapsus
redditur Argolicis ingens Erasinus in undis.

idem et in Oriente Tigris facit: absorbetur et deside- 5
ratus diu tandem longe remoto loco, non tamen dubius

6 an idem sit, emergit. quidam fontes certo tempore
purgamenta eiectant, ut Arethusa in Sicilia quinta
quaque aestate per Olympia. inde opinio est Alpheon
ex Achaia eo usque penetrare et agere sub mare cur- 10
sum nec ante quam in Syracusano litore emergere,
ideoque his diebus, quibus Olympia sunt, victimarum

6 stercus secundo traditum flumini illic redundare. hoc
et a te creditum est, ut in prima parte <(dixi>, Lucili
karissime, et a Vergilio, qui alloquitur Arethusam: 15

sic tibi, cum fluctus subter labere Sicanos,
Doris amara suas non intermisceat undas.

Est in Chersoneso Rhodiorum fons, qui post magnum
intervallum temporis foeda quaedam turbidus ex intimo

1—4 Ov. Met. XV 273— 276 \\ 8 hinc [Arist.J de mir. ausc,
186 II 14 Lucil. : FPB p. 363 B. \\ 16 sg. Verg. Ecl. 10, 4 sq.

1 Lycus vel potius Hcus Ov. codd.] lacus ^ locus L (corr. ?) Z |
potatus] epotus Ov. codd. \\ 2 hinc] huic X \\ 3 c(om)b. Z Ov.
codd.] cum b. | tacito] tecto vel toto Ov. codd. || 4 undis]
aruis Ov. codd. \\ 5 in or.] moriente AT || 6 non — 7 tempore]
om. ^E II 7 emergit] emersit FA || 8 eiectant] -at lyET j et 15
Areth. EJKL] aretus. H^Z || 10 mare] mari Skutsch \\ 11 Syr.]
sirac. codd. plerique \ litore vel littore trad. || 12 ideoque] iam-
que X II 14 creditum] traditum vulgo \ ut in prima parte]
parte om. -d*, [utl in pbemate Mur. ut in poemate vulgo, ut
(sc. extat) in pnmo Schultess co^il. III 1,1, ut in prooemio
apparet Kroll, dixi add. Ge. || 15 kar.] ^e <J^ carissime Z
uerg. Z] uirgiUo ^ || 17 amara] amata q { suas . . undas'
suam . . undam Verg. codd. \\ 18 chersoneso J*Z] -nesso ^
cbernorensio A | rhod.] thodiorum q || 19 turbidus] turbini-
bus ST

NATUR. QUAEST. LIB. IIL 26. 125

fdndat, donec liberatus eliquatusque est. hoc quibus- 7
dam locis fontes faciunt, ut non tantum lutum sed
folia testasque et quicquid putre iacuit expellant. ubi-
que autem facit mare^ cui haec natura est^ ut omne

5 immundum stercorosumque litoribus impingat. quae-
dam vero partes maris certis temporibus hoc faciunt,
ut circa Messenen et Mylas fimo quiddam simile tur-
bulentae [a]vis mare profert fervetque et aestuat non
sine colore foedo, unde illic stabulare Solis boves fabula

10 est. sed difficilis ratio est quorundam, utique iihi tem- 8
pus eluviei, de qua quaeritur, [in]observatum sed in-
certum est. itaque proxima quidem inveniri et vicina
non potest causa; ceterum publica est illa: omnis
aquarum stantium clausarumque natura se purgat. nam

15 in his, quibufl cursus est, non possunt vitia consistere,
quae secunda vis defert et exportat; illae, quae non
emittunt quicquid insedit, magis minusve aestuant.
mare vero cadavera stramentaque et naufragorum reli-
qua similia ex intimo trahit, nec tantum tempestate

20 fluctuque sed tranquillum quoque placidumque pur-
gatur.

6 — 10 cf. Flin. H. N. 2, 220 omnia plenilunio niaria pur-
gantur^ quaedam et stato tempore: circa Messanam et Mylas
fimo similia expuuntu/r in litus purgamenta, unde fabula e^sty
Solis boves ihi stabulari.

5 iinpingat] im-
Messanam vulao 1

1 fundat] fort, fimdit Ge. cf p. 126, 7
jjingnat F(J*)L*Z impugnat k || 7 messene^m)]
mylas] vel milas trad. \ fimum] fimo Plin, Fortun. \ quiddam
FH] quidem <3^, quoddam Bong. \ simile] sil'e ^ similem
Memm. \\ 8 turbulentae uis Ge.'] -t(a)e auis <3^ -ti auis Z -tum luis
Fortun., purgamentum J?ow^. -tis aquisjffoa^e^ cf. VII8,3causis
turhulentis, -te saeviens Leo \ (a^estuat] exestuat EHJ*Z* ||
9 colore] calore q Alb. M. odore vulgo, fort. recte \ stabulare]
-lari ET || 10 quoru(m)dam] sc. fontium \ ubi ET] inibi {vel
nubi) II 11 eluuiei Ge.] eius uel <3^ eius rei ET | obs. sed Fortim.]
inobseruatum sed ^ inobs. uel EOT || 13 onmis] fort. omnium
Ge. II 18 stramenta] ramenta G. MiiUer, instrumenta Bossbach,
uestimenta Skufsch \ naufragorum] naufragiorum Haupt [ reli-
qua] reliquiis Forttm.

126 L. ANNAEI SENECAE

1 27. Sed monet me locus, ut quaeram, cum fatalis
dies diluvii venerit, quemadmodum magna pars terra-
rum undis obruatur: utrum oceani viribus fiat et ex-
temum in nos pelagus exurgat, an crebri sine inter-
missione imbres et elisa aestate hiems pertinax im- 5
mensam vim aquarum ruptis nubibus deiciat, an flumina
tellus largius fundat aperiatque fontes novos, sn non
sit una tanto malo causa sed omnis ratio consentiat
et simul imbres cadant flumina increscant maria sedi-
bus suis excita pereurrant et omnia uno agmine ad lo

2 exitium humani generis incumbant. ita est. nihil
difficile naturae est, utique ubi in finem sui properat.
ad originem rerum parce utitur viribus dispensatque
se incrementis fallentibus: subito ad ruinam toto im-
petu venit. quam longo tempore opus est, ut con- is
ceptus ad puerperium perduret infans, quantis laboribus
tener educatur, quam diligenti nutrimento obnoxium
novissime corpus adolescit — at quam nullo negotio
solvitur! urbes constituit aetas, hora dissolvit; mo-
mento fit cinis, diu silva; magna tutela stant ac vigent «o

3 omnia, cito ac repente dissiliunt. quicquid ex hoc
statu rerum natura flexerit, in exitium mortalium satis
est. ergo cum affuerit iUa necessitas temporis, multas
simul fata causas movent. neque enim sine concus-
sione mundi tanta mutatio est, ut quidam putant, inter 25

4 quos Fabianus est. primo immodici cadunt imbres
et sine ullis solibus triste nubilo caelum est nebt^laque
continua et ex umido spissa caligo numquam exiccan-

26 Fdbianus: cf. Zeller III 1, 677.

2 diluuii] diluui Skutsch \\ 8 occeanus codd. plerique ut
semper \ ext(er)nuin] extremum E || 4 exurgat] insurgat gT ||
7 an non Gertz] aut non || 10 perc.] procurrant Gertz \\ 11 exi-
tium] exitum gFA || 12 est] s. l. X \ sui] suum E^ || 14 se
HJ*L*MPZ] om. EEAT || 15 uenit] ueniet Skuti<ch \\ 17 tenerl
tenet Ji \\ 22 exitium] exitum ijX \ mortalium] om. k {| 23 multasj
multa 97E II 24 neque] nec 97 E || 25 mundi t. mut.] mutatio
(om. mundi) t&nta, q || 27 nebula vulgo ex g] nubila

NATUR. QTJAEST. LIB. m. 27. 127

tibus yentis. inde vitium satis est, segetum sine fruge
surgentium marcor. tunc corruptis, quae seruntur manu,
palustris onmibus campis herba succrescit. mox in- 5
iuriam et validiora sensere: solutis quippe radicibus

5 arbusta procumbunt, et vitis atque omne virgultum
non tenetur solo, quod moUe fluidumque est. iam
nec gramina aut pabula laeta aquis sustinet: fame
laboratur et manus ad antiqua alimenta porrigitur,
qua ilex est et quercus, excutitur et quaecumque in

10 arduis arbor commissura astricta lapidum stetit. labant 6
ac madent tecta, et in imum usque receptis aquis fun-
damenta desidunt, ac tota humus stagnat. frustra titu-
bantium fultura temptatur: omne enim firmamentum
in lubrica figitur et lutosa humo, nihil stabile est.

15 postquam magis magisque ingruunt nimbi et con- 7
gestae saeculis tabuerunt nives, devolutus torrens altis-
simis montibus rapit silvas male haerentes et saxa
revolutis remissa compagibus rotat, abluit viUas et
intermixtos dominis greges devehit, vulsisque minoribus

20 tectis, quae in transitu abduxit, tandem in maiora vio-
lentus aberrat, urbes et implicitos trahit moenibus suis
populos, ruinam an naufragium querantur, incertos
(adeo simul et quod opprimeret et quod mergeret venit);
auctus deinde processu aliquo^ in se torrentibus raptis

10/11 cf. Lucani Fhars. IV 89 castra labant, alto restagnant
flumina vallo \\ 17/9 cf. id. 100 sq. absorbsit penitus rupes ac
tecta ferarum detulit atque ipsas hausit.

7 pab. laeta] cf. Lucr. 2^ 311 \ aquis] aruis Skutsch \
sastinet] sc. solum, -nent F Madv. \\ 8 antiqua al.] sc. glandes ||
9 qna] quia ^yHP quare A, om. Z Leo \ est] om. L*Z Fortun.
Madv. Leo \ in a.] in hi(i)s a. «^EJ^T || 13 fultura] fulta Z
fultuin T II 14 lubrica Ge,'\ lubrico | et] in add. E || 15 ingruunt]
ingruerunt T Walddstel, sed cf. Kiihner II § 31, 3 \ nimbi
ingr. (congruunt if) coU. lyE || 18 revolutis] resolutis Z ut Gron.
coni. II 19 d(omi)nis] dms OP Mem,m. demens T || 22 an (9y?)EHTZ]
aut gPAP II 24 aliquot Gron.\ aliquo ^ aliisque Madv. obliquo
G. Miiller

128 L. ANNAEI SENECAB

plana passim populatur; novissime in materia magna
:8 gentium clarus onustusque diffunditur. flumina vero
suapte natura vasta et tempestatibus rapida alveos re-
liquerunt. quid tu esse Rhodanum, quid putas Rhenum
atque Danuvium, quibus torrens etiam in canali suo 5
cursus est, cum superfusi novas sibi fecere ripas ac
5 scissa humo simul excessere alveo? quanta cum prae-
cipitatione volvuntur, ubi per campestria fluens Bhenus
ne spatio quidem languidus sed latissimas velut per
angustum aquas impelUty cum Danuvius non iam radices lo
nec media montium stringit sed iuga ipsa soUicitat
ferens secum madefacta montium latera rupesque dis-
iectas et magnarum promontoria regionum, quae fun-
damentis laborantibus a continenti recesserunt, deinde
non inveniens exitum (omnia enim ipse sibi praeclu- 15
serat) in orbem redit, ingentemque terrarum ambitum
10 atque urbium uno vertice involvit. interim permanent
imbres, fit caelum gravius ac sic diu malum ex malo
colligit: quod olim fuerat nubilum, nox est et qui-
dem horrida ac terribilis intercursu luminis diri. crebra 20
enim micant fulmina, procellaeque quatiunt mare tunc
primum awctum fluminum accessu et sibi angustum:

4 cf. Lucani Phars. IV 116 sq. hos campos Rhenm inundet,
hos Bhodanus. || 21 cf. Lucani Phars. IV 77 sq. nec servant ful-
mina flammas, quamvis crebra micent.

1 in m. in.] in maceriam magnam £ in ruina m. Fortun.
in miseriam magnam Haase, immersarum magna ui Schultess,
minatio m. Ge. \\ 2 clarus] elatus E, latus Ge. \ onustus] ho-
nustus codd. plerique || 3 rapida] rapta 9yEJ*T || 4 rhod.
(E)JKH*L*] rodanum | rhenum (E)HZ] x&nxaix similiterque 1.8^
5 danubium e* sim, 10 trad. || 6 superfusi T] -fuse ^ -fuisse Z {
10 impellit Michaelis^ i(m)plet <P impluit Z | non iam] non-
dum X (?) II 12 madef.] labefacta Pinc. fort. recte || 13 promont.]
promuntoria EZ || 14 laborantibus] labantibus Haase, labe
ruentibus G. Miiller \\ 15 sibi ipse coU. riZ sibi s. l. P || 16 que
-d-AZ] ow. ^Eo II 17 permanent] -manant ijTaase || 18 sic] si ^Fi, |
diu] dum Kroll \\ 19 coUigit] coUigitur ET || 21 fulm.J flumina
^K^OPZ II 22 auctum ET] actum

NATUR. QUAEST. LIB. m. 27. 129

iam enim promovet litus nec continetur suis finibus;
ideo prohibentwr exire torrentes aguntque fluctum retro,
pars tamen maior ut maligno ostio retenta restagnat
et agros in formam unius laci redigit. iam omnia, 11

6 qua prospici potest, aquis obsidentur: omnis tuniulus
in profando latet et immensa ubique altitudo est. tan-
tum in summis montium iugis vada sunt: eo in ex-
celsissima cum liberis coniugibusque fugerunt actis
ante se gregibus. diremptum inter miseros commercium

10 ac transitus, quoniam quicquid summissius erat, id
unda complevit: editissimis quibusque adhaerebant re- 12
liquiae generis humani, quibus in extrema perductis
hoc unum solacio fuit, quod transierat in stuporem
metus. non vacabat timere mirantibus; nec dolor qui-

15 dem habebat locum, quippe vim suam perdit in eo,
qui ultra sensum mali miser est. ergo insularum modo 13
eminent 'montes et sparsas Cycladas augent*, ut ait
ille poetarum ingeniosissimus egregie, sicut illud pro
magnitudine rei dixit

20 omnia pontus erat, deerant quoque litora ponto,

ni tantum impetum ingenii et materiae ad pueriles
ineptias reduxisset:

nat lupus inter oves, fulvos vehit unda leones.

4/5 cf, Lucan. IV 99 sq. iam tumxdi collesque latent, iam
flumina cuncta condidit una palus || 17 Ov. Met. II 264 || 20 Met.
1 292 II 23 Met. I 304

2 ideo (vel sic) Ge.] sed (vel set) | prohibentur Leo] pro-
hibent || 3 ostio Z] hostio || 4 formam lyE] forma | lacij cf. Neue
J« p. 781, Leo de Statii sUvis 1892 p. 15, CIL VI 1297, lacus
L*Z II 5 iiua] qu(a)e lyP quam OZ || 7 eo in Ge.] in ea ^
ea del. Madvig, contra excelsissima del. Haase \\ 8 coniug.l
cum iug. X II 9 diremptum T Fortun.] direptum || 12 extrema]
-mum X II 14 nec Xq] ne ly-d-Z, cf. KUhner II § 157,8 \\ 15 suam
uim coll. "EX II 17 cicladas trad. \\ 20 erat ^ et Ov. codd. N/l
cf. Verg, ecl. 8, c8; Gell. 19, 9, 13 (Leo), erant £ et Ov. codd.
M (man. rec.) e || 21 ni] nisi ijE

Sbnecaii natvraIj. quaest. ed. Gexcke. '^

130 L. ANNAEI SENECAE

14 non est res satis sobria lascivire devorato orbe terra-
rum. dixit ingentia et tantae confusionis imaginem
co^cepit, cnm dixit:

expatiata ruunt per apertos flumina campos,

. . . pressaeque labant sub gurgite turres. 5

magnifice haec, si non curaverit, quid oves et lupi
faciant. natari autem in diluvio et in illa rapina po-
test? aut non eodem impetu pecus omne, quo raptum
16 erat, mersum est? concepisti imaginem, quantam de-
bebas obrutis omnibus terris caelo ipso in terram 10
ruente — perfer: scies, quid deceat, si cogitaveris
orbem terrarum natare.

1 28. Nunc ad propositum revertamur. sunt qui
existiment immodicis imbribus vexari terras posse, non
obrui; magno impetu magna ferienda sunt; faciet pluvia 15
segetes malas, fructum grando decutiet, intumescent

2 rivis flumina, sed resident. quibusdam placet moveri
mare et illinc causam tantae cladis accersere. non
potest torrentium aut imbrium aut fluminum iniuria
fieri tam grande naufragium? ubi instat illa pernicies 20
mutarique humanum genus placuit, fluere assiduos im-
bres et non esse modum pluviis concesserim, suppressis
aquilonibus et flatu sicciore austris nubes et amnes
abundare. sed adhuc in damna profectum est:

4/5 Ov. Met. I 285 et 290 || 24 sed . . . estj versus vulgo
falso perhibetur

3 concepit Kroll et Barthel conl. l. 9] cepit || 5 labant] latent
FA(?) et Ov. II 8 aut] an T | onine] om. ET || 10 terram gE] terra H
11 perferl profer A(?) || 14 existiment H^Z] -mant lyEJl || 17 riuis]
nimbis Joh. Muller \ moueri] mouere Haase, sed cf. § 7 deo
uisum ordiri meliora, uetera finiri. \\ 18 accersere ffK^XZ]
accessere E(>, cf BUcheler M.Bh. 39, 444, accenaere H* accen-
dere F || 21 humanum] hominum H^A hom. hum. J genus
hum. coll. 97 T II 23 auBtris] austri Skutsch \ nubes et anines
(annes ^)] imbres et imbres FA nubes et imbres et amnes s
rufyo II 24 dam(p)na] dam(p)num YX

NATUR. QUAEST. LIB. in, 27. 28. 131

sternuntnr segetes et deplorata colonis

vota iacent longique perit labor irritus anni.

non laedi terrae debent sed abscondi. denique cum 3
per ista prolusum est, crescunt maria, sed super soli-

5 tum, et fluctum ultra extremum tempestatis maximae
vestigmm mittunt; deinde a tergo rentis surgentibus
ingens aequor evolvunt, quod longe a conspectu veteris
litoris frangitur. deinde ubi litus bis terque prola-
tum est et pelagus in alieno constitit, velut admoto

10 malo comminus procurrit aestus ex imo recessu maris.
nam ut aeris ut aetheris, sic huius elementi larga 4
materia est multoque in abdito plenior. haec fatis
mota, non aestu (nam aestus fati ministerium est),
attollit vasto sinu fretum agitque ante se. deinde in

15 miram altitudinem erigitur et illis tutis hominum re-
ceptaculis superest. nec id aquis arduum est, quoniam
aequo terris fastigio ascendww^. si quis excelsa perlibret, 5
maria paria sunt: nam par undique sibi ipsa tellus est
(cava eius et plana [eiusj inferiora sunt, sed istis f a deo

20 in rotundum orbis aequatus est), in parte autem eius
et maria sunt, quae in unius aequalitatem pilae coeunt.
sed quemadmodum campos intuentem quae paulatim
devexa sunt fallunt, sic [cum] non intellegimus cur-
vaturas maris et videtur planum quicquid apparet. at

Isq. Ov. Met 1 272sci.

4 prolusum] proclusum Xq perl. i^ || 6 surg.] fort. urgen-
tibus Ge. conl. premit a tergo III praef. 1 || 7 euoluunt] -uit q
{F^T Memm.) \ ueteris] interioris q antiqui Z || 8 terque] om.B.
uel ter E ter 7f{?) \\ 10 c(om)minus] vel c(om)munis vel cum
minus trad,, cominus FHL || 15 illisj illinc Kroll \\ 17 ascen-
dunt Gron.] ascendet || 19 et plana] fort. et(iam) planis Ge. \
eius] om. "EX, editis Schultess \ sunt inf. coll. X | istis] totus
Schultess I a deo] vel adeo trad. num ipsi[s] alveo ? || 21 uniusj
uniuersam Schultess falso || 23 cum] om. T enim g, potes inter-
dum, tantum (conl. II 1,4) corr. \ 7,^. ^\\ om.1» 'o-wX^o

132 L. ANNAEI SENECAE

illud aequale terris est ideoque, ut effluat, non magna

mole se tollet, dum satis est illi, ut supra paria veniat,

. leviter exsurgere; nec a litore, ubi inferius est, sed a

6 medio, ubi ille cumulus est, defluit. ergo ut solet
aestus aequinoctialis sub ipsum lunae solisque coitum 5
omnibus aliis maior undare, sic hic, qui ad occupandas
terras emittitur, solitis maximisque violentior plus aqua-
rum trahit nec, antequam supra cacumina eorum, quos
perfusurus est, montium crevit, devolvitur. per centena
milia quibusdam locis aestus excurrit innoxius et ordi- 10
nem servat (ad mensuram enim crescit iterumque de-
crescit): at illo tempore solutus legibus sine modo

7 fertur. ^qua ratione?' inquis: eadem, qua conflagratio
futura est. utrumque fit, cum deo visum ordiri me-
liora, vetera finiri. aqua et ignis terrenis dominantur, 15
ex his ortus et ex his interitus est: ergo quandoque
placuere res novo^ mundo, sic in nos mare emittitur
desuper, ut fervor ignisque, cum aliud genus exitii
placuit.

1 29. Quidam existimant terram quoque concuti et so
dirupto solo nova fluminum capita detegere, quae am-
plius ut e pleno profundant. Berosos, qui Belum inter-
pretatus est, ait ista cursu siderum fieri; adeo quidem
affirmat, ut conflagrationi atque diluvio tempus assignet:
arsura enim terrena contendit, quandoque omnia si- 25
dera, quae nunc diversos agunt cursus, in Cancrum

22 cf. Aetnae v. 122 et trahat ex pleno quod fartem con-
trahat amnem. \ Berosi fr. 21 FHG II 510

1 aequale] immo aequalius || 2 se] oni. PZ | toUet] tollit
EF^ I dmn] uerum Ge. \ paria] maria EJ^K || 3 exsurg.] vel
exurgere trad. || 4 ille] illi Ge. \ solet] vel sol et trad. || 5 aestus]
ante sub T om. P || 9 deuolu.] peruoluitur q || 12 solutus] -tis F Jl ||
14 deo] adeo A || 17 nouae Fort.'] nouo || 18 desuper] post ut T
om. P I cum] cura k \ exitii] exiti Skutsch \\ 22 profandant]
-dantur Skutsch \ Berosos] -bub vulgo \ Belum Fortioi.] bellum ||
J^S qnandoquej quando EFT

NATUB. QUAEST. LIB. m. 28. 29. 133

convenerint (sic sub eodem posita vestigio, ut recta
linea exire per orbes omnium possit); inundationem
futuram, cum eadem siderum turba in Capricomum
convenerit. illic solstitium, hic bruma conficitur: mag-

5 nae potentiae signa^ quando in ipsa mutation^ anni
momenta sunt. et istas ego receperim causas (neque 2
enim ex uno est tanta pemicies), et illam, quae in
conflagratione nostris placet, hoc quoque transferendam
puto : sive animaZ est mundus sive corpus natura guber-

10 nabile ut arbores ut sata, ab initio eius usque ad exi-
tum quicquid facere quicquid pati debeat, inclusum
est. ut in semine omnis futuri hominis ratio com- 3
prehensa est et legem barbae canommque nondum
natus infans habet (totius enim corporis et sequentis

15 actus in parvo occultoque liniamenta sunt), sic origo
mundi non minus solem et lunam et vices sidemm et
animalium ortus quam quibus mutarentur terrena con-
tinuit. in his fuit inundatio, quae non secus quam
hiems quam aestas lege mundi venit. itaque non 4

20 pluvia istud fiet sed pluvia quoque, non incursu maris
<^seiy maris quoque incursu, non terrae motu sed terrae
quoque motu: omnia adiuvabunt naturam, ut naturae
constituta peragantur. maximam tamen causam ad se
inundandam terra ipsa praestabit, quam diximus esse

25 mutabilem et solvi in umorem. ergo quandoque erit 5
terminus rebus humanis, cum partes eius interire de-
buerint abolerive funditus totae, ut de integro totae
inides innoxiaeque generentur nec supersit in deteriora
praeceptor, plus umoris, quam semper fuit, fiet. nunc

1 conuenerint] -nerunt gX || 5 ipsa mutatione «rZ] ipsa
mutationes ^ ipsas mutationes Ge. || 8 hoc] i. e. huc, haec k \
transferendam Z] -dum || 9 siue] sine J^KP | animal Cudworth
(Koler p. 475), cf. II 1, 4] anima || 10 ut s.] et s. ET || 12 ho-
minis] ante futuri Jl post ratio g omnis q \\ 15 actus] partus
Ge. I liniamenta Z Fort.l -mento | 21 sed add. Lipsius \ motu]
motum P motus L^Z || 22 motu] orn. LZ || 24 inundandam]
-danda q || 25 quandoque] Walddstel ttActur "^ ^ y^^i5i>sjixs^ss^
om. X magister s' / fuit sempex coll. q

134 [L. ANNAEI SENECAE

enim elementa ad id, quod debetur, pensa sunt: aliquid
oportet alteri accedat, ut quae libramento stant, in-
aequalitas turbet. accedet umori; nunc enim habet,
quo ambiat terras, non quo obruat: quicquid illi ad-

6 ieceris, necesse est in alienum locum exundet. uide 5
ergo ne terra debeat minui, ut validiori infirma suc-
cumbat. incipiet ergo putrescere, dehinc laxata ire in
umorem et assidua tabe defluere. tunc exilient sub
raontibus flumina ipsosque impeti^ quatient; inde aura

7 tacta manabunt; solum omne aquas reddet, summi 10
scaturient montes. quemadmodum in morbum trans-
eunt sana et ulceri vicina consentiunt, ut quaeque
proxima terris fluentibus fuerint, ipsa eluentur stiUa-
buntque, deinde current, et hiante pluribus locis saxo
[per] fretum saliet et maria inter se componet. niliil 15
erunt Adria, nihil Siculi aequoris fauces, nihil Charybdis
nihil Scylla: omnes novum mare fabulas obruet et hic
qui terras cingit oceanus extrema sortitus veniet in

8 medium. quid ergo est? nihilominus tenebit alienos
menses hiems, aestas prohibebitur, et quodcumque terras 20
sidus exsiccat, compresso ardore cessabit. peribunt
tot nomina, Caspium et Rubrum mare, Ambrac^e et
Cretici sinus, Propontis et Pontus, peribit omne dis-

ISsq. cf. Anth. L. 31, 2 (FLM IV 69): Oceanus medium
venit in imperium.

1 aliquid] aliud 2. \\ 2 alteri] utri subaudi \ accedat] cedat
E II 3 (h)uinori] humor Z humor humori E | enim] om. X (?) ||
6 alienum] cf. l. 19: alienos menses \ vide . . ne] i. e. forsitan,
cf. Kiihner II § 189, 2 adn. 1 || 6 debeat minui Madv.] debeat
minus ^ habeat minus Fortun. debito habeat minus Bad-
stiibner || 9 impetu Fortun.^ impetus || 10 tacta] foH. tacti sc.
montes Ge. nisi omnia subaudire mavis \ omne solum coll. q ||
12 consentiunt] fort. contagium sentiunt Ge. \ quaeque . . ipsa]
sc. terrena \\ 14 deinde] dein Skutsch \ saxo] saxa q \\ 15 per
del. Madvig] par Haase, fort. perinde Ge., per hiatum Voss
meus II 16 unar. n. Sc.] caribdis nichil scilla trad. \\ 18 cingit]
scingit X (?) j in] om. q \\ 20 quodc.] quic(um)q(ue) F{q) quic-
qCuid) T II 22 ambracii] -aici ^ -ac\ Z \ 7,% Ct^\..\ ^«t^\<i.\ 1.

NATUR. QUAEST. LIB. m. 29. 30. 135

crimen; conftuidetur quicquid in suas partes natura
digessit. non muri quemquam^ non turres tuebuntur.
non proderimt templa supplicibus nec urbium summa,
quippe fugientes unda praeveniet et ex ipsis arcibus
5 deferet. alia ab occasu, alia ab oriente concurrent: 9
unus humanum genus condet dies. quicquid tam longa
fortunae indulgentia excoluit, quicquid supra ceteros
extulit, nobilia pariter atque adomata magnarumque
gentium regna pessundabit.

10 30. Sunt omnia, ut dixi , facilia naturae, utique 1
<(quae)> a primo facere constituit, ad quae non subito
sed ex denuntiato venit. iam autem a primo die mundi,
cum in hunc habitum ex informi unitate discederet,
quando mergerentur terrena, decretum est; et ne sit

15 quandoque velut in novo opere dura molitio, olim ad
hoc maria se exercent. non vides, ut fluctus in Ktora 2
tamquam <numquam)> exiturus incurrat? non vides,
ut aestus fines suos transeat et in possessionem terra-
rum mare induca^? non vides, ut illi perpetua cum

20 claustris suis pugna sit? quid porro? istinc, unde
tantum tumultum vides, metus est, e mari et magno
spiritu erumpentibus fluviis. ubi non umorem natura 3
disposuit, ut undique nos, cum voluisset, aggredi posset?
mentior, nisi eruentibus terram umor occurrit et, quo-

25 tiens nos aut avaritia defodit aut aKqua causa pene-
trare altius cogit, eruendi finis aliquando est. adice,
quod immanes sunt in abdito lacus et multum maris

2 quemquam] quemque lyET || 5 oriente] occidente k ||
8 adomata] num adulterata ? || 10 ut dixi] cap. 27, 2 \ utique
quae Muret.] utique ^ uti q(uae) X ut quae E || 11 ad quae]
atque iyL*Z || 13 discederet] sc. viundv^, -derent ET || 17 num-
quam add, Ge. \\ 19 inducat? FZ] inducatur gXQ inducant
(9y?)EHL* II 22 spiritu] impetu cod. Fal. \ non] oni. 2. \\ 25 aut]
ante au. Ge. post auaritia ^ aut (bis Z) au. nos coll. L^Z, del.
Gertz, auri Schultess, aut defodit del. Kroll \ aliqua] alia Ge. ||
26 cogit] coegit Gertz, qiiod reprob. Joh. Miiller \ eruendi Gertz\
eruenti ^, erumpendi Leo \ finis] f. is Gcrtz \ ali(\jiaa.da\ ^Ja.-
quido L^Z, in iiquido add. G. Muller

136 L. ANNAEI SENECAE

4 conditi/ multum fluminum per operta labentium. undi-
que ergo erit causa diluvio, cum aliae aquae subter-
fluant terras, aliae circumfluant, quae diu coercitae
vincent et amnes amnibus iungent, paludibus stagna.
omnium tunc mare ora fontium implebit et maiore 5
hiatu solvet. quemadmodum corpora nostra ad egestum
venter exhaurit, quemadmodum in sudorem eunt vires,
ita tellus liquefiet et aliis causis quiescentibus intra
se, quo mergatur, inveniet; sed magis omnia coitura

B crediderim. nec longa erit mora exitii: temptatur di- lo
velliturque concordia. cum semel aliquid ex hac idonea
diligentia remiserit mundus, statim undique ex aperto
et abdito, supeme ab infimo, aquarum fiet irruptio.

6 nihil est tam violentum, tam incontinens sui, tam
contumax infestumque retinentibus quam magna vis u
undae: utetur libertate permissa et iubente natura, quae
scindit circuitque, complebit. ut ignis diversis locis
ortus cito miscet incendium flammis coire properanti-
bus, sic momento se redundantia pluribus locis maria

7 committent. nec ea semper licentia undis erit, sed m
peracto exitio generis humani extinctisque pariter feris,
in quarum homines ingenia transierant, iterum aquas
terra sorbebit, terra pelagus stare aut intra terminos
suos furere coget, et reiectus e nostris sedibus in sua '
secreta pelletur oceanus et antiquus ordo revocabitur. ss

8 omne ex integro animal generahitar dabiturque terris
homo inscius scelerum et melioribus auspiciis natus.
sed illis quoque innocentia non durabit, nisi dum novi

1 conditi] condita X || 2 subterfiuant cod. Ops.] subterfluunt
S^qZ superfluunt X subinfluunt ij \\ 3 circumfiuant] -fluunt 37H ||
4 etj oni. Q I paludibus] paludes X (?) || 8 aliis] alienis Ge. ||
9 sed] si jyEJ* | coitura] ruitura Grmi. \\ 11 ex hac aliquid,
coll. VX I idonea] diutina Kroll \\ 16 unde trad. \\ 17 ortus
locis coll. FA II 18 miscet inc.] incmdia miscere Vergilianum
est II 19 pluribus locis] om. S^J* || 21 exicio FHL || 22 homines]
i. e. ingenia hominum. cf. p. 129, 13 \\ 23 terra p.] terram p.
iyF2(?)Z fort. auster p. Ge, || 24 et] num del. ? \ e] est k
ee (L^?)Z 11 26 generabitur Fortwn.^ glot\a.b\tvii ^ citift.W Z

NATUR. QUAEST. LIB. m. 30. -^ UB. IV a. PBAEF. 137

simt; cito nequitia snbrepit. virtus difficilis inventu
est^ rectorem ducemqne desiderat: at sine magistro
vitia discuntur.

NATUEALIUM QUAESTIONUM
LBBER IV A QUI PERTUR.

5 Liber secundus,

De Nilo.

[Praefatio.] Delectat te, quemadmodum scribis, l
Lucili virorum optime, Sicilia et officium procurationis
otiosae, delectabitque, si continere id intra fines suos

10 volueris nec efficere imperium, quod est procuratio.
facturum hoc te non dubito; scio, quam sis ambitioni
alienus, quam familiaris otio et litteris. turbam rerum
hominumque desiderent, qui se pati nesciunt: tibi tecum
optime convenit. nec est mirum paucis istud contingere 2

16 su^eriorum: nobis ipsi molesti sumus, si modo amore

8 cf. Sen. ep. 19, 5 tulit te longe a conspectu vitae saluhns
rapida felicitas, provinda et procmatio . . : maiora deinde officia
te excipient || 8/9 ibid. 22, 4 contentus esto negotiis, in quae de-
scendisti . . non est, quod ad ulteriora nitaris \\ 13 — 15 ibid. 21, 1
maximum negotium tecum habes. tu ttbi molestu^ es.

1 sutr.] surrepit H | diflF. xiirtus coU. X || 2 at T] et AP
etiam B^Z vulgo sed M |{ 4 liber quartus vulgo] cum libris III
et IVb conflatus sine numero fertur in A 1. septimus Esc.
(O III 2) 1. octauus EK*UT 1. decimus QH Esc. (N III 16)
LM, IVa inde ab Haasio secemiiur a IVb, 1. secundus Ge. cum
Diels II 6 de Nilo add. Ge. conl. III ,, 2 et IVa i, i || 7 Prae-
fatio vulgo add. \ delectat te] delectate A(?) || 9 otiosae vulgo]
ociose trad., negotiosae Ge. || 11 ambitioni] ambitiosi £F ||
12 ocio irad. \ hom. rerumque coll. EJK || 16 superiorum Ge.^
imperio si ^ in imperio, ^iFm^tun. in provincvla Leo^vcc:^^'»:^»'®^.
Erasmtis \ ipsi] ipaia X (?) ac Z om. "E \ «v\ del. Gte-.

140 L. ANNAEI SENBCAE

quo apertior est adulatio, quo improbior, quo magis
frontem suam perfricuit cecidit ali^am, hoc citius ex-
pugnat. eo enim iam dementiae venimus, ut qui parce

10 adulatur, pro maligno sit solebam tibi dicere Gallio-
nem, fratrem meum, quem nemo non parum amat; 5
etiam qui amare plus non potest, alia vitia non nosse^
hoc eum odisse. ab omni illum parte temptasti: in-
genium BxiBpicere coepisti omnium maximum et dignis-
simum, quod consecrari mallet quam conteri: pedes
abstulit; frugalitatem laudare coepisti, quae sic a nobis i»
resiluit, ut illos f nec habere nec damnare videatur:

11 prima statim verba praecidit; coepisti mirari comitatem
et incompositam suavitatem, quae illos quoque quos
transit abducit, gratuitum etiam in obvios meritum
(nemo enim mortalium uni tam dulcis est quam hicis
omnibus): cum interim (tanta naturalis boni vis est),
ubi artem simulationemque non redolet, nemo non im-
putari sibi bonitatem publicam patitur — hoc quoque
loco blanditiis tuis restitit, ut exclamares invenisse te
inexpugnabilem virum adversus insidias, quas nemo 10

12 non in sinum recipit. eo quidem magis hanc eius
prudentiam et in evitando inevitabili malo pertinaciam
te BXLspicere confessus es, quia speraveras posse apertis
auribus recipi, quamvis blanda diceres, quia vera dice-
bas; sed eo magis intellexit obstandum: semper enimss

8/9 cf. Aetnae v. 227 ingenium sacrare.

2 alienam Z] aliam | citius] potius (> || 3 ut . . . 4 sit vulao]
quod . . . fit II 3 parce] vel parte irad. || 4 solebam tibi] swe-
bant ibi q solebas mihi Pincian || 4 — 21] de distinctione cf.
Stud. I 157 !; 6 etiam] et k (?) | alia g Finc.'] talia || 8 suspi-
cere Z vulgo] suscipere || 9 conteri] interi k, consectari malles
{sic vulgo) q. contueri Schultess || 10 quae] qua vulgo \ nobis]
nostris moribus (maioribus L') L'Z, nouis moribus Haase, num-
mis Turn, saeculi moribus ScJwltess || 11 illos] opes, libidines,
inuidos temptavi \ hab.] havere Kroll \\ 13 quoque] (uel) propter
X II 17 ubi . . . redolet] ut {sic cn) . . . redoleat Fortun. \\ 20 inl
ui X J) 23 suspicere vulgo] suscipere ^ concipere A | sperau.J
superaueras X

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. PRAEF. 139

prehensus est, proficit, plus etiamnunC; si obiurgatus
est, si erubuit. futuros multos in persona tua Plancos
cogita et hoc non esse remedium tanti mali, nolle
laudari. Crispus Passienus, quo ego nil cognovi sub-

5 tilius in omnibus quidem rebus, maxime in distin-
guendis et curandis vitiis, saepe dicebat adulationi
nos non claudere ostium sed operire, et quidem sic,
quemadmodum opponi amicae solet: quae si impulit,
grata est; gratior, si efiEregit. Demetrium egregium 7

10 virum memini dicere cuidam libertino potenti facilem
sibi esse ad divitias viam, quo die paenituisset bonae
mentis. ^nec invidebo', inquit, 'vobis hac arte, sed
docebo eos, quibus quaesito opus est, quemadmodum
non dubiam fortunam maris, non emendi vendendique

16 litem subeant, non incertam fidem ruris, incertiorem
fori temptent, quemadmodum non solum facili sed
etiam hilari via pecuniam faciant gaudentesque de-
spolient.' He', inquit, 'longiorem Fido Annaeo iurabo 8
et Apollonio pycte, quamvis staturam habeas pitheci

20 cum Thraece compositi; hominem quidem non esse
uUum liberaliorem non mentiar, cum possis videri om-
nibus donasse, quicquid dereliquisti.' ita est, mi lunior: 9

9 Demetrii placitum deest apud Zellerum III l^ p. 767.

2 persona tua] provincia tua Fortun. personam tuam Fincian.
p. muta Leo, p. tuta Ge. praetorio tuo vel [in] personatos Boss-
bach II 5 rebus] fort. sed add. Ge. \\ 6 vitiis] uitis Skutsch \ adula-
tioni nos Muret.] adulationibus, c/1 Dial. 9, 1, 16 || 7 ost.] hostium
trad. I operire Mur^ aperire || 10 cuidam] quidam k || 12 in-
uidebo] inuideo X \ 13 qu(a)esito] cf. Cic. Farad. VI 46 \\
15 litem] aleam Muret. uicem Koler \ incertam fidem TZ] in-
certa fide || 18 He' inquit] fautorem quaestuosum iam alloquitur
adulator personatus \ Anneo n] an meo eo || 19 pycte] pictae vel
picte ^ pycta Fortun. nvTttri Ge. \ pitheci cum Kroll] thecisum
^•^•L^^^Z th®usum X, cum em. Lipsius, qui Threcis cum coni.:
(at cf. P. J. Meieri de glad. Bom. Bonn. 1881 p. 34.), nani cum
Friedldnder Sittengesch. Boms II ^ 485. | 20 Threce trad>, ct -ou^ci
scr. ]] 21 uUum qZ] illum |1 22 ini\ m\l^c:^\i\ '¥\l£'i^'^

140 L. ANNAEI SENBCAE

quo apertior est adulatio, quo improbior, quo magis
frontem suam perfricuit cecidit ali^am, hoc citius ex-
pugnat. eo enim iam dementiae venimus, ut qui parce

10 adulatur, pro maligno 5it. solebam tibi dicere Gallio-
nem, fratrem meum, quem nemo non parum amat^ $
etiam qui amare plus non potest, alia vitia non nosse,
hoc eum odisse. ab omni illum parte temptasti: in-
genium snspicere coepisti omnium maximum et dignis-
simum, quod consecrari mallet quam conteri: pedes
abstulit; frugalitatem laudare coepisti, quae sic a nobis lo
resiluit, ut illos f nec habere nec damnare videatur:

11 prima statim verba praecidit; coepisti mirari comitatem
et incompositam suavitatem, quae illos quoque quos
transit abducit, gratuitum etiam in obvios meritum
(nemo enim mortalium uni tam dulcis est quam hicis
omnibus): cum interim (tanta naturalis boni vis est),
ubi artem simulationemque non redolet, nemo non im-
putari sibi bonitatem publicam patitur — hoc quoque
loco blanditiis tuis restitit, ut exclamares invenisse te
inexpugnabilem virum adversus insidias, quas nemo so

12 non in sinum recipit. eo quidem magis hanc eius
prudentiam et in evitando inevitabili malo pertinaciam
te suspicere confessus es, quia speraveras posse apertis
auribus recipi, quamvis blanda diceres, quia vera dice-
bas; sed eo magis intellexit obstandum: semper enim ss

8/9 cf. Aetnae v. 227 ingeniuvi sacrare.

2 alienam Z] aliam | citius] potius (> || 3 ut . . . 4 sit vulao]
quod . . . fit II 3 parce] vel parte irad. || 4 solebam tibi] sole-
bant ibi q solebas mihi Fincian || 4 — 21] de distinctione cf.
Stud. 1 157 !, 6 etiam] et X (?) | alia g Finc.'] talia || 8 suspi-
cere Z vulgd\ suscipere || 9 conteri] interi k, consectari maltes
{sic vulgo) q. contueri Schultefs \\ 10 quae] qua vulgo | nobis]
nostris moribus (maioribus L*) L*Z, nouis moribus Haase, num-
mis Tum. saeculi moribus Schultess || 11 illos] opes, libidines,
inuidos temptavi \ hab.] havere Kroll \\ 13 quoque] (uel) propter
X II 17 ubi . . . redolet] ut {sic cn) . . . redoleat Fortun. \\ 20 inl
ui X ]] 23 suspicere vulgo^^ suscipere ^ concipere X \ sperau.J
superaueras X

NATUR. QUAEST. LIB. IVau PRAEF. 141

falsis a vero petitur aitctoritas. nolo tamen displiceas
tibi, quasi male egeris mimum et quasi ille aliquid
iocorum aut doli suspicatus sit: non deprehendit te
sed reppulit. ad hoc exemplar componere. cum quis 13

6 ad te adulator accesserit, dicito: Vis tu ista verba,
quae iam ab alio magistratu ad alium cum lictoribus
transeunt, ferre ad aliquem, qui paria facturus vult,
quicquid dixerim, audire? ego nec decipere volo nec
decipi possum: laudari me a vobis, nisi laudaretis

10 etiam malos, vellem.* quid autem necesse est in hoc
descendere, ut te petere comminus possint? longum
inter vos intervallum sit. cum cupieris bene laudari, 14

« quare hoc ulli debeas? ipse te lauda, dic: 'liberalibus
me studiis tradidi. quamquam paupertas alia ^aderet

15 et ingenium eo duceret, ubi praesens studii pretium
est, ad gratuita carmina deflexi me et ad salutare phi-
losophiae contuli studium. ostendi in omne pectus 16
cadere virtutem et eluctatus natalium angustias nec
sorte me sed animo mensus par maximis steti. non

20 mihi in amicitia Gaetulici Gaius fidem eripuit; non in
aliorum persona infeliciter amatorum Messalfowa et
Narcissus, diu publici hostes antequam sui, propositum
meum potuerunt evertere: cervicem pro fide opposui,

1 a uero petittir] petita add. kV a uero petitura Z a
fronte {vel aperte) optenditur Madvig, umbra petitur et de-
inde ueritatia Joh. Miiller \ auctoritas 6re.] ueritas ^, cf. III
17, 2 ^naturam mentitm' \\ 2 mimum H] nimium codd. plerique
in unum LOZ || 4 reppulit L*Z] repulit ^ depulit q \ com-
ponere] i. e. compone te {sic J^) || 5 uis tu] i. e. iubeo te, cf.
Bentley ad Hor. Serm. II 6, 92 || 8 dixerim Ge.'\ dixerit ^
dixeris Gion. || 9 a uobis me coU. k || 10 in hoc] hoc, i. e. huc,
Skutsch II 11 comminus K] cominus || 12 sit] fit A(?) || 14 pau-
pertas] pauper •9> | alia suad. gZ] alias uaderet || 15 eo duc.
Mu/r.'] obduceret | studii] studi Skutsch || 16 deflexi] -xit q \\
17 studium] ante cont. FA ante phil. ijE \ cont.] me contuli
£M II 20 in amic.] inimicitia lyEJ* | U(a)etulici] est Cn. Corne-
lius Lentulus G. poeta, cos. a. 779/26, qui ohiit a. 792/39 \\
21 am.] armatorum T, qu^d propos. G. Muller \ Messallina
Fortun.] messala (messalia OZ) ^, sed cf. Cass. Dio 61, 16.
Suet. Claud. 29. Sen. Lud. 13, 5 ^ 2S op^,\ ^"^^c>«^ tiV^b::^^

142 L. ANNAEI SENECAE

nulluin verbnm milii, quod non salva bona conscientia
procederet, excussum est; pro amicis onmia timui, pro

16 me nihil, nisi ne parum bonus amicus fuissem. non
mihi muliebres fluxere lacrimae, non e manibus ullius
supplex pependi, nihil indecorum nec bono nec viro 6
feci. periculis meis maior, paratus ire in ea, quae
minabantur, egi gratias fortunae, quod experiri voluisset,
quanti aestimarem fidem (non debebat mihi parvo res
tanta constare); ne examinav^' quidem me diu (neque
enim paria pendebant) , utrum satius esset me perire lo

17 pro fide an fidem pro me; non praecipiti impetu in
ultimum consilium, quo me eriperem furori potentium,
misi. videbam apud Gaium tormenta, videbam ignes,#
sciebam olim sub illo in eum statum res humanas de-
cidisse, ut inter misericordiae opera habereto occidiis
— non tamen ferro incubui nec in mare aperto ore

18 desilui, ne viderer pro fide tantum mori posse.' adice
invictum muneribus animum et in tanto avaritiae cer-
tamine numquam suppositam manum lucro, adice victus
parsimoniam sermonis modestiam, adversus minores w
humanitatem adversus maiores reverentiam. post haec
ipse te consule, verane an falsa memoraveris: si vera
sunt, coram magno teste laudatus es, si falsa, sine

19 teste derisus es. possum et ipse nunc videri [a] te
aut captare aut experiri: utrumlibet crede et omnes 25
timere a me incipe. Vergilianum illud exaudi *nus-

26 sq, Verg. Aen. IV 373

2 t., pro] pro timui pro X \\ 5 supplex] suplex FHP ||
7 gratias egi coll. EM |{ 8 (a)est.] existimarem tiRJl \\ 9 ne
ngi-d-ZT Madv.] nec (i?)ilP | examinaui Michaelis] -auit ^
quidem me] quidem Z Madv. me quidem 97 E me T || 10 satius
satis jy-d* II 12 ultimum] ultima Schultess, fort. ultimum me Ge. '
potentium] om. ^J* || 13 misi] me misi aut iui Gertz \\ 14 in eum
meum X \\ 15 misericordiael miserie AFP | opera] exempla Z
haberetur occidi Fortun.] naberentur occisi || 17 des.] dissilui
9^£A I adice] nunc add. riX nunc quoque add. E || 22 memo-
raueris MT vulgo'] -uerim || 23 teste] sc. te \\ 24 esj est Jl (?) |
a del. Fortun. \ 26 exaudi vulgo\ excludi

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. PRAEF. 143

quam tuta fides' aut Ovidianum *qua terra patet, fera
regnat Erinys: in facinus iurasse putes' aut illud Me-
nandri (quis enim non in hoc magnitudinem ingenii
sui concitavit, detestatus consensum humani generis

5 tendentis ad vitia?): omnes ait malos vivere et in
scaenam velut rusticus poeta prosiluit, non senem ex-
cipit non puerum non feminam non virum et adicit
non singulos peccare nec paucos, sed iam scelus esse
contextum. fagiendum ergo et in se recedendum est, 20

10 immo etiam a se recedendum. hoc tibi, etsi dividimur
mari, praestare temptabo, ut subinde te iniecta manu
ad meliora perducam; et ne solitudinem sentias, hinc
tecum miscebo sermones: erimus una, qua parte optimi
sumus, dabimus invicem consilia non ex vultu audientis

16 pendentia; longe te ab ista provincia abducam, ne forte 21
magnam historiis esse fidem credas et placere tibi in-
cipias, quotiens cogitaveris: hanc ego habeo sub meo
iure provinciam, quae maximarum urbium exercitus et
sustinuit et fregit, cum inter Carthaginem et Romam

20 ingentis belli pretium iacuit; qiuie quattuor Romanorum
principum id est totius imperii vires contractas in

1 Ov. Met. 1 241 sq. \\ 5 Menandri fr. 951 FGG III p. 245
KocJc II 9 — 14 cf. Sen. ep. 10, 1 fuge multittidinem, fuge paucitatem,
fuge etiam unum non haheo, cum quo te communicatum velim.
7, 8 recede in te ipsum, quantum potes. cum his versare, qui
te meliorem facturi sunt; illos admitte, quss tu potes facere
meliores: mutuo ista fiunt, et homines, dum docent, discunt.

2 Erinys] erinis trad. \\ 4 sui ingenii coll. X || 5 ait] aut
A ut P I malos] male H || 6 poetaj ante rusticus k potus

Schultess conl. Hor. ep. 1 19,7
sing.] in sing. iyJ*T | nec B^kZ'

7 adicit] aditum A(?) || 8 non
non ly^ II 9 reced.] redeundum

(9y?)E II 11 marij malim 9y(A) | subinde te] subinde me J*T du-
bium me ri duoium viae Tortun. || 12 perducam ad meliora
coll. X II 14 sumus optimi coll. q Skutsch \ nonj et lyE^ et non
E* om. T II 17 subj pro X \\ 18 etj om. ET || 19 carth. JKZJ car-
taginem || 20 quae Gertz] cum [ quatuox trad.

144 L. ANNAEI SENECAE

unum locum vidit, Anto7iii atqae Pompeii fortunam
/Zexit, Caesaris fatigavit, Lepidi transtulit, omnium
22 cepit; quae illi ingenti spectaculo interfuit, ex quo
liquere mortalibus posset, quam velox foret ad imum
lapsus e summO; quamque diversa via magnam poten- s
tiam fortuna destrueret: uno enim tempore vidit Pom-
peium Lepidumque ex maximo fastigio aliter ad ex-
trema deiectos, cum Pompeius alienum exercitum fage-
ret, Lepidus suum.

1 1. Itaque, ut totum inde te abducam, quamvis multa lo
habeat Sicilia in se circaque se mirabilia, omnes in-
terim provinciae tuae quaestiones praeteribo et in di-
versum cogitationes tuas abstraham. quaeram enim
tecum id, quod libro superiore distuli, quid ita Nilus
aestivis mensibus abundet. cui Danuvium similem i5
habere naturam philosophi tradiderunt, quod et fontis

2 ignoti et aestate quam hieme maior sit. utrumque
apparuit falsum: nam et caput eius in Germania esse
comperimus, et aestate quidem incipit crescere sed,
adhuc manente intra mensuram suam Nilo, primis 20
caloribus, cum sol vehementior intra extrema veris
nives mollit, quas ante consumit, quam tumescere
Nilus incipiat; reliquo vero aestatis minuitur et ad
hibernam magnitudinem redit atque ex ea demittitur.

1 Antonii atque Ge.] aliudque O^q aliumque «y aliud quo-
que X altamque Ald, hanc quae Koler, aluitque G. Miiller et
(add. cum) Gertz, animumque et deinde fortuna (sic ^) Pincian. \
P.] pompei F fort. recte \\ 2 flexit Schultess] erexit ^ rexit ET
Pal. mersit Gertz \ transtulit] transduxit SchuUess \ omnium]
Antonii Schultess || 3 cepit] caepit HK decepit Schultess, vertit
Michaelts, sed cf. iMcan. 1 111 (Rossb.) || 4 posset] posse X
potest E I imum] unum 9yrJ(K.?)P || 10 in(de) te] mente «y(J)K ||
11 se] supra que X || 14 libro] in libro X \ superiore] cf III
1,2; 26,1. ante libro E om. Z || 16 abundet T] habundet | da-
nubium trnd. \\ 16 habere] om. tjS' \ philosophij num philo-
logi ? cf. VI 26, 3 II 19 aest. . incipit] cf. Thomas Philol. Suppl.
8,215 II 21 intra B^q] inter «yEAZ | 22 n. moUit] n. (niuis E)
emoUit jyE || 23 ueroj om. q \\ 24 dem. gnpHJ^L-^] dimittitur
cmSFJiP^Z

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. 1. 2. 145

at Nilus ante exortum Canicnlae augetur mediis aesti-
bus ultra aequinoctium.

2. Hunc nobilissimum amnium natura extulit ante l
humani generis oculos et ita disposuit, ut eo tempore

5 inundaret Aegyptum, quo maxime usta fervoribus terra
undas altius traheret tantum usura, quantum siccitati
annuae sufficere possit. nam in ea parte, quae in
Aethiopiam vergit, aut nulli imbres sunt aut rari et
qui insuetam aquis caelestibus terram non adiuvent.

10 unam, ut scis, Aegyptus in hoc spem suam habet: 2
proinde aut sterilis annus aut fertilis est, prout ille
magnus influxit aut parcior; 'nemo aratorum respicit
caelum'. quare non cum poeta meo iocor et illi Ovi-
dium suum impingo? qui ait

15 nec Pluvio supplicat herba lovi.

unde crescere incipiat si comprehendi posset, causae 3
quoque incrementi invenirentur: nunc vero magnas

1 Ltican. Phars. X 225 sq. NUtas neque suscitat undas ante
Canis radios . . || 8 Amm. Marc. 22, 15, 6 imbres enim apud
Aethiopas aut numquam aut per intervalla temporum longa
cadere memorantur \\ 10 Lucan. VIII 147 in solo tanta est fiducia
Nilo II 12 fort. Lucilii verba sunt (Ruhkopf) \\ 15 Tihulli I 7, 26 \\
16 cf. Lucan. X 237 \\ 17 — p. 146, 3 Lucan. X 309 sq. nunc
omnes unum vires collectus in amnem nunc vagus et spargens
facilem tibi cedere ripam

1 exortum] ortum 9}Z ortus gE || S amnimn] annium FFT
ut saepe, animum E^J*K amnem lyE' || 6 tantum] non tanto,
c/. Kiihner II § 72, 4 adn. 9 \ usura] mensura q^ hausura
Fortu/n. \\ 7 parte] sc. terrae vel Aegypti \ quae HAF] qua
97FTZ quam £ || 10 spem] speciem ilF || 11 ster.] fertilis Z |
fert.] sterilis kZ || 12 infl.] inluxit q \ partior trad.^ patior
J*TZ I resp.] aspicit lyE, fort. in a^d. versus causa; ceterum
non {ante nemo) poeta addere, Seneca consulto propter iocum
omittere potuit. || 13 quare non] q. nunc EK | poeta meo] i. e.
Ludlio I Ouidium] imm^ Tibulli versum adferri Muretus obser-
vavit II 14 suum] cf. ^Ovidianus poeta' CIL 10, 6271 1 16 creace.iiQ.\
fort. Nilus add. Ge.

Sbitxcas naturaij. QUAE8T. ed. Gerclte. "^^

146 L, A^AEI SEXECAE

solitadines penragatas et in palndes diffbsiis j genti-
bns sparsns crrca Philas prininm ex ts^ et errante
colligitnr. Philae insnla est aspera et nndiqne prae-
mpta; dnobns in nnnm eoitniis anmibns eingitnr, qni
Nilo mntantnr et eins nomen femnt: nrbem tota com- 5

4 ^leetitnr, ab bac Nilns magnns magis qnam Tiolentns
egressns Aethiopiam harenas[qne]^ per qnas iter ad com-
mercia Indici maris est, praelabitnr. excipinnt enm

6 Cataractae, nobilis insigni spectacnlo locns: ibi per
ardnas excisasqne plnribns locis mpes Nilns insm^t 10
et vires snas concitat. frangitnr enim occnrrentibns
saxis et per angnsta elnctatns^ nbicnmqne Yincit ant
yincitnr, flnctnat et illic excitatis primnm aqnis^ qnas
sine tnmnltn leni alveo dnxerat, violentns et torrens
per malignos transitns prosilit dissimiLis sibi^ qnippe 15
ad id Intosns et tnrbidns flnit; at ubi [in] scopnlos
cantinm yerberayit^ spnmat^ et illi non ex natnra sna sed
ex ininria loci color est^ tandemque eluctatus obstantia
in yastam altitudinem subito <solo> destitntns cadit
cuni ingenti circnmiacentium regionum strepitn. qnem so

7 — 8 Lucan. X 308 praeveheris sterilesque diu metiris hare-
nas. 314 qua redimunt (?j nostrum rubro commercia ponto ||
8 — 9 id. 318 (lapsusj excepere tuos et praecipites ccUaractae ||
12 . 17 cf. id. w. 319—322 \\ 20 — p. 147, 3 Sen. ep. 56, 3 . .
quamvis audiam cuidam genti hanc u/nam fuisse causam urhem
suam transferendi, quod fragorem Nili cadentis ferre non poiuit

1 tfentibuB tjO^J^Z] et gentibus T ingentibus J^K(A) et
ingentibu8 LOP, arenisque ingentibus DieJs conl. lAican. X 311:
rmsus multifidas revocat piger alveus undas, ripisque cedentibus
Ge. cf. Stud. 1 110 et Luc. X 310, centum riuis Leo \\ 2 Philas]
immo Meroen: confusionem post Koelemm W. Barthel (diss.
Gryph. 1904 sent. contr.) a/nimadvertit \ ex] a A || 5 urbem tota
Ge.\ urbem totam ^ urbs totam Fortu/n. || 7 que om. Haase \
8 eumj cnim P autem i^E om. Z |{ 9 insignij insigno FJIP j
18 primumj a/nte exc. £Z prius X {| 14 leni vulgo~\ leui |{ 16 fluit]
fluxit Skutsch I inl oni. g*Z Fort. idem Diels \\ 17 cautium vel
cantium codd. \ ilii et coll. k {{ 19 uastam altitudinem] uasta
-dine (f | solo add. Bossb. \\ 20 ingenti] ingentium X \ regionum]
jp0/f/ Btrepitu Q anie circ. Z

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. 2. 147

perferre gens ibi a Persis collocata non potuit obtusis
assiduo fragore auribus et ob hoc sedibus ad quietiora
translatis. inter miracula fluminis incredibilem inco- 6
larum audaciam accepi: bini parvula navigia conscen-

5 dunt, quorum alter navem regit alter exhaurit, deinde
mulirum inter rapidam insaniam Nili et reciprocos
fluctus volutati tandem tenuissimos canales tenent, per
quos angusta rupium effugiunt, et cum toto flumine
effusi navigium ruens manu temperant magnoque spec-

10 tantium metu in caput missi, cum iam adploraveris
mersosque atque obrutos tanta mole credideris, longe
ab eo, in quem ceciderunt, loco navigant tormenti
modo missi; nec mergit illos cadens unda sed planis
aquis tradit. primum incrementum Nili circa insulam, 7

15 quam modo rettuli, Philas visitur: exiguo ab hac
spatio petra dividitur (^'Afiaxov Graeci vocant, nec illam
ulli nisi antistites calcant), illa primum saxa auctum
fluminis sentiunt. post magnum deinde spatium duo
eminent scopuli (Nili venas vocant incolae), ex quibus

20 magna vis funditur, non tamen quanta operire possit
Aegyptum. in haec ora stipem sacerdotes et aurea

Amm. Marc, 22, 15, 9 unde atos (num accitos?) olim accolas
usu aurium fragore assiduo deminuto necessitas vertere solum ad
quietiora coegit. \\ 16 — 19 et p. 148, 2 Jjucan. Fhars. X 323 sqq.

hinc^ Ahaton quam nostra vocat veneranda vetustas,

terra patens primos sentit perculsa tumultus

et scopuli, pla^it fluvii quos dicere venas,

quod (num qui?) manifesta novi primum dant signa tumoris.

1 a Persis] aspersis J^KP asperis fi \\ 2 fragore] frangore
P frangere tj \ quiet.] equietiora KOP Ald. \\ 6 multuni] om. ET ||
10 adpl.] deploraueris Madv. \\ 11 que] om, mE itemque Madv. |
atque] et q \\ 14 incrementum] annuum puto cl. p. 148, 11 ; non
ortus unius Nili (§ 3) neque accessio (VI 8,5) est; de torrente (§ 5)
cogitdbat LuKianus || 15 rett. E] retuli ^ | uisitur FH^JLZ] nasci-
tur 9}EH^L^ Biels, cf. § 3 \ ab hac TZ] ab hoc d-JLP ob hoc
^EO II 16 abaton] abatan X \\ 17 illa — 18 sentiunt.] post in-
colae l. 19 coll. Gertz, immo prope Philas auctus visitur petra
observata || 20 uis] ui Haase, sed cf. VI 8,4 et p. 153^0. ««^^ft.
uis Bossb. uis flmninis Ge.

148 L. ANNAEI SENECAE

dona praefecti, cum sollemne ' venit ^acrum, iaciunt.

8 hinc iam manifestus novarum virium Nilus alto ac
profundo alveo fertur, ne in iatitudinem excedat, ob-
iectu montium pressus. circa Memphim demum liber
et per campestria vagus in plura scinditur flumina 5
manuque canalibus factis, ut sit modus in derivantium
potestate, per totam discurrit Aegyptum. initio didu-
citur, deinde continuatis aquis in faciem lati ac turbidi
maris stagnat: cursum illi violentiamque eripit latitudo
regionum, in quas extenditur dextra laevaque totam lo

9 amplexus Aegjptum. quantum crevit Nilus, tantum
spei in annum est; nec computatio fallit agricolam:
adeo ad mensuram fluminis . . respondet, quam fertilem
facit Nilus. is harenoso ac sitienti solo et aquam in-
ducit et terram: nam cum turbulentus fwit, omnem in is
siccis atque hiantibus locis faecem relinquit et, quic-
quid pingue secum tulit, arentibus locis allinit iuvatque
agros duabus ex causis, et quod inundat et quod ob-
limat. itaque quicquid non SLdivit, sterile ac squalidum

10 iacet; si crevit super debitum, nocuit. mira itaque so
natura fluminis, quod cum ceteri amnes abluant terras
et eviscerent, Nilus, tanto ceteris maior, adeo nihil
exedit nec abradit, ut contra adiciat vires nimiumque
in eo sit, quod solum temperat: illato enim limo hare-

2—5 cf. Lucani vv. 327—331

1 sollemne JLl solle(in)pne || 2 manifestus iam colh X \\

3 latit. Fortv/n,.'] altitudinem ^, fort. ne <^ni8i]> in altit. Ge. |

4 demum M. coll. q || 6 der.] diriuantium H^ || 9 cursum] que
add. EO II 13 ad mens.] cf. III 16^ 2: ad temjms podagra re-
spondet \ respondet] terra resp. Z resp. terra Haase^ regio add»
Leo, ubertas humi add. Ge. || 14 harenoso EHG^Z] ar. ijPJl |
ac] et i^E J(L?) || 16 terram ind. et aquam coV. o \ rait 6re.] cf.
omnem, sed fort. turbo lentescit prasstat, fiat ^ nuat TZ Fort. H
16 locis] sulcis Skutsch \\ 18 oblimat r^L^] obliniat FTZ oblinat
-d-AP II 19 adiuit Leo et Skutsch] adiit Foi-tun. adiuuit (aud- KO) ^J
20 nocuit] nocet Diels dub. || 23 nimium lyEL^] i. e. permultumr
minimum FHJIP, fort nimirum et temperet Ge. remedium Leo

et Skutsch II 24 temperat] -peret <j ( har. HJKOPTZ] ar.

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. 2. 149

nas saturat ac iungit, debetque illi Aegyptus non tan-
tum fertilitatem terrarum sed ipsas. Ula facies pul- 11
cherrima est, cum iam se in agros Nilus ingessit:
latent campi opertaeque sunt valles, oppida insularum
5 modo exstant, nuUum in mediterraneis nisi per navigia
commercium est, maiorque est laetitia gentibus, quo
minus terrarum suarum vident. sic quoque, cum se 12
ripis continet Nilus, per septena ostia in mare emitti-
tur: quodcumque ex his elegeris, mare est, multos

10 nihilominus ignobiles ramos in aliud f aquae litus
porrigit.

Ceterum beluas marinis vel magnitudine vel noxa
pares educat, et ex eo, quantus sit, aestimari potest,
quod ingentia animalia et pabulo snfficienti et ad

15 vagandum loco continet. Balbillus, virorum optimus 13
perfectusque in omni litterarum genere rarissime, auctor
est, cum ipse praefectus obtineret Aegyptum, Hera-
cleotico ostio Nili, quod est maximum, spectaculo
sibi fuisse delphinorum a mari occurrentium et coco-

20 drillorum a flumine adversum agmen agentium velut
pro partibus proelium; cocodrillos ab animalibus pla-
cidis morsuque innoxiis victos. his superior pars cor- 14
poris dura et impenetrabilis est etiam maioram ani-
malium dentibus, at inferior moUis ac tenera. hanc

25 delphini spinis, quas dorso eminentes gerunt, submersi

S est] om. i^P II 6 que est] que Oo est E || 8 ostia HKL]
hostia II 9 eleg. ex his coll. lyE || 10 in aliud (alium gE) aqu(a)e]
in aliud atque (et L*) aliud L*Z Fort., fort. in aliud aliunde
Ge. fluuiis (?) inaequalibus porr. Shitsch \\ 11 porrigit] -gitur
X II 13 pares] parces J*K* partes 7^ \ (a)estimari] ext. EL exst. K
exist. fi om. P || 15 Balb.] babillus «yEO || 16 perf.] profectusque
Fickert \ litt.] literarum (HJ) | rarissime X] -me uel -mus JK
-mus Q -mi jyd-L^Z vulgo || 17 heracleotico] -eatico q -iotico
£ -utio ri II 18 ostio ^yLZ] hostio | spect. Fortun.] ex(s)pectaculo
<l>, ex septem, spect. Diels \\ 19 occurr.] concurr. «yE | cocodrill.
<l>] sic semper, cf. Bitscheli op. II 461 , Diels et Brugmann
Idg. Forsch, XV 1 \\ 21 pro partibus] per partes <j^ mr. 1<l<±.
in JK J pToelmm;} tum add. Kroll, qvio Ge.

160 L. ANNAEI SENECAE

vulnerabant et in adversum enisi dividebant, rescissis
hoc modo pluribus ceteri velut acie versa refugerunt:
16 fugax animal audaci, audacissimum timido! nec illos
Tmtt/ritae generis aut sanguinis proprietate superant
sed contemptu et temeritate, ultro enim insecuntur 5
fugientesque iniecto trahunt laqueo: plerique pereunt,
quibus minus praesens animus ad persequendum fuit.

16 Nilum aliquando marinam aquam detulisse Theo-
phrastus est auctor. biennio continuo regnante Cleo-
patra non ascendisse, decimo regni anno et undecimo, 10
constat. significatam aiunt duobus rerum potientibus
defectionem: Antonii enim Cleopatraeque defecit im-
perium. per novem annos non ascendisse Nilum supe-
rioribus saeculis Callimachus est auctor.

17 Sed nunc ad inspiciendas causas, propter quas aestate i5
Nilus crescat, accedam et ab antiquissimis incipiam.
Anaxagoras ait, ex Aethiopiae iugis solutas nives ad
Nilum usque decurrere. in eadem opinione omnis
vetustas fuit: hoc Aeschylus, Sophocles, Euri-

3 Amm. Marc. 22, 15, 20 audax iamen crocodilm monstrum
fugadbus; ubi audacem senserit, timidissimum || 8 Theophr. cf.
fr, 159 Wim. \\ 14 Callimachea ed. Schneider fr. 182 || 16 — p.
151, 1 cf lAican. Phars. X 219 sq.

vana fides veterum Nilo, quod crescat in arva^

Aethiopum prodesse nives \\
17 Anax. fr. A 91, Diels p. 322 || 17 — p. 151, 1 loh. Laurentius
Lydus de mens. IV 68 p. 144 W. nsgl rfjg iv ^igsi r&v 'bdd-
ro}V iTtiSdosag kva^aydgag qprjffl rccg rfjg Al^LOTtiag rrixO(iivag
X^^vag &7toariXXsLV rov NstXov xal ravrrig iarl rijg do^rig 3 t'
AlaxvXog xal 2o(poxXrlg xal Ei^QiTtidTig. \\ 19 Aesch. fr. 300 N.
Suppl. 542 Kirchh. \ Soph. fr. 797 \ Eur, fr. 228 et Hel. 3

1 enisi d-J^L^G^TZ] emisi AP emissi J^ emersi tj \ resoissis
jyZ] rescisis FH recissis £ recisis A^ || 4 Tentyritae Fortun.]
tanti rit(a)e ^ tintiritae H tintiri te Z tincture ij \\ 5 insec.
tjTOq] insequuntur EHAZ |{ 8 theophrastus sic t^H^TZ trad. \\
11 aiunt] autem X \\ 12 enim] autem J om. XZ \ Cl.que] et Cl. £
et Cl. qua Z || 14 Callimachus EZ] -macus || 19 Aeschylus]
aeschilus H eschilus Eo escilus 97 eschinus F^ escinus L
aeschirua Z \ Soph.] sophodes ijOP

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. 2. 151

pides tradunt, sed falsum esse argumentis pluribus
patet. primo Aethiopiam ferventissimam esse indicat 18
hominum adustus color et Trogodytae, quibus sub-
terraneae domus sunt. saxa velut igni fervescunt non
5 tantum medio sed inclinato quoque die, ardens pulvis
nec humani vestigii patiens, argentum replumbatur,
signorum coagmenta solvuntur, nullum materiae super-
adomatae manet operimentum. auster quoque, qui ex
illo tractu venit, ventorum calidissimus est. nullum

10 ex his animalibus, quae latent, bruma umquam recon-
ditur, etiam per hiemes in summo et aperto serpens
est. Alexandriae quoque, <^quae> longe ab immodicis
caloribus posita est, nives non cadunt; superiora pluvia
carent. quemadmodum ergo regio tantis subiecta fer- 19

15 voribus duraturas per totam aestatem nives recipit?
quas sane aliqui montes illic quoque excipiant: num-
quid magis quam Alpes, quam Thraciae iuga aut Cau-

1 — p. 152, 1 Lydus pergit: 6 Ss niyicrog iv tpikoaofpoig
^PaiucioLg SBviyiotg icvxiXiysi cpccGxcav trjv Ai&LOTtLocv ^d^sg^o-
rdxr\v slvcci addidi St. 1 94^, ^vd^sv xocl SicctiocisG^^ai (corr.
diocKaisrcci) rcc Gwiiara r&v TQcayXoSvr&v, otnvsg ov cpigovrsg
rbv tjXlov vjtb rrjv yijv olxovGiv, o rs agyvQog xar* ixslvov rbv
rditov ScTCO^oXv^ovrai xal ovSsybia vX7\ ovx icnor^iixErai. aXXoig
rs Sh noXXovg slvai nora^io^g iTiTisnLivovg rm vorco, &v ovdiva
dg&^LSv y.aiitSQ 'bnsQnsniivav 6q&v ^xiov(o8&v addidiy nXriiL-
(iVQOvvra r& d^iQSi. \\

3. 8 Lucan. Phars. X 221 sq. testis tihi sole perusti
ipse color populi calidique vaporibus austri.

1 plur. argnm. coll. EH^-d-) || 2 priino] primam PJlT pri-
mum Z II 3 color ad. coll. ET | Trogodytae Diels rest. cf.W. Sckulze
(OHhogr. Marp. 1894 p. 24)] trogodit(a)e ^ trag- jyE Troglo-
dytae vulgo, cf. Lydus \\ 4 sunt] propter calorem e Lydo add.
Skutsch I igni] igne Skutsch || 9 uentorum] uentus lyE | est] om.
P Skutsch II 10 bruma] post unq. coll. q ante etiam T || 12 Alexan-
driae Fortun. 0*] alexandria | quae add. Z Fortun. \\ 14 recrio]
om. JK(^*) ante subi. coll. L || 16 numquid] numquam i2(?)F*^4
17 Thr.] traci(a)e ^ | aut] quam "ETK^^^

152 L. ANNAEI SENECAE

casus? atqui horum montium flumina vere et prinia
aestate intumescunt, deinde hibemis minora sunt: quippe
vemis temporibus imbres nivem diluunt, reliquias eius

20 primus calor dissipat. nec Rhenus nec Rhodanus nec
Hister nec Cajstrus subiacens Tmolo aestate proveniunt: &
et iUis altissimae ut in septemtrionibus iugiter sunt
nives. Phasis quoque perinde <(ad> tempus et .Bory-
sthenes crescerent, ut nives flumina possent contra

21 aestatem magna producere. praeterea si haec causa
attolleret Nilum, aestate prima plenissimus flueret; tunc lo
enim maxime integrae adhuc nives ex moUissimoque
tabes est: Nilus autem per menses quattuor liquitur
et illi a^qualis accessio est.

1 — 12 Lucan. Phars. X 223 sqq.

adde, quod omne caput fluvii, quodcumque soluta
praecipitat glacies, ingresso vere tumescit
prima tdbe nivis.
12 cf. Lucan. Phars. X 217 sq. 226 sq. 229—236. \\ 14 cf. Tha-
letis fr. A 16 Diels p. 12 || 14 — p. 153, 4 cf. Lucan. Phars. X
239-241; 244 sqq.

1 et prima uere coll. ^ || 2 hibemis] i. e. etiam quam
hiherna || 3 uemis] desinit H et Palai. 1540 \ diluunt] desinit
F I reliquias t^EL^TZ^] reliquas APZ^ || 4 dissipat] dissoluit
£ I renus et rodanus plerique codd. \\ 5 hister] hyster LZ yster
vel ister fj | nec caistms trad] nec ei ystms E om. T defendit
Koeler, cf. Stud. I 96 \ subiacens Tmolo Ge. ibid.] subiacent
molo (malo ^L) ^ subiacent thmolo T || 6 et] i. e. ^und doch* \
alt.] ante iugiter E | utL*^Z] om. EJL | iugiter] iugis L*Z |
7 Phasis — 8 niues] om. ri \ 7 perinde ad Ge.] per indie JIP
perendie T proinde E per idem L*Z vulgo \ tempus] sc. vemale,
cf. l. 5, tempore E | Borysthenes Muretus] boristenes L*TZ horis
tenes EAP(^) || 8 ut niues] t. e. vel si nives, si n. L*Z vulgo,
om. JK I possent (-sint E^) flum. coll. ET |{ 11 maxime] maxi-
m(a)e et ^, fort. cum maxime Ge. \ moll.] moliss. 2,{-9') | que]

quae ET qua L* || 12 quatuor vel \\\\ trad. \ liq.] reliquitur T ||
13 equalis tjL^Z'] qualis

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. 2. 153

Si Thaleti credis^ etesiae descendenti Nilo resistunt 22
et cursum eins acto contra ostia mare snstinent: ita re-
verberatus in se recurrit nec crescit sed exitu prohibitus
resistit et quacunique mox potuit vi con^restus erumpit.
5 Euthymenes Massiliensis testimonium dicit: ^nayi-
gavi' inquit ^Atlanticum mare: inde Nilus fluit, maior,
quamdiu ^fesiae tempus observant; tunc enim eicitur
mare instantibus ventis. cum resederunt, et pelagus
conquiescit minorque descendenti inde vis Nilo est.
10 ceterum dulcis mari sapor est et similes Niloticis beluae.'
quare ergo, si Nilum etesiae provocant, et ante illos 23

1 — 4 Lucan. X 239 sqq.

Zephyros . . quoium stata tempora flatus

continuique dies ... (244) quod aquas . .

adsiduo fei'iunt coguntque resistere flatu.

Ule mora cursus adversique obice pimti

aestuat in campos.
5 Euthym. fr. FHG IV p. 408 \\ 5—10 Lydus p. 145: Eifdv-
^ivrig 8* 6 MccoaaXLoarTig (priol dianXs^ocei ri^v ktXccvtiTiriv ^d-
Xarrav i^ ixsivrig t* Idstv rbv NstXov ixtQi^ovra, xal rdrs fi&X-
Xov ^aiytbv add. ?y dyxovod^ai, Qrav oi XsydiJusvoi iri^GLOL nviaOL '
rors yoQ cpriOLv i^aid^siod^aL vnb r&v icviiuov rrjv d^aXarrav^
rovroDv 6h navofLBvcav riOvxci£sLV. yXvxv ds Oxsdbv rb rijg jirXav-
rixfjg &aXdrrris vdag, xal Oftota ^roc add, Bekkery ravrr^g driQLa
rotg rov NsiXov. || 6 — 10 cf Lucan. X 255 sqq. (p. 158 ad § 6
exscr.) II 11 J9. 154,18 Lydus &vrLXiysL Sh xalravrrj tJ So^rj 6 Zsvi-

1 Th.] taleti JKP talem T | etesiae] ethesiae 97 TZ et esie
E JIP I descendenti Fortun.'] descendente L*Z discedente ET di-
scedent 97>IP(^) || 2 cursum Diels^ cursu ^ cuxsus ri \ ostia
LTZ] hostia | mari L] maris j ita reu.] iam reu. T inreu. E
ita uerb. Z || 4 quac. EJLTZ] quecumque KO(A?)P* quoc. ri \
mox potuit] num strix patuit ? \ ui cong. Ge. Skutsch] inconcestus
4^ incongestus T incontextus ri in se concestus L^Z inconces-
8U8 E in concessa Diels, in circumiecta Bossb. \\ 5 Euthym.]
euchimenes ^ eutimenes Z | 6 atl. Z] athlanticum q athal. B^X \
inde] unde E || 7 etesiae] ethe8i(a)e «yL*Z esie E^P(^) || 8 re-
sederunt L*Z Madvig] resederit ^ -derint vulgo || 9 minorque]
maiorque T falso \ descendenti lyT] -dentis | uis] i. e. copia
aquarum \\ 11 ete8i(a)e L*Z] ethesie | prouocant et ante ri\ -cante
tante EAP -cant et tantae L* -caiit «biiXfe ^'^TT*

154 L. ANNAEI SENECAE

incipit incrementum eius et post eos durat? praeterea
non fit maior, quo illi flavere vehementius, nec re-
mittitur incitaturque, prout illis impetus fiiit: quod
fieret, si illorum virilDus cresceret. quid, quod etesiae
litus Aegyptmm verberant et contra iUos Nilus de- s
scendit, inde venturus unde illi; si origo ab illis esset?
praeterea ex mari purus et caeruleus efflueret, non ut

24 nunc turbidus venird;. adrfe, quod testimonium eius
testium turba coarguitur. tunc erat mendacio locus;
cum ignota essent extema, licebat illis fabulas mittere; le
nunc vero tota exteri maris ora mercatorum navibus
stringitur, quorum nemo narrat initinm Nili aut mare
saporis alterius: quae natura credi vetat, quia dulcissi-

25 mum quodque et levissimum sol trahit. praeterea quare
hieme non crescif ? et tunc potest ventis concitari is
mare aliquan^o quidem maioribus: nam etesiae tem-
perati sunt. quod si e mari ferretur Atlantico, semel
oppleret Aegjptum: at nunc per gradus crescit.

26 Oenopides Chius ait: hieme calorem sub terris

xag cpdcTtoav tb pihv yXvnv xal XsTtrbv vdcoQ i^itb rov iiXlov &vaQ'
Ttcc^sGd^ocL, xal rgdnoLg ccjtaGiv ccX^vqccv bIvcci n&cccv &dXccC6aVy
xal ^r\Slv dXTi^-lg slvai rovro {rovroav KrolJ). el yccQ rofjro fjv,
Tial r& %Biii&vi av iitBdidov 6 NBtXog xal Irt ^iaXXov, oaq) %al
^iaioriQa i] r&v Scvi^av (pOQa. ^rt dh xal iXvmSrig iiaXXov xocl
nvavovg cpalvBrai, ZjtBQ dXXdTQiov d^aXarriaiv 'bddrcov. || 19 cf.
Oenopidis fr. 11 Diels p. 240

2 flauere Fortun.] fauere || 4 ethesiae i^L^^Z] esie Eit )
5 litus fi^Z] littus J^ lutus E | Aegyptium (Z) vulgo] egyptum
vel egiptum trad. egipti L* egyptus T om. ti \\ 6 illi si iyL*TZ]
illis II 7 effl.] afflueret «?E || 8 ueniret Fortun.] uenit 4> euenit
L* auenit P^, ueniet Skutsch [ adde vulgo (P ex sil.)] age )
9 mendacio] -tio (9y)EL?TZ -no AP || 10 licebat Z vulgo] hbe-
bat ^ si libebat Uaase \ mittere] sc. ah externis lito^'ilms? mis-
cere Uaase || 11 exteri] exceri JKP(^) om. T | ora Z] hora 1
12 initium (ii?)L*TZ Uaupt] nuntium [ Nili] nilum ri || 13 qu(a)e
OP] que et JKT quam lyEL* quid Z ^quod et vulgo, fort. quem
vel idque Ge. || 16 crescit T Fortun.] crescunt || 16 aliquanto L"Z]
aliquando | ethesiae codd. plerique || 17 atl. Z] athlantico codd.
plerique \\ 18 atj ac APZ

NATUR. QUAEST. LIB. IV a. 2. 155

contineri, ideo et specus csJidoB esse et tepidiorem
puteis aquam, itaque venas intemo calore siccari. sed
in aliis terris augeri imbribus flumina: NQum quia
nullo imbre adiuvetur, tenuari, deinde crescere per

5 aestatem, quo tempore frigent interiora terrarum et
redit rigor fontibus. quod si verum esset, aestate flu- 27
mina crescerent omnia, putei aestate abundarent. de-
inde calorem hieme sub terris esse maiorem a<it> —
quare? specus et putei tepent, quia aera /rigentem ex-

10 trinsecus non recipiunt: ita non calorem habent, sed
frigus excludunt. ex eadem causa aestate frigidi 5unt,
quia arf illos remotos seductosque calefactus non
pervenit.

Diogenes Apolloniates ait: *Sol umorem ad se 28

15 rapit: hunc adsiccata tellus ex mari ducit, (^ipysum ex

14 JDiog. Apoll. fr. A 18 Biels p. 344 \\ U—p. 156, 9 Lydus:
iis&' hv jdioyivTig 6 jijtoXXoiviaxTig q>r\Gl rov riXiov ccQTtd^ovtog
ZT]v vyq6rr\xa ^Xv.sc%'ca vnb rfjg {yfjg KrolT) ^riQ&g xbv Nsilov
iic rfjg d^ccXdrrrig' ariqayycaSrig yaq xara (pvGiv VTtaQ^ovGa xai
diarsrQr\yiivri iXnSL nQbg ^avrrjv rb 'byQdr, xal Sffcd ^iaXXov ^riQO-
riQa r] yf] rfjg Alyvnrov^ rooovroo nXiov iXxsi TtQbg ^avrrjv rrjv
vorida, •nad^dTtSQ rb ^Xaiov iTtl rwv Xv%v(av i%sl6s itXiov OQ^a,
OTtri xal danavarai vitb rov nvQdg. \\ 14 sq. Lucan. X 260 . .
sol rapit.

1 calidos L*TZ] cauosos ^, uaporososXeo || 2 aquam L*TZ]
quam || 3 augeri L*Z] augent ^ augeotur T augeri tum Madv. \
flumina imbr. coll. ET || 6 rigor] uigor SchoUus Haase \ flumina
— 7 aestate] ovi. ^ \\t omnia Madv.] omnes ^ omnia add. s.
flumina L*Z ante omnes add. Hame \\ 8 ait . quare? sp. Ge.]
aquarespecus ^ at quare sp. L*Z aqua et sp. r^ \\ 9 frigentem
Leo et Skutsch] et rigentem ^ et om. jyL*TZ || 11 estate lyL^TZ]
est. at (ac JK) sequente re- ^ est aer E, calente a^re Skutsch \
frigidi sunt Diels] frigidunt ^Z refrigidunt JP*(^) refrigidiunt
K refridunt P^ refugidunt frigidus E frigidum L frigebunt T
frigescunt g, frigidi fiunt Skutsch, fort. ^aS^re frigidiores sunt
Ge. II 12 ad illos L*] illos Z ad illo T ab illo ^ in illos Madv. \
seductos] sed ductos >IPZ | calefactus] aer add. antea jyL*T
(cf. E supra), postea Z || 15 ipsum] vel mare exhaustum Ge.
cum ^ tum Z vulgo et ri \ ex^ om. "Ei^T

156 L. AMNAEI SENECAE

ceteris aquis. fieri autem non potest, ut ima sicca si^
tellus, alia abunde^: sunt enim perforata omnia et
invicem pervia, et sicca ab umidis sumunt. olioquin
nisi aliquid terra acciperet, exaruisset. ergo undique
sol trahit, sed ex his, quae prem^Y, maxime: haec me- s

29 ridiana sunt. terra cum exaruit, plus ad se umoris
adducit: ut in lucemis oleum illo fluit, ubi exnritnr;
sic aqua illo incumbit, quo vis caloris et terrae aestii-
antis arcessit. unde ergo trahit? ex illis scilicet par-
tibus semper hibemis: septemtrionales exundant. ob lo
hoc Pontus in infemum mare assidue fluit rapidus
(non ut cetera maria altematis ultro citro aes^ibus)
in unam partem semper pronus et torrens. quod nisi
factis itineribus, quod cui<^que^ deest, redderetur, quod
cuique superest, emitteretur, iam aut sicca essent om- is

30 nia aut inundata.' interrogare Diogenem libet: qnare;

2 cf. Lucan. Phars. X 247 sq. sunt qui spiramina terris esse
putent II 4 cf. Aetnae v. 155 sqq. quod si spissa foret, solido si
staret in oinni^ . . . tellus. adde 129 sqq. \\ 4/6 cf Aetnae v. 176
introrsus cessante solo trahat undique venas (Aetna).

1 ut ri'L^QZ'] aut EA | ima s. 6re.] una sicca i^L^ uia Bicca

£ uia suta X auia suta F alia sicca TZ | sit 97 Z] sic )
2 (h)abundet ^ | enim] om. JKT || 3 alioquin L*Z Madv.'] aJi-
quando. ^, ubique. iam diu Leo, aliqua. unde (vel inde) 6re.|
4 aliquid] liquidi add. Geriz, aliunde Diels olim coni. \ undique
L*^Z] undi X unde lyE undas Fort. || 5 trahit, sed] tralut?
scilicet Madv. | premit Z Fromondus] premunt ^, promunt
Koeler, premuntur Ge. \ haec] om. A || 9 trahit] sc. terra aestuans |
10 septemtrionales {vel -lia) Ge. ] -ualis ^ -nalibus tj -nalibuB
unde g vulgo \ exundant.] exundat. «y exundat ob . . . et fluit
Madv. II 11 mare] desinit Z in fol. (J2^ || 12 citro] citroque E | esti-
bus g*T] estatibus j| 13 factis Dieh] fac(it) his 4> facit hisqueEO
f aceret his yi T, fieret his Pincianus, facile his Madvig \ cuique T]
cui ^ cuiquam E || 16 libet] licet E | quare, cum pertusa sint

DieW] qr cum pertusa sunt T qr (= quasi, qr 0) compertus
(-tis P) as (alUB K almus lyE animus JO) 4> quasi percussa sint
L quare, si pertusa viis sunt Madc, fort. quare, quoniam per-
tusa 8unt et commeant Ge.

NATUB. QUAEST. LIB. IV a. 2. 157

cum pertusa sint cuncta et invicem commeeiit, non
omnibus locis aestate maiora sint flumina. ^Aegyptum
sol magis percoquit: itaque Nilus magis crescit'. sed
<(quomodo fieri potest, ut absumptis aquis non solura

5 hic abundet sed^ in ceteris quoque terris aliqua flumi-
inibus fiat arfiectio? deinde quare ulla pars terrae sine
umore est, cum omnis ad se ex aliis regionibus trahat,
eo quidem magis quo calidior est? deinde quare Nilus
dulcis est, si haec illi e mari unda est? nec enim uUi

10 flumini dulcior gustus ....

E capitibus, quae in l.bro archetypo perierunt, haec ex-
cerpta in librum de mensibus quartum receperat loh. Lauren-
tiu8 Lydus cap. 68 (p. 146 W.):

6 8a ^HQodorog (II 24) naQa Jtdvrov rcbv %ora- 1

15 iiGiv shtBiv rov 7]kLOV rb vyQdv q)r]6L^ ri^v TtQo^yeiov

vdrov ^(hvYjv diarQSxovra^ TtQog dl rc5 d^SQev JtQog fioQQav

BxxXCvovra ixxaXel^d^aL rbv NeiXov xal 8ia ravrrjv ri^v

airCav avrbv avaxeiGd^ai xara rb d^SQog.

ol de AiyvTtrioC (pa6v rovg (Bekker, rag trad,) 2

20 irrj^Covg 7td6ag i^ viteQreQOv rag ve(pekag iTtl rbv v6-

rov ii^iod-ilv xal ixeid^ev ^aQeCag xaraq^eQO^evrjg ^QOxrjg

avapXv^eiv rbv Nellov,

ad § 3 et 4 Amm. Marc. 22, 15, 5: adfirmant aliqui phy-
sicorum in subiectis septentrioni spatiis, cum hiemes frigidae
cuncta constringunt (-gant Skutsch), m^gnitudines nivium con-
gelascere easque postea vi flagrantis sideris resolutas fluxis umori-
bus nubes efficere gravidas, quae in meridianam plagam etesiis
flantibus pulsae expressaegue tepore nimio incrementa ubertim
suggerere Nilo creduntur (cf. Stud. 1 101 et infra p. 159).

et Lucani Phars. X 242 sq. (de etesiis):
vel qtwd ab occiduo pellunt tot nubila caelo
trans noton et fluvio cogunt incumbere nimbos (cf. Diels p. 12).

1 commeent (et antea cmn) Fortum.] commeant ^ || 2 sint]
STint fjE fort. recte \ Aegyptum — S crescit Diogeni dedi ||
3 itaque] ita ET || 4 quomodo — 5 sed] add. Ge. \\ 6 adiectio
ET] abiectio || 7 est] om. ET || 8 quidem] quod JP que ri \\

9 haec] hoc EJKT illi e «y(L?)T] illic e >LP illi cum E

10 gustus] desinit 4>

168 L. ANNAEI SENECAE

3 "E(poQ6s YB iiiiv 6 Kviialog (fr. 108 F, H. G. I
p, 263) iv rri %Q(hrri r&v i6tOQi&v (pr]6Lv &Qaiav slvai
^aro: (pv6iv ri)v Atyvnxov xal xar' sros in:ayo(iBvrjs
iXvos 'bno xov NbCXov 6xBva'yov6^ai^ rbv Sl Ttotafibv
dCxrjv IdQcbxos xaxa xbv xaiQbv rov xaiifiatog ijcl ta 5
xov(p6xBQa xal aQai6xBQa xaxaQQBtv.

4 akka xal ®Qa6vdXxrjs 6 &d6tos (cf. Posidonii
rell. ed. Bake p. 98 et Strabo I 21) tovs itrj^covs
(prj^lv il^cjd^Biv tbv NbIXov* tr^s yaQ AI^iotcCcls 'binjkois
TtaQcc ta xad^^ rjfias '6qb6l d 1^^6)6 [livrjs ijtodBxoiidvris lo
tB tas vB(pikas ^Qbs tcbv itrj^Ccov md-ovfiivas ix8id6vai
{ijti8i86vai coniecerim) tbv NbZXov —

5 (bg xal KaXXi^d^ivTjs 6 IlBQLTtatrjtLxbs (fr. 6
S. B. A. p. 12) iv tG) tBtccQtm ^i^XCfp t&v ^EXXtjvlx&v
(pr]6iv iavtbv 6v6tQatBv6a6%'av AXB^dvSQfp t^ M(x/xbS6vi ih
xal yBv6}iBvov iTtl rijg Ald^iOTtCas bvqbIv tbv NbIXov
e^ aTCsCQCov 6[iPqg)v xat ixeCvrjv yBvo[iivG)v xataq)SQ6-

[IBVOV.

ad § 5 Lucani Phars. X 368 sqq.:

quae tibi noscendi Nilum^ Roniane^ cupido est.
et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis
270 nullaqu>e non aetas voluit conferre futuris
notitiam, sed vindt adhuc natura latendi

(uhi Neronis cupido vix respici eodem potuit modo quo a Seneca
VI 8, 3. natura latendi: cf. iv ^oc^st vel iv pdd^H § 9).

summus Akxander regum, quem Memphis adorat^
invidit Nilo misitque per ultima terrae
Aethiopum lectos. illos rubicunda perusti

275 zona poli tenuit: Nilum videre calentem.
venit ad occasus mundiqus extrema Sesostris
et Pharios currus regum cervicibus egit,
ante tamen vestros amnes Bhodanumque Padumque
quam Nilum de fonte bibit. vesanus in 07'tus

280 Cambyses longi populos pervenit ad aevi
defectusque epulis et pastus caede suorum
ignoto te, Nile, redit.

(de hoc excv/rsu historico Senecae a Posidonio tradito cf. Diels
p. 19 sq. Callisthenes fuit inter lectos.)

NATUE. QUAEST. LIB. IV a. FRAGMENTA. 159

dXXa xal jdvnaCaQxog (fr. 52 F. H. G. II p. 251) 6
iv IIbqMg) yfig ix trjg ^ArXavrixijg d^aXdrrrjg rbv Nsl-
Xov &vaxBl6d'ai /3oi5A£rat.

[desunt Posidonii et lubae doctrinae.] 7-8

5 noixCXai iikv ovv al tcbqI avrov do^ai^ rb d' aXrj- 9
^ig xara roijg avd^QWTtovg rscjg oidaiiov' xard yaQ rb
X6yiov *r6 d' drQsxkg sv fiad-Bt i6ri (pdd^si i6r( con-
iecerirnf.

ad § 6 (et cap. 2, 22) Lucani Phars. X 255 sqq.
rumor ab oceano, qui terras alligat omnes,
exundante procul violentum erumpere Nilum
aequweosque sales longo mitesctre tractu (cf. Diels p. 14).

ad § 7 Lucani Phars. X 258 sqq.:
nec non oceano pasci Phoebumque polumque
credimus. hunc calidi tetigit cum brachia cancri,
sol rapit atque u/ndae plus quam quod digerat aer
tollitur: hoc noctes referu/nt Nihque refundunt.
(cf. Diels p. 16 et p. 8 sq. , Studia mea 1 102 sq. Posidonii rell.
ed. Bake p. 66 sq.)

Amm. Marc. 22, 15, 6:

ex Aethiopicis imbribus, qui abundantes in tractibus illis
per aestus torridos cadere memorantur, eocundationes eius erigi
anni temporibus adserunt dlii praestitutis (num cf. Lucani Phars.
X 240 stata tempora?): quod utrumque (cf. § 5 supi^a p. 157
adl.) dissonare videtur a veritate. (cf. Stud. I p. 101 sq. et
Posidonii rell. ed. Bdke p. 97 sqq.)

ad § 8 Lucani Phars. X 290 sq.:

cursus in occasus fleocu torquetur et ortus
nu/nc Arabum populis^ Libycis nunc aequus arenis.
(cf. Jubae fr. 29 FHG III 473. Stud. I p. 103, Diels p. 21.)
Amm. Marcell. 22, 15, 8:

rex autem Juba Punicorum confisus textii librorum a monte
quodam oriri eum exponit, qui situs in Mauritania despectat
Oceanum; hisque indiciis hoc proditum ait, quod pisces et herbae
et beluae similes per eas paludes gignuntur,

ad § 9 Sen. Nat. Quaest. VII 32, 4 vix ad fundum veni-
retur, in quo veritas posita est. de benef. VII 1, 6 involuta
veritas in alto est. (cf. G. Miiller, Diss. p. 17, 2.)

160 L. ANNAEI SENECAE

NATURALIUM QUAESTIONUM
LIBER IV B QUI FERTUR.

Libei' tertius,
De nuhihus.

Cadestes aquas nubila excutiunt (cf, III 23).
Nubes spissitudo aJsris crassi est (cf, II 30, 4). s

Quaeritur, quomodo nix fiat , . nix pruinae hahet
similem naturam. plus illi ^iritus quam aquae inest . . .
Anaxagoras . . quod inter rorem et aquam interest, hoc
inter pruinam et glaciem, nec non inter nivem et gran-
dinem interest (cf. IVb 18,2; 8, 6). lo

[Add. fort. Plin. HN 2, 102 sqq. 152.]
3. GrTandiiiein hoc modo fieri si tibi affirmavero, quo
apud nos glacies fit, gelata nube tota, nimis audacem
rem fecero. itaque ex his me testibus numera secun-
dae notae, qui vidisse quidem se negant; aut, quodis
historici faciunt, et ipse faciam: illi cum multa mentiti
sunt ad arbitrium suum, unam aliquam rem nolunt
spondere sed adiciunt: ^penes auctores fides erit'. ergo
^ si mihi parum credis, Posidonius tibi auctoritatem
promittit tam in illo, quod praeterit, quam in hoc, ao

19 Posidonii p. 85 B.

2 liber IV vulgo] IV b distlnguitur inde db Haase, 1. primus
ST, 1. secundus KPU Esc. 1. tertius H m mhscr. Lmg.Z et una
cwin libris III et IV a d: hunc numerum antiquitus traditum
esse Diels coni., novatum in J Schultess computavit \\ 3 de nu-
bibus subscr. HL mg. (de grandine et nubibus E), cf. Diels
p. 29, 1 et Allers p. 629 || 4 — 11 Liber IV b initio mutilus tradi-
tur, frustula congesserunt Haase (U — 10), Allers (5), Ge. (4; 11) \
12 si tibi affirmauero] coUoc. s. nube tota codd. Itali classis
d II 13 fit] sit Aop..FHO I tota nube colL KX \\ 14 numera
Muretus'] numero || 15 uidisse cf Z] audisse <^ j se quidem coll.
<f I negant] sed audisse add. 6 uidisse antea add. E || 17 ali-
quaml quamque cf || 19 possidonius tiad. ut scmper \ auctori-
tatemj auctorem cf jj 20 promittit cfg*EST] -ttet ^ j illo] eo
^ I pr(a)eterit cfgHZ Bossb.] cf. p. 3, 17, pr(a)eteriit

NATUR. QUAEST. UB. IV b. 3. 161

quod secuturum est: grandinem enim fieri ex nube
aquosa iam et in umorem versa sic affirmabit^ tam-
quam interfuerit. quare autem rotunda sit grando, 3
etiam sine magistro scire poteris, cum adnotaveris stilli-
5 cidium omne glomerari, quod et in speculis apparet,
quae umorem halitu colligunt, et in poculis sparsis
aliaque omni levitate; non minus foliis si quae guttae
adhaeserunt, in rotundum iacent.

quid magis est saxo durum? quid mollius unda? 4
10 dura tamen molli saxa cavantur aqua.

aut ut alius poeta ait:

stillicidi casus lapidem cavat —

haec ipsa excavatio rotunda fit; ex quo apparet illud
quoque esse huic simile, quod cavat: locum enim sibi

15 ad formam et habitum sui exsculpit. praeterea potest, 6
etiamsi non fuit grando talis, dum defertur, corrotun-
dari et totiens per spatium aeris densi devoluta aequa-
biliter atque in orbem teri. quod nix pati non potest,
quia non est tam solida, immo quia fasa est, et non

80 per magnam altitudinem cadit sed circa terras initium
eius est: ita non longus illi per aera sed ex proximo
lapsus est. quare non et ego mihi idem permittam, ^

9 Ov. ars am. I475sq. || 12 Lucr. 1 314

2 iam et] et iam cf iam 9^ et g || 4 etiam] et ^^E |
poteris dX] possis ^qZ \\ 5 et] om. Kq \\ S halituj alitu ^
habitu Z alicubi cf || 7 non minus] nam et in cf | foliis] herba-
rum f. et arborum(?) cf || 9 magis est s. durum?] est s. durius?
<f I quid] quod X(?) \\ 12 stilHcidii cf ^ || 13 haec] et haec cf |
exc.] cauatio cf || 14 huic quoque s. e. coll. ST q. esse simile
huic ^PZ II 15 exsculpit A*HP*S] exculpit ^ exsculpsit cf ||
16 fuit] fuerit cf | dum (cf)<^] cum ti \\ 17 aeris densi ^y^PZ]
densi aeris cf AST || 19 immo] imo FH uno j quia] fort, fusa
est, et quia coll. Ge. \ fasa cfPH^^Z] tam fasa tiBX \\ 20 sed'
fort. add. ut Ge. \\ 21 non cf (iy)] ne ^ nec ST Larisch Gertz
long^s Z Gertz] longius || 22 et ego] cm?. cf et om. T ( idem
mihi cbll {'^T)6

SmrXCAM KATUBAL. QUAB8T. ed. GoxcVq. '^^

162 L. ANNAEI SENECAE

quod Anaxagoras? inter nullos magis quam inter
philosophos esse dehet aequa lihertas: grando nihil
aliud est quam suspensa glacies, nix [in] pruina pen-
dens [congelatio]. illud enim iam diximus, quod inter
rorem et aquam interest, hoc inter pruinam et glaciem, 5
nec non inter nivem et grandinem interesse.

1 4. Poteram me peracta quaestione dimittere sed
bene mensum daho et, quoniam coepi tihi molestus
esse, quicquid in hoc loco quaeritur, dicam; quaeritur
autem, quare hieme ningat, non grandinet, et vere iam 10
frigore infracto grando cadat. nam ut fa^ear tibi
verum mihi quidem persuadetur, qui me usque ad
mendacia haec leviora, in quibus os percidi non ocuU

2 erui solent, credulum praesto: hieme aer riget et ideo
nondum in aquam vertitur sed in nivem, cui aer pro-is
pior est; cum ver coepit, maior inclinatio temporis
sequitur et calidiore caelo maiora fiunt stillicidia. ideo
(ut ait Vergilius noster) 'cum ruit imbriferum ver',
vehementior est mutatio aeris undique patefacti et sol-
ventis se ipso tempore adiuvante: ob hoc nimbi graves»

3 magis vastique quam pertinaces deferuntur. bruma

1 Anax. fr. 85 p. 321 Diels fort resp. \\ 18 Verg. Georg. 1 303

2 debet esse coll. BCET || 3 est aliud coll. BCL | in
del. Madvig, cf. Arist. Meteor. 1 11 p. 347 h 30 atg nev ixsl
%i6av^ ivrav&cc ylyvstccL ndxvri || 4 congelatio del. Madvig, rore
gelato Schultess | diximus] sc. initio huius libri nunc deperdito |
5 rorem et aquam ZJ aquam et rorem cf <^^ rorem et pluuiam
Ge. II 6 grandinem L^(^Z] glaciem ^&X \\ 8 mensum] em(er)8um
cf II 9 quaeritur] i. e. desideratv/r, postea: disseritur \ dicam cf]
om. ^ II 10 hieme S^qZ] in hieme dil sed hyeme praebent FHL
alii I ningat] ninguat cf Z j et] om. ^ \\ 11 utj pendet a persuad.,
cf p. 174, 15 I fatear t. u., Skutsch] fallar tibi, (sic dist. vidgo)
uerum || 12 quidem et usque] otn. cf || 13 os perc.] sc. colaphis
vel stigmate || 14 erui] fort. seruis add. E. Pemice \\ 16 inclinatio]
indignatio FH^ | temporis] &Qag. intell. aeris (^Z t. uel aeris X \\
18 uirgiUus trad. ut semper || 19 est] ante mut. cf£>l po^
mutatio (immutatio if) 97FHZ post aeris coll. q \ patefacti]
oppositum riget l. 14 || 20 tempore] tepore cd. Memm. (<s
^onopim ]\ 21 uastique magis coll. 6 magis u. magis £'

NATUR. QUAEST. LIB. IV b. 3—5. 163

lentas pluvias habet et tenues, quales saepe solent
intervenire, cum pluvia rara et minuta nivem quoque
admixtam habet; dicimus nivalem diem, cum altum
frigus et triste caelum est. praeterea aquilone flante

5 aut suum caelum habente minutae pluviae sunt; austro
imber improbior est et guttae pleniores.

5. Rem a nostris positam nec dicere audeo, quia l
infirma videtur, nec praeterire: quid enim mali est
aliquid et faciliori iudici scribere? immo si omnia

10 argumenta ad obrussam coeperimus exigere, silentium
indicetur: pauca enim admodum sunt sine adversario;
cetera, etiamsi vincunt, litigant. aiunt vere, quicquid 2
circa Scythiam et Pontum et septemtrionalem plagam
glaciatum et astrictum est, relaxari; tunc flumina gelata

16 discedere, tunc obrutos montes nivem solvere. credibile
est ergo frigidos spiritus inde feni et vemo caelo
remisceri. illud quoque adiciunt, quod nec sum ex- 3
pertus nec experiri cogito (tu quoque, censeo, si volueris
verum exquirere, nivem in Care experiaris): minus

30 algere aiunt pedes eorum, qui fixam et duram nivem
calcant quam eorum, qui teneram et labefactam, ergo, 4
si non mentiuntur, .quicquid ex illis septemtrionalibus
locis iam disturbata nive et glacie frangente se fertur,
id meridianae partis tepentem iam umidumque aera

25 alligat et praestringit : itaque cum pluvia futura erat
grando fit iniuria frigoris.

5 aut] et d iit E I suum] i. e, secundum \\ 10 obnisani (sic)
^] lancem cf || 11 sunt] ante adm. X \\ 12 etiamsi Haasei obser-
vationem secutus scripsi] etsi | uere] hic om. add. l. 14 ante
relaxari cf || 13 scithiam irad. \\ 15 montes] om. FH(^) lacus
add. £ST I niuem] niues H om. ST || 16 est ergo] ergo est 4,
fort. esse ergo Ge. \ ferri Ge?^ fieri 6^ inferri (iy?)E et v. 7. J* |
uemo] uno cfP imo BC Koeler \\ 19 exq.] inquirere cfiL | niuem
del. dertz \ Care Z* Gron^ cane 6^, cf. proverhium- iv KaQl
xbv •aLvSvvov I experiaris] experieris ST || 20 alg. aiuntl autem
alg. {om. L) aiunt k autem algent <f || 24 merid.] mundane 6 l[
25 erat] erit 6

164 L. ANNAEI SBNECAE

1 6. Non tempero milii, quominus omnes nostroruin
ineptias proferam. quosdam peritos obseryandarum
nubium esse affirmant et praedicere, cum grando ven-
tura sit. hoc intellegere usu ipso potuerunt, cum co-
lorem nubium notassent, quem grando totiens inseque- 5

2 batur. illud incredibile, Cleonis fuisse publice prae-
positos chalazophylacas, speculatores venturae grandinis.
hi cum signum dedissent adesse iam grandinem, quid
expectas? ut homines ad paenulas discurrerent aut ad
scorteas? immo pro se quisque alius agnum immolabat w
alius pullum: protinus illae nubes alio declinabant, cum

3 aliquid gustassent sanguinis. hoc rides? accipe quod
magis rideas: si quis nec agnum nec puUum habebat^
quo sine damno fieri poterat, manus sibi afferebai^
et, ne tu avidas aut crudeles existimes nubes, digitum is
suum bene acuto graphio pungebat et hoc sanguine
litabat; nec minus ab huius agello grando se vertebat
quam ab illo, in quo maioribus hostiis exorata erat.

1 7. Rationem huis rei quaerunt: alteri, ut homines
sapientissimos decet, negant posse fieri, ut cum gran-S9
dine aliquis paciscatur et tempestates munusculis re-
dimat, quamvis munera et deos vincant. alteri suspi-
cari ipsos aiunt esse in ipso sanguine vim quandam

2 potentem avertendae nubis ac repellendae. sed quo-
modo in tam exiguo sanguine potest esse vis taiita, 25
ut in altum penetret et iilam sentiant nubes? quanto

2 ineptias n. omnes colL cfil P 3 uentura] om. 6 || 4 sit]
est Walddstel | usu] usui X | potuerunt] potuisse cf | e^ol.] calo-
rem cf || 6 praep.] propositos cf || 7 chalazophilacas (-tas J*)
FHJ^] calazophilacas (-tas XZ) i^E JIZ chalazophilicas (^q \ uen-
ture A^^Z] fatur(a)e BCi^EU || 8 hi] hii KXT \\ 10 scorteas]
scortas A(cf) scorta BCp || 11 protinus] autem add. cf || 14 quo
{vel quo de) Ge.] sc. sacrum fieri, quod cf^ | dampno trad. |
poterat fieri coll. cf il || 16 bene] uel cf || 17 se grando coll. cf il ||
19 rationem] ratio cf | qu(a)erunt] quaeritur cf quidam quae-
runt 71 II 22 et d.] etiam d. 4X, \\ 23 ipsos] se cf | sanguine]
0911. FH I uim] s. l. X \\ 25 uis esse potest coll. 6k || 26 inj
om. jL U1& in <f

NATUR. QUAEST. LIB. IV b. 6—9. 165

expeditius erat dicere: mendacium et fabula est. at
Cleonaei iudicia reddebant in illos, quibus delegata
erat cura providendae tempestatis; quod neglegentia
eorum vineae vapulassent aut segetes procidissent. et

5 apud nos in XII tabulis cavetur, ne quis alienos
fructus excantasstt. rudis adhuc antiquitas credebat 3
et attrahi cantibus imbres et repelli, quorum nihil posse
fieri tam palam est, ut huius rei causa nuUius philo-
sophi schola intranda sit.

10 8. Unam rem ad hoc adiciam et favere te ac plau-
dere iuvabit. aiunt nivem in ea parte aeris fieri, quae
prope terras est hanc enim plus habere caloris ex
quattuor causis: una, quod omnis terrarum evaporatio,
cum multum in se fervidi aridique habeat, hoc est

15 calidior, quo recentior; altera, quod radii solis a terra
resiliunt et in se recurrunt: horum duplicatio proxima
quaeque a terris calefacit, quae ideo plus habent teporis,
quia solem bis sentiunt; tertia causa est, quod magis
superiora perflantur, at quaecumque depressa sunt, mi-

20 iius ventis verberantur.

9. Accedit his ratio Democriti: ^omne corpus quo
solidius est, hoc calorem citius concipit, diutius servat.
itaque si in sole posueris aeneum vas et vitreum [et
argenteum], aeneo Citius calor accedet, diutius haerebit/

25 adicit deinde, quare hoc existimet fieri. ^his', inquit,

5 sq. fragm. 8a tabulae VIII. FIBA p. 28 Bruns \\
21 — p. 166, 7 Bem. fr. a Dielsio non receptum.

2 Cleonaei Ge.] cleone (vel deone) ^ decuriones E* cleonis cf ||
3 cura] curia £ || 5 ne quis] qui ex ipsa lege Plin. HN 28,17 \
alienos] om. Plin. \\ 6 fructus] uel tunc add. k \ excantassit Z
Schoell sec. Plin^ -tasset || 7 cantibus] s. l. cf ante et lyE |
imbres] nubes cf || 8 huius] eius cf Jl || 9 scola tra^d. \\ 10 ad
hoc «^] adhuc cf | ac] et X \\ 12 est prope t. (terram cf) coll.
BC(A) I 15 alteral alteri X \\ 16 se rec.] se currunt lyE || 17 quae-
quel quae X, quoque EP | al om.Q \ teporis cf-d-J^L^O*^] tem-
poris jyHUP^Z II 21 accedit] accidit iyPH(^)piZ || 23/4 et ar-
genteum] del. Ge. Koeleri offensione peimotus ([ 24 Qalor\ '^ost
accedet dX ante citius Z | haex.^^ a.dhet^\\. ^ X^i^ Ya€\ ow.. ^ V.

166 L. AISNAEI SENECAE

^corporibus, quae duriora et pressiora sunt, necesse est
minora foramina esse et tenuiorem in singulis spiritum:
sequitur, ut, quemadmodum minora balnearia et minora
miliaria citius calefiunt, sic haec foramina occulta et
oculos effugientia et celerius fervorem sentiant et prop- 5
ter easdem angustias, quicquid receperunt, tardius red-
dant.' haec longe praeparata ad id perducunt, de quo
nunc quaeritur.

10. Omnis aer quo propior est terris, hoc crassior.
quemadmodum in aqua et in omni umore faex ima 10
est, ita in aere spississima quaeque desidunt. iam
autem probatum est omnia, quo crassioris solidiorisque
materiae sunt, hoc fidelius custodire calorem receptum.
editior aer, quo longius a terrarum colluvie recessit^
hoc sincerior puriorque est; itaque solem non retinet 15
sed velut per inane transmittit: ideo minus calefit.

1 11. Contra quidam aiunt cacumina montium hoc
calidiora esse debere, quo propiora soli sunt: qui mihi
videntur errare, quod Apenninum et Alpes et alios
notos ob eximiam altitudinem montes in tantum putant »
crescere, ut illorum magnitudo sentire solis viciniam

2 possit: excelsa sunt ista, quamdiu nobis comparantur;
at vero ubi ad universum respexeris, manifesta est
omnium humilitas. inter se vincuntur et vincunt, cete-
rum in tantum nihil attollitur, ut in collatione totius »5
uUa sit vel maximis portio: quod nisi esset, non dice-

12/13 cf. Aetnae w. 413—415.

1 pressiora] densiora v. Z. cf || 4 miliaria] militaria dST
6 eff.] fugientia cfE || 7 haec] hoc X || 9 propior] proprior X
propinquior BC || 12 crassioris] crassidioris X \\ 14 editior aer]
quo ed. est aer et cf || 15 hoc] mn. q \ retinet] recipit <f p ]|
16 calefit] calescit X \\ 17 quidam] quidem AX quod est BC ||
18 soU prop. coll. cf il II 19 Apen.] appeninum AHAST || 20 notos]
montes d \ montes] notos cf || 21 magnitudo . . possit] magni-
tudinea . . possint cf | uiciniam] uicinam (X ?) || 24 omnium]
omnihuB d in omnibus X \ 2Q xxAi^'^ TLuWau 6 ir\

NATUR. QUAEST. LIB. lYb. 9—12. 167

remus totum orbem terrarum pilam esse. pilae pro- 3
prietas est cum aequalitate quadam rotunditas, aequa-
litatem autem hanc accipe, quam vides in lusoria pila:
non multum illi commissurae et rimae earum nocent,

5 quo minus par sibi ab omni parte dicatur. quomodo
in hac pila nihil illa intervalla officiunt ad speciem
rotundi, sic ne in universo quidem orbe terrarum editi
montes, quorum altitudo totius mundi collatione con-
sumitur. qui dicit altiorem montem, quia solem pro- 4

10 pius excipiat, magis calere debere, idem potest dicere
longiorem hominem citius quam pusillum debere cale-
fieri et caput citius quam pedes: at quisquis mundum
mensura sua aestimaverit et terram cogitaverit tenere
puncti locum, intelleget nihil in illa ita posse eminere,

15 ut caelestia magis sentiat, velut in propinquum illis
accesserit. montes isti, quos suspicimus, et vertices 6
aetema nive obsessi niiiilominus in imo sunt; et pro-
pius quidem est a sole mons quam campus aut vallis,
sed sic, quomodo est pilus pilo crassior. isto enim

20 modo et arbor alia magis quam alia dicetur vicina
caelo. quod est falsum, quia inter pusilla non potest
magnum esse discrimen, nisi dum inter se comparantur.
ubi ad coUationem immensi corporis ventum est, nihil
interest, quanto sit alterum altero maius, quia, etiamsi

25 magno discrimine, tamen minima vincuntur.

12. Sed ut ad propositum revertar, propter has

3 autem] om. S | hanc] ante autem gP^ post accipe £ |
lusoria] luxoria Z lusior(i)a X lusoia P^l ^ rimae] ruinae d |
earum] eius J^ || 5 par] pars X \\ 6 illa] ulla cf || 10 excipiat]
excipit dX \ potest d. dX] dicere p. || 14 locum puncti coll.
<f Jl I illa -^^Z] ea <f il | ita p. 6X,] posse ita || 15 propinquum]
-quo <f II 17 propius] propior Ge. cl. p. 162, 16 || 18 a sole est
coll. 6k I quam c. — 20 magis] om. <f | 18 uallis kQ\ ualles
ri^-Z II 20 dicetur] terra <f || 21 falsum est coll. {riTj^E \ pusilla]
illa 6 II 22 magnum] ante non 6k post esse £ | dum] cum
<f (iL?) II 23 immensi] magni A.X \ corporis] om. T temporis
EJK II 24 quanto] quantum {^kT) om. <f | sit] ante maius
ifX 1 etiamsij etsi cf

168 L. ANNAEI SENECAE

qnas rettuli causas plerisque placuit in ea parte aeris
nivem concipi, quae vicina terris est, et ideo minus
alligari, quia minore rigore coit. nam vicinus aer et
plus habet frigoris, quam ut in aquam imbremque
transeat, et minus, quam ut duretur in, grandinem: 5
boc medio frigore non nimis intento nives fiunt co-
actis aquis.

1 13. ^Quid istas', inquis, ^ineptias, quibus litteratior
est quisque, non melior, tam operose persequeris?
quomodo fiant nives dicis, cum multo magis ad nos 10
dici a te pertineat, quare emendae non sint nives/
iubes me litem cum luxuria litigare? cotidianum istud
et sine efifectu iurgium est. litigemus tamen, etiamsi
superior futura est: pugnantes ac reluctantes vincat

2 quid porro? hanc ipsam inspectionem naturae nihilii
iudicas ad id, quod vis, conferre: cum quaerimus, quo-
modo nix fiat, et dicimus illam pruinae similem habere
naturam, plus illi spiritus quam aquae inesse, non
putas exprobrari illis, cum emere aquam turpe sit, si

3 ne aquam quidem emunt? nos vero quaeramus potius, 10
quomodo fiant nives quam quomodo serventur, quoniam
non contenti vina diffundere, veteraria per sapores
aetatesque disponere, invenimus, quomodo stiparemus
nivem, ut ea aestatem evinceret et contra anni fervorem
defenderetur loci frigore. quid hac diligentia consecuti »

1 rettuli E] retuli || 2 concipi niuem coll. ^X \\ Z coit]
choit F cohit H | et] om, i^E || 6 nimis] minus FOS minius p|
8/9 litt. e. q. non] quisquam est literatior nec cf || 10 magis
cfEZ] om, <j^ II 11 a te] ad te d S ante ad nos d magis L' | peit.
dicere d pertineat dici a te coll. Z | sint] sunt X \\ 12 me
Htem Ge.] mentem ^^ me tu ES^ potes me tandem coni. ||
13 si] s. l. A om. ri etiam — uincat om. BC || 14 pugnantes . .
reluctantes] -tis his FHP^Z || 17 pruinae] pluuie 6 \ similem]
anie pruine k post habere E || 19/20 si ne EH] sine <j^ si nec
<f II 20 emunt] emant Jlq \\ 22 ueteraria] et ueterari|aut Z
ueterana et d, sed cf. ep. 114, 26 || 23 stip.] isti paremus ^
istis par. E8 /| 24 eu.] uinceret ES

NATUR. QUAEST. LIB. IV b. 12. 13. 16^

sumus? nempe ut gratuitam mercemur aquam: nobi&
dolet, quod spiritum, quod solem emere non possumus,
quod hic aer etiam delicatis divitibusque ex facili nec
emptus venit. o quam nobis male est, quod quicquam

5 a rerum natura in medio relictum est! hoc quod illa 4
fluere et patere omnibus voluit, cuius haustum vitae
publicum fecit, hoc quod tam homini quam feris avi-
busque et inertissimis animalibus in usum large ac
beate profudit, contra se ingeniosa luxuria redegit ad

10 pretium : adeo nihil illi potest placere nisi carum. unum
hoc erat, quod divites in aequum turbae deduceret,
quo non possent antecedere pauperrimum: illi, cui divi-
tiae molestae sunt, excogitatum est, quemadmodum
etiam caperet aqua luxuriam. unde ad hoc perventum 6

16 sit, ut nulla nobis aqua satis frigida videretur quae
flueret, dicam. quamdiu sanus et salubris cibi capax
stomachus est impleturque, non premitur, naturalibus
fomentis contentus est: ubi cotidianis cruditatibus non
temporis aestus sed suos sentit, ubi ebrietas continua

20 visceribus insedit et praecordia bile, in quam vertitur,
torret, aliquid necessario quaeritur, quo aestus ille
frangatur, qui ipsis aquis incalescit: remediis incitat
vitium. itaque non aestate tantum sed et media hieme
nivem hac causa bibunt. quae huius rei causa est nisi &

26 intestinum malum et luxu corrupta praecordia? qui-
bus nullum intervallum umquam, quo interquiescerent,
datum est, sed prandia cenis usque in lucem perductis
ingesta sunt et distentos copia ferculorum ac varietate

1 aquam] haquam F^Z || 3 quod] quid FH || 6 uite haustum
coll 6k II 7 publicum] s. l. cf || 10 placere potest coll. ES ||
14 aqua] oni. cf J^K || 18 crud.] crudelitatibus O^F cruditatio-
nibus rf adustus add. L*Z || 20 pr. bile] precordiabile FJIFZ |
quam] quod (Jl?) | uertitur] uertuntur d || 21 torret] torrent
S II 22 frang.] iungatur q \ incitat] sc. aestus ut morbus, vix
stomachus, incitantibus Joh. Muller, incitatur Leo || 23 et] om.
^ II 26 umquam] om. 6 || 27 datum est] post interuallum Kk
coll. J usquej oni. q

170 L. ANNAEI SENBCAE

comessatio altius mersit; deinde numquam intermissa in-
temperantia quicquid animi decorwm erat efferavit et in
desiderium semper novi rigoris accendit. itaque quam-

7 vis cenationem velis ac specularibus muniant et igne
multo doment hiemem, nihilominus stomachus ille so- 6
lutus et aestu suo languidus quaerit aliquid, quo eri-
gatur. nam sicut animo relictos stupentesque frigida
spargimus, ut ad sensum sui redeant, ita viscera isto-
rum vitiis torpentia nihil sentiunt, nisi frigore illa
vehementiore perusseris. inde est, inquam, quod ne lo

S nive quidem contenti sunt, sed glaciem, velut certior
illi ex solido rigor sit, exquirunt ac saepe repetitis
aquis diluunt: quae non e summo tollitur sed, ut vim
maiorem habeat et pertinacius frigus, ex abdito effo-
ditur. itaque ne unum quidem eius est pretium, sedis
habet institores aqua et annonam (pro pudor!) variam.
unguentarios Lacedaemonii urbe expulerunt et propere

9 cedere finibus suis iusserunt, quia oleum disperderent:
quid illi fecissent, si vidissent reponendae nivis offici-
nas et tot iumenta portandae aquae deservientia, cuias m
colorem saporemque paleis, quibus custodiunt, inqui-
nant? at, dii boni, quam facile est extinguere sitim
10 sanam! sed quid sentire possunt emortuae fauces et
occallatae cibis ardentibus? quemadmodum nihil illis
satis frigidum, sic nihil satis calidum est, sed ardentes as

1 altius] alterius X \ interm. numquam coll. k || 2 animil
anima Z auide £S antequam J* | decorum erat E. Pernice]
decoxerat <^ coxerat L (cf. ES) decoquerat Z detexerat cf, de
Neronis decocta (cf. Studia mea 1 314 et 179) cogitat Leo, qui
niuis decoxerat, efferbuit coni. || 3 rigoris] frigoris Koeler |
4 muniant] minuant X minuatur P || 7 frigida] aqua fr. BE
fr. aqua J^ || 8 sensum A'<^] animum cf | istorum uitiis (intus
^) ^] om. 6 II 10 perusseris] defendit Koeler, perfuderis 6 per-
cusseris P^S Skutsch \ ne PS] nec || 11 quidem] om. i^E ||
17 unguent.] ungent. HLZ || 19 fecissent] om. 9^^ | si uidis-
sent] om. Z^ || 23 sent.] se sentire FHP^Z || 24 occallat(a)e
J^ZJ occallata X occalata ^q decallata E occultate d \ illis
€fFJ illi II 25 nihil] nec k \ est] ante sic 6k coll.

NATUR. QUAEST. LIB. IV b. 13 — LIB. V. 1 171

boletos et raptim indumento suo mersatos demittunt
paene fumantes, quos deinde restinguant nivatis potio-
nibus. videbis, inquam, quosdam graciles et palliolo
focalique circumdatos, pallentes et aegros non sorbere

6 solum nivem sed etiam esse et frusta eius in scyphos
suos deicere, ne tepescant inter ipsam bibendi moram.
sitim istam esse putas? febris est, et quidem eo il
acrior, quod non tactu venarum nec in cutem efiuso
calore deprehenditur sed cor ipsum excoquit. luxuria

10 invictum malum et ex molli fluidoque durum atque
patiens. non intellegis omnia consuetudine vim suam
perdere? itaque nix ista, in qua iam etiam natatis, eo
pervenit usu et cotidiana stomachi servitute, ut aquae
locum obtineat. aliquid adhuc quaerite illa frigidius,

16 quia pro nihilo est familiaris rigor. ""

NATUKALIUM QUAESTIONUM
LIBER V QUl FERTUR

Liber quintus.
De ventis.

20 1. Ventus est fluens aer. quidam ita definierunt: i
ventus est aer fluens in unam partem. haec definitio
videtur diligentior, quia numquam aer tam immobilis

1 indmn.] in condimento Z | dem.] dimittunt BCES
2restinguant H] restringant TX, restringunt d F^ restingant gEZ
restingunt S | niuatis] uinatis X \\ 3/4 p. focalique] pallio loca-
pbalique d || 5 etiam] et d | frustal frustra BCilPZ^ | scyphos
Fortun.] cyphos Z sciphos J* cipnos cf^ || 6 ne tepescant
JOoZ] om. cf^^iL?) II 7 putasl non put. cf || 9 calore] colore
A F^ort. I lux.l ante 1. Skutsch aistinxit, post 1. vulgo \\ 11 intel-
legis Z] intelligis, -gitis Skutsch \\ 12 itaque — eo] Nix inquam
ista iam eo assiduitatis cf | iam etiam natatis] etiam nunc n.
Fortun. iamiam natabilis Koeler \\ 13 aquae] aqua F^A

18 liber quintus vulgo et Ge.l 1. quartus ^tjKL mg. HLZ et
G. MUller, 1. secundus KEsc.^SJJ \\ 19 de ventis lyEH^sc. L
mg. Z de vento S || 20 aer fluens coll. J [ defin.] diffin. sem^ger trad\
21 fluensj alibi coll. FH et Z, post ^«bx\jercL Sku\;s(3\, ^'^^^gc»^ ^

172 L. ANNAEI SENECAE

est^ ut uon in aliqua sit agitatione; sic tranquillum
mare dicitur, cum leviter commovetur nec in unam
partem inclinatur: itaque si legeris *cum placidum
ventis staret mare', scito illud non stare sed siiccuti
let?iter et dici tranquillum, quia nec hoc nec illo im- s

2 petum capiat. idem et de aere iudicandum est, non
esse umquam immobilem, etiamsi quietus sit. quod
ex hoc intellegas licet: cum sol in aliquem clausum
locum infusus est, videmus corpuscula mimma in ad-
versum ferri, alia sursum, alia deorsum varie concur-tt

3 santia. ergo ut parum diligenter comprehendet, quod
vult, qui dixerit ^fluctus est maris agitatio', quia irm-
quillum quoque agitatur, at ille abunde sibi caverit,
cuius definitio haec fuerit ^fluctus est maris in unam
partem agitatio': sic in hac quoque re, quam cumii
maxime quaerimus, non circumscribetur, qui ita se
gesserit, ut dicat: *ventus est fluens in unam partem
aer' aut ^aer fluens impetu' aut Wis aeris in unam
partem euntis' aut ^cursus aeris aliquo concitatior'.

4 scio, quid responderi pro altera definitione possit: quidM
necesse est adicere te ^in unam partem [fluens aer]'?
utique enim, quod fluit, in unam partem fluit; nemo
aquam fluere dicit, si tantum intra se movetur, sed si
aliquo fertur: potest ergo aliquid moveri et non flnere,
et e contrario non potest fluere nisi in unam partem. »

3/4 Verg. Ecl. II 26.

2 CTim] non cmn ^ cum non (nisi add. Vincentius) L |
comm.] mouetur cf || 3 si] cum cf || 4 succ.] concuti cf || 5 lemter
(L ?) 8] leniter | hoc] huc Z Fickert \\ 6 capiat] faciat EP ||
8 aliquem] aliquam cf || 10 concursantia] conversantia (J^)K con-
cuiTentia EL || 11 ut] om. cf || 12 fluctus — 14 fuerit] om. iy |
quia — 15 agitatio] om. ^ \\ 13 abunde B] habunde || 15 quoquej
ante re (B)C* Vatic. 1 {A) Z ante in LkQ om. ^ | cum] nunc <f |
18 aer] ante in <j^ || 19 euntisj fluentis 6 || 20 diff. altera coU.
^ II 21 te adicere coXi. 6 \ nuens (effluens 6) aer] del. Ge, |
23 intraj inter A*BC(cf)0^ || 24 aliquo] loco add. HA(P?)B j
ergo] enim d || 25 ej om. (H^OqZ

NATUR. QUAEST. LIB. Y. 1—3. 173

sed sive haec brevitas satis a calnmnia tuta est^ hac 5
Titamur; sive aliquis circumspectior est, verbo non par-
cat, cuius adiectio cavillationem omnem poterit ex-
cludere. Nunc ad ipsam rem accedamus, quoniam

5 satis de formula disputatum est.

2. Democritus ait: 'cum in angusto inani multa
sint corpuscula, quae ille a^omos vocat, sequi ventum;
at contra quietum et placidum aeris statum esse, cum
in multo inani pauca sint corpuscula. nam quemad-

10 modum in foro aut vico, quamdiu paucitas est, sine
tumultu ambulatur, ubi turba in angustum concurrit,
aliorum in alios incidentium rixa fit: sic in hoc quo
circumdati sumus spatio, cum exiguum locum miilta
corpora impleverint, necesse est alia aliis incidant et

15 impellant ac repellantur implicenturque et compri-
mantur, ex quibus nascitur ventus, cum illa, quae
colluctabantur, incubuere et diu fluctuata ac dubia in-
clinavere se. at ubi in magna laxitate corpora pauca
versantur, nec arietare possunt nec impelli.'

20 3. Hoc falsum esse vel ex eo colligas licet, quod 1
tunc minime ventus est, cum aer nubilo gravis est:
atqui tunc plurima corpora se in angustum contulerunt,
et inde est spissarum nubium gravitas. adice nunc, 2
quod circa flumina et lacus frequens nebula est artatis

6 — 19 Dem. fr. a Dielsio non receptum \\ 15/16 cf. Aetnae
V. 311 diffugere impellique anima^ : hinc crescere ventos \\
24 — p. 174, 2 cf. Aetnae v. 312 sqq.

aut umore etiam nebulas ^se^ effundere larg^asy,
ut campis agrisque solent, quos adluit amnis:
vallibvs exoriens caligat nuhilus aer,
flumina parva ferumt auras, vis proxima vento est.

1 calumpnia scr. ^ || 5 de form. satis coll. cf || 6 iDani]
uiarum cf || 7 sint] fort. sunt Ge. cf l. 9 \ atomos Z] athomos
6^ ut semper || 9 sint cf -d-S] sunt iLPZ fort. recte, cf l. 7 ||
14 incidant et impellant] incitentur et impellantur 6 \\ 17 et]
ac 6 I fluctuata] fluctuantia 6 || 19 nec] neque E ne (A)P |
arietare] aif etari Z artari 6 || 21 tunc] interim 6 || 23 est
spissarum] spissatarum 6

174 L. ANNAEI SENECAE

congestisque corporibus, nec tamen ventus est. ^inter-
dum vero tanta caligo effcinditur, ut conspectum in
vicino stantium eripiat, quod non eveniret, nisi in
parvum locum corpora se multa compellerent.' atqui
nuUum tempus magis quam nebulosum caret vento. s
3 adice nunc, quod e contrario veuit, ut sol matutinum
aera spissum et umidum ortu suo tenuet: tunc surgit
aura, cum datum est laxamentum corporibus et stipatio
illorum ac turba resoluta est.

1 4. ^Quo modo ergo', inquis, V^ti fiunt, quoniamw
hoc negas fieri?' non uno modo: alias enim terra ipsa
magnam vim aeris eicit et ex abdito spirat, alias, cum
magna et continua ex imo evaporatio in altum egit^
quae emiserat, mutatio ipsa halitus mixti in ventum

2 vertitur. illud enim nec ut credam mihi persuaderiis
potest nec ut taceam: quomodo in nostris corporibus
cibo fit inflatio (quae non sine magna narium iniuria
emittitur et ventrem interdum cum sono exonerat, inter-

4. 8 cf. Aetnae v. 304 sq. et cum densa premant inter se
corpora, twha elisa in vacuum fugiunt. |{ 7 cf Aetnae v. 308
credas cum surgere ventos . . |{ 11 — 13 cf. Aetnae v. 309 sqq.

rupes aliquas penitusque cavernas
provehere . . animas, hinc crescere ventos —
aut umore etiam nehulas <^sey effundere eqs.
12 cf Lucan. X M7 sq. sunt, qui spiramina terris esse putent.

2 consp.] aspectmn d j{ 6 uenit] euenit E { ut] om. (X) anU
uenit L^ post sol add. J^K {{ 7 spiBsuin A^] scissum d(?) | tonc
— 8 est] tunc (A, om. B C) cum (con- B C) surgit ut (tunc A) cum
datum (conditum C) est (A, om. BC) d {{ 9 illorum A^] illo <f (?)|

10 ergo inquis dELSZ] inquis ergo {ij)'KX'P \ fiunt] sunt vel
sint X fiunt uenti coll. ijE \ quoniam hoc (haec X)] quos non d |

11 ipsa] num arida? an tamquam animal? K 13 ex imo] ex
humido Haase, sed suffidt euaporatio, quae umida est {{ 14 quae'
&rivcc 1 emis.] emerserat g£ mersa erant Pinc. Madv. falso
mutatio] immutatio £ vulgo -tatione Koeler, nutatio Madv,
alitus praebent codd. j{ 17 cibo] ex cibo 6 {{ 18 exonerat cum
8ono coll. Q

NATUR. QUAEST. UB. V. 3—6. 175

dum secretius), sic putant et hanc magnain rerum
naturam alimenta mutantem emittere spiritum — bene
nobiscum agitur, cum, quod semper concoquit, <raro
emittit:^ alioquin immundius aliquid timeremus. num- 5

5 quid ergo hoc verius est dicere, multa ex omni parte
terrarum et assidua ferri corpuscula? quae cum coacer-
vata sunt, deinde extenuari sole coeperunt, quia omne,
quod in angusto dilatatur, spatium maius desiderat,
ventus existit.

10 5. Quid ergo? 'hanc solam esse causam venti \
existimo, aquarum terrarumque evaporationes ; ex his
gravitatem aeris fieri, deinde solvi impetu, cum quae
densa steterant, ut est necesse, extenuata nituntur in
ampliorem locum.' ego vero et hanc iudico. ceterum

16 illa est longe valentior veriorque, habere aera naturalem
vim movendi se nec aliunde concipere sed inesse illi
ut aliarum rerum ita huius potentiam. an hoc existi- 2
mas, nobis quidem datas vires, quibus nos moveremus,
aera autem relictum inertem et inagitabilem esse, cum

20 aqua motum suum habeat etiam ventis quiescentibus?
nec enim aliter animalia ederetj muscum quoque in-
nasci aquis et herbosa quaedam videmus summo in-
natantia: est ergo aliquid in aqua vitale. 6. de aqua
dico? ignis, qui omnia consumit, quaedam creat, et

25 quod videri non potest simile veri, tamen verum est^

3 cum] om. "BC post quod AS ante concoq. Madv. cibum
SchuUess I concoquit] sc, terra | raro em. Ge. add.] sic emittit
add. £S Madv. et sic em. Haase, nec em. Skutsch \\ 4 alioquin]
ne (non A) quid (quod A, om. C) d, del. Madv. \\ 6 ergo] om. 6 |[
7 c(o)eperunt BCSZ] ceperint || 11 euap.] uaporationes d | ex
his] fort. exhalare (interpunctione et fieri om.) Ge. || 12 fieri]
om. ^, lacunam statuit Madv. \ impetu] impetum ^ \ 16 longe
ual.] longeua lentior A | aera habere coll. 6 || 16 conc.] accipere
6 II 17 an hoc ES] in hoc ^ om. 6 || 18 n. quidem BE(L)SZ]
q. nobis jf 20 suum] om. 6 || 21 nec] non (-d-) | ederet 6re.j
ederet et 6 edere ^ edere posset (-sent ri) «^ES, ederet sed
Skutsch I quoque] om. A quem(?) BC || 22 quaedam] quae add,
6 I summo] earum add. £8 (l 25 \et\\ ^^^ aOLd., ^

176 L. ANNAEI SEOTCAE

animalia igne generari. habet ergo aliqnam Tim vitsir
lem <^et^ aer et ideo modo spissat se modo expandit
-et purgat et alias contrahit diducit ac diflPert. hoc
ergo interest inter aera et ventum, quod inter lacum
■et flumen. 5

Aliquando per se ipse sol causa yenti est fiindens
rigentem aera et ex denso coactoque explicans.

1 7. In universum de ventis diximus: nunc viritiin
incipiamus illos excutere. fortasse apparebit, quemad-
modum fiant, si apparuerit, quando et unde procedant. 10
primum ergo antelucanos flatus inspiciamus,. qui aut
ex fluminibus aut ex convallibus aut aliquo sinu

:2 feruntur. nullus ex his pertinax est sed cadit fortiore
iam sole nec fert ultra terrarum conspectum. hoc
ventorum genus incipit vere, non ultra aestatem durat u
et inde maxime venit, ubi aquarum plurimum et mon-
tium est. plana, licet abundent aquis, carent aura;
hac, dico, quae pro vento valet.

1 8. ^Quomodo ergo talis flatus concipitur, quem
Graeci iyxolTCLuv vocant?' quicquid ex se paludes et»
flumina remittunt (id autem et multum est et assiduum),
per diem solis alimentum est, nocte non exhauritur et
montibus inclusum in unam regionem colligitur; cum

11/12 cf. Aetnae vv. 314 sq. \\ 18 cf. Aetnae v. 315 flumina
parva ferunt auras, vis proxima vento est.

1 generari] creari d | uitalem Badstiibner] cf p. 175, 23;
a. 18, 1, talem <f <J> | uim aliquain t. aer (aer t. A) AE, aer
aliam uim t. BC || 2 et ante a@r add. Ge. || 3 etl ante alias om.
A*B I did.] ac did. 6 || 4 ergo] om. 6 || 6 ipse" ipsum 4 \ Bol]
solum rf-d-S I uenti est d-d-] est uenti A^ || 9 excutere d-d*]
discutere kq || 9/10 q. fiant] om. A, q. flabit ante apparebit
BG II 11 flatus <fSZ] fluctus ^ || 12 ex conu. ^] conu. 6 \
aliquo] ex al. ^L^Z || 14 consp.] aspectum 6 || 15 uentorom
genus] gen. uent. 6, uent. ergo JL | non] nec A^yE || 16 ubi] nifli

• •

k (n pro A) I plurim. aquar. coll. 6 || 17 plana] plena d j
•(h)abundent] habundant X || 20 i/x.] encolpian HL^ encolpiam
^'ulgo, 'piant KO || 22 solis] om. 6 \ et] om. 6

NATUR. QUAEST. LIB. V. 6—9. 177

illam implevit et iam se non capit, exprimitur aliquo
et in unam partem procedit: hic ventus est. itaque
60 incumbit, quo liberior exitus invitat et loci laxitas,
in quam coacervata decurrant. huius rei argumentum 2
est, quod prima noctis parte non spirat: incipit enim
fieri Ula collectio, quae circa lucem iam plena est,
onerata quaerit, quo defluat, et eo potissimum exit, ubi
plurimum vacui est et magna ac patens area. adicit
autem ei stimulos ortus solis feriens gelidum aera,
nam etiam antequam appareat, lumine ipso valet et
nondum quidem radiis aera impellit^ iam tamen lacessit
et irritat luce praemissa; naln cum ipse processit, alia 8
superius rapiuntur alia diflFunduntur tepore: ideo non
ultra matutinum IUis datur fluere, omnis Ulorum vis
conspectu solis extinguitur; etiamsi violentiores flavere,
circa mediam tamen diem relanguescunt, nec unquam
usque Lq meridiem aura producitur; alia autem <alia>
imbecillior ac brevior est, prout valentioribus minori-
busve collecta causis est.

9. 'Quare tamen tales venti vere et aestate vali- i
diores sunt?' (levissimi enim cetera parte anni nec
qui vela impleant surgunt): quia ver aquosum est ex
-phivialihuB aquis, locisque ob umidam caeli naturam
saturis et redundantibus maior evaporatio est. 'at 2
quare aestate aeque profanditur ? ' quia post occasum

1 et iam] etiam <f AP | capitj sed add. 6 || 3 et] om. k
4 coac. dec.] coaceruatam incurrant 6 || 6 fieri] s. l. 6 \ illa]
tunc i. 6 \ est] est et <f, fort. et Ge. || 7 on. B] honerata ||
8 magna ac patens area] magno p. aere 6 || 9 ei] eis EJLS illis
Z II 10 appareat] sc. sol || 12 irritat] ii^uitat (?) A inmutat B C |
nam] iam Schultess, tum Ge. \ processit AL*Z] praecessit ||
13 diff. tepore] demittuntur terre d || 16 consp.] in consp. <f |
etiamsi] et si '9' | viol.] insolentiores A. v.l.B \\ 16 mediam] me-
dium -d-SZ I unquam diyAP^Z] usquam ^J^K^P^S || 17 aM
Haase add. \\ 19 causis] cf. 12, 3 \\ 22 quia] quod A^B qui S |
uer lyAP^Z] aer ^q aer uere <f | aquosum -d-AP^ZJ aquosus
iffiQ^ aquosius JErasrmis \\ 23 pluuialibus Ge.] plunbus | aq.
locisque ob] locis aquisque ad <f || 24 est euaporatio coU. ^ \
atj et <f JJ 25sg[. solis occasum coll. 6

Senbcab natubal. quabst. ed. Gercke. VL

178 L. ANNAEI SENECAE

solis remanet dinmus calor et magna noctis parte per-
dnrat^ qni evocat exenntia ac vehementins trahit qnic-
qnid ex his sponte reddi solet^ deinde non tantnm
habet virium, ut quod evocavit absnmat: ob hoc diu-
tins corpuscula emanare solita et efflari terra f ex se &

3 atque humo rmiittit. facit autem ventum ortus non
calore tantum sed etiam ictu: lux enim^ ut dixi, quae
solem antecedit^ nondum aera calefacit sed percutit
tantum^ percussus autem in latus cedit. qnamqnam
ego ne illud quidem concesserim^ lucem ipsam sineio

4 calore esse, cum ex calore sit: non habet forsitan tan-
tum teporis^ quantum tactu appare^^ opus tamen suum
facit et densa diducit ac tenuat; praeterea loca^ quae
aliqua iniquitate naturae ita clausa sunt, ut solem
accipere non possint, illa quoque nubila et tristi luceis
calefiunt et per diem minus quam noctibus rigeni

etiamnunc natura calor omnis abigit nebulas et a se
repellit: ergo sol quoque idem facit, et ideo, ut quibus-
dam videtur, inde flatus est, unde sol. 10. hoc falsum

1 esse ex eo apparet, quod aura in omnem partem vehit»
et contra ortum plenis velis navigatur: qaod non eve-
niret, si semper ventus ferretur a sole.

Etesiae quoque, qui in argumentum a quibusdam

2 advocantur, non nimis proposittm adiuvant. dicam

1 diurnus] diuturnus AS || 6 corpuscula diutius coll. 4 \ em.
sol.] emanari soluta A desunt m BC | terra ex se] fart. teirae
exesae Ge. | atque ex se coll. 6 || 6 humo rem. 6re.] sc. calar (cf.
1. 1 et 17), humorem mittit 6 ^ aqua bumorem m. (mittont £) E8
humor emittunt Haase \ ort.] sol ort. «^E ortus sol S || 7 ut dixi]
8,2\9 in latus] illatus H AF, in latius SchuUess \\ 10 nej nec <f |
quidem] om. 6 || 12 teporis] temporis dKLF^ tepis H^Z^ | appa-
ret Ge.l appareat || 13 diducit] deducitrfO | praeterea] propterea
Gertz II 15 nubila] nubilo S nebulo {ante quoque) E | 17 etiam-
nunc] et nunc dAS | calor] caloris 6 \ omnis] omnes k \ ab.j
ambigit BJ^KF^ || 18 idem quoque coll. 6 \ ut] om. 6 || 19 inde
flatus] inflatus AH^F^ ow. BC | unde] esse 6 || 20 aura] natura
^S I uehitl prouehit A uenit BC aera uehit E || 21 contra] intra
ef ^ / uelisT uentis ^ || 23 quoque] fort. del. \ qui Z vulgo] quae |
24 aduoc.J auocantur BC euocantui K.^S1L \ mTQii\ minia A^

NATUR. QUAEST. LIB. Y. 9—11. 179

primum, quid illis placeat, deinde, cur displiceat mihi.
'etesiae', inquiunt, ^hieme non sunt, quia brevissimis
diebus sol desinit, priusquam frigus evincatur (itaque
nives et ponuntur et durant): aestate incipiunt flare,

5 cum et longius extenditur dies et recti in nos radii
diriguntur. veri ergo simile est concussas calore magno 3
nives plus umidi efflare, item terras exoneratas nive
retectasque spirare liberius: ita plura ex septemtrionali
parte caeli corpora exire et in haec loca, quae sunt

10 summissiora ac tepidiora, deferri; sic impetum etesias
sumere. et ob hoc a solstitio illis initium est (ultra-
que ortum Caniculae non valent), quia iam multum e
frigida caeli parte in hanc egestum est ac sol mutato 4
cursu in nostram rectior tendi^ et alteram partem aeris

15 attrahit alteram vero impellit. sic ille etesiarum flatus
aestatem frangit et a mensium ferventissimorum gra-
vitate defendit.'

11. Nunc (quod promisi) dicendum est, quare etesiae i
nos non adiuvent nec quicquam huic conferant causae.

20 di;rimus ante lucem auram incitari, eandem subsidere,
cum illam sol attigit. atqui etesiae ob hoc somni-
culosi a nautis et delicati vocantur, quod, ut ait Gallio,
mane nesciunt surgere: eo tempore fere incipiunt

22 GalUo: p. 15, 2 B. Schmidt

minus A^CH mimis B || 1 mihi displiceat coll. cf |{ 3 euincatui]
-citur Skutsch \\ 4 et niVes pon. (et orti.) dur. q \\ 6 ergo] quo-
que X II 7 exon.] exhon. BJLF honeratas £ || 9 haec] om. 6 ||
10 summ.] remissiora 6 || 11 a] om. 6 j| 11 — 12 uncos add. Ge. \
que] om. (hic A^) EZ^ || 12/13 e frigida rfi^ES] effrigida APZ j|
13 egestum rf^y] eccestum -d-PZ eiectum J]^(Jl?) extensum L ex-
cessum J* coniectum E congestum S | est Ge.] est. vulgo \ acj at
Muret. II 14 nostram] nostra (cf)E, austrum Madvig \ rectiorj 5C.
iam quam hieme, cf. l. 5, retro Madvig \ tendit Bongars.] ten-
ditur if^, intenditur Haase \\ 15 flatus] status <f || 18 quod]
cf. p. 217, 14 I promisi] Z. 1 \\ 19 nos] uos E | non] om. 6 \ ad-
iuuent rfiy^Z] adiuuant A^ | conferant] -ram 6 -ro A || 20 dixi-
mus Falbe mem] capp. 7 et 8, dicimus [[ 21 atti^it\ ^ivssj^
A^EO attingat B |/ 22 quod] quia 6 ^ \^ ^^x^ om. 6

180 L. ANNAEI SENECAE

prodire, quo ne pertinax quidem aura est. quod non
2 aecideret, si ut auram ita illos comminueret sol. adice
nunC; quod si causa illis flatus esset spatium diei ac
longitudo, et ante solstitium flarent, cum longissimi
dies sunt et cummaxime nives tabescunt; lulio enim 5
mense iam despoliata sunt omnia aut certe admodum
pauca iacent adbuc sub nive.

1 12. Sunt quaedam genera ventorum, quae ruptae
nubes et in pronum solutae emittunt: hos Ghraeci ven-
tos ixv£(pCag vocant. qui hoc, ut puto, modo fiunt: !•
cum magna inaequalitas ac dissimilitudo corporum,
quae vapor terrenus emittit, in sublime eat et alia ex
his corporibus sicca sint, alia umida, ex tanta dis-
cordia corporum inter se pugnantium, cum in unum
conglobata sunt, verisimile est quasdam cavas efficiis
nubes et intervalla inter illas relinqui fistulosa et in

2 modum tibiae angusta. his intervallis tenuis includitur
spiritus, qui maius desiderat spatium, cum everberatus
cursu parum libero incaluit et ob hoc amplior fit,
scinditque cingentia et erumpit in ventum, qui fereto
procellosus est, quia supeme demittitur, et in nos cadit
vehemens et acer, quia non fusus nec per apertum
venit sed laborat et iter sibi vi ac pugna parat. hic
fere brevis fiatus est, quia receptacula nubium, per
quae ferebatur, ac munimenta perrumpit: ideo tumul- is
tuosus venit, aliquando non sine igne ac sono caeli.

3 hi venti multo maiores diutumioresque sunt, si alios
quoque flatus ex eadem causa ruentes in se abstulerunt
et in unum confluxere plures; sicut torrentes modicae

1 est aura coll. Skutsch \\ 2 ita] om. 6 \ comminueret sol]
sol commoueret ^ || 3 esset Gertzj est | diei] die Skutsch cl.
Buecheleri Decl' §169 || 4 et] etiam dE || 5 niues] dies d |
6 despoliata] deposita A || 10 ecn.] egn. 6 ezn. S en. L et n.
JKZ 11 19 pamm libero] parumper 6 \\ 20 scindit] scingit k
cindit L^F^Z | cingentiaj scingentia k scindentia 6 || 21 dem.
AZ vulgo^ dimittitur || 22 per apertum] per aptum HO {| 23 vi
ac] 'm hac <f£0 || 24/25 ac mun. per quae fer. coll, d |
28 cansa] cf. 8, 3 \ abstulerunt] a.bat\3LUTY\i\. <S ^ ^^ c^iwflxixerel

NATUR. QUAEST. LIB. V. 11—13. 181

magmtudmis ^nt^ quamdiu separatts suus cursus est^
cum vero plures in se aquas converterunt, fluminum
iustorum ac perennium magnitudinem excedunt: idem 4
credibile est fieri et in procellis, ut breves sint, quam-

5 diu singulae sunt; ubi vero sociavere vires et ex plu-.
ribus caeli partibus elisus spiritus eodem se contulit,
et impetus iUis accedit et mora. facit ergo ventum 5
resoluta nubes, quae pluribus modis solvitur: nonnum-
quam conglobationem illam spiritus rumpit, nonnum-

10 quam inclusi et in exitum nitentis luctatio, nonnum-
quam calor, quem modo sol facit modo ipsa arietatio
vagoTum inter se corporum attriti*.

13. Hoc loco, si tibi videtur, quaeri potest, cur l
turbo fiat. evenire in fluminibus solet, ut, quamdiu

15 sine impedimento feruntur, simplex et rectum illis iter
sit: ubi incurrerunt in aliquod saxum ad latus ripae
prominens, retorqueantur et in orbem aquas sine exitu
flectant, ita ut circumlata in se sorbeantur et verticem
efficiant. sic ventus, quamdiu nihil obstitit, vires suas 2

20 eflFandit: ubi aliquo promontorio repercussus est aut
locorum coeuntium in canalem devexum tenuemque

5 cf. Aetnae v. 289 et coniuratis addit concordia vires \\
6 cf. Aetnae v. 560 . . ingen3 spiritus, adstrictis elisiis faucihus ||
20 — p. 182 y 2 cf Aetnae v. 284 sqq. seu terra minutis rara
foraminihus tenues in se dbstrdhat aura^, . . . rigido quia vertice
surgens (Aetna) iUinc infestis atque hinc obnoxia ventis undique
diversas admittere cogitu/r au/ras.

confluere EL^P^ confluxerint 6 || 1 sunt Koelerl eunt | separatis
Erasmus^ separatus || 2 converterunt] conuertunt <f A || 3 iusto-
rum B^£^] istorum dHJLZ | peren. BEZ] perhen. || 4 in ^S]
om. AF et in procellis om. d || 5 sunt <f 08] sint HJLP quamd.
s. sunt, br. sint (sunt B) cdll. <f || 9 illam] illa incursio Ge. {|
9/10 nonn. — luctatio] om. 6 nonnumquam om. g* Fortun. ||
12 uag. Leo et KrolT] magnorum <f <J>, impactorum Schultess,
aridorum Ge. \ attritu Schultessl attritus ^ et adtritus d |
16 incurrerunt] incurrerint <f | ripe latus coll. 6 || 20 pro-
montorioj promuntorio E^Z | aut] ui add. 6, fort. aut arto Ge.,
angustiis ante in add. Skutsch

182 L. ANNAEI SENECAE

collectus, saepius in se volutatur similemque illis, quas

3 diximus converti, aquis facit verticem. hic ventus
circumactus et eundem ambiens locum ac se ipsa ver-
tigine concitans turbo est. qui si pugnacior est ac

.diutius volutatus, inflammatur et efficit quod 7tQi]6rflQa 5
Ghraeci vocant: hic est igneus turbo. ^c fere omnia
pericula venti erupti de nubibus produnt, quibus arma-
menta rapiantur et totae naves in sublime tollantur.

4 Etiamnunc quidam venti diversos ex se generant
et impulsum aera in alias quoque partes^ quam in 10
quas ipsi inclinavere, dispergunt. illud quoque dicam,
quod mihi occurrit: quemadmodum stillicidia, quamvis
iam inclinent se et labantur, nondum tamen efficere
lapsum, sed ubi plura coiere et turba vires dedit, tunc
fluere et ire dicuntur: sic quamdiu leves sunt aeris is
motus agitati pluribus locis, nondum ventus est — tunc
esse incipit, cum omnes illos miscuit et in unum im-
petum contulit. spiritum a vento modus separat: ve-
hementior enim spiritus ventus est, invicem spiritus
leniter fluens aer. 20

1 14. Repetam nunc, quod in primo dixeram, edi e
specu ventos recessuque interiorQ terrarum: non tota
solido contextu terra in imum usque fundatur, sed

•

22 — p. 183, 1 cf, Aetnae v. 96 sqq. non totum solidym et
(sic coni.) densumst; namque omnis hiatu secta est omnis
humus penitusqu^ cavata laiebris exiles sttspensa vias agit.

1 similem] fort flimilis Ge. \ quas] in quos Madvig |{ 2 dix.J
p, 181, 2 I conuertij sc. in verticem \ aquisj aquas, £S Madvig \
uentus] om. 6 || 4 pugnacior] pugnator AS || 6 uolutatus] est
add. X \ quod] quem FZ quem vel quae X \ prestera ^L*8Z]
prestam (joost Graeci) <f, posta AP || 6 sic Ge.\ haec if^ hic
B*, hinc Haase || 7 produnt] prodeunt 6 \ armamenta] Plin.
2, 132 cont. G. Miiller \\ 8 nayes] nives <f || 9 etiamnunc quidam]
et nunc quia rf | ex se] om. 6 (| 18 efficere] effixere 6 || 16 locisj
uentis 6 \ tunc] sed tunc 6 || 18 contulit d^d-Z] intulit Xq ||
21 quodl quae <fP | in] om. 8, fort a Ge. \ dixeram] sc. III
J^, 4 fG. Muller), vix V 4 (Schiltess)

NATUR. QUAEST. LIB. V. 13. 14. 183

multis partibus cava et ^caecis suspensa latebris'
<aliubi aquis plena>, aliubi habet inania sine umore.
ibi etiamsi nulla lux discrimen aeris monstrat, dicam 2
tamen nubes nebulasque in obscuro consistere. nam
5 ne haec quidem supra terras, quia videntur, sunt, sed
quia sunt^ videntur: illic quoque nihilo minus ob id
sunt, quod non videntur, flumina, illic scias Ucet nostris
paria sublabi^ alia leniter ducta^ alia in con£ragosis
locis praecipitando sonantia: quid ergo? non illud

10 aeque dabis, esse aliquos et sub terra lacus et quas-
dam aquas sine exitu stagnare? quae si ita sunt^ ne- 3
cesse est et illud, aera onerari oneratumque incumbere
et ventum propulsu suo concitare. et ex iOJB ergo
subterraneis nubibus sciemus nutriri inter obscura flatus,

15 cum tantum virium fecerint, quanto aut terrae ob-
stantiam auferant aut aliquod apertum ad hos efflatus
iter occupent et per hanc cavemam in nostras sedes
efferantur. illud vero manifestum est, magnam esse 4
sub terris vim sulphuris et aliorum non minus ignem

20 alentium: per haec loca cum se exitum quaerens spi-
ritus torsit, accendat flammam ipso a/^rictu necesse
est, deinde flammis latius fasis, etiam si quid ignavi
aeris erat, extenuatum moveri et viam cum fremitu

1 Ov. Met I 388 \\ 9 cf. Aetnae v. 292 praecipiti deiecta
sono II 19 cf. Aetnas v. 387 qiuie flammas alimenta vocent, quid
nutriat Aetnam. 390 sqq. uritm assidue calidus nunc sulphwris
umor . . . et quidquid comminus acris irritat flammas ||
21 — 23 cf Aetnae v. 324 adstrictus (l. adfrictv^) certamine tan-
gitwr (l. tenditur) ictu spiritus. 115 atque igni quaesita via est

1 etl est Schultess \ suspensa Sen. codd. et Aetnae} obscura
Ov. II 2 al. aquis plena Haase add. \ aliubi HF^Z] alicubi IEXq
alia <f II 6 haec s. t.J ra 'bnhQ yfjs \ supra <f] super ^, cf 11116,4
6/7 id sunt (sint OFZ) quod] hoc sunt quia <f || 7 scias licet
cf III 11,6 sqq. \\ 10 lacus] lucos 6 \\ 12 est] om. -d-F^Z j illud,
illic G. Miiller \\ 15 cum] dum Haase \ fecerint] fecerunt ^
quanto] quantum 6 \ obstantiam] obstantia ES || 16 auferant
auferat 6 || 21 affiictu Gron.l^ astrictu ^ adflictu Z afflictu A
attritu B abstrictu cg abstncto "a \ TJ^ «t^ ^^-t»^ ^-vjX&^

184 L. ANNAEI SENECAE

yasto atque impetu quaerere. sed haec diligentius per-
sequar, cum quaeram de motibus terrae.

1 15. Nunc mihi permitte narrare fabulam. Ascle-
piodotus auctor est demissos quam plurimos a Phi-
lippo in metallum antiquum olim destitutum, ut ex- 5
plorarent^ quae ubertas eius esset^ quis status, an.ali-
quid futuris reliquisset vetus avaritia; descendisse ill6B
cum multo lumine et multos duraturo dies, deinde
longa via fatigatos vidisse flumina ingentia et con-
ceptus aquarum inertium vastos, pares nostris necio
compressos quidem terra supereminente sed liberae

2 laxitatis, non sine horrore visos. cum magna hoc legi
voluptate, intellexi enim saeculum nostrum non novis
vitiis sed iam inde antiquitus traditis laborare, nec
nostra aetate primum avaritiam venas terrarum lapi- 16
dumque rimatam in tenebris male abstrusa quaesisse:
illi maiores nostri, quos celebramus laudibus, quibus
dissimiles esse nos querimur, spe ducti montes ceci-

3 derunt et supra lucrum sub ruina steterunt; ante Phi-
lippum Macedonum regem fuere, qui pecuniam in»
altissimis usque latebris sequerentur et recto spirita
liberoque in illos se demitterent specus, in quos nullum
noctium dierumque perveniret discrimen. a tergo lucem
relinquere quae tanta spes fuit? quae tanta necessitas
hominem ad sidera erectum incurvavit et defodit et in ss
ftmdum telluris intimae mersit, ut erueret aurum non

3 Asclepiodotus: cf. Zeller III 1, 585

1/2 persequar] VI 12sqq. \\ 6 explorarent rfFHLZ] -raret
Eil^ I an] aut XST \\ 11 supereminente] superimminente Z ut
Gronov. \\ 12 uisos.] si uis sed Madvig \ hoc] haec 6 || 13 non]
om. 6 II 15 primum aetate coll. 6 || 16 in] om. 6 \ male] mala
GertZj sed audi male quaesisse | abstrusa H^Z] obstinisa di^Eil S U
20 Macedonum qf\ -nium k -nem d-L^P^Z vulgo^ -nes <fL* |
regem Ge.] reges^ del. Leo || 21 altifasimis . . . latebris] altissi-
mas . . latebras Koeler || 22 demitterent <f9}8T] dimitterent ^ ||
B4 fait] iussit Schultess

NATUE. QUAEST. LIB. V..14— 16. 185

minore periculo quaerendum quam possidendum? prop- 4
ter hoc cuniculos egit et circa praedam lutulentam
incertamque reptavit oblitus dierum, oblitus rerum
naturae melioris, a qua se avertit. uUi ergo mortuo

5 terra tam gravis est quam istis, supra quos avaritia
ingens terrarum pondus iniecit, quibus abstulit caelum^
quos in imo, ubi illud malum virus latitat, infodit?
illo descendere ausi sunt, ubi novam rerum positionem,
terrarum pendentium habitus ventosque per caecum in-

10 anes experirentur et aquarum nulli fluentium horridos
fontes et alteram perpetuamque noctem: deinde cum
ista fecerunt, inferos metuunt!

16. Sed ut ad id, de quo agitur, revertar: venti i
quattuor sunt, in ortum occasum meridiem septemtrio-

15 nemque divisi; ceteri, quos variis nominibus appellamus,
his applicantur.

Eurus ad Auroram Nabataeaque regna recessit
Persidaque et radiis iuga subdita matutinis.
vesper et occiduo quae litora sole tepescunt,
20 proxima sunt zephyris. Scythiam septemque triones
horrifer invasit boreas: contraria tellus
nubibus assiduis pluvioque madescit ab austro.

vel si brevius illos complecti mavis, in unam tempe- 2
statem, quod fieri nullo modo potest, congregentur:

25 'una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
Africus'

17—22 Ov. Met. 161—66 \\ 26 Verg. Aen, 1 85 sq.

4 86 auertit] se uertit A || 9 terrarum] que add. <f(H^?)
pendentiumj impend. Skutsch, tepentium Schultess \ habitus]
halitus Schidtess \ inanesj inane i/EST, foii. immanes Ge. j
11 alteramj altam if^ \ demdej om. 6 || 12 feceruntj fecerint 6 j
17 nabataeaquej nabatheaque <f ^ |{ 20 zephiris trad. \ scithiam
H J^ZJ sithiam E JL^ schithiam A scitiam B | trionesj trionem Ov. ||
23 breuiusj binos 6 \ inj et mkQ || 24 nullo modoj s. l. ^ f. n. pot.
m. coll. Q n. m. f. pot. coll. EF || 25 nothus pkrique codd. semper \
creberque d-L^ZJ crebrisque dilQ \\ 7A «iffidcvjka Ciod».^. «^wv^

186 L. ANNAEI SENECAE

3 et, qui locum illa non habuit, Aquilo. quidam illos
duodecim faciunt: quattuor enim eaeli partes in temas
dividunt et singulis ventis binos subpraefectos dant.
hac arte Varro, vir diligens, illos ordinat^ nec sine
causa. non enim eodem semper loco sol oritur aut s
occidit, sed alius est ortus occasusque aequinoctialis,
bis autem aequinoctium est, alius solstitialis; alins

4 hibemus. qui surgit ab oriente aequinoctiali, subso-
lanus apud nos dicitur, Graeci illum dq>rjkL(Drrjv vocant
ab oriente hibemo eums exit, quem nostri vocaveren
vultumum et Livius hoc illum nomine appellat in
illa pugna Romanis pamm prospera, in qua Hannibal
et contra solem orientem exercitum nostmm et contra
ventum constitutum venti adiutorio ac fiilgoris prae-
stringentis oculos hostium vicit; Varro quoque hocis
nomen usurpat, sed et eums iam civitate donatus est
et nostro sermoni non tamquam alienus intervenit. ab
oriente solstitiali excitatum xaLxCav Ghraeci appellant^

5 apud nos sine nomine est. aequinoctialis occidens
favonium mittit, quem zephymm esse dicent tibi, etiam »
qui graece nesciunt loqui. a solstitiali occidente corus
venit, qui apud quosdam argestes dicitur: mihi non
videtur, quia cori violenta vis est et in unam partem
rapax, argestes fere mollis est et tam euntibus com-
munis quam redeuntibus. ab occidente hiberao africus n

4 et 16 Varronis fr. cf. Kaibel, Herm. 20 p. 595 \\ 11 Liv. 22,43

1 qui] cui Leo \ illa HA] sc. tempestas? (Leo), in (in oni. P)
illa rixa d g^Z in illa pngnaE, illic Ge. || 2 partes caeli coll. kq\
3 subpraefectos] suprei. JK supradictos 6 || 5 semper] post loco
<f E II 8 hibernus] hibemalis 6 || 9 aphelioten 6 apheloten ^ \
10 uocauere] uocauerunt 6 || 11 Vult.] uolt. Z | et] T. Gertz \
12 qua] quam AP || 13 et] om. 6 \\ 14 constitutum Skut8ch\
constituit, tum (tum <f H*PZ cum kZ tamen E) || 17 interaenit
<fL*Z] inuenit ^ intus uenit S*T || 18 Ttaixiccv Erasfnus]
kaiekian if^ -am XZ^ \\ 20 dicent tibi] dicunt illi <f || 21 coras
P^S] chorus fort. rest. \\ 22 argestes Erasmus bis] ergastes *
ergatea d // 23 cori B8] chori

NATUR. QUAEST. LIB. V. 16. 17. 187

faribundus et ruens, apud Graecos AtV dicitur. a sep- 6
temtrionali latere summus est aquilo, medius septemtrio,
imus d^QaxCag: huic deest apud nos vocabulum. a me-
ridiano axe eiQdvotog est; deinde votog, latine auster;
deinde k£vx6votog^ qui apud nos sine nomine est.

17. Placet autem XTT ventos esse, non quia ubique l
tot swnt (quosdam enim inclinatio terrarum excludit),
sed quia plures nusquam sunt. sic casus sex dicimus^
non quia omne nomen sex recipit, sed quia nullum
plures quam sex. qui XU ventos esse dixerunt, hoc 2
secuti sunt, totidem ventorum esse quot caeli discrimina.
caelum autem dividitur in circulos quinque, qui per
mundi cardines eunt: est septemtrionalis, est solstitialis,
est aequinoctialis, est brumalis, est contrarius septem-
trionali. his sextus accedit, qui superiorem partem
mundi ab inferiore secemit (ut scis enim, dimidia pars
mundi semper supra, dimidia infra est): hanc lineam, 3
quae inter aperta et occulta est, id est hunc circulum
Graeci bQltfivta vocant, nostri finitorem esse dixerunt,
alii finientem. adiciendus est adhuc meridianus circulus,
qui horizonta rectis angulis secat. ex his quidam circuli
in transversa currunt et <(alii> alios interventu suo
scindunt; necesse est autem tot aeris discrimina esse
quot partes: ergo bQv^ov sive finiens circulus quinque 4
illos orbes, quos modo dixi, fieri f et efficit decem
partes, quinque ab ortu, quinque ab occasu; meridia-

3 &Qa7tlag Ge.'] cf. Kaibel p. 621, thrascias Fm^tun. thracliias
^ trachias ijST tracias <f || 4 (euro)notus trad. \ lat. <f] est lat.
^ \\ 5 leuconot(h)us ^ austronothus <f || 7 sunt Gertz] sint ||
8 n. plures coll. ETZ | nusquam — 9 nullum] om. 6 || 10 sex] VI
(YII BC) non sint <f || 14 est] ante equin. om. A^Z || 15/16 mundi
partem coll. 6 || 16 secemit A*4>] secreuit <J*L* || 18 inter —
hunc] inter lineam apertam et occultum est, hunc scilicet <f ||
19 orizonta semper'] hor. Z | esse] om. ^ {| 21 secat] segat P\
segregat (-auit A*) <f | quidam] num V tcf. l. 25) vel Yl qui-
dem ? II 22 alii add. Ge. \ interu.] cf ep. 118, 16 \\ 24 quot]
caeli add. Ge. conl. l. 11 \\ 25 orbes illos coll. 6 \ modo] mihi
AP I fieri] f., secat <f scindit STZ« f., limitat G. Miiller, fort.
findi, dimetitur Ge.

188 L. ANNAEI SENECAE

nus circulus, qui in horizonta incurrit, regiones duas •
adicit: sic XII aer discrimina accipit et totidem facit
6 ventos. quidam sunt quorundam locorum proprii, qui
non transmittunt sed in proximum ferunt; non est
iUis a latere universi mundi impetus: Atabulus Apuliam s
infestat, Calabriam lapyx, Athenas Sciron, Pamphjliam
Cra^reus, Galliam Circius (cui aedificia quassanti tamen
incolae gratias agunt, tamquam salubritatem caeli sui
debeant ei: divus certe Augustus templum illi, cum in
Gallia moraretur, et vovit et fecit). infinitum est, siii
singulos velim persequi; nuUa enim propemodum regio
est, quae non habeat aliquem fiatum ex se nascentem
et circa se cadentem.

1 18. Inter cetera itaque providentiae opera hoc
quoque aUquis ut dignum admiratione suspexerit: nonii
enim ex una causa ventos aut invenit aut per diversa
disposuit, sed primum ut aera non sinerent pigrescere
sed assidua vexatione utilem redderent vitalemque trac-

2 turis, deinde ut imbres terris subministrarent idemque
nimios compescerent. nam modo adducunt nube8,M
modo deducunt, ut per totum orbem pluviae dividi
possint: in Italiam auster impeUit, aquilo in Africam
reicit, etesiae non patiuntur apud nos nubes consistere;
idem totam Indiam et Aethiopiam continuis per id

3 tempus aquis irrigant. quid, quod fruges ^erwqui nonii
possent, nisi flatu supervacua et mixta servandis ven-
tilarentur, nisi esset, quod segetem excitaret et laten-

1 incurrit <f] concurrit ^ \\ 2 adicit] efficit <f || 3 uentos fadt
coU. tf II 6 iapix trad. \ sciron HZ] scyron ^E scliiron (y B) if
ciron (y L) JLP chiron (y T)8T | pamphiliam trad. \\ 7 Cragens
G. Miiller] cagreus EA chagreus ^^Z chagreis <f Cataegis
Fortun, || 9 templum illi] ante et uouit coll. 6 || 18 tractansl
terris 6 || 19 et 24 idem trad.] iidem Fortun. || 20 nimiosl
nubes 6 \ nub. m. deducunt] om. 6 \ 22 possint] possent <P |
23 nubes apud nos coll. 6 || 24 totam] per t. ifriXF \ id] idem
<f II 25 quid — 26 possent] quomodo enim fruges inciperentar
(excipientur B) <f | percoqui 6rc.] cf. p. 191,21, percipi ^ |
26 et m.] adinixta Muretu>s, imnuxta GertZy mixto Haase

NATUR. QUAEST. UB. Y. 17. 18. 189

tem frugem ruptis yelamentis snis^ qnae foUicnlos agri- 4
colae vocant, adaperiret? quid, quod oranibus inter se
populis coramercium dedit et gentes dissipatas locis
miscuit? ingens naturae beneficium, si illud in iniuriam

5 suam non vertat hominum furor! nunc quod de Cae-
sare maiori vulgo dictatum est et a Tito Livio po-
situm^ in incerto esse^ utrum illum magis nasci an
non nasci reipublicae profuerit, dici etiam de ventis
potest; adeo quicquid ex illis utile et necessarium est,

10 non potest his repensari, quae in pemiciem suam ge- 5
neris humani dementia excogitat. sed non ideo non
sunt ista natura bona, si vitio male utentium nocent:
non in hoc providentia ac dispositor ille mundi deus
aera ventis exercendum dedit et illos ab omni parte,

15 ne quid esset situ squalidum, effudit, ut nos classes
partem freti occupaturas conpleremus milite armato et 6
hostem in mari aut post mare quaereremus. quae nos
dementia exagitat et in mutuum compellit exitium?
vela ventis damus bellum petituri et periclitamur peri-

20 culi causa, incertam fortunam experimur, vim tempe-
statum nuUa ope humana superabilem et mortem sine 7
spe sepulturae. non erat tanti, si ad pacem per ista
veheremur: nunc cum evaserimus tot scopulos latentes
et insidias vadosi maris, cum eflfugerimus procellosos

26 desuper montes, per quos praeceps in navigantes ven-
tus impingitur, cum involutos nubilo dies et nimbis ac
tonitribus horridas noctes, cum turbinibus divulsa na-
vigia — quis erit [in eius] laboris ac metus fractus, quis

6 Liv. fr. 46 Hertz.

4iii] nonil ; 5 nunc] non B^C nam EST | de Cesare BCEST]
de C. Z (iecens A^ || 6 dictatum est] om. FH || 7 illum — 8 pro-
fuerit ST(^)] magis R. P. prof. eum nasci (eum n. pr. A) <f | an
non nasci] om. (<f)^ 1 rei (R. P. k) ante an AP || 9 est] ante et
(ac BC) nec. <f || 11 hum. generis coll. 6 \ sed] scilicet Ge. || 12 ista]
venti ceteraque \ natura] sua add. <f || 13 non in hoc] nimirum hac
<f I ac] om. <f II 17 quaereremus] queremus X (sed -reremus
L*M) II 18 compellit] componit A^ ^ [| 28 erit] om. <f ( in eius i.P\
eiufl T hmas ^J*L^Z in eis 6 om. ft (= metus) Xie.o ., ^^jssns» ^^^^-

190 L. ANNAEI SENECAE

nos fessos tot malis portus excipiet? beUum scilicet et
obvius in litore hostis et trucidandae gentes tractuxae-
que magna ex parte victorem et antiquarum urbium

8 flamma. quid in arma cogimus populos? quid exer-
citus scribimus directuros aciem in mediis fluctibus? 5
quid maria inquietamus? parum videlieet ad mortes
nostras terra late patet. nimis delicate fortuna nos
tractat, nimis dura dedit nobis corpora, felicem vali-
tudinem, non depopulatur nos casus incurrens, emetiri
cuique annos suos ex commodo licet et ad senectutem 10
decurrere: itaque eamus in pelagus et vocemus in nos

9 fata cessantia. miseri, quid quaeritis? mortem, quae
ubique superest? petet illa vos et ex lectulo, sed in-
nocentes petat; occupabit vos in vestra domo, sed oc-
cupet nuUum molientes malum. hoc vero quid aliudis
quis dixerit quam insaniam, circumferre pericula et
ruere in ignotos, iratum sine iniuria, occurrentia de-
vastantem ac ferarum more occidere quem non oderis?
illis tamen in ultionem aut ex fame morsus est: nos
sine uUa parsimonia nostri alienique sanguinis move-M
mus manum et navigia deducimus, salutem committi-
mus fluctibus, secundos optamus ventos, quorum feli-

10 citas est ad bella perferri. quousque nos mala nostra
rapuerunt? parum est intra orbem suum furere: sic
Persarum rex stolidissimus in Graeciam traic^iet, quamts
exercitus non vincet, cum impleverit. sic Alexander
ulterior Bactris et Indis volet quaeretque, quid sit
ultra magnum mare, et indignabitur esse aliquid ulti-
mum sibi. sic Crassum avaritia Parthis dabit, non

hach \ metus ac coll. 4 \ quis] qui X. {sed corr. L*M) || 2 truci-
dandaej trucidate <f || 3 ex magna coU. <f || 6 uidelicetj om, <f ||
8 duraj aura <f | corporaj corporum <f || 13 petetj petit rf | uos
^J^MZJ nos I et exj in <f | sed innoc. pet.J sed ubique pet. inn. <f [
14 uos HLMOFJ nos ^f^^EJKSTZ | u(est)ra HAFZJ n(08t)ra
<f«yE J*ST II 16 insaniamj per ins. ante ruere <f || 18 more feramm
coll. <f II 23 mala nostra nos coll. <f || 24 intra <f ^(=M0*)J inter X |
25 traiciet Haase] traiecit || 26 vincetj uicit <f || 27 ulteriorj ulte-
rJorB Ge. \ uolet] uadet ico | quaeretque] querere r(E^\^% CrassnmJ

NATUR. QUAEST. LIB. Y. 18. 191

horrebit revocantis diras tribuni, non tempestates lon-
gissimi maris^ non circa Euphratem praesaga fulmina
et deos resistentes: per hominum et deorum iras ad
aurum ibitur. ergo non immerito quis dixerit rerum 11

5 naturam melius acturam fuisse nobiscum^ si yentos
flare vetuisset et inhibito discursu furentium in sua
quemque terra stare iussisset: si nihil aliud, certe suo
quisque tantum ac suorum malo nasceretur: nunc pa-
rum mihi domestica, extemis quoque laborandtim esi

10 nuUa terra tam longe remota est, quae non emittere l^
aliquod suum malum possit: unde scio, an nunc aliquis
magnae gentis in abdito dominus, fortunae indulgentia
tumens, non contineat intra terminos arma, an paret
classes ignota moliens? unde scio, hic mihi an ille

15 ventus bellum invehat? magna pars erat pacis humanae
maria praecludi. non tamen, ut paulo ante dicebam, 13-
queri possumus de auctore nostri deo, si beneficia eius
corrwpimus et, ut essent contraria, effecimus. dedit
ille ventos ad custodiendam caeli terrarumque tem-

20 periem, ad evocandas supprimendasque aquas, ad alen-
dos satorum atque arborum fructus, quos ad maturi-
tatem cum aliis causis adducit ipsa iactatio attrahens
cibum in summa et ne torpeant permovens. dedit 14
ventos ad ulteriora noscenda: fuisset enim imperitum

26 animal et sine magna experientia rerum homo, si cir-
cumscriberetur natalis soli fine. dedit ventos, ut com-
moda cuiusque regionis fierent communia, non ut le-
giones equitemque gestarent nec ut perniciosa gentium

cursum <f || 2 Eufratem trad. || 3 ad aunim] manum <f || 4 im-
merito] merito q \\ 7 quemque] quoque q \ stare terra coll. X \\
8 tantum] tamen X\\9 extemis] (sunt add. <f) exterius <f 97E [
labor.] elabor. <f || 10 em.] remittere q \\ 16 inuehat Madvtg]
-het I eratj erit <f || 16 non tamen] num <f || 17 nostri] nostro
<f II 18 corrup. Haase] corrumpimus | effec. Fickert] efficimus 1)
20 ad eu.] et ad eu. <f JKMST || 21 sat. a. arb.l segetum ar-
borumque <f || 23 permouens] mouens <f || 26 rerumj ante exper. <f
post homo AF Skutsch \\ 28 gentium] ciuiiun d^ gerentibu»
SchultesSj quouia gentium Skutscli

192 L. ANNAEI SENEGAE

ifi ariiiii trnnsyeherent. si beneficia natnrae ntentimii p»
vitiite perpendimuS; nihil non nostro malo accepimiu:
(Mii videre expedit^ cni loqni? cui non yita tormeiitQm
eMtV nihil invenies tam manifestae utilitatiSy quod nan
in routrariuin transeat culpa. sic ventos qnoqnemr)
inrii hono futuros invenerat: ipsi illos contrarios fed-

\\\ niUH. 'onmes in aliquod nos malum ducuni' noneadem
chI Iuh et illis causa solvendi; sed iusta nnlli; diTersifl
(Miini irritanientis ad temptandum ^nore impelliniin;
nli(|no iilitmi vitio navigatur. egregie Plato dicit, qnitt
nohJH (Mrra exitum iain testium loco dandus est, minima
(^HH(\ (|uuo honiines emant vita. immO; Lucili kaiiB-
Hiin(\ ni hene illorum furorem aestimaveris, id ert
noHtrnni (^in oudem enim turha volutamur), magis li-
(l(»hiM, iMun (»ogitaveris vitae parari, in quae vita con-u
Mnnninr.

NATURALIUM QUAESTIONUM

LlltER VI QUI FERTUR.

Lilier sexitts.

/)f terrae motu.

I Ponipoios. oolohrem Campaniae urhem, in quam
nl» nltoru pjuto Surroutinum Stahianumque litus, ab
i»HorM Horouhuionso ooiiveniunt et mare ex aperto re-

U> /7.jf,»»)f.v /7ii(-f,'firN ♦57WO/MW.

NATUR. QUAEST. LIB. V. 18— VI. 1. 193

ductum amoeno sinu cmgunt, consedisse terra^ motu
vexatis quaecumque adiacebant regionibus, Lucili viro-
rum optime, audivimus, et quidem hibemis diebus,
quos vacare a tali periculo maiores nostri solebant

i promittere. Nonis Februariis hic fuit motus Regulo 2
et Verginio consulibus, qui Campaniam, numquam
securam huius mali, indemnem tamen et totiens de-
functam metu, magna strage vastavit: nam et Hercu-
lanensis oppidi pars ruit dubieque stant etiam quae

) relicta sunt, et Nucerinorum colonia ut sine clade ita
non sine querela est; Neapolis quoque privatim mtdta,
publice nihil amisit leniter ingenti malo perstricta,
villae vero prorutae, passim sine iniuria tremuere.
adiciuntur his illa: sexcentarum ovium gregem exani- 3

) matum et divisas statuas, motae post haec mentis ali-
quos atque impotentes sui errasse. quorum ut causas
excutiamus, et propositi operis contextus exigit et ipse
in hoc tempus congruens casus. quaerenda sunt tre- 4
pidis solacia et demendus ingens timor. quid enim

) cuiquam satis tutum videri potest, si mundus ipse
concutitur et partes eius solidissimae labant? si quod
unum immobile est in illo fixumque, ut cuncta in se
intenta sustineat, fluctuatur, si quod proprium habet
terra perdidit, stare: ubi tandem resident metus nostri?

) quod corpora receptaculum invenient, quo soUicita
confagient, si ab imo metus nascitur et fanditus trahi-
tur? constematio omnium est, ubi tecta crepuerunt et 5
ruina signum dedit. tunc praeceps quisque se proripit

1 consed.] desedisse <f || 6 uerginio EHL^TZ] nnginio
urigino (.^)rf unguuo P irriguo J^K || 7 indempnem plerique codd. ||
8 hercul.] hec tu lanensis X || 9 opp.] opidi BHilT | etiam] in
eo <f II 10 ita] tamen X || 12 leniter JK] leuiter | perstr.] pre-
stricta <f || 13 prorutae HPZ] prorupte EPLST prenipte 6X ||
14 ouium] omnium k \ exanimatum] examinatum k || 15 haec]
hoc ^ II 17 exc.] discutiamus <f || 19 solatia {sic setnper scr.)] re-
media <f j ingens] urgens Schultess \\ 20 tutum] post potest <f
post uideri M || 23 fluctuatur] fluctuat iffi^ ST fructuatur Z l|^
24 t. stare perd. coll. q stare terra p. coU.l'8L\'ati^^Qit&.^'^^'S^^^*^

SxNxcAjB iTATVBAL. QUAssT. ed. Gexols.e. ^^

192 L. ASXAEI SEXECAE

15 anna tranHTehereiiL si beneficia naturae nientiiim pra-
yitate perpendimuSy nihil non nostro malo aecepimus:
eui Tidere expedit, coi loqoi? coi non Tita tormentmn
est? nihil inTenies tam manifestae otilitatiSy qood non
in contrariom transeat cnlpa. sic Tcntos qnoqoe na- s
tnra bono fdturos inTcnerat: ipsi illos contrarios feci-

16 mns. ^omnes in aliqnod nos malmn dacnnt.' non eadem
est his et illis causa solTendi^ sed insta nnlli; diTersis
enim irritamentis ad temptandmn mare impellimnr,
ntiqne alicoi Titio naTigatnr. ^regie Plato dicit^ qniio
nobis circa exitnm iam testinm loco dandns est^ minima
esse^ qnae homines emant Tita. immo, Lncili karis-
sime^ si bene iQomm fdrorem aestimaTeris, id est
nostmm (in eadem enim tnrba Tolntamnr); magis ri-
debis^ cnm cogitaTeris Titae parari, in qnae Tita con-is
£nimitnr.

NATUKALIUM QUAESTIONUM
LIBER VI QUI FERTUR.

Liber sextiis.
De terrae motu. w

1 1. Pompeios, celebrem Campaniae nrbem, in quam
ab altera parte Surrentinum Stabianumque litus, ab
altera Herculanense conTeniunt et mare ex aperto re-

10 Platonis placitum ignotum.

5 transeat] transferat <f || 6 bono FHMOPZl bonos

^fi^EJKLST I invenerat] -nit <f -niat A^ | ipsi] ipsis AB^ |

7 nos] om. ante in B JK || 8 et illis] s. l. <f \\d mare Pincianus]

ire II 10 utique <f] utque ^ ubique M*ST || 11 minima] i. e. mi-

nime vita digna || 15 pararij ea add. 6i^ \ quae] qua Eil qoibas ^^ ;{

18 liber sextus vulgo et Ge.] 1. quintus ((f)i}E0HLKZ 1. ter-

tius KFTJJEsc. ' de terrae motu add. Ge. e EHJ^sc.KPTZ de

motn terrae fj \\ 22 Surr.] surentinmn JL [1 23 hcrc.] uero (autem A)

calcedonenae <f

NATUR. QUAEST. LIB. V. 18— VI. 1. 193

ductuin amoeno sinu cingunt, consedisse terrae motu
vexatis quaecumque adiacebant regionibus, Lucili viro-
rum optime, audivimus, et quidem hibemis diebus,
quos vacare a tali periculo maiores nostri solebant

5 promittere. Nonis Februariis hic fuit motus Regulo 2
et Verginio consulibus, qui Campaniam, numquam
securam huius mali, indemnem tamen et totiens de-
functam metu, magna strage vastavit: nam et Hercu-
lanensis oppidi pars ruit dubieque stant etiam quae

10 relicta sunt, et Nucerinorum colonia ut sine clade ita
non sine querela est; Neapolis quoque privatim multa,
publice nihil amisit leniter ingenti malo perstricta,
villae vero prorutae, passim sine iniuria tremuere.
adiciuntur his illa: sexcentarum ovium gregem exani- 3

15 matum et divisas statuas, motae post haec mentis ali-
quos atque impotentes sui errasse. quorum ut causas
excutiamus, et propositi operis contextus exigit et ipse
in hoc tempus congruens casus. quaerenda sunt tre- 4
pidis solacia et demendus ingens timor. quid enim

20 cuiquam satis tutum videri potest, si mundus ipse
concutitur et partes eius solidissimae labant? si quod
unum immobile est in illo fixumque, ut cuncta in se
intenta sustineat, fluctuatur, si quod proprium habet
terra perdidit, stare: ubi tandem resident metus nostri?

25 quod corpora receptaculum invenient, quo sollicita
confugient, si ab imo metus nascitur et funditus trahi-
tur? consternatio omnium est, ubi tecta crepuerunt et 5
ruina signum dedit. tunc praeceps quisque se proripit

1 consed.] desedisse <f || 6 uerginio EHL^TZ] unginio
urigino (.^)<f unguuo P irriguo J^K || 7 indempnem plerique codd. \\
8 hercul.] hec tu lanensis X \\ 9 opp.] opidi BHAT | etiam] in
60 <f II 10 ita] tamen X \\ 12 leniter JK] leuiter | perstr.] pre-
stricta <f || 13 prorutae HPZ] prorupte EFLST prenipte <f>l ||
14 ouium] omnium X \ exanimatum] examinatum X \\ 15 haec]
hoc ^ II 17 exc.] discutiamus <f || 19 solatia (sic setnper scr.)] re-
media <f j ingens] urgens Schultess \\ 20 tutum] post potest <f
post uideri M || 23 fluctuatur] fluctuat ^ftjEaT trvsLQ.W%»^.x:ct 'LV
24 t. stare perd. coll. q stare terra p. coU.l'SL\'at& ^q.\&?v^'s».^'^^V-

SxNMCAJB :sa,tvrk.Ij. QUAB8T. ed. Gexc"k.©. ^^

194 L. ANNAEI SENECAE

et penates suos deserit ac se publico credit: quam
latebram prospicimus, quod auxilium, si orbis ipse
ruinas agitat, si hoc, quod nos tuetur ac sustinet, supra
quod urbes sitae sunt, quod fandamentum quidam

6 orbis esse dixerunt, discedit ac titubat? quid tibi esse 5
non dico auxilii sed solacii potest, ubi timor fugam
perdidit? quid est, inquam, satis munitum, quid ad
tutelam alterius ac sui firmum? hostem muro repel-
lam, et praeruptae altitudinis castella vel magnos exer-
citus difficultate aditus morabuntur, a tempestate nos lo
vindicat portus, nimborum vim eflPasam et sine fine
cadentes aquas tecta propellunt, fagientes non sequitur
incendium, adversus tonitruum et minas caeli subter-
raneae domus et defossi in altum specus remedia sunt
(ignis ille caelestis non transverberat terram sed exiguo i5
eius obiectu retunditur), in pestilentia mutare sedes

7 licet — nuUum malum sine efiugio est. numquam
fulmina populos perusserunt; pestilens caelum exhausit
urbes, non abstulit: hoc malum latissime patet inevi-
tabile, avidum, publice noxium. non enim domos so- 20
lum aut familias aut urbes singulas haurit: gentes
totas regionesque submergit et modo ruinis operit,
modo in altam voraginem condit ac ne id quidem re-
linquit, ex quo appareat, quod non est saltem fuisse,
sed supra nobilissimas urbes sine uUo vestigio prioris 25

8 habitus solum extenditur. nec desunt, qui hoc genus
mortis magis timeant, quo in abruptum cum sedibus

13 cf. Aetnae v. 280 caelestis . . minm. || 26 — p. 196, 10 cf,
Aetnae v. 171 sq. hinc jsaevo qmssat hiatu

fundamenta soli, trepidant urhesque caducae.

1 ac] et <f ; credit] condit <f || 2 prosp.] perspic. rf | ipse orbis
coll. k li 3 agitat £0^] agitet dS-kZ || 4 quidam] s. l. 61* \\
5 tibi] ibi 6 |{ 6 auxili et solaci Skutsch \\ 11 yindicat] uendicat
AST I nimborum] imbrium <f || 12 prop.] repellunt <f || 13 toni-
truum] -trua (?y?)EM vulgo || 14 defossi] om. ^ || 18 fulm.]
flumina <f JKO^ | peruss.] percusserunt LST peruerterunt A mer-
serunt B U 21 haurit] sed <f || 22 subm.] subuertit <f || 23 ac] at
08T //24 relinqmtj -quid BJKLO \ appot.^ \^ add. ^

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 1. 195

suis eunt et e vivorum numero vivi auferuntur, tam-
quam non omne fatum ad eundem terminum veniat.
hoc habet inter cetera iustitiae suae natura praeci-
puum, quod cum ad exitum ventum est, omnes in

5 aequo sumus. nihil itaque interest, utrum me lapis 9
unus elidat, an monte toto premar; utrum supra me
domus unius onus veniat et sub exiguo eius tumulo
ac pulvere exspirem, an totus caput meum terrarum
orbis abscondat; in luce hunc et in aperto spiritum

10 reddam an in vasto terrarum dehiscentium sinu, solus
in illud profundum an cum magno comitatu populo-
rum concadentium ferar; nihil interest mea, quantus
circa mortem meam tumultus sit: ipsa ubique tantun-
dem est. proinde magnum sumamus animum adversus 10

15 istam cladem, quae nec evitari nec provideri potest,
desinamusque audire istos, qui Campaniae renuntia-
verunt quique post hunc casum emigraverunt negant-
que ipsos umquam in illam regionem accessuros: quis
enim illis promittit melioribus fundamentis hoc aut

20 illud solum stare? omnia eiusdem sortis sunt et, si 11
nondum mota, tamen mobilia: hunc fortasse, in quo
securius consistitis, locum haec nox aut hic ante noctem
dies scindet. unde scis, an <non> melior eorum loco-
rum condicio sit, in quibus iam vires suas fortuna

25 consumpsit et quae in futurum ruina sua fulta sunt?
erramus enim, si ullam terrarum partem exceptam im- 12
munemque ab hoc periculo credimus : omnes sub eadem
iacent lege, nihil ita, ut immobile esset, natura con-
cepit; alia temporibus aliis cadimt, et quemadmodum

3 nat.] munera <f || 4 praecipuum] deus add. <f | omnes
om. <f II 6 Bupra] super <f E || 7 unius] post me Z* post ueniat
iter. Q I ueniatl om. E j tumulo B] cumulo || 8 caput] capud
AHJKMO II 9 abscondat] -ditil || 12concad.] congaudentium <f |
mea interest coll. <f || 18 ipsos] se ipsos <f || 20 illud] illum
J^KM(A) I eiusdem sortis] . . de sorti (-te ST) ^ | et] etiam XZ \\
22 securius] om. AST securus Z G^er^;? | cons.] consistis AEZ^ vulgo ||
28 scis] scias ^ | non add. Haase | 26 futurum irume. «>\\a»\ ^^^a?^.-
ram ruinam Bu&m <f | sunt] eat q \\^ft|*t «xR.«^\»'8k»TEL eX ^^'^«w.»^

196 L. ANNAEI SENECAE

in urbibus magnis nunc haec domus nunc iUa suspen-
ditur, ita in hoc orbe terrarum nunc haec pars facit

13 vitium nunc illa. Tyros aliquando infamis ruinis fuit,
Asia XII urbes simul perdidit; anno priore [in] Acha-
iam et Macedoniam, quaecumque est ista vis mali, quae 5
incurrit, nunc Campaniam laesit: circumit fatum et,
si quid diu praeterit, repetit. quaedam rarius sollicitat,
saepius quaedam: nihil immune esse et innoxium sinit.

14 non homines tantum, qui brevis et caduca res nasci-
mur — urbes oraeque terrarum et litora et ipsum 10
mare in servitutem fati venit. nos tamen nobis per-
mansura promittimus bona fortunae, et felicitatem,
cuius ex omnibus rebus humanis velocissima est levi-
tas, habituram in aliquo pondus ac moram credimus;

15 et perpetua sibi omnia promittentibus in mentem non 15
venit, id ipsum, supra quod stamus, stabile non esse.
neque enim Campaniae istud aut Achaiae sed omnis
soli vitium est, male cohaerere et ex causis pluribus
solvi et summa manere, partibus ruere.

1 2. Quid ago? solacium adversus pericula rara pro- 20
miseram: ecce undique timenda denuntio, nego quic-
quam esse quietis aetemae, quod perire possit et per-
dere. ego vero hoc ipsum solacii loco pono et quidem
valentissimi, quando quidem sine remedio timor stultis
est: ratio terrorem prudentibus excutit, imperitis magna 25

2 fit ex desperatione securitas. hoc itaque generi hu-

1 nimc haec domus] om. J*KO(Jl) || 4 [in del. FoH.] Achaiam
et Macedoniam Fortun. Grron.l in Achaia et Macedonia |j 5 ista]
om. Q I ista — quae] <^uia^ istius mali, quod (vel qua) Ge. \' 6 incurrit,
qu&e Pincianus \ circumit HOPZ] circum id JK circuit <fELST||
7 praeterit] -iit vulgo \ quaedam r.] quidam r. L^O* qu(orun)-
dam r. JK || 9 qui £ J^MO^] quae | nascimurl nascitur sed d J

10 oraeque] horeque AX \ litora BHJKL] littora AEMO^ ||

11 uenit. nos tamen] ueniunt. quo ergo <f |{ 14 moram ac pondus
coU. 6 II 16 et] om. 6 || 17 enim] om. 6 \ istud] neque tyri (tiri A)
neque italie 6 || 18 est] hoc est <f || 19 solui] resolui <f || 20 ago]

ergo d II 24 q(ua}n(do) EAST] q(uonia)m <fHL*PZ | quidem]
quod d I atultia timor coll. 6 \\ 25 xa^o\ iAenL ^ \ %^ M[ sit X

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 1. 2. , 197

mano dictum puta, quod illis subita captivitate inter
ignes et hostem stupentibus dictum est:

una salus victis nuUam sperare salutem.

si vultis nihil timere, cogitate omnia esse metuenda; 3

.5 circumspicite, quam levibus causis discutiamur: non
cibus nobis non umor, non vigiUa non somnus sine
raensura quadam salubria sunt — iam intellegetis nu-
gatoria esse nos et imbecilla corpuscula, fluida, non
magna molitione perdenda. 'sine dubio id summum

lopericuli nobis es^, quod tremunt terrae, quod subito
dissipantur ac superposita deducunt. magni se aesti- 4
mat, qui fulmina et motus terrarum hiatusque formi-
dat — vult ille imbecillitatis sibi suae conscius timere
pituitam? ita videlicet nati sumus, tam felicia sortiti

15 membra, in hanc magnitudinem crevimus.' et ob hoc
nisi mundi partibus motis, nisi caelum intonuerit,
nisi terra subsederit, perire non possumus? unguiculi 5
nos et ne totius quidem dolor sed aliqua ab la-
tere eius scissura conficit! et ego timeam terras tre-

20 mentes, quem crassior saliva suffocat? ego extimescam
emotum sedibus suis mare, et ne aestus maiore quam
solet cursu plus aquarum trahens superveniat, cum
quosdam strangulaverit potio male lapsa per fauces?
quam stultum est mare horrere, cum scias stillicidio

25 perire te posse! nullum maius solacium est mortis 6
quam ipsa mortalitas, nuUum autem omnium istorum,

3 Verg, Aen. II 354

1 ilUs] in <f II 4 met.] timenda t^EST || 7 intellig. semper \\
8 nos rfFHP^Z] nostra HXq \ corp.] corpora BE || 9—16 inter-
locutori dedi \ 9 summum Ge.'] iinum || 10 nobis] satis Fortun. \
est MadA)ig] esset || 11 ded.] (^ducunt ALST || 12 falmina] audi:
nihil nisi f. | terr. niat. que] et liiatus terrarum <f || 13 uult ille]
i. e. num mavult idem? Sen. ipse <^cur non^ uult interrogaret
conl. JSor. S. 1 1, 108. solet ille (sc. alius) Leo \ sue sibi coll.
d II 16 et . . 17 possumus] ut . . possimus Madvig || 17 unguiculi]
unde igitur celi <f || 18 dolor] calor <f || 21 suis sedibua coiL <y l^
23 potio ma]ej saJiua <f \ 26 iBtoxTmi oxMiwasi CiCi^. ^

198 L. ANNAEI SENECAE

quae extrinsecus terrent, quam quod innumerabilia peri-
cula in ipso sinu sunt. quid enim dementius quam
ad tonitrua succidere et sub terram corrapere fulmi-
num metu? quid stultius quam timere nutationem ter-
rae aut subitos montium lapsus et irruptiones maris 5
extra litus eiecti, cum mors ubique praesto sit et undi-
que occurrat nihilque sit tam exiguum, quod non in

7 pemiciem generis humani satis valeat? adeo non debent
nos ista confundere, tamquam plus in se mali habeant
quam vulgaris mors, ut contra, cimi sit necessarium e lo
vita exire et aliquando emittere animam, maiore perire
ratione iuvet. necesse est mori ubicumque, quandoque:
stet licet ista humus et se teneat suis finibus nec ulla
iactetur iniuria, supra me quandoque erit. <(quid>
interest, ego illam mihi an ipsa se mihi imponat? i5

8 diducitur et ingenti potentia nescio cuius mali rumpi-
tur et me in immensam altitudinem abducit — quid
porro? mors levior in plano est? quid habeo quod
querar, si rerum natura me non vult iacere ignobili

9 leto, si mihi inicit sui partem? egregie Vagellius 2c
meus in illo inclito carmine: ^si cadendum est [mihi]',
inquit, ^e caelo cecidisse velim.' idem <(mihi^ licet di-
cere: si cadendum est, cadam orbe concusso, non quia fas

21 sq. FPE p. 362 Baehr.

1 quam quod] que quidem <f | peric.] exempla <f, pericla
Skutsch II 2 sunt sinu coll. <f || 3 ad] a q \ terram] terra q \
correpere g^Erasmus] corripere ^ se corripere <f corrupere ST
corruere Z || 4 metu fuhn. coll. <f | nut.] mut. X \ terre] om. ^ \\
6 eiecti] euecti Koeler, sed cf. VII 6,3 \\ 7 tam sit coll. q |j
9 in se] ante plus coU. <f post maH E || 10 sit] ante e <f || 12 rat.
perire coll. <f | mori ub. quandoquel maiori <f || 13 finibus suis
coll. X II 14 quand. erit] ora. <f | quid add. Ge. || 16 ego i.] ergo
illam ego <f || 17 abd.] obducit <f || 19 me] sA. 6 \ ign. leto] ign.
(inn. J^K) lecto X in ign. loco <f || 20 inicit] om. in lac. H* uincit
P uindicat <f | partem sui coU. X \ Vag.] u(er)o agellius <f,
cf. Prosop. I. R. III 347 H 21 si] poeta fort. siue scnpserat

mihi hic del. et l. 22 add. Ge. inquit mihi coU. ^ || 22 e caelo]

de caelo me Haase \ cec.] cediaae JE. a^di%%ft P

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 2. 3. 199

est optare pablicam cladem^ sed quia ingens mortis
solacium est terram quoque yidere mortalem.

3. Illud quoque proderit praesumere animo, nihil 1
horum deos facere, nec ira numinum aut caelum con-
5 verti aut terram: suas ista causas habent nec ex im-
perio saeviunt sed quibusdam vitiis ut corpora nostra
turbantur et tunc, cum facere videntur iniuriam, acci-
piunt. nobis autem ignorantibus verum omnia terri- 2
biliora sunt, utique quorum metum raritas auget: le-

1 o vius accidunt familiaria, [et] ex insolito formido maior
est. quare autem quicquam nobis insolitum est? quia
naturam oculis, non ratione, comprehendimus nec cogi-
tamus, quid illa facere possit, sed tantum quid fecerit.
damus itaque huius neglegentiae poenas tamquam novis

X5 territi, cum illa non sint nova sed insolita. quid ergo? 3
non religionem incutit mentibus et quidem publice,
sive deficere sol visus est, sive luna, cuius obscuratio
frequentior, aut parte sui aut tota delituit? longeque
magis illa, actae in transversum faces et caeli magna

20 pars ardens et crinita sidera et plures solis orbes et
stellae per diem visae subitique transcursus ignium
multam post se lucem trahentium. nihil horum sine 4
timore miramur: et cum timendi sit causa nescire, non
est tanti scire, ne timeas? quanto satius est causas in-
25 quirere et quidem toto in hoc intentum animo: neque
enim illo quicquam inveniri dignius potest, cui se non
tantum commodet sed impendat.

4 cf. Aetnae vv. 29 — 33 || 12 cf. Aetnae v. 224 non oculis
solum pecudum miranda tueri more || 24 — 27 cf Aetnae v. 226 sq.
nosse fidem rerum duhiasque exquirere causas,
ingenium sacrare caputque attoUere caelo eqs.

2 mort. uid. coll. 6 || 4 conuerti] concuti <f || 6 sed] ex add. 6
8 uerum] un(de) ueniant <f || 9 leuius] lenius HM<^ || 10 et] om. 6,
fort. sed Ge. fl 11 nobis EAP] om. FHST ante quicq. 6 Skutsch ||
12 comprendimus Skutsch\ 17 siue d.] si d. FH | sol] post est <f ||
18 del.] dilituit X || 19 illa] illae Erasmus \ m. pars ^^Z] p. m. <f A ||
20 orb. solis coll. <f || 23 timendi] timidi <f A || 24 est] om. q \\
25 intentum] -to <f || 26 illo] eo rf \ ai vai^,\ ^\»VKa\. ^-xs^<«y^^ ^

200 L. ANNAEI SENECAE

1 4. Quaeramus ergo, quid sit, quod terram ab in-
fimo moveat, quod tanti molem ponderis pellat, quid
sit illa valentius, quod tantum onus vi sua labefactet,
cur modo tremat, modo laxata subsidat, nunc in partes
divisa discedat et alias intervallum ruinae suae diu 5
servet, alias cito comprimat, nunc amnes magnitudinis
notae convertat introrsum, nunc novos exprimat, ape-
riat aliquando aquarum calentium venas, aliquando re-
frigeret, ignesque nonnumquam per aliquod ignotum
antea montis aut rupis foramen emittat, aliquando notos lo
et per saecula nobiles comprimat. mille miracula mo-
vet faciemque mutat locis et defert montes, subrigit
plana, valles extuberat, novas in profando insulas erigit:

2 haec ex quibus causis accidant, digna res excuti. ^quod',
inquis^ 'erit pretium operae?' quo nullum maius est, is
nosse naturam. neque enim quicquam habet in se
huius materiae tractatio pulchrius, cum multa habeat
fatura usui, quam quod hominem magnificentia sui
detinet nec mercede sed miraculo colitur. inspiciamus
ergo, quid sit, propter quod haec accidant: quorum 20
adeo est mihi dulcis inspectio, ut quamvis aliquando
de motu terrarum volumen iuvenis ediderim, tamen
temptare me voluerim et experiri, <^si]> aetas aliquid
nobis aut ad scientiam aut certe ad diligentiam adiecerit.

1 5. Causam, qua terra concutitur, alii in aqua esse, 25
alii in ignibus, alii in ipsa terra, alii in spiritu puta-
verunt, alii in pluribus, alii in omnibus his; quidam

14—20 cf. Aetnae v, 222 sqq.

immemuLS lahor est, sed fertilis idem;
digna Idborantis respondent praemia curis: . . .
(225) nosse fldem rerum duhiasque exquirere causas . .

3 on.] honuB AE || 4 modo tremat] tremat et <f || 7 nouos"
inuos X I expr.l inpr. J^K compr. <f || 12 defert] differt <f |j 14 ex
om. 6 I res] est add. 6 \\ 16 quicquam] s. l. 6 \\ 18 usui] uisui X,
hom. m. sui] omnes sui m. <f || 21 est] post dulcis <f || 22 iuuenis'
ante de m. 6 Skutsch || 23 me] post experiri 6Skutsch \ si Ge. add.'
^^ //////// ^ cujm g* an cum g* au vuZgo (( 24 aut priu^\ om. <f 8T

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 4—6. 201

liquere ipsis aliquam ex istis causam esse dixerunt,
sed non liquere, quae esset. nunc singula persequar. ^
illud ante omnia mihi dicendum est, opiniones veteres
parum exactas esse et rudes: circa verum adhuc erra-

5 batur, nova omnia erant primo temptantibus; postea
eadem illa limata sunt et, si quid iuventum est, illis
nihilominus referri debet acceptum: magni animi [res]
fuit rerum naturae latebras dimovere nec contentum
exteriore eius aspectu introspicere et in deorum secreta

10 descendere. — plurimum ad iuveniendum contulit, qui
speravit posse reperiri. cum excusatione itaque veteres ^
audiendi sunt: nulla res consummata est, dum incipit;
nec in hac tantum re omnium maxima atque involu-
tissima (iu qua, etiam cum multum acti erit, omnis

15 tamen aetas quod agat inveniet) sed in omni alio
negotio longe semper a perfecto faere principia.

6. In aqua causam esse nec ab uno dictum est 1
nec uno modo. Thales MUesius totam terram subiecto
iudicat umore portari et innare, sive illud oceanum

20 vocas, sive magnum mare, sive alterius naturae sim-
plicem adhuc aquam et umidum elementum. ^hac',
inquit, 'unda sustinetur orbis velut aliquod grande na-
vigium et grave his aquis, quas premit.' supervacuum 2
est reddere causas, propter quas existimat gravissimam

25 partem mundi non posse spiritu tam tenui fagacique
gestari, non enim nunc de situ terrarum sed de motu

4. 9 — 10 cf. Aetnae v. 256 in lovis errantem regno perqui-
rere divos. \\ 17 cf. Thaletis placitum III 14, 1 (A 15 Diels p. 12)

1 ipsis] sibi <f || 3 mihi] s. est 6 om. E || 4 uerum] hec <f ||
5 erant omnia coll. <f |1 6 est inuentum coll. <f || 7 ref. deb. acc.]
debet referri in accepto <f | res] om. <f E || 8 cont.] contemptum k
(con)crementum q contempnendum <f H 10 cont.] tulit <f 1| 12 res]
om. Q II 13 atque] et <f U 14 in qua] inquam <f JKST | acti e.]
actum e. A erit (vel est) quesitum <f || 16 quod] quid <f | inu.]
inueniat A H 16 semper] om. EST || 18 Thales] tales 2,q \\ 19 in-
nare] in mare X mare OS in mari <f j illud] intell. illum sc.
umorem \ oc.] occeanum trad. ut semper, ante iUud X \\ 20 siue
m.] seu m. H^ |{ 22 unda] aqua q

202 L. ANNAEI SENECAE

agitur. illud argumenti loco ponit, aquas esse in causa,
quibus hic orbis agitetur, quod in omni maipre motu
erumpunt fere novi fontes (sicut in navigiis quoque
evenit, ut si inclinata sunt et abierunt in latus, aquam
sorbeant, quae vi omni eorum onerum, quae vehit, si r
immodice depressa sunt, aut superfunditur aut certe

3 dextra sinistraque solito magis surgit). hanc opinionem
falsam esse non est diu coUigendum: nam si terra
aqua sustineretur et ea aliquando concuteretur, semper
moveretur, nec agitari illam miraremur sed manere; lo
deinde tota concuteretur, non ex parte (numquam enim
navis dimidia iactatur), nunc vero terrarum non uni-
versarum sed ex parte motus est: quomodo ergo fieri
potest, ut quod totum vehitur, totum non agitetur, si

4 eo, quo vehitur, agitatum est? 'at quare aquae erum- 15
punt?' primum omnium saepe tremuit terra, et nihil
umoris novi fluxit; deinde si ex hac causa unda pro-
rumperet, a lateribus terrae circuinfunderetur (sicut in
fluminibus ac mari videmus incidere, ut incrementum
aquarum, quotiens navigia desidunt, in lateribus maxime 20
appareat); ad ultimum non tam exigua fieret, quam tu
dicis, eruptio nec velut per rimam sentina subreperet,
sed fieret ingens inundatio ut ex infinito liquore et
ferente universa.

1 7. Quidam motum terrarum aquae imputaverunt, 25
sed non ex eadem causa; ^per omnem', inquit, Herram

2 agitetur] agitatur q \ in omni] modo <f || 3 erumpunt]
-pit <f I fere] om. E, fort. ante maiore coll. Ge. \\ 5 quae] quem
A que (post omni) B | ui omni (cf. p. 203, 14) Ge.] in (om. rf)
omni <f ^, in omni genere Kktmmer, impatiens Madvig, margini
Schultess, in omni motu (om. eorum) Leo \ onerum] honerum FJL
ante eorum £ oneri <f | uehitj sc. aqua \\ 8 est] ante nam <f ||
9 ea] intell. hac aqua, et — concuteretur del. Haase \ aliquando
c.] agitante c. Gertz conc. aliquando Skutsch || 10 illam agitari
coll. d II 16 primum] primo <f || 17 hac c.] causa ista <f || 18 a]
ac (a) Q II 20 aq. incr. coll. <f || 21 quam tu] quantum ^ ||
J^J^ relut] aJiud <f | subreperet E JLZ] subriperet <f H0<^ || 26 in-
qiut ^] inquiunt cfEST, cf. p. 205,19

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 7. 8. 205

minui priinuin, deinde consnmi, quo illum putas abire
nisi in obscura terrarum, utique cum videas emergere
iterum non minorem eo, qui prior fluxerat? quid,
cum vides Alpheon, celebratum poetis, in Achaia mergi

5 et in Sicilia rursus traiecto mari effcmdere amoenissi-
mum fontem Arethusam? nescis autem inter opiniones, 3
quibus enarratur Nili aestiva inundatio, et hanc esse,
a terra illum erumpere et augeri non supemis aquis
sed ex intimo redditis? ego quidem centuriones duos,

10 quos Nero Caesar, ut aliarum virtutum ita veritatis in
primis amantissimus, ad investigandum caput Nili mi-
serat, audivi narrantes longum illos iter peregisse, cum
a rege Aethiopiae instructi auxilio commendatique
proximis regibus penetrassent ad ulteriora: 'quidemf , 4

15 aiebant, 'pervenimus ad immensas paludes, quarum exi-
tum nec incolae noverant nec sperare quisquam potest:
ita implicatae aquis herbae sunt et aquae nec pediti
eluctabiles nec navigio, quod nisi parvum et unius
capax limosa et obsita palus non fert. ibi', inquit, ,

20 Vidimus duas petras, ex quibus ingens vis fluminis ex-
cidebat.' sed sive caput illa sive accessio est Nili, 5
sive tunc nascitur sive in terras ex priore recepta
cursu redit: nonne tu credis illam, quicquid est, ex
magno terrarum lacu ascendere? habeant enim oportet

2. 5 cf. Aetnae v. 118 sq. tantos emergere fontes
cum videt ac totiens uno se mergei'e hiatu.
,21 — 23 cf Aetnae v. 133 (flumina) condita si redeunt, si qua

etiam incondita surgunt . . .

3 prior lyE] prius | fluxerat] fuerat <f || 4 alpheum 6 II
6 areth. vel aretusam trad. || 7 aestiua] inestimata d || 8 a] e
Madvig || 14 pen. ad ult.] fort. ad ult. penetrassent Ge. quam
ceteri add. Skutsch \ quidem] qui <f, qui dein Gi'onov., equidem
Buhkopf, et quidem Haase, tandem vel vicesimo die Madvig,
qui tandem SchvMess, denique Ge. || 17 aquis — aquae] herbis
aquae sunt ST t«t Skutsch \ aquae] aqua 6, aquae herbis Gron:
bene \\ 18 eluctabiles] -lis <f | quod] non add. <f || 19 obsita]
opp(o8it)a A oppaca B* | fert <f] fecit ^ ferat ^EST l^mcvjsiy^
cf 7,1 i 22 siue in] in rfP

204 L. ANNAEI SENECAE

sic fiet motus alicuius partis, in quam flumen impetum
dedit et quam, donec decrescat, verberabit. potest fieri,
ut aliquam regionem rivus affluens exedat ac sic trahat

5 aliquam molem, qua lapsa superposita quatiantur. iam
vero nimis oculis <se> permittit nec illos scit producere 5
ultra animu5, qui non credit esse in abdito terrae
sinus maris vasti. nec enim video, quid prohibeat aut
obstet; quo minus habeat aliquod etiam in abdito litus
et per occultos aditus receptum mare, quod illic quo-
que tantundem loci teneat aut fortassis hoc amplius, 10
quod superiora cum tot animalibus erant dividenda:
abstrusa enim et sine possessore deserta liberius undis

6 vacant. quas quid vetat illic fluctuare et ventis, quos
omne intervallum terrarum et omnis aer creat, impelli?
potest ergo maior solito exorta tempestas aliquam par- 15
tem terrarum impulsam vehementius commovere. nam
apud nos quoque multa, quae procul a mari fuerant,
subito eius accessu vapulaverunt et villas in prospectu
collocatas fluctus <(reliquit]>, qui longe audiebatur in-
vasit; illic quoque potest recedere ac vesurgere pelagus 20
infemum: quorum neutrum fit sine motu superstantium.'

1 8. Non quidem existimo diu te haesitaturum, an
credas esse subterraneos amnes et mare absconditum:
unde enim ista prorepunt, unde ad nos veniunt, nisi

2 quod origo umoris inclusa est? age, cum vides inter- 25
ruptum Tigrin in medio itinere siccari et non univer-
sum averti, sed paulatim non apparentibus damnis

1 partis] est add. <f || 3 exedat] excedat <fJ^KST|sicAEO*^]
si BH JlF^Z II 5 se add. Leo \ illos scit] secum F, scit Haa>se, ultra
illos scit prod. an. Z Erasmus || 6 animus Ge.l animum | abd.]
abscondito 97 £A || 8 habeat] sc. terra. habeatur EST -e(a)ntur
B habeat habet A || 9 et] del. Madvig || U quod Z Muref] quo
<f ^ I superiora] sc. loca terrae \\ 12 et] etiam ^ erant ST
13 quid] quis <fLO<^ j illic <fEZ] illuc || 14 et 0. aer] om. 6
18 prosp.] conspectu <f || 19 reliquit add. Ge. \ longej om. 6
20 resurgere fioase] retegere <f ^, num relegere.^ || 22 an] u
ff II 24 prorepunt] prorumpunt q proreptum X || 26 tigrin F]
tigrim <P tygrem d tygrim E tigmm \ d.am.^ivi& codd^ plerique

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 7. 8. 205

miiini primum, deinde consumi, quo illum putas abire
nisi in obscura terrarum, utique cum videas emergere
iterum non minorem eo, qui prior fluxerat? quid,
cum vides Alpheon, celebratum poetis, in Achaia mergi

5 et in Sicilia rursus traiecto mari effondere amoenissi-
mum fontem Arethusam? nescis autem inter opiniones, 3
quibus enarratur Nili aestiva inundatio, et hanc esse,
a terra illum erumpere et augeri non supemis aquis
sed ex intimo redditis? ego quidem centuriones duos,

10 quos Nero Caesar, ut aliarum virtutum ita veritatis in
primis amantissimus, ad investigandum caput Nili mi-
serat, audivi narrantes longum illos iter peregisse, cum
a rege Aethiopiae instructi auxilio commendatique
proximis regibus penetrassent ad ulteriora: 'quidemf , 4

15 aiebant, 'pervenimus ad immensas paludes, quarum exi-
tum nec incolae noverant nec sperare quisquam potest:
ita implicatae aquis herbae sunt et aquae nec pediti
eluctabiles nec navigio, quod nisi parvum et unius
capax limosa et obsita palus non fert. ibi', inquit,

«0 Vidimus duas petras, ex quibus ingens vis fluminis ex-
cidebat.' sed sive caput illa sive accessio est Nili, 5
sive tunc nascitur sive in terras ex priore recepta
cursu redit: nonne tu credis illam, quicquid est, ex
magno terrarum lacu ascendere? halDeant enim oportet

2. 6 cf. Aetnae v. 118 sq. tantos emergere fontes
cum videt ac totiens uno se mergere hiatu.
.21 — 23 cf Aetnae v. 133 (flumina) condita si redeunt, si qua

etiam incondita surgunt . . .

3 prior lyE] prius | fluxerat] fuerat 6 || 4 alpheum 6 II
6 arretli. vel aretusam trad. || 7 aestiua] inestimata d || 8 a] e
Madvig \\ 14 pen. ad ult.] fort. ad ult. penetrassent Ge. quam
ceteri <idd. Skutsch \ quidem] qui <f, qui dein Gi'onov., equidem
Ruhkopf, et quidem Haase, tandem vel vicesimo die Madvig,
qui tandem Schultess, denique Ge. || 17 aquis — aquae] herbis
aquae sunt ST t«j Skutsch \ aquae] aqua d, aquae herbis Gron.
hene \\ 18 eluctabiles] -lis <f | quod] non a^d. <f || 19 obsitaj
opp(o8it)a A oppaca B* | fert &] fecit ^ ferat «yEST ( inquitt
cf. 7,1 1 22 siue inj in <fP

206 L. ANNAEI SENECAE

pluribns locis sparsnm nmorem et in imo coactum,
nt eructare tanto impetu possint.

1 9. Ignem causam motus quidam [et quidam non]
iudicant, imprimis Anaxagoras, qui existimat simili
paene ex causa et aera concuti et terram: cum <(in^ 5
inferiore parte spiritus crassum aera et in nubes co-
actum eadem vi, qua apud nos quoque nubila frangi
solent, rwpit et ignis ex hoc collisu nubium cursu-
que elisi aeris emicuit, hic ipse in obvia incurrit exi-
tum quaerens ac diveUit repugnantia, donec per angu- 10
stwm aut nactus est viam exeundi ad caelum aut vi

2 et iniuria fecit. alii in igne causam quidem esse, sed
non ob hoc iudicant, sed quia pluribus obrutus locis
ardeat et proxima quaeque consumat: quae si quando
exesa ceciderint, tunc sequi motum earum partium, 15
quae subiectis adminiculis destitutae labant, donec cor-
ruerunt nullo occurrente, quod onus exciperet; tunc
chasmata, tunc hiatus vasti aperiuntur, aut, cum diu
dubitaverunt, super ea se, quae supersunt stantque,

3 componunt. hoc apud nos quoque videmus accidere, 20
quotiens incendio laborat pars civitatis: cum exustae
trabes sunt aut corrupta quae superioribus firmamentum
dabant, tunc diu agitata fastigia concidunt et tam diu
deferuntur atque incerta sunt, donec in solido resederunt.

4 Anaxagoras frg. 89 Dielsp. 322, cf. Amm. Marc. X VII 7, 11

1 imo Aldus
terrarum add. <f

uno II 2 eructare <f ^Z] eructuare A<^ || 3 motusl
et quidam non <^] om. 6 et (sed 71) quidam (sed
add. EST) non ob eandem causam ^^EST (cf. 1. 12 sq.), et quidem
non ob e. c. vulgo; nisi deh, et quidem nouissimam {vel non
primariam) Ge. et quiidam non unicam causam Diels \\ 4 exist.]
estimat B jl || 5 cum in STJ cum cf ^ in £ || 6 inferiore] inferiori Z ||
7 eadem vi qua Fortun.} (ex a>dd. t^ELOST) e. uia qua (que A
quam P) ^ cadere in aqua tf || 8 rupit Gertz] rumpit || 10 angustum
T] angustam A^ angusta B £ angustiam Z || 11 aut prius] om. d* || 12 et
(aut £0T) iniuria] iniuriam <f j quidem causam coll. dL || 13 locis

obrutus coll. 6X

A£[pZ//17 0BU8

14 proxima] -mam A || 15 ceciderint B £ F X] -derunt
honus(jl) bonus B 1| 18 cbasm.] casmata ^X \ aut]

Bc A //19 ea, — quej quae consiBtant se 6 \7»% ten.."\f\iiidamentum q

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 9—11. 207

10. Anaximenes ait terram ipsam sibi causam 1
esse motus, nec extrinsecus incurrere quod illam im-
pellat^ sed rntra ipsam et ex ipsa: quasdam enim partes
eius decidere, quas aut umor resolverit aut ignis ex-

5 ederit aut spiritus violentia excusserit. sed his quoque
cessantibus non deesse, propter quod aliquid abscedat
aut revellatur; nam f primum omnia vetustate labuntur
nec quicquam tutum a senectute est, haec solida quo-
que et magni roboris carpit: itaque quemadmodum in 2

lo.aedificiis veteribus quaedam non percussa tamen deci-
dunt, cum plus ponderis habuere quam virium, ita in
hoc universo terrae corpore evenit, ut partes eius ve-
tustate solvantur, solutae cadant et tremorem superio-
ribus aflferant, primura, dum abscedunt (nihil enim

15 utique magnum sine motu eius, cui haesit, absciditur);
deinde, cum deciderunt, solido exceptae resUiunt pilae
more (quae cum cecidit, exultat ac saepius pellitur,
totiens a solo in novum impetum missa); si vero in
stagnaf ntibus aquis delatae sunt, hic ipse casus vicina

20 concutit fluctu, quem subitum vastumque Ulisum ex
alto pondus eiecit.

11. Quidam ignibus quidem assignant hunc tre- i
morem, sed aliter. nam cum pluribus locis ferveant,
necesse est ingentem vaporem sine exitu volvant, qui

25 vi sua spiritum intendit et, si acrius institit, opposita
diffindit, si vero remissior fait, nihU amplius quam

1 Anaadmenes A 21 Diels p. 24

1 cap. 11 ante 10 coll. Gertz sibi — 3 ipsam] om. 6 |[
3 enim] om. 6 || 6 absc.] accedat 6 \ 7 aut] ac qZ \\ reu.] rele-
vetur d | primum] fort. ad postremum vel ad imum Ge. \\ 9 rob.]
corporis <f || 11 hab. ponderis coll. X {| 15 haes.] adhesit 6 \ ab-
sciditur] abscinditur BT abscond. absorb. P || 16 deciderunt}
decidunt 6qZ ceciderunt ^yEO || 17 more pile coll. BE JL | c. cec.
ex.l c. concidit resultat 6 || 19 stagnantibus] fort. stagna ab-
undantibus Ge. \ aquis] ante stagn. <f | delatae Gertz] delata A^
demissa g^<^ delapsa B || 20 ill.] elisum X || 23 ferueant] fuerant
X II 25 ui sua] in suum d \ acrius] aruis <f || 26 diffindit E Fitida-
mis] diffundit ] fditj fuerit J Sfcutsch

208 li. ANNAEI SENECAE

movet. uidemus aquam spumare igne subiecto: quod
in hac aqua facit inclusa et angusta, multo magis iUum
facere credamus, cum yiolentus ac vastus ingentes
aquas excitat: tunc ille vaporatione fluctuantium un-
darum quicquid pulsaverit, agitatur. 5

1 12. Spiritum esse, qui moveat, et plurimis et ma-
ximis auctoribus placet. Archelaus antiquitatis dili-
gens ait ita: Venti in concava terrarum deferuntur;
deinde, ubi iam omnia spatia plena sunt et in quan-
tum aer potuit densatus est, is qui supervenit spiritus 10
priorem premit et elidit ac frequentibus plagis primo

^ cogit, deinde proturbat; tunc ille quaerens locum omnes
angustias dimovet et claustra sua conatur effiringere:
sic evenit, ut terrae spiritu luctante et fugam quae-
rente moveantur. itaque cum terrae motus futurus est, 15
praecedit aeris tranquillitas et quies, videlicet quia vis
spiritus, quae concitare ventos solet, in inferna sede
retinetur/ nunc quoque cum hic raotus in Campania
fuit, quamvis hibemo tempore et inquieto, per supe-

:3 riores dies caelo aer stetit. — quid ergo? numquam 20
flante vento terra concussa est? 'admodum raro, <cum)>
duo simul flavere venti: fieri tamen et potest et solet.'

7 Archelaus: cf. p. 335 sqq. Diels \\ 8 sqq. cf. Aetnae v. 304
et cum densa premant inter se corpora, turha
elisa in vacuum fugiunt. adde w. 319 sqq. 323. 153 sq. \\
10 — 14 cf. Aetnae v. 112 sq. liber spiritus intrat et fugiens moli-
twr iter. 115 atque igni quaesita via est. 149 vincla magis
solvant, magis hoc (l. huic) obstantia pellant. 327 et quacumqu>e
iter est, properat frangitque morantem.

2 incl. facit coll. 6 |l 4 ille vap.] illa evaporatione Gertz ||

5 quicquid] ante ille 6 \ pulsaverit] pulsavit Gertz ohloquente
Joh. Mullero, pulsarit Skutsch || 7 auct.] actoribus Lq \ anti-
quitatis] i. e, doctrinae lonum; inter antiquos satis Gertz, auctor
veritatis Schultess \\ 9 iam ubi coll. X || 10 potuit aer colh 6 ||
12 tunc] tum HF tun JK | omnes angustias] omnia obstacula

6 )] 17 in infema Fortun.^ in (in om. X) infemi |1 20 caelo] s. l.
^T II 21 CTun. add. Ge. \\ 22 simul duo coll. <f L | tamen et]

tamen JKq

NATUR. QUAEST. LIB. VI, 11—13. 209

quod si recipimus et constat duos yentos rem simul
gerere, quidm accidere possit, ut alter superiorem aera
agitet, alter inferum?

13. In hac sententia licet ponas Aristotelem et 1
6 discipulum eius Theophrastum (non, ut Graecis vi-
sum est, divini, tamen et dulcis eloquii virum et nitidi
sine labore). quid utrique placeat exponam: 'semper
aliqua evaporatio est e terra^ quae modo arida est^
modo umido mixta; haec ab infimo edita et in quan-

te tum potuit elata, cum ulteriorem locum, in quem exeat,
non habet, retro fertur atque in se revolvitur; deinde
rixa spiritus reciprocantis iactat obstantia et, sive inter-
clusus sive per angusta enisus est, motum ac tumul-
tum ciet.' Straton ex eadem schola est, qui hanc par- 2

16 tem philosophiae maxime coluit et rerum naturae in-
quisitor fuit; huius tale decretum est: 'frigidum et
calidum semper in contraria abeunt, una esse non pos-
sunt: eo frigidum confluit, unde vis calidi discessit, et
invicem ibi calidum est, unde frigus expulsum est.

so hoc, quod dico, verum esse et utrumque in contra-
rium agi ex hoc tibi appareat: hibemo tempore, cum 3
supra terram frigus est, calent putei nec minus specus
atque omnes sub terra recessus, quia illo se calor con-
tulit superiora possidenti frigori cedens; qui, cum in

S6 inferiora pervenit et eo se quantum poterat ingessit,

4 8C[. Arist. cf. Meteor. II 7 p. 365 a 14 sqq. Theophr. cf, de
ventis 22—24 \\ 14 Strato: cf, Zeller 112, 907.

1 etl om. 6 II 2 quidni Fortun.'] quid nam ^ quid inde
<f II 3 inierum] inferaum (A*.?) B |{ 4 aristotelem <fZ] -tilem ^
semper || 5 theofrastum X || 8 est arida coll. <f || 9 in] om. X \
quant. — 10 ulter.] tant. elata ut ult. 6 f| 11 habet] habeat 6 \
atque] ac <f et H || 12 interclusus] est cidd. 6 || 14 ciet] sciet
<f JKZ' II 15 max.] magne 6 || 16 fuit inq. coll. 6 || 17 contraria
abeunt] contrarium ab. et 6 || 18 calidi Ge.l calida | discessit]
discedit <f || 19 ibi| sibi (.^) X || 20 esse et Haase'] est sed (set
AJKO si P), cf p. 215,9, est, scilicet Koeler \ utrumque] utara-
que ^ II 23 omnes praetuli] oms trad. omnis ET vulqo ([25 qjian.-
tum] quo d

Smnxcax NATURAii. QXJAMT. ed. GeTcko. ^^

210 L. ANNAET SENECAE

quo densior, hoc validior est. <ubi> huic frigus super-
yenit; cui necessario congregatus ille iam et in angDS^um

4 pressus loco cedit, idem <(e]> contrario evenit: cum vis
maior frigidi iUata in cavemis est, quicquid illic calidi
latet, frigori cedens abit in angustum et magno impetu 6
agitur^ quia non patitur utriusque natura concordiam
nec in uno moram. fagiens ergo et omni modo cu-
piens excedere proxima quaeque remolitur ac iactat.'

5 ideoque antequam terra moveatur^ solet mugitus audiri
ventis in abdito tumultuantibus. nec enim aliter pos- lo
set, ut ait noster Vergilius,

sub pedibus mugire solum et iuga celsa moveri,

6 nisi hoc esset ventorum opus. 'uices deinde huius
pugnae sunt eaeiem: fit calidi congregatio ac rursus
eruptio, tunc frigida compescuntur et succedunt mox is
futura potentiora.' dum ergo altema vis cursat et ultro
citroque spiritus commeat, terra concutitur.

1 14. Sunt qui existiment spiritu quidem et nulla
alia ratione tremere terram, sed ex alia causa, quam
Aristoteli placuit. quid sit, quod ab his dicatur, so
audi: corpus nostmm et sanguine irrigatur et spiritu,

5 — 10 cf. Aetnae v. 301 aura pugnat in angusto, et magnum
commurmurat Aetna || 7. 8 cf. Aetnae v. 112 et fugiens molitwr iter.
151 ruit qua proxima cedunt. 305 et proxima secum . . trahunt ||

12 Verg. Aen. VI 256 || 13 cf Aetnae v. 159 concrescere causis
(tempt. venti) tantum opus \\ 21 — p. 211, 7 cf. Aetnae w. 98 — 101.

1 ubi add. Ge. \ frigus Ge.l alius || 2 aDgustum 97] angulum ||
3 6 add. Ald., sed cf. ep. 94, 2 (G. Miiller) || 4 in cau. ante illata
d, in om. Madvig || 6 agitur] i, e. agitaiur \ conc. natura coU.
6 II 7 uno] unam B unum A || 8 et] om. cf T | remolitur ^APZ]
demolitur ELT molitur <f || 9 aud. mug. coll. 6 || 11 Verg.] uir-
gilius trad. ut semper fere \\ 12 celsa] coepta Verg. codd.

13 deindel fort. deinceps Ge. \\ 14 eaedem: fit Ge.] defit ^LZ'
desit ^ deficit H, hae: fit Madvig, denuo fit Skutsch j calidi]
calori £L II 15 frigida] frigora A£ | succedunt] succidunt Madvigi
16 ergo] om. ^ \\ 18 existiment] existimant <^ estiment d j

SO placnit] placet cf || 21 audi:J Aer add. 6 \ sanguine irr. et]
Bangainem irrig&t 6

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 13. 14. 211

qui per sua itinera decurrit. habemus autem quaedam
angustiora receptacula animae; per quae nLbil amplius
quam meat^ quaedam patentiora^ in quibus colligitur
et unde dividitur in partes. sic hoc totum terrarum

5 omnium corpus et aquis^ quae vicem sanguinis tenent^
et yentis; quos nihil aliud quis quam animam Toca-
verit, pervium est. haec duo aliubi currunt, aliubi
consistunt. sed quemadmodum in corpore nostro dum 2
bona valetudo est, venarum quoque imperturbata mo-

10 bilitas modum servat; ubi aliquid adversi est, micat
crebrius et suspiria atque anhelitus laborantis ac fessi
signa sunt: ita terrae quoque, dum illis positio natu-
rsJis est, inconcussae manent; cum aliquid peccatur,
tunc velut aegri corporis motus est spiritu illo, qui

15 modestius perfuebat, icto vehementius et quassante
venas suas, nec (ut illi paulo ante dicebant, quibus
animal placet esse terram) ^emisso^. nisi hoc est, quem-
admodum animal totum vexationem sentiet; neque enim
in nobis febris alias partes moe^eratius impellit sed per

20 omnes pari 'aequalitate discurrit. vide ergo, ne quid s
intret in illam spiritus ex circumfaso aere, qui quamdiu

14 — 16 cf. Aetnae v. 143 uhi densus hiantes spvritus exagitat
venas. v. 171 qwmat || 21 cf. Aetnae v. 111 sed liher spiritus
intrat

2 recept. ang. coll. B jl || 3 quam meat] commeat <f || 4 to-
tum] om. <f II 6 quis — vocaueritl quam spiritum quisquam uo-^
camt cf II 7 aJiubi prius HTZ] alicubi £AF alibi d | aliubi TZ};
alicubi ^ alibi cfH || 9 ualet. Z] ualit. | i(m)pert.] inturbatar
Pil II 10 ubi] ut X I aliq.] aliquod HP* | micat] micant Kroll \f
15 modestius] molestius F molestus d, modestus Madvig \ ictoT
ictu B<^ II 16 nec] nec baec (sc. dico) Joh. Miiller \ paulo antej
V 4,2 (Joh. MUUer) \\ 17 emisso add. Ge. \ nisi] nam si Erasmus,
si Madvig, del. Bossh. || 18 totum dH<^Z] totam EFA tota ri
Fortun. hene, sed cf. Hllud^ p 201, 19 \ sent.] parem add. 6 \
enim] om. ^ \\ 19 alias] aliquas Larisch \ moderatius Muret]
moratiuB cf ^ mordacius Haase, alias citius add. 6, aliis add.
Madvig \\ 20 uide] uides <f | ne Ge. KroU] nunc cf ^ num J*
Pincianu>8

212 L. ANNAEI SENECAE

habet exitum^ sine iniuria labitur; si offendit aliquid
et incidit, quod viam clauderet, tunc oneratur primo
infundente se a tergo aere, deinde per aliquam rimam
maligne fugit et hoc acrius fertur, quo angustius. id

4 sine pugna non potest fieri; nec pugna sine motu. at s
si ne rimam quidem, per quam efflueret, invenit, con-
globatus illic furit et hoc atque illo circumagitur alia-
que deicit alia intercidit, cum tenuissimus idemque
fortissimus et irrepat quamvis in obstructa et quicquid
intravit vi sua diducat ac dissipet. tunc terra iactatur: lo
aut enim datura vento locum discedit, aut cum dedit,
in ipsam, qua illum emisit, cavemam fundamento spo-
liata considit.

1 15. Quidam ita existimant: terra multis locis per-
forata est nec tantum primos illos aditus habet, quos i6
velut spiramenta ab initio sui recepit, sed multos illi
casus imposuit: aliubi deduxit quicquid supeme ter-
reni erat aqua, alia torrentes cecidere, alia aestibus
magnis dismpta patuemnt. per haec intervalla intrat

1 cf. Aetnae v. 374 causa latet, quae rumpat iter cogatque
morari. || 1. 2 cf. Aetna^e vv. 290 — 293. || 4 cf. Aetnae v. 146 quo-
que est animosior ignis. 142 asr tantum effugit ultra. v, 286
jplenius hoc etiam (concrescunt animae) . . || 5 cf. Aetnae v. 168

angustis opus est turhanti faudhus eqs.
ihid. 301 (aura) pugnat in angusto. 115 sq. || 14 — 19 cf. Aeinae
-w. 330 — 332. II 15 cf. Aetnae v. 181 vasti . . aditus. || 16 cf. Aetnae
V. 135 . . lihera ventis spiramenta latent. \\ 19 — p. 213, 5 cf.
Aetnae v. 150 sqq. nec tamen (l. tantum) in rigidos exit con-
tenta canales vis animae flammaeve: ruit, qua proxima cedunt,
ohlicumque secat, qu^a visa teneirima ci^usta est.

1 lab.] elabitur <f 1| 2 quod] quam JL | clauderet] -dent
-dat cfE I on.] honeratur AEJKOP || 3 rimam] ruinam EFO
uiam v. ?. <f || 6 ne] nec <fP* | efflueret] effluat B£ efflaue-
rat A II 7 hoc] huc vulgo \ illo] illoc A illuc B || 8 deicit] deie-
cit -d- II 10 intrauit] intrauerit AA || 11 uento] uentis rf | dedit]
ille redit cf || 12 qua] quae AO^ || 15 tantum] tamen <f H ||
16 recepit] recipit d \\ 17 imp.] natura add. <f | aliubi HTZ^]
alicnbi / quicq. ded. colL Aq \\1^ diai.^X ^Vnr^\»vjb 6"«»

NATUR. QUAEST. LIB. VI. r4— 16. 213

spiritus: quem si inclusit mare et altius adegit nec
fluctus refaro abire permisit, tunc ille exitu simul re-
dituque praecluso volutatur et, quia in incertum non
potest tendere, quod illi naturale est, in sublime se

5 intendit et terram prementem diverberat.

16. Etiamnunc dicendum est, quod plerisque aucto- i
ribus placet et in quod fortasse fiet disce^sio. non esse
terram sine spiritu palam est: non tantum iUo dico,
quo se tenet ac partes sui iungit, qui inest etiam saxis

10 mortuisque corporibus, sed iUo (fico vitali et vegeto
et alente omnia. hunc nisi haberet, quomodo tot ar-
bustis spiritum infunderet non aliunde viventibus et
tot satis? quemadmodum tam diversas radices aliter
atque aliter in se mersas foveret, quasdam summa re-

15 ceptas parte, quasdam altius tractas, nisi multum ha-
beret animae tam multa tam varia generantis et haustu
atque alimento sui educantis? levibus adhuc argu- 2
mentis ago: totum hoc caelum, quod igneus aether,
mundi summa pars, claudit, omnes hae stellae, quarum

20 iniri non potest numerus, omnis hic caelestium coetus et,
ut alia praeteream, hic tam •proeid a nobis agens cursum
sol, omni terrarum ambitu non semel maior, alimentum
ex terreno trahunt et inter se partiuntur nec uUo alio
scilicet quam halitu terrarum sustinentur: hoc illis ali-

U— 17 cf. Aetnae v, 155—157 \\ 11. 17. 22. p. 214, 1 cf. Aetnae
V. 159 (concrescere) suhitis alimentum virihus

1 spir. intrat coll. cf || 3 in incertum Ge. conl. c. 18, 2 et
II 58,2] in rectum || 6 diu.] deuerb. L<^ || 6 etianm.] et nunc
X I plerisq.] plurisque JK pluribus <f || 7 quod ^<^Z] quo
dX I fiet] finiet <f | discessio Z Opsopoeus] dissensio {| 9 etiam]
et Q om. o II 10 corporibusque mortuis coll. k || 11 hunc <f El boc
kq haec HZ || 14 al. atque al.] aleret (al. et B) 6 || 20 miri]
inueniri X diffiniri ET definiri vulgo \ hic om. 6 \ et] om. ^,
fort. coetus, totus (ut a pr.) hic Ge. || 21 procul Jonas] prope |
ag. a nobis coll. 6 || 22 alimentum] -ta q -to P^ || 23 ex
terreno] extemo OP^ externa q || 24 halitu EL] alitu ^ habitu
d I sust. terrarum coll. 6

214 L. ANNAEI SENECAE

8 meiituiu^ hic pastus est. non posset autem tam multa
tantoque se ipsa maiora nutrire^ nisi plena esset ani-
mae, quam per diem ac noctem ab onmibus partibus sui
fondit; fieri enim non potest, ut non multum illi su-
persit, ex qua tantum petitur ac sumitur. et ad tem- s
pus quidem, quod exeat, nascitur (nec enim esset
perennis illi copia sufiPecturi in tot caelestia spiritus,
nisi invicem ista excurrerent et in aliud alia solveren-
tur), sed tamen necesse est abundet ac plena sit et ex

4 condito proferat: non est ergo dubium, quin multum lo
spiritus intus lateat et caeca sub terra spatia aer latus
obtineat. quod si verum est, necesse est id saepe mo-
veatur, quod re mobilissima plenum est: numquid
enim dubium esse cuiquam potest, quin nihil sit tam
inquietum quam aer, tam versabile et agitatione 15
gaudens?

1 17. Sequitur ergo, ut naturam suam exerceat et
quod semper moveri vult, aliquando et alia moveat.
id quando fit? quando illi cursus interdictus est. nam
quamdiu non impeditur, it placide; cum offenditur et 20
retinetur, insanit et moras suas abripit, non aliter

2 quam ille ^pontem indignatus Araxes': quamdiu illi
facilis et liber est alveus, primas quasque aquas ex-
plicat; ubi saxa manu vel casu illata repressere ve-

7 cf. Aetnae v. 112 nymj^ perennis. v. 214 motusque per-
ennis \\ 21 cf. Aetnae v. 171 l^c venti rahi^, hinc saevo quassat
hiatu. 327 frangitque worantem. \\ 22 yerg. Aen. VIII 728 ||
24 cf. Aetnae v. 167 explicat errantis v. 375 sq.

1 autem] om. 6 || 2 tantoque] tantaque et 6 \ nutrire] terra
add. 6 II 3 part. sui] suis part. cf || 5 pet.] patitur 6 || 6 qui-
dem] om. 6 || 7 perennis B] perhennis AEHJKOFT || 9 ab. BZ]
habundet AHJKOFT|| 11 intus] inter qZ || 12 id s. mou.] ergo
id moueatur id ipsum <f || 14 cuiquam esse coll. FA || 19 quando
f. quando] tanto f. quanto v.l. 6 \ illil om. 6 \ est] om. X ||
20 imped.] impenditur B(J*)K0 | it pl.] id pl. J*Z iam pl.
LOF pl. fluit cf I 21 abripit] abrumpit <f || 23 quasque] quas
p qmaquam d \ expl. aquas coll. 6 \ 24 inlata repr. £T] in
latere pr.

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 16—18. 215

nientem, tanc impetnm mora qnaerit et, quo plura
opposita sunt, plus inyenit yirium: omnis enim illa
unda^ quae a tergo supervenit et in se crescit, cum
onus suum sustinere non potuit, vim ruina parat et

6 prona cum ipsis^ quae obiacebant^ fugit. idem spiritu
fit, qui quo valentior agiliorque est, citius eripitur et
vehementius saeptum omne disturbat: ex quo motus fit,
scilicet eius partis, sub qua pugnatum est. quod dici- :^
tnr verum esse et illo probatur: saepe cum terrae

10 motus fuit, si modo pars eius aliqua disrupta est, inde
ventus per multos dies fluxit, ut traditur factum eo
motu, quo Chalcis laboravit: id apud Asclepiodotum
invenies, auditorem Posidonii, in his ipsis Quaestio-
num Naturalium Causis. invenies et apud alios auctores

16 hiasse uno loco terram et inde non exiguo tempore
spirasse ventum, qui scilicet illud iter ipse sibi fecerat,
per quod ferebatur.

18. Maxima ergo causa est, propter quam terra l
moveatur, spiritus natura citus et locum e loco mutans

1. 2 cf, Aetnae v. 380 sqq. mora velodus urgent,
pellunt oppositas moles ac vincula rumpunt
. . . acrior ictu impetus exoritu/r.
3 — 7 cf. Aetnae v. 320 sqq.

velut unda profundo terque quaterque exhausta . .
ingeminant fluctu^ et pHmos ultimus u/rget:
haud secus . . spiritus . . .

et quacumque iter est, properat frangitque morantem.
4. 5 cf. Aetna£ v. 305 sq. et proxima secum momina tota trahunt. \\
8 cf Aetnae v. 320 pugnant in faucihus (venti). || 12 Asclepiod.
Zeller III 1, 585. \\ IS—p. 216, 3 cf. Aetnae v. 359 sq. sive pere-
grinis igitur propriisve potentis \ coniurant anim^ causis.

1 quaerit] premit cf || 2 invenit] accipit <f | illa] om. <f j
4 mina] sua add. cf || 6 fit spiritu coll. 6 \ est] om. X \ eripitur'
erupit Bossb., immo erampit || 7 septum o.] ineptum o. X omnes
se|>t. <f H 8 scilicet] solius <f ||.9 et] et ex C ex «^E om. JK ||
10 fnit] fuerit 6 \ aliqua] om. 6 \ disrupta Xq'] dirupta <f ^P^ ||
12 motu] terrae motu 6 \ chalcis F] calchis ^A chalchis
calcis T calceis 6 \ id Ge.'\ quod <f om. ^ \ Ascl.] esclep. X |{
XZ possidonii trad. utsemper\ 16 ipse sibi] sibi ipse JKT ipse
L sibi <f

216 L. ANNAEI SENECAE

liic qnamdin non impellitur et in yacanti spatio latet^
2 iacet innoxins nec circamiectis molestns est; ubi illum
extrinsecus superveniens causa sollicitat compellitque
et in artum agit^ si licet adhuc^ cedit tantum et ya-
gatur: ubi erepta discedendi facultas est et undique s
obsistitur, tunc 'magno cum murmure montis circum
claustra fremit', quae diu pulsata convellit ac iactat,
8 eo acrior, quo cum mora valentiore luctatus est. deinde
cum circa perlustravit omne, quo tenebatur, nec potuit
evadere, inde, quo maxime impactus est, resilit et aut lo
per occulta dividitur ipso terrae motu raritate facta,
aut per novum vulnus emicuit: ita eius non potest
vis tanta cohiberi nec ventum tenet ulla compages.
solvit enim quodcumque vinculum et onus omne fert
secum infususque per minima laxamentum sibi parat et is
indomita naturae potentia liberat se, utique cum con-
4 citatus sibi ius suum vindicat. spiritus vero invicta
res est: nihil erit quod

luctantes ventos tempestatesque sonoras

imperio premat ac vinclis et carcere frenet. so

6 sine dubio poetae hunc voluerunt videri carcerem, in
quo sub terra clausi laterent, sed hoc non intel-
lexerunt, nec id, quod clausum est, esse adhuc ventum

6 Verg. Aen. I 55 sq. cf. Aetnae v. 301 et magnum com-
murmu/rat Aetna || 8/9 cf. Aetnae v. 380 sqq. || 9. 13 cf. Aetnae
V. 165 quod teneat ventos \\ 14 — 16 cf. Aetna>e v. 148 sq. necease est
vincla magis solvant, magis hoc (l. huic) obstantia pellant. v. 381
pellunt oppositas moles ac vincula rumpunt. \\ 17. 20 cf. Aetnae
V. 217 ^ritus imperat \\ 19 Verg. Aen. I 53 sq. H 22 cf. Aetnae
V. 318 infra clusique.

3 superu. extr. coll. <f || 4 arcum X I agitj ducit <f | si
licet ^J uel s. 1. J* scilicet 6Xq \ tantum cedit coll. <f (L) ||
7 fremit] fremunt "EVerg. || 8 cum] est 6 \ est] om. 6 || 11 per
occ.l pocula {superscr. pondera credo) A^ om. BC \\ 13 tanta uis
coll. <f II 14 quodcumque] omne <f || 15 sibi parat Pinciant4S
Buperat || 16 se Haase] est || 17 uind.] uendicat ACEJ'^^ '
neroj om. <f, uere Schultess \\ 20 uincl.] uinculis H JlF || 22 non
im. BT H 23 et 217, 1 adhuc et iam\ om. 6

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 18. 19. 217

nec id, quod yentus est; posse iam claudi. nam quod
in clauso est^ quiescit et aeris statio est: omnis in fuga
yentus est. etiamnunc et illud accedit his argumentis^ 6
per quod appareat motum effici spiritw, quod cor-
5 pora quoque nostra non aliter tremunt, quam si spi-
ritura aliqua causa perturbat, cum timore contractus
est, cum senectute languescit et venis torpentibus
marcet, cum frigore inhibetur aut sub accessionem
cursu suo deicitur. nam quamdiu sine iniuria perfluit 7

10 et ex more procedit, nullus est tremor corpori: cum
aliquid occurrit, quod inhibeat eius officium, tunc pa-
rum potens in perferendis his, quae suo vigore tende-
bat, deficiens concutit quicquid integer tulerat.

19. Metrodorum Chium, quia necesse est, audia- i

16 mus, quod vult sententia^ loco dicentem. non enim
permitto mihi ne eas quidem opiniones praeterire, quas
improbo, cum satius sit omnium copiam fieri et quae
improbamus damnare potius quam praeterire. quid ergo
dicit? 'quomodo, cum in dolio cantantis vox ululat, 2

20 per totum cum quadam discussione percurrit ac re-

1 — 4 cf, Aetnae v. 213 spiritus inflatis nomen, languentibm
aer \\ 2 cf. Aetnae v. 147 sq. semper in incluso \ cf Aetnae v. 142
aer tantum effugit ultra. \\ 14 Metr. fr. A 21 Biels p. 474

8 nunc] eicit q \ et illud] et aliud «f | accedit BEJ'] acci-
dit (his acc. A) A^ accedet T || 4 appareatj -ent A((f ?) -et E 1
motum] quod motumiyET 1 effici spiritu Muret.] efficit spiritus |
quod] quo <f || 6 perturbat] -oet <f ET | contractus] con(?)ceptu8 <f ||
8 accesflionem] -ne A -ne febris a <f || 9 quamdiu] quanta ui
k II 11 eius] sc. spiritus || 12 potens in perferendis] potest in
profer. <f | suo] om. <f | tendebat] -ant q tenebat C vulgo et
add. <f I suo u. tend. et 13 int. tulerat commutat Schultess \\
14 Metrodorum] autem add. <f | quia] om. vulgo, sed cf 5,2et
p, 179, 18 II 17 satius] satis h- satus || 18 da(m)pnare
AHJKOPT g 19 in] etiam q \ cantantis] cantatur. Salmasius,
cantas, Haupt, cantat quis, Madvig, cantant, Diels \ ululat,
Ge.'\ illa <f <3^, illabitur Haase, tua Haupt, illisa (sc. [inj dolio)
G. MiiUer, iliata Schultess, tinnit, Leo

218 L. ANNAEI SENECAE

sonat et tam leyiter mota tamen circnmit non sine
tactn eius tumultnqne; quo inclnsa est: sic spelunca-
mm sub terra pendentium yastitas habet aera snnm,
qnem, simul alius superne incidens percussit, agitat' —
non aliter qnam iUa^ de quibns paulo ante rettnli; 5
inania indito clamore sonnemnt.
t 20. Yeniamus nunc ad eos^ qni omnia ista^ qnae
rettuli, in causa esse dixerunt aut ex his plura. De-
mocritus plura putat. ait enim motum aliqnando
spiritu fieri aliquando aqna aliquando utroque, et id 10
hoc modo prosequitur: 'aliqna pars terrae concava est,
in hanc aquae magna yis confluit. ex hac est aliquid
tenue et ceteris liquidins. hoc, cum superveniente
gravitate reiectum est, illiditur terris et illas movet,
nec enim fluctuari potest siiie motu eius, in qnod im- is

2 pingitur.' etianmunc qnomodo de spiritu dicebamuS;
de aqua quoque dicendum est: 'nbi in unum locum
congesta est et capere se desiit, aliquo incumbit et
primo viam pondere aperit, deinde impetu; nec enim
exire nisi per devexum potest diu inclusa nec in di- 20
rectum cadere moderate aut sine concussione eoram,

3 per quae vel in quae cadit. si vero, cum iam rapi
coepit, aliquo loco substitit et illa vis fluminis in se
revoluta est, in continentem terram repellitur et illam,
qua parte maxime pendet, exagitat. praeterea aliquando ss
madefacta tellus liquore penitus accepto altius sedit et

7 cf. Aetnae v. 115 sive omnia certis pugnavere locis 1
9 Democritus: fragm. A 98 Diels p. 385 || 26 cf Aetnae v. 105
deseditque infima tellus

1 mota tamen] morata cf | circumit HA] circuit (f9}£^
6 p. ante] II 29 I retuli semper fere trad. \\ 8 aut ex] de tf
9 pl. p. ait] ait oicit cf ait ante dem. JK || 10 fieri aliq. sp. al.
coll. (f II 11 pros.] perseq. <f | aliqua] alia A || 13 hoc cf ET] huc ||
14 reiectum ^q] rectum <f eiectum X \\ 15 fluctuari] -are <f L |
in^ om. 6 \\ 19 primoj illam add. 6 \\ 22 uel] et cf || 23 sub-
stititl Bubsistit <fB(J*L*i^)T jj 24 contin.] concurrentem <fP j
iUamJ illa k || 25 qua] que 6 et {om. parte) JK | maxime] -ma
(f II 26 tellus mad. coll. 6 | sedit] sedet cf

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 20—22. 221

eed vibrantur, res minime in eiusmodi casu noxia^
sicut <(dixi.]> longe pemiciosior est inclinatio concus-
eione: nam nisi celeriter ex altera parte properabit mo-
tus, qui inclinata restituat, ruina necessario sequitur.

6 22. Cum dissimiles hi motus inter se sint, causae i
quoqm eoTum diversae sunt. prius ergo de motu qua-
tiente dicamus. si quando magna onera per vices vehi-
culorum plurium tracta aunt et rotae maiore nisu in
salebras inciderunt, terram concuti senties. Asclepio-

10 dotus tradit: cum petra e latere montis abrupta ceci- 2
disset, aedificia vicina tremore collapsa sunt. idem sub
terris fieri potest, ut ex his, quae impendent rupibus,
aliqua resoluta magno pondere ac sono in subiacentem
cavemam cadat eo vehementius, quo aut plus ponderis

16 venit aut altius: et sic commovetur omne tectum ca-
vatae vallis. nec tamen pondere suo abscindi saxa 3
credibile est, sed cum flumina supra ferantur, assiduus
umor commissuras lapidis extenuat et cottidie his, ad
quae religatus est, aufert et illam, ut ita dicam, glu-

90 tem, qua continetur, abradit. deinde longa per aevum
diminutio usque eo infirmat iUa, quae cottidie attrivit,
nt desinant esse oneri ferendo: tunc saxa vasti ponderis 4
decidunt, tunc illa praecipitata mpes quicquid stahile

9 Asclep. cf. Zeller III, 1, 585 \\ 17—21 cf. Aetnae v. 112 sq.
nympha perennis edit (fort. addit) humum limo furtimque ob-
stantia mollit

1 modi] modo q \\ 2 casu noxia] fort. casum obnoxia Ge.
dixi add. Ge. cf 1,2 \\ 3 nisi] om. 6 || 4 qui — 5 motus] om.
diuersi (?) add. 6 \ sequitur] sequetur Ge. || 5 sint] sunt <f E ||
6 quoque eonim Gronov.] quorum || 7 uices] i. e. ordines, uicoB
Nicot. vias Gertz, axes Schultess \\ 8 eunt Ge.] sunt | maiore
nisu] maiores cf || 9 inc.] conciderunt cf | senties] sentias Gertz,
sentis Ge. \\ 11 sunt.] om. JL^Haase, scilicet Gertz \\ 12 impendent]
-dunt AA -dnt F || 14 cad. eo] eo cadat coll. 6 cadat eo k ||
16 sic] si <f I commouetur] -veatur Gertz \ 16 tamen] tantum
<f JK^ I abscindi] abscindit 6 || 17 sed cum] si <f || 18 his —
19 est] quod his religatum est <f | glutem Badstiibner] cutem {|
21 atmuit] atterit <f || 22 oneri] hon. JKOF ( ferendoX idax^^wi»
add. 6 apta add. E* || 23 — 222,1 «.\aJci\\fe ^«fe^gt^b ^'st^. ^«^-X ^

220 L. ANNAEI SENECAE

impellit et inde aut ictus terram quatit aut spiritus
agitatio ipso motu crescens et se incitans ab imo in
summa usque perfertur.' nullam tamen illi placet
causam motus esse maiorem quam spiritum.

1 21. Nobis quoque placet hunc spiritum esse, qui 6
possit tanta conari, quo nihil est iu rerum natura po-
tentius, nihil acrius, sine quo ne illa quidem, quae
vehementissima sunt, valent: ignem spiritus concitat;
aquae, si ventum detrahas, inertes sunt: tunc demum
impetum sumunt, cum illas agit flatus. et potest dis- lo
sipare magna terrarum spatia et novos montes sub-
iectus extollere et iasulas non ante visas in medio
mari ponere: <inter]> Theren et Therasiam [et] hanc
nostrae aetatis insulam^ spectantibus nobis in Aegaeo
mari natam, quis dubitat quin in lucem spiritus vexerit? i6

2 Duo genera sunt, ut Posidonio placet, quibus
movetur terra. utrique nomen est proprium: altera
succussio est, cum terra quatitur et sursum ac deorsum
movetur, altera iaclinatio, qua in latersL nutat altemis
navigii more. ego et tertium illud existimo, quod so
nostro vocabulo signatum est, non enim sine causa
tremorem terrae dixere maiores, qui utrique dissimilis
est: nam nec succutiuntur tunc omnia nec inclinantur

8/9 cf. Aetnae v. 216 sq. (flamma) ut pellat corpora, nulltM
impetits est ipsi: qua spiritus imperat, audit.
16 Posidonii fr. 77 FHG III p. 285; p. 83 B. \\ 22 cf Aetnae
V. 153 hinc terrae tremor, hinc motm

2 se] in 86 A II 3 perf. ^LT] profertur rfAP || 4 causam —
5 placet] om. <f || 6 tanta possit coll. X \ quo] quia <f | nat.
rerum coll. <f || 7 nih. acr.] ui aeris <f j ne Gertz] nec || 9 iner.]
inhertes X j| 10 et] is et Madvig || 11 spatia terr. coll. dS' \
subiectus] subiectos 6 \\ 13 inter Muret.] cf lustin. 30, 4 \ The-
rasiam Fortun.] Theraam | et hanc] om. <f, et om. Fortun. |
14/15 insulam . . . natam] -as . . . -as 6 \ nobis] nautis Alber-
tus II 17 utriq.] utriusque jyE || 18 succussio] successio B*(J)KP |

19 in latera £T] in altera S alterum cf | nutat] mutat <f |
alternis KrolT] altemi ^ in alterum <f, om. vulgo, altema Ge. |

20 et teii. illud] id tert. <f || 23 nam nec] nec cum <f | nec]

NATUR. QUAEST. LIB. VI.. 22—24. 223

culta foramina, quemadmodum ubique, ita et sub mari;
deinde; cum obstructus ille est trames, per quem de-
scenderat^ reditum autem illi a tergo resistens aqua
abstulit, huc et illuc refertur et sibi ipse occurrens

6 terram labefactat. ideo frequentissime mari apposita
yexantur et inde Neptuno haec assignata est maris
movendi potentia. quisquis primas litteras didicit, scit
illum apud Homerum 'Evo^Lxd^ova vocari.'

24. Spiritum esse huius mali causam et ipse con- l

10 sentio: de illo disputabo, quomodo intret hic spiritus,
utrum per tenuia foramina nec oculis comprehensi-
bilia an per maiora ac patentiora, et utrum ab imo an
etiam per summa terrarum. hoc incredibile est. nam 2
in nostris quoque corporibus cutis spiritum respuit nec

16 est illi introitus, nisi per quae trahitur, nec consistere
quidem a nobis receptus potest nisi in laxiori corporis
parte: non enim inter nervos pulpasve sed in visceri-
bus et patulo interioris partis recessu commoratur.
idem de terra suspicari licet vel ex hoc, quod motus 8

20 non in summa terra circave summa est sed subter et
ab imo. huius indicium est, quod altitudinis pro-
fundae maria iactantur^ motis scilicet his, supra quae
fusa sunt: ergo verisimile est terram ex alto moveri
et illic spiritum in cavemis ingentibus concipi. ^immo', 4

8 Homeri II. VII 445 et alibi. \\ 11—13 cf. Aetnae v. 283 sqq.
seu forte cavernae ini/roitusque ipsi servent, seu terra minutis rara
foraminibus tenues in se abstrdhat auras . . || 13. 20 cf. Aetna^e
V. 158 sed summis si forte putas concrescere . . , falleris.

2 est] ante ille £A(T) post cum d || 5 appos.] opposita cf {|

6 maris] om. B Gertz, terras G. Miiller, sed cf Kiihner II p. 552,4 1|

7 literas i/rad.^ grecas add. j^ET grecorum post didicit add. 6 ||

8 homenim JK] horum ^ eos 6 1 'Evoalf&ovcc Fickert] mesip-
tona (ppt A) (f mesibipthona (bitn EA bipht T) ^, Zsiai%9^ova
Fortun. J 11 nec] et 6 \ compr.] incompr. 6 || 12 ac] et rf^ an
E I pat. A] potentiora | an] om. q \\ 14 in] om. k || 15 per quel
sc. nares et os, per quem <f E sc. per pulmonem \ nec] ne Gertz \\
17 neruos] nu(mer)08 X \ pulp.] puluas ue (A) || 20 summa] sum-
mam q \\ 21 est] om. cf E || 23 i^sa] om. <f [[ 24 in\ ex <f (^ im-
moj imo EHK

222 L. ANNAEI SENECAE

deffre percussit non passura consistere Xcum^ sonitu Temit^
et ruere omnia visa repente', ut ait Vergilius nmter.

1 23. Huius motus succutientis terras haec erit cansa:.
ad alteram transeo. rara terrae natura est multumque
habens vacui: per has raritates spiritus fertur, qui, ubi »

2 maior influxit nec emittitur, concutit terram. haec
placet et aliis^ ut paulo ante rettuli^ causa^ si qmid
apud te profectura testium turba est: hanc etiam C»l-
listhenes probat, non contemptus vir, (fuit enim
illi nobile ingenium et furibundi regis impatiens — hmt9>
est Alexandri crimen aeternum, quod nulla virtus, nulllai

8 bellorum felicitas redimet; nam quotiens quis dixeiifc
'occidit Persarum multa milia', opponetur ei ^et CaUi-
sthenen'; quotiens dictum erit ^occidit Darium, penes
quem tum maximum regnum erat', opponetur ei ^et Cal- 1»
listhenen'; quotiens dictum erit 'omnia oceano tenus
vicit, ipsum quoque temptavit novis classibus et im-
perium ex angulo Thraciae usque ad Orientis terminos
protulit', dicetur 'sed Callisthenem occidit': omnia licet
antiqua ducum regumque exempla transierit; ex his, sa
quae fecit, nihil tam magnum erit quam scelus). hic

4 Callisthenes in libris, quibus describit, quemadmo-
dum Helice Burisque mersae sint, quis illas casus in
mare vel in illas mare immiserit, dicit id quod in
priore parte dictum est: 'spiritus intrat terram per oc- S5

2 Verg. Aen. VIII 525 || 4 cf. Aetnae v. 284 terra minutis
rara foraminihus || 22 Callisthenis fr. 8 SRAM p. 13 M.

illo (ab imo E* vulgo) repercussit, obuiorum Leo, lapillorum
Kroll et percussit uterque || 1 cum] om. <f ^ add. E Verg. cocLd. \
4 alteram] alterum Skutsch, sed cf. p. 227, 3 \\ 7 ret.] c. 12 sqq. j
8 prof.] ante est X profutura rf | etiam] om. if \ callistenes ^
semper calist. dE || 13 ei et] et ^ \\ 13 et 15 calistenen] -nes ^ ||
15 tumj tunc <f L | regnum] regimen ^ | ei et B] ei A^, et Bong. |
18 tracie trad. \\ 20 ducum] que add. d | tranBieritl i. e. supera-
verit Alexander 1 21 quam] tale add. Ge. \ hic] noc Fickert 1
23 Helicel elice cf^(J)P | mersae] m(en)8e AP submerse cf |
sint HA^] sunt (fE(J) | casus illas coll. q || 24 mare in illas
coU. AA 1 25 dictum est] c. 15 \ terram] om. <f

NATUR. QUAEST. LIB. VI.. 22—24. 223

culta foramina; quemadmodum ubique, ita et sub mari;
deinde^ cum obstructus ille est trames^ per quem de-
scenderat; reditum autem illi a tergo resistens aqua
abstulit^ huc et illuc refertur et sibi ipse occurrens

6 terram labefactat. ideo frequentissime mari apposita
yexantur et inde Neptuno haec assignata est maris
movendi potentia. quisquis primas litteras didicit^ scit
illum apud Homerum ^Evo^Cxd^ova vocari.'

24. Spiritum esse huius mali causam et ipse con- l

10 sentio: de illo disputabo, quomodo intret hic spiritus,
utrum per tenuia foramina nec oculis comprehensi-
bilia an per maiora ac patentiora, et utrum ab imo an
etiam per summa terrarum. hoc incredibile est. nam 2
in nostris quoque corporibus cutis spiritum respuit nec

16 est illi introitus, nisi per quae trahitur, nec consistere
quidem a nobis receptus potest nisi in laxiori corporis
parte: non enim inter nervos pulpasve sed in visceri-
bus et patulo interioris partis recessu commoratur.
idem de terra suspicari licet vel ex hoc, quod motus 8

10 non in summa terra circave summa est sed subter et
ab imo. huius indicium est^ quod altitudinis pro-
fundae maria iactantur^ motis scilicet his^ supra quae
fusa sunt: ergo verisimile est terram ex alto moveri
et illic spiritum in cavemis ingentibus concipi. 'immo', 4

8 Homeri II. VII 445 et alibi. \\ U— 13 cf. Aetnae v. 283 sqq.
seu forte cavernae introitmque ipsi servent, seu terra minutis rara
foraminihus tenues in se abstrahat auras . . \\ 13. 20 cf. Aetnae
V. 158 sed summis si forte putas concrescere . . , falleris.

2 est] ante ille EA(T) post cum <f || 5 appos.] opposita 6 ||

6 maris] om. B Gertz, terras G. Miiller, sed cf KUhner II p. 552,4 1|

7 literas i/rad.^ grecas add. i^ET grecorum post didicit add. 6 ||

8 homenim JK] horum ^ eos <f 1 'EvoaLf&ovcc Fickert] mesip-
tona (ppt A) 6 mesibipthona (bith EA bipht T) ^, 2sLaLx&ova
Forttm. II 11 nec] et cf | compr.] incompr. <f || 12 ac] et 6q an
E I pat. A] potentiora | an] otn. q \\ 14 in] om. X \\ 15 per quel
sc. nares et os, per quem <f E sc. per pulmonem \ nec] ne Gertz \\
17 neruos] nu(mer)os A | pulp.] puluas ue (X) || 20 summa] sum-
mam q \\ 21 est] om. cf £ || 23 i^sa] om. «f || 24 in] ex <f | im-
mo] imo PHK

224 L, ANNAEI SENECAE

inquit, 'ceu cum frigore inhorruiraus, tremor sequituT)
sic terras quoque spiritus extrinsecus accidens quassat.'
quod nullo modo potest fieri. algere enim debet^ ut
idem illi accidat quod nobis, quos extema causa in
horrorem agit. accidere autem terrae simile quiddam 5
nostrae affectioni, sed non ex simili causa concesserim.

6 illam interior et altior iniuria debet impellere: cuius
rei argumentum vel maximum hoc potest esse, quod
cum vehementi motu adapertum iugenti ruina solum
est, totas nonnumquam urbes et recipit hiatus ille et 10

(S abscondit. Thucydides ait circa Peloponnesiaci belli
tempus Atalanten insulam aut totam aut certe maxima
ex parte suppressam. idem Sidone accidisse Posidonio
crede. nec ad hoc testibus opus est: meminimus enim
terris intemo motu divulsis loca disiecta et campos 15
interisse. quod iam dicam quemadmodum existimem
fieri.

1 25. Cum spiritus magna vi vacuum terramm locum
penitus opplevit coepitque rixari et de exitu cogitare;
latera ipsa, inter quae latet, saepius percutit, supra so
quae urbes interdum sitae sunt. haec nonnumquam
adeo concutiuntur, ut aedificia superposita procumbant,
nonnumquam in tantum, ut parietes, quibus fertur
omne tegimen cavi, decidant in illum subtervacantem
locum totaeque urbes in immensam altitudinem vergant. ss

2 si velis credere, aiunt aliquando Ossam Olympo cohae-

2 cf, Aetnae v. 171 sq. hinc venti rabies, hinc saevo quassat
hiatu I fundamenta soli. f 11 Thucyd. III 89, 3 \\ 13 Posidonii
fr. 76 FHG III p. 285. p. 84 B.

1 seq.] insequitur rf || 3 potest] s. Z. rf || 5 (terre s. l.)
qxiid. aim. coll. 6 || 8 \ioc\post esse 6 || 9 cum] et add. 6 |
10 urbes] nubes <f || 11 Thucidides FHP*] tusc- A tuch- E
huch- 6 tuc- T thuch- P* | peloponensiaci trad. || 12 tempus
belli coll. Q II athlantem trad. \\ 13 ex maxima coll. d j suppr.]
Buperfusam v. 2. <f || 18 magna ui ^J^L^ m. in Xq magnum
et d II 19 oppl.] impleuit cf que] om. Oq \\ 21 nonn. — 22
procumbant] om. d || 24 teg.] regimen cf

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 24—26. 225

gisse; deinde terrarum motu recessisse et fissam unius
magnitudinem montis in duas partes. tunc efflemsse
Peneon, qui paludeS; quibus laborabat Thessalia, sicca-
Vit abductis in se^ quae sine exitu stagnaverant; aquis.

6 Ladon fiumen inter Elin et Megalenpolin medius est^
quem terrarum motus effudit. per hoc quid probo? in 8
laxos specus (quid enim aliud appellem loca vacua?)
sub terras spiritum convenire; quod nisi esset, magna
terrarum spatia commoverentur et una multa tituba-

10 rent: nunc exiguae partes laborant nec umquam per
ducenta milia motus extenditur. ecce hiC; qui im-
plevit fabulis orbem, non transcendit Campaniam —
quid dicam, cum Chalcis tremuit, Thebas stetisse? cum 4
iaboravit Aegium^ tam propinquas illi Patms de motu

16 audisse? illa vasta concussio, quae duas suppressit
urbes, Helicen et Burin, circa Aegium constitit. apparet
ergo in tantum spatium motum pertenderC; quantum
illa sub terris vacantis loci iaanitas pateat.

26. Poteram ad hoc probandum abuti auctoritate i

so magnorum virorum, qui Aegyptum numquam tremuisse
tradunt, rationem autem huius rei hanc reddunt; quod
ex limo tota concreverit. tantum enim, si Homero
fides est; aberat a continenti Pharos^ quantum navis
diurno cursu metiri plenis lata velis potest; sed con-

85 tinenti ammota est: turbidus enim defiuens Nilus mul-
tumque secum caeni trahens et id subinde apponens

22 Bom. Od. IV 54

1 deinde] a add. q [ rec.] sc. ab OlympOy cf. p. 229, 14,
secessisBe Leo \ fissam] scissam cf || 2 efflux. Fortun.'] effugisse ||
8 peneon] peUon 6 panteon pentheon A | ThessJ tessalia q
om. 6 II 4 abd.] adductis A || 5 flumenj fluuius d | Elin] elim
helim «f^ helym LT | megalen(-em B)polim trad. || 6 hoc] haec
cfHJ II 8 sub terras] sub terra? g, sub terris? Erasmus \ con-
uenire^ meare conuenit <f jj 13 chalcis OLT] calchis A^JK
chalchis BF II 14 Aegium Pincianus, cf. l. 16] egine | patras A]
patrias | motn] solum add. 6 nihil add. i^ET | 16 egium] egemn
<f II 23 aberat d£T] aberrat ^ || 25 aCm^^moW^ ^^^:^^^ V.\
26 caenij Umnm 6 \ id] emn 6

SMNMCJUa NA.TVBAL. Q17AB8T. ed. 6eTO\ce. ^^

226 L. ANNAEI SENECAE

prioribus terris Aegyptwm annno incremento semper
nltra tnUt. inde pinguis et limosi soli est nec nUa
interyalla in se habet sed crevit . in solidnm arescente
limo; cnins pressa erat et sedens stmctura, cum partes
glutinarentur, nec quicquam inane intervenire poterat, 5

2 cum solido liquidum ac moUe semper accederet. sed
movetur et Aegyptus et Delos, quam Vergilius stare
iussit:

immotamque coU dedit et contemnere ventos;

lianc jphilologi quoque, credula natio, dixemnt non 10
moveri auctore Pindaro. Thucydides ait antea qui-
dem immotam faisse sed circa Peloponnesiacum beUum

3 tremuisse; Callisthenes et aUo tempore ait hoc acci-
disse: 'inter multa', inquit, ^prodigia, quibus denuntiata
est duamm urbium, HeUces et Buris, eversio, fnere 15
maxime notabiUa columna ignis immensi et Delos agi-
tata', quam ideo stabilem videri vult, quia mari in-
posita sit habeatque concavas rupes et saxa pervia^
quae dent deprehenso aeri reditum: ob hoc et insulas
esse certioris soU urbesque eo tutiores, quo propius so

4 ad mare accesserint. falsa haec esse Pompei et Her-
culaneum sensere. adice nunc^ quod omnis ora maris
obnoxia est motibus: sic Paphos non semel cormit^
sic nobiUs et huic iam famiUaris malo NicopoUs;

2—5 cf. Aetnae v. 112 sq. \\ 9 Verg. Aen. III 77 \\ U Pind.
fr. 87 Bergk \ Thucyd. II 8, 3 || 13 Callisth. fr. 8 SBAM p, 13
M. II 22 — ^. 227, 3 cf epist. 91, 9

1 egyptuin E*] egipto vel egypto || 4 struct.] strictura cf |
5 inane] mane ^ || 6 accederet dE] accideret || 7 et egiptns]
om. 6 I uirgilius trad. ut semper \\ 10 philologi Bossbach]
philosophi <f ^, historici Cornelissen. cf IV b 3, 1; VII 16, 2 |
11 T(h)uc(h)idides] Tuddides A || 12 peloponensiacum trad. \
18 rupes] ripas <f || 20 propius] plus cf || 21 accesserint
BHJ^LF] -erunt j Pompei] pompeia £ J^H^ -eium tjTX -eios <f,

Pompeii vulgo || 22 ora L] hora || 23 mot.] montibus <f || 24 iamj

am. BOT

NATUR. QUAEST. LIB. YI. 26—27. 227

Cyprum ambit altum mare et agita^, Tyros et ipsa tam
movetur quam diluitur.

Hae fere causae redduntur, propter quas tremat
terra. 27 quaedam tamen propria in hoc Campano l

5 motu accidisse narrantur^ quorum ratio reddenda est.

Diximus sexcentarum ovium gregem exanimatum in

Pompeiana regione. non est, quare hoc putes ovibus

iUis timore accidisse. aiunt enim solere post magnos %-

terrarum motus pestilentiam fieri, nec id mirum est.

10 multa enim mortifera in alto latent: aer ipse, qui vel
terrarum culpa vel pigritia et aetema nocte torpescit^.
gravis haurientibus est, vel corruptus intemorum ignium
vitio, cum e longo situ emissus est, pumm hunc liqui-
dumque maculat ac polluit insuetumque ducentibus

15 spiritum affert nova genera morboram. quid, quod 3
aquae quoque inutiles pestilentesque in abdito latent^
ut quas numquam usus exerceat^ numquam aura libe-
rior everberet? crassae itaque et gravi caligine sempi-
temaque tectae nihil nisi pestiferum in se et corpori-

20 bus nostris contrarium habent. aer quoque, qui mix-
tus est illis quique inter illas paludes iacet, cum emer-
sit, late vitium suum spargit et haurientes necat. faci- 4
lius autem pecora sentiunt, in quae pestilentior incur-
rere solet, quo avidiora sunt: aperto caelo plurimum

25 utuntur et aquis, quamm maxima in pestilentia culpa
est. oves vero mollioris naturae, quo propiora terris
ferunt capita, correptas esse non miror, cum afflatus
aeris diri circa ipsam humum exceperint. nocuisset
ille et hominibus, si maior exisset; sed illum sinceri

1 Cyprmn] ciprus <f P | agitat 6re.] agitatur || 2 dil.] alluitur
Skutsch II 4 propria] proprie rf || 6 diximus sc. 1,3 Ge] aiunt enim

7 ouibus] quibus A || 8 aiunt enim Ge.] diximus magnosl om. et
motus terre coll. 6 1| 11 nocte eterua coll. q || 18 est] del. Ge, jRossh. ||
13 cum e A^] cum cfHOF^ || 16 pestilentesque] atque pestilentes
<f II 17 us. ex. numquam] om. <f j lib. aura coll. 6 || 19 in se] om, 6 1|
21 quique] qui et q \ emersit] emerserit q || 23 pestilentior
(sc. aer) Ge.] pestilentia | 27 ferunt] om. 6 \ CQrrei^ta»^. ^yCLli^^
eoTTnjp>ia,8 EXq // 2S circa] om. 6 \ %^ TX\fe\ aaU «v ^ \"%ftS\^^. V.

228 L. ANNAEI SENECAE

aeris copia extinxit^ antequam^ ut ab homine posset
trahi, surgeret.

1 28. Multa autem terras habere mortifera vel ex hoc
intellege; quod tot venena nascuntur non manu sparsa
sed spontC; solo scilicet habente ut boni ita mali se- 5
mina. quid^ quod pluribus Italiae locis per quaedam
foramina pestilens exhalatur vapor^ quem non homini
ducere, non ferae tutum est? aves quoque si in illum
inciderunt; antequam caelo meliore leniatur, in ipso
volatu cadunt liventque corpora et non aliter quam lo

2 per vim elisae fauces tument. hic spiritus, quem diu
terra continet, tenui foramine fluens non plus poten-
tiae habet, quam ut despectantia et ultro sibi illata
conficiat; ubi per saecula conditws tenebris ac tristitia
loci crevit in vitium, ipsa ingravescit mora, peior quo 15
segnior: cum exitum nactus est, aetemum illud um-
brosi frigoris malum et infemam noctem volvit ac re-
gionis nostrae aera infascat; vincuntur enim meliora

3 peioribus. tunc etiam ille spiritus purior transit in
noxium : inde subitae continuaeque mortes et mon- so
stmosa genera morbomm ut ex novis orta causis. bre-
vis autem aut longa clades est, prout vitia valuere, nec
prius pestilentia desinit, quam spiritum illum gravem
«xercuit laxitas caeli ventommque iactatio.

1 29. Nam quod aliquos insanis attonitisque si-»
miles discurrere, fecit metus, qui excutit mentes, ubi

3 multa B] multas || 4 intellige codd. (semper) \\ 5 solo^
sole <f II 7 pest. exal. HO^] exh. pestilens cf || 9 incidemnt'
-ere B >erint A£ | len. mel. caelo coll. X \\ 11 quem d. Ge.
quamdiu || 12 terra continet Kroll Leo] terras continet ^ terra
continetur <f | potentiae] s. l. 6 || 14 conditus HoLOse] conditis 1
16 cum] enim add. 6 jj 17 malum] et maligni 6 \ noctem]
lucem L* I uoluit <fPL*] oluit HA soluit lyET, fort. evolvit
Ge. vomit Kroll || 19 ille] post spixitus A^ arvte etiam |
20 noxium 6Kq\ noxiam i^E^O noxam £^H(JL^ || 24 uentor.
— 26 metus] om. <f || 25 quod] del. OT | aliquos] aliquot
Erasmus || 26 qui — mentes] motusque excutit <f | u(b)i £'H J*!!*]
ji(is)i Q ut £^X dum <f

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 27—30. 229

privatus ac modicus est: quid, ubi publice terret, ubi
cadunt urbes populi opprimuntur terra concutitur? quid
mirum est animos inter dolorem et metum destitutos
aberrasse? non est facile inter magna mala consipere. 2

5 itaqne leyissima fere ingenia in tantum venere formi-
dinis^ ut sibi exciderent. nemo quidem sine aliqua
iactura sanitatis expavit, similisque est furentis quis-
quis timet: sed alios cito timor sibi reddit^ alios yehe-
mentius perturbat et in dementiam transfert. inde inter 3

10 bella erravere lymphatici, nec usquam plura exempla
vaticinantium invenies, quam ubi formido mentes reli-
gione mixta percussit.

30. Statuam divisam non miror, cum dixerim mon- l
tes a montibus recessisse et ipsum disruptum esse ab

16 imo solum.

haec loca vi quondam et vasta convulsa ruina
(tantum aevi longinqua valet mutare vetustas)
dissiluisse ferunt^ cum protinus utraque tellus
una foret. venit ingenti vi pontus et ingens
80 Hesperium Siculo latus abscidit arvaque et urbes
aequore diductas angusto interluit aestu.

vides totas regiones a suis sedibus revelli et trans mare 2
iacere quod in confinio fuerat, vides et urbium fieri
gentiumque discidium: cum pars naturae concita <ausa^
26 est deesse, ea aliquo mare ignem spiritum impegit,

16—21 Verg. Aen. III 414—419

1 quid ^] qui <f P vulgo \ ubi] tunc rf || 3 dest.] districtoB
KroU II 4 cons.] concipere d non desipere 9}ET || 8 timet]
timuit E vulgo \ timor cito coll. 6 \ reddit cfEKT] reddet
HJLOP II 14 disniptum X{q)\ dir. «f^P» dur. T || 17 aevi]
enim 6 || 19 ingenti . . et ingens] medio . . et undis Verg,
codd. II 81 aequore] litore Verg. codd. \ interluit] interfluit 6 |
aestu] ictu ^ || 24 cum — 25 deesBe] om. F6H concita] con-
citata d, fort. concitae Ge. \ ausa add. Ge. || 25 deesse] om. 6,
de se Fortwn,, e sede Madmg, ezcessit Leo, desaevit Mossh. \
ea 6rc.] et | mare] in mare d | spiritum vulgo] 8p(^irit)u pk"
rique codd.

230 L. ANNAEI SENECAE

quorum mira ut ex toto vis est: quamvis enim parte

3 saeviat^ mundi tamen viribus saevit. sic et Hispanias
a contextu Africae mare eripuit, sic per hanc inunda-
tionem^ quam poetarum maximi celebrant, ab Italia
Sicilia re^ecta est. aliquanto autera plus impetus habent, 5
quae ex infimo veniunt: acriora enim sunt, quibus ni-

4 sus est per angusta. quantas res hi terrarum tremores
quamque mira spectacula ediderint, satis dictum est:
cujT ergo aliquis ad hoc stupet^ quod aes unius statuae^
ne solidum quidem sed concavum ac tenue, disruptum 10
est, cum foritasse in illud se spiritus quaerens fugam
incluserit? illud vero quis nescit? diductis aedificia
angulis vidimus moveri iterumque componi. quaedam
vero parum aptata positu suo et a fabris neglegentius
solutiusque composita terrae motus saepius agitata com- is

6 pegit. quod si totos parietes et totas findit domos et
latera magnarum turrium, qaamvis solida sint, scindit
et pilas operibus subditas dissipat: quid est quare quis-
quam dignum adnotari putet, sectam esse aequaliter
ab imo ad caput in partes duas statuam? 20

1 31. Quare tamen per plures dies motus fait? non
desiit enim assidue tremere Campania, clementius qui-
dem sed cum ingenti damno, quia quassa quatiebat, qui-
bus ad cadendum male stantibus <^opus> non erat impelli
sed agitari: nondum videlicet spiritus omnis exierat, 25
sed adhuc emissa sui parte maiore oberrabat. inter
argumenta, quibus probatur spiritu ista fieri, non est

2 quod dubites et hoc ponere: cum maximus editus tre-
mor est, quo in urbes terrasque saevitum est, non po-

1 ut] om. <f I parte] ex p. £ || 3 affricae codd. semper
per rfJ*T] om. ^ \ inund.] redund. d' || 4 celebrant — 6 infimo"
om. A II 6 res. Gron.] reiecta || 9 aes BH] es cett., ante ne ^ |
10 nej nec <fT j disr. AP*] diruptum || 11 in illud] illo rf | se
ante mcl. <f || 17 turrium] trabium cf j quamvis LT] quam Ji{Q
qua S' q(uonia)m <f j sint] sunt <f || 19 eq. sect. esse coU. rf ||
20 partes] 8.l.ff\ duas] om. q \\ 22 clem. cf 0] dementius A^E(H?) X \\

23 sed cum cf A] sed ^T cum OF | quassaj cassa (quas cassa B) cf ||

24 opus add. Madvig \\ 27 ista (s. l. fieri) spiritu X \\ 29 potest] so-

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 80—82. 231

test par illi subsequi alius^ sed post maximum lenes
motus sunt; quia rixa vehementius exitum ventis luc-
tantibus fecit; reliquiae deinde residui spiritus non idem
possunt; nec illis pugna opus est, cum iam viam inve-

5 nerint sequanturque ea^ qua prima vis ac maxima evasit.

Hoc quoque dignum memoria iudico ab eruditissi- 3

mo et gravissimo viro cognitum (forte enim; cum hoc

evenit, lavabatur): vidisse se affirmat in balneo tessellas,

quibus solum erat stratum^ alteram ab altera separari

10 itemque committi et aquam modo recipi in commis-
suras pavimento recedente, modo compresso buUire et
elidi. eundem audivi narrantem vidisse se macerias
mollius crebriusque tremere quam natura duri sinit.
32. Haec, Lucili virorum optime, quantum ad ipsas l

16 causas: illa nunc, quae ad confirmationem animorum
pertinent! quos magis refert nostra fortiores fieri quam
doctiores, sed alterum sine altero non fit: non enim
aliunde animo venit robur quam a bonis artibus, quam
a contempiatione naturae. quem enim non hic ipse 2

80 casus adversus omnes firmaverit, erexerit? quid est
enim, cur ego hominem aut feram, quid est, cur sagit-
tam aut lanceam tremam? maiora me pericula expec-
tant: fulminibus et terris et irriguiB naturae partibus
petimur. ingenti itaque animo mors provocanda est, 3

« sive nos ssievo vastoque impetu aggreditur, sive cot-
tidiano et vulgari exitu. nihil refert, quam minax
veniat quantumque sit quod in nos trahat; quod a

let Ge. 11 2 rixa Ge.] iam | uehementius] -tior Froniond., -tissimus
JPlncianu^, -mens vis Madvig, primus Skutsch \ exituml fort.
post luctantibus coll. Ge. \ 4 pugna] post est FA ante illis E ||
5 qua] que A(A)T | euasit] impellit <f || 7 et grauissimo] om. <f ||
S tessellas] thesseras d || 11 bull.] ebullire £K | 12 mac. Kroir\
materias || 13 quam] quam quae <f | duri sinit] dura sunt cf ||
15 causas: illa] fort. res: ausculta Ge. \ nunc, quae] quae ad-
dam Gertz \\ 16 nostra] uestra E*J*T || 17 doctiores] doctores X \\
19 quem] quam <f | enim] om. <f^ || 20 erex.] et erex. <f ||

23 fubn.] fluminibus <f J* | irriguis Ge.] magnis <f <l^, vagis Leo \\

24 petimur] premimur <f || 25 saevo Gertz] aequo <f d>, caeco
Haupt, novo Ge.

282 L. ANNAEI SENECAE

nobis petit^ minimnm est: hoc senectus a nobis abla-
tura est; hoc aurieulae dolor^ hoc umoris in nobis
corrupti abundantia, hoc cibus parum obsequens sto-

4 macho^ hoc pes leviter offensus. pusilla res est homi-
nis anima, sed ingeus res contemptus animae: hanc 6
qui contempsit, securus videbit maria turbari, etiamsi
illa omnes excitaverunt venti^ etiamsi aestus aliqua
perturbatione mundi totum in terras yertet oceanum;
securus aspiciet fulminantis caeli trucem atque horri-
dam faciem^ frangatur licet caelum et ignes suos in lo
exitium omnium^ in primis suum, misceat; securus aspi-
ciet ruptis compagibus dehiscens solum^ illa licet in-
ferorum regna retegantur. stabit super illam voragi-
nem intrepidus et fortasse quo debebit cadere^ desiliet.

5 quid ad me^ quam magna sint^ quibus pereo? ipsum i6
perire non magnum est. proinde si volumus esse feli-
ces, si nec hominum nec deorum nec rerum timore
versari, si despicere fortunam supervacua promittentem
levia minitantem^ si volumus tranquille degere et ipsis
diis de felicitate controversiam agere, anima in expe-M
dito est habenda: sive illam insidiae sive morbi petent
sive hostium gladii sive insularum cadentium fragor
sive ipsarum ruina terrarum sive vasta vis ignium
urbes agrosque pari clade complexa^ qui volet iUam,

6 accipiat. quid aUud debeo quam exeuntem hortari et »
cum bonis ominibus emittere? 'vade fortiter, vade feli-
citer!' nihil dubitaveris <eam> reddere: non de re sed

1 petifj petet ^ | 6 contempsit] -pserit cf || 8 uertet] uer-
tat (f |l 9 mlminantisj folminis et 6 |f 10 caelum] deh Gertz I
11 exitium 60'J'] exitum B^A exitn ^ | in] et in d || 12 licetj
om, ^ II 13 8upei| ad (f ji 14 et] om. q \ debebitl debet cfET |
16 m. e.J est magnum (f£T | uolu(i)mu8 A || 19 leuia minitui-
temj 1. imitantem FM^P om. 6 || 20 de felicitate] om. 6 \ ex-
pedito] expedimento k || 21 hab. est coll. 6 \ petent] petant cf jj
24 illam £KT] illam eam ^ eam (f, illam, casus Gertz \
26 ominibus AH^ hominibus FH^P^ omnibus BijA^ || 27 eam
(e l. 24) reddere (7e.] redderis ^ reddideris £ rem reddideris 6
restiteris Schulteas, neu renueris Leo

NATUR. QUAEST. LIB. VI. 32. 233

de tempore est quaestio; facis^ quod quandoque facien-
dnm est. nec rogaveris nec timueris nec te yelut in
aliquod malum exiturum tuleris retro: rerum natura
te^ quae geuuit, expectat et locus melior ac tutior.
6 illic non tremunt terrae nec inter se venti cum magno 7
nubium fragore concurrunt, non incendia regiones ur-
besque vastant; non naufragiorum totas classes sor-
bentium metus est^ non arma contrariis disposita yexillis
et in mutuam pemiciem multorum mnium par furor,

10 non pestilentia et ardentes promiscue communes po-
pulis cadentibus roi?i. 4stud leye est. quid timemus
^ye? ut potius semel incidat quam semper impen-
deat.' ego autem perire timeam^ cum terra ante me 8
pereat; cum ista quatiantur^ quae quatixmt^ et in in-

16 iuriam nostram non sine sua yeniant? Helicen Bu-
rinque totas mare accepit: ego de uno corpusculo
timeam? supra oppida duo nayigatur (duo autem
[quae] noyimus^ quae in nostram notitiam memoria
litteris seryata perduxit: quam multa alia aliis locis

90 mersa sunt, quot populos aut terra aut infra se mare
inclusitl): ego recusem mei finem^ cum sciam me sine
fine non esse? immo cum sciam omnia esse finita, ego
ultimum suspirium timeam? quantum potes itaque, 9
ipse te cohortare, Lucili, contra metum mortis: hic

t6 esty qui nos humiles facit; hic est, qui yitam ipsam,
cui parcit, inquietat ac perdit; hic omnia ista dilatat,

1 facis] fac 6 \ quandoque] cuiqne 6 {| 2 rog.] neganeris
cf II 8 exitnrum] -tura Bongars. \\ 6 inter] in cf | cum] om. 6
6 non] nec ^ || 8 metus] motus k {| 10 communes^que add. 6
XI istud] 8C, eodtium \ quid] quod Haa^e \\ 12 graue? ut Ge.
g^ue est 11 18 ante me] mecum 6 j 14 ista] ipsa Gerfz \ qua-
tdantur AEJ (quae add cfFHP) quatiuntur (et add. 6) cfFHJ^^IJ
15 ueniantj ueniunt ^ { burimque codd. pkrique \\ 17 duo opp.
coU. 6 II 18 quae del. Ge. \ quae] et que 6 \ not. nostr. coll. 6 \\
19 perduxit dH^JlP] prod. i^^T || 20 aut t. aut] atque terras
6 II 21 egoj ergo g'£T | mei] meum 6 || 28 timeam A'^]
timem A^ timeo B {{ 24 cohort.J co(h)artare FHP^

234 L. ANNAEI SENECAE

terrarum motus et fulmina. quae omnia feres con-
stanter, si cogitaveris nihil interesse inter exiguum

10 tempus et longum. horae sunt^ quas perdimus; puta
dies esse^ puta menses, puta annos: perdimus illos
nempe peritun. quid, oro te, refert, num perveniam 5
ad iUos? fluit tempus et avidissimos sui deserit; nec
quod futurum est meum est nec quod fuit: in puncto
fugientis temporis pendeo, et magni est modicum

11 fuisse. eleganter ille Laelius sapiens dicenti cuidam
^sexaginta annos babeo' ,;hos^^^ inquit, ^^dicis sexaginta^ lo
quos non babes". nonne ex hoc quidem intellegimus
incomprehensibiKs vitae condicionem et sortem tem-
poris semper alieni^ quod annos numeramus amissos?

12 hoc affigamus animo, boc nobis subinde dicamus: 'mo-
riendum est' — quando, quid tua? mors naturae lex is
est, mors tributum officiumque mortalium malorumqne
omnium remedium est: optavit illam quisquis timet.
omnibus omissis hoc unum, Lucili, meditare, ne mortis
nomen reformides; effice illam tibi cogitatione multa
familiarem, ut, si ita tulerit, possis illi et obviam exire. 20

1 et] ac (f T I feres] om. ^ \ conBtanter] circumstant T((^) ||
4 esse] post annos cf || 6 perituri Ge.] -turi s(unt) cf -turos ^

numl si non cf || 7 quod fuit] fuit ^ J| 8 modicum f.] cf. 1. 6,
nondum fugisse Schultess \\ 10 dicis] ^. e. ^ om. g^H^ || 11 nonne
Erasmus] non JK ne ^O^ nec cfLM |{ 18 incomprehensibilis]
-bilem Ge. \\ 13 numeramus cfHM^T] numerauimus ^ adnume-
ramus vulgo \\ 14 nobis subinde] subinde semper (f || 15 tua?]
tua interest? cf | naturae| om. cf || 17 optauit] optabit cfiy
19 tibi] om. FH || 20 ita] ita res J ita sors T

NATUR. QUAEST. LIB. m. 32. — LIB. VIL 1. 235

NATUEALIUM QUAESTIONUM
LIBER Vn QUI FERTUR.

Liher septimus.
De cometis.

5 1. Nemo usque eo tardus et hebes et demissus in i
terram est^ ut ad divina non erigatur ac tota mente
consuTgat^ utique ubi novum aliquod e caelo miraculum
fnlsit. nam quamdiu solita decurrunt^ magnitudinem
rerum consuetudo subducit: ita enim compositi sumus^

10 ut nos cottidiana, etiamsi admiratione digna sunt^ tran-
seant^ contra minimarum quoque rerum^ si insolitae
prodierunt^ spectaculum dulce fiat. hic itaque coetus 2
astrorum; quibus immensi corporis pulchritudo distin-
guituT; populum non convocat: at cum aliquid ex more

15 mutatum est, onmium vultus in caelo est. sol specta-
torem nisi deficit non habet, nemo observat lunam
nisi laborantem: tunc urbes conclamant, tunc pro se
quisque superstitione vana trepidat. quanto illa maiora 6
sunt; quod sol totidem^ ut ita dicam, gradus quot dies

sohabet et annum circuitu suo claudit^ quod a solstitio
statum inclinat, [quod a solstitio] ad minuendos dies

5/6 cf. Aetnae v. 224 sqq.
non oculis solum pecudum miranda tueri
more nec effusis in humum grave pascere corpus . . .
(251) divina est animi ac iucunda voluptas.

8 libei septimus vulgo et Ge.] 1. sextus (cf)9}£0(H)LMZ
L quartus Esc. KTU |{ 4 de cometis add. Ge. secundum (i7)EZ ||
5 eo] adeo cf || 6 non] ante ad cf || 7 ubi] si d | e c. aliquod
coll. cf B aliquod nouum (oni. e celo) T || 15 mut.] innouatum cf |
c(a)elo] celum cf || 16 nisi] cum add. Bi^T | deficit cfi^^Z] de-
fecit ^A defecerit M {| 18 trepidat] strepidat P^ strepitat FHZ ||
20 quod — et dat p. 236, 1 sic fere em. Gertz] quod a s. ad
d. m. uertitur {om. g^MOT) quod a s. statum inclinat coll. cf ^.
fort. margini archetypi, postquam in contextu verborum statum
inclinat oniissa sunt, adscripta sunt q. a s. st. incl. cf Brink-
mann, Mus. Bhen.57, 481. \\ 21 statum] sc. diumum, statim cf H(^Z |
inclinat] i. e. se humiliorem praebet

236 L. ANNAEI SENECAE

yertitur et dat noctibus spatium^ quod sidera abscondit^
quod terras^ cum tanto maior sit illis, non urit sed
calorem suum intensionibus ac remissionibus tempe-
rando fovet^ quod lunam numquam implet nisi ad-

4 versam sibi nec obscurat <^nisi vicinam>? haec tamen s
non adnotamuS; quamdiu ordo servatiu*; si quid tur-
batum est aut praeter consuetudinem emicuit^ specta-
mus interrogamus ostendimus: adeo naturale est magis
nova quam magna mirari.

5 Idem in cometis fit: si rarus et insolitae figurae lo
ignis apparuit, nemo non scire quid sit cupit et obli-
tus aliorum de adventicio quaerit ignarus, utrum de-
beat mirari an timere. non enim desunt qui terreant,
qui significationes eius graves praedicent. sciscitantur
itaque et cognoscere volunt, prodigium sit an sidus. is

6 at mehercules non aiixid quis aut magnificentius quae-
sierit aut didicerit utilius quam de stellarum siderum-
que natura, utrum flamma contracta, quod et visus
noster affirmat et ipsum ab illis fiuens lumen et calor
inde descendens, an non sint fiammei orbes, sed solida 20
quaedam terrenaque corpora, quae per igneos tractus
labentia inde splendorem trahant caloremque, non de

7 suo clara. in qua opinione magni fuere viri, qui si-
dera crediderunt ex duro concreta et ignem alienum
pascentia. ^nam per se', inquiunt, 'fiamma diffugeret, i6
nisi aliquid haberet, quod teneret et a quo teneretur.

1 et] ante ad coll. Gertz. tum praestaret dans || 2 cnm
— illis] fort. post abscondit coll. Ge., post Innam l. 4 Gertz \\
8 remiBBionibns temperando] remissionis temperamento <f |
5 nisi nicinam add. Ge. \\ 7 emicnit] euenit cf | specta-
mns] ex(8)pectamn8 ^ |{ 10 raruB] raro d | fignrae] fignra <f |
18 mirari debeat coll. cf | enim] om. 6 || 15 et] et qnaeront
et 6 II 16 at i^EJ^PZ] ac 6V ad T an HA | me] ne
HAP I hercnles] hercnle (f£ | ahud (9})£J'TZ] ahns | antl
om. 6 II 17 qnam] quid(em) ^ || 21 tractns] cnrBus cf || 28 fuerej
faemnt HoZ || 23/4 qni Bidera credid.] eidera enim ad-
nertemnt o

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 1—8. 237

-conglobatamque nec stabili inditam eorpori profecto
iam mnndns turbine sito dissipasset.'

2. Ad haec investiganda proderit quaerere^ num i
cometae condicionis sint, cuius superiora. videntur

ft enim cum illis quaedam babere communia: ortus et
occasus^ ipsam quoque^ quamyis spargatur et longius
exeat; faciem (aeque enim ignei splendidique sunt).
itaque si omnino terrena sidera sunt^ his quoque eadem 2
Bors erit; si vero nihil aliud sunt quam purus ignis

10 manensque mensibus senis neque illos conversio mundi
solvit et velocitas, illa quoque possunt et tenui con-
stare materia nec ob hoc discuti assiduo caeli circum-
actu. illo quoque pertinebit haec excussisse, ut sciamus, s
utrum mundus terra stante circumeat an mundo stante

16 terra vertatur. fuerunt enim, qui dicerent nos esse,
quos rerum natura nescientes ferat, nec caeli motu fieri
ortus et occasus, <]sed nos)> ipsos oriri et occidere:
digna res contemplatione, ut sciamus, in quo rerum
statu simus, pigerrimam sortiti an velocissimam sedem,

socirca nos deus omnia an nos agat.

3. Necessarium est autem veteres ortus cometarum i
habere collectos. deprehendi enim propter raritatem
eorum cursus adhuc non potest nec explorari, an vices
servent et illos ad suum diem certus ordo producat.

16 nova haec caelestium observatio est et nuper in Ghrae-

1 congl. — inditam] et globata qu(id)em (quam A) nisi
stab. esset inclinata (f || 3 num] non P^Z || 4 sint] eius
cnid. Fortv/n. eiusdem {ante sint) add. Z || 5 quaedam] ante
cum LTZ om. \\ 6 spargatur] -antur (f || 7 exeat] exeant cf |
faciem] facem (X?)if \\ 8 omnino {vel omnes) Cre.] omnia |
terrena] om. E | his] illis Gertz \\ 9 uero] hi add. Joh. Muller \\
10 manensque] manentque ^ || U et ante tenui] om. cf U
18 ob] vulgo om. || 13 -actu] -acto Ji \ haec excuss.l hoc ex-
quisisse <f || 14 mundus] s. l. cf |{ 17 sed et nos ada, Lvpsius,
Bed add. £(H^?)T nos add. Z || 18/19 statu rerum coll. 6 || 19 si-
mus] sumus cfEJK^OT | sedem] ante an uel. cf || 21 autem
est coll. BP II 24 seruent] adhuc add. (s. l.) cf

238 L. ANNAEI SENECAE

2 ciam invecta, Democritus quoque, subtilissimus anti-
quorum omnium, suspicari se ait plures stellas esse,
quae currant, sed nec numerum illarum posuit nec
nomina, nondum comprehensis quinque siderum cursi-
bus. Eudoxus primus ab Aegypto hos motus in s
Graeciam transtulit^ hic tamen de cometis nihil dicit:
ex quo apparet ne apud Aegyptios quidem, quibus
maior caeli cura fuit^ hanc partem elaboratam. Conon

3 postea, diligens et ipse inquisitor, defectiones quidem
solis <ob^servatas ab Aegyptiis collegit, nullam autem lo
mentionem fecit cometarum, non praetermissurus, si
quid explorati apud illos comperisset.

4. Duo certe, qui apud Chaldaeos studuisse se di-

1 cunt, Epigenes et Apollonius Myndius, peritissi-
mus inspiciendorum naMium, inter se dissident. hic is
enim ait cometas in numero stellarum errantium poni

a Chaldaeis tenerique cursus eorum. Epigenes contra
ait se a Chaldaeis nihil de cometis habere comprensi,
sed videri illos accendi turbine quodam aeris concitati
et intorti. primum ergo, si tibi videtur, opiniones hu- 20

2 ius ponamus ac refellamus. huic videtur plurimum viri-
um habere ad omnes sublimium motus stella Satumi:
^haeC; cum proxima signa Marti premit aut in lunae
viciniam transit aut in solis incidit radios, natura
ventosa et frigida contrahit pluribus locis aera con-«

1 Bemocr. : fr. A 92 DieU p. 385 \\ 5 Eudox. : cf. IdeUr II p. 67 1
8 Conon: cf Smemihl I 722 n. 84 \\ 17 Epigenes: cf SusemihX
I 718

2 omniuin antiq. coll. X || 5 Eudoxns] eudoxius q || 10 obser-
uatas Ge.] cfp. 71, 18; 235, 16; 236 y 6, seruatas | autem] tamen cf |
13 caldeos S semper \ se stud. coll. (f || 14 Myndius Zl mun-
dius 9}£A(P) mindius FHT medicus 6 \\ 15 natalium Schottus
naturalium, cf 28, 1 || 18 se a chaldeis] caldeos ^ vulgo
de cometis] om. 6 \ comprensij comprehensi cf E J*K(T) || 19 illoB
illis Kroll \\ 22 omnes] omnium 6 || 23 Marti signa coll. 6 |
24/5 rad. inc, uent. nat. coll. 6 \ natura] sc, sua \\ 25 locisj
in locis (f

NATUR. QUAEST. LIB. VU. 3—6. 239

globatque; deinde si radios solis assumpsit^ tonat ful-
guratque; si Martem quoque consentientem habet, ful-
minat. praeterea'^ inquit^ ^aliam materiam habent ful- 8
mina^ aliam fulgurationes: aquarum enim et onmis

6 umidi evaporatio splendores tantum caeli citra ictum
minaces movet, illa autem calidior sicciorque terrarum
exhalatio fulmina extundit. trabes vero et faces^ quae
nuUo alio inter se quam magnitudine distant^ hoc
modo fiunt: cum umida terrenaque in se globus aU- 4

10 quis aeris clausit^ quem turbinem dicimus^ quacumque
fertur, praebet speciem ignis extenti, quae tam diu
durat^ quam diu mansit aeris illa complexio umidi
intra se terrenique multum vehens.'

5. Ut a proximis mendaciis incipiam, falsum est i

15 faces et trabes exprimi turbine: turbo enim circa terras
concipitur ac fertur ideoque arbusta radicitus vellit
et, quacumque incubuit, solum nudat, silvas interim et
tecta corripiens, inferior fere nubibus, utique numquam
altior; at contra trabes editior caeli pars ostentat^

20 itaque numquam nubibus obstiterunt. praeterea turbo 2
omni nube velocius rapitur et in orbem vertitur, super
ista velociter desinit et ipse se vi sua rumpit; trabes
autem non transcurrunt nec praetervolant ut faces sed
commorantur et in eadem caeli parte collucent. Char- 3

26 mander quoque in eo librO; quem de cometis com-
posuit; ait Anaxagorae visum grande insolitumque
caelo liimen magnitudine amplae trabis, et id per mul-

24 Charmander: cf. Diels p. 321 || 26 Anax. fr, A83 Diels
p, 321.

3 al. mat. inqxdt coll. q i. al. naturam Bi^ |{ 4 et] om. (fP
omnis] omnes X || 5 humidi] -da (f || 7 exhalatio exalatio
^ I extandit] excutit cf {| 10 quac.] quocumque cf {{ 12 man-
sit] manet 6 \ co(m)plexio cf J'] completio ^ jj 17 interim]
interdnm Forttm. \\ 18 fere] fertur 6 \\ 19 editior iyEJ*(L?)TZ]
reditior ^ erectior 6 \\ 20 nub. numq. coU. 6 || 22 se'^ om. cf 1
24 carmander cfKT

240 L. ANNAEI SENECAE

tos dies fiilsisse. talem effigiem ignis longi faisse Cal-
listhenes tradit^ antequam Burin et Helicen mare abs-

4 conderet. Aristoteles ait non trabem illam sed come-
ten fiiisse, ceterum ob nimium <(soli8^ ardorem non ap-
paruisse sparsum ignem^ sed procedente tempore^ cum 5
iam minus flagraret^ redditam suam cometa^ facem.
in quo igne multa quidem faerunt digna quae nota-
rentur, mhil tamen magis, quam quod, ut ille folsit
in caelo, statim supra Burin et Helicen mare fuit.

6 numquid ergo Aristoteles non illam tantum sedio
onmes trabes cometas esse credebat banc habentes
dilferentiam, quod his continuus ignis est, ceteris spar-
sus? trabes enim flammam aequalem habent nec ullo
loco intermissam aut languidam in ultimis vero parti-
bus coactam, qualem fuisse in illa, de qua modo rettuli, 15
Callisthenes tradit.

1 6. ^Duo', inquit Epigenes, ^cometarum genera sunt:
alii ardorem undique effandunt nec locum mutant, ahi
in unam partem ignem vagum in modum comae por-
rigunt et stellas praetermeant (quales duo aetate nostra so
visi sunt). illi priores criniti undique et immoti hu-
miles fere sunt et isdem causis quibus trabes facesque
conflantur ex intemperie aeris turbidi multa secum

2 arida umidaque terris exhalata versantis. potest enim
spiritus per angusta eUsus accendere supra se positum «
alra pleLm allmentis idoneis igni, deFnde prSpeUere

1 Callisth. fr. 8 SBAM p. 14 M. \\ 8 Aristot Meteor. I 6
p. 343b 1 et 18 \\ 17 Epigenes: Susemihl I 718

1 talem — fuisse] om. ly^(ErGH) | effigiem] que add. 6 \
faisse C. tr.] fulsidse caUstenes idem tradit faisse cf || 3 come-
ten Z] comete HKOPT(^) -tam cf || 4 soUs add. Ge. \\ 6 co-
metae Fortun.] cometis | facem Ge.] faciem || 7 quidem multa
coll. 6 I fuerunt] fuere EZ || 8 ut] quando d || 9 faitl fluxit
SchuUess, ruit Ge. \\ 11 habentes] habetis ^ || 22 et] ex Koeler \
isdem B] hisdem A ^ || 23 turbidi] -da cf || 24 humida aridaque
€?o//, dX I exh.] exalata JKO^ | uersantis] -tes cf || 2o acc.]
aBcendere dO

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 6—7. 241

eum niti, donec ex aliqua causa refluat rursus ac re-
mittatur^ deinde iterum proximo die ac sequentibus
consurgere et eundem locum inflammare: videmus enim
ventos per complures dies ad constitutum redire; plu-
5 viae . quoque et alia tempestatum genera ad praescrip-
tum revertuntur.' ut breviter autem voluntatem eius 3
exprimam, eadem fleri ratione hos cometas existimat^
qua fiunt ignes turbine eiecti: hoc unum interest, quod
illi turbines ex superiori parte in terras deprimuntur,

10 hi de terra in superiora eluctantur.

7. Adversus haec multa dicuntur. primum si ven- i
tus in causa esset^ numquam cometes sine vento appa-
reret: nunc autem et quietissimo aere apparet. deinde
si vento fieret, cum vento caderet: et si vento inci-

16 peret, cresceret vento eoque esset ardentior, quo ille
incitatior. his accedit illud quoque, quod ventus mul-
tas aeris partes impellit, cometes uno loco apparet; et
ventus in sublime non pervenit, cometae autem visun-
tur supra quam ire ventis licet.

10 Transit deinde ad illos, quos ait certiorem habere 2
stellarum speciem, qui et procedunt et signa prae-
tereunt. hos ait ex isdem causis fieri, quibus illos
quos dixit humiliores, hoc tamen interesse, quod ter-
rarum exhalationes multa secum arida ferentes celsio-
' n rem petant partem et in editiora caeli aquilone pel-
lantur. <^at;> si illos aquilo propelleret, ad meridiem 3

1 euin Ge.] ex cf ^, ea Madvig | niti, donec Madvig] ni-
tido ne (nec TZ) 6^, ex humili donec Koeler \ refluat] defluat
(je. II 2 proximo] -ma cf || 7 com. hos coll. 6 || 8 eiecti] erecti
Koeler, sed cf. VI 3,6 \\ 9 turbines] om. <f vulgo, sed cf. p. 242,
9; 14; 17 \ depr. in terras coll. cf || 11 dicuntur] sc. a Posidonio
et Artemidoro || 13 autem] om. 6 || 15 nento cresceret coll. 6 ||
16 his] huc 6 \ illud qnoque] om. cf || 17 nno cf FHPZ] in nno
(i7)E>lT II 18 nis.] nascuntur cf || 19 uentis ire coll. cfLOT 1
21 proc.] pi'e(q B)cedunt 6 || 22 isdem B] eisdem || 23 quos]
om 6 1 dixit] sc. 6, 1 \ tamen cfHO] tantum || 24 exalationes
EJK^ II 25 petant] petunt ^ | partem] locnm cf \ 26 at add.
Ge.j audi nuDc, quae adversuB hanc ^(i«*iv\?Mi. oA^. GwVz.

Smnmoam natvraij. quaxbt. ed. GqxcVlq. ^^

242 L. ANNAEI SENECAE

semper agerentur^ qno yentus hic nititnr: atqoi varie
cncurrerant, alii in ortum alii in occasum^ omnes in
flexum; quod iter non daret ventus. deinde si aqui-
lonis illos impetus a terris in altum leyaret^ aliis ven-
tis non orirentur cometae: atqui oriuntur. 5

1 8. Ulam nunc rationem eius (utraque enim utitur)
refellamus: ^quicquid umidi aridique terra efflavit^ cum
in unum coit^ ipsa discordia corporum spiritum
versat in turbinem; tunc illa vis venti circumeuntis
quicquid intra se comprehendit^ cursu suo accendit etio
levat in altum^ ac tam diu manet splendor ignis ex-
pressi^ quamdiu alimenta sufficiunt^ quibus desinentibus

2 et ipse subsidii' qui hoc dicit; non notat^ qualis sii;
turbinum cursus et qualis cometarum: illorum rapidus
ac violentus et ipsis ventis citatior est^ cometarum is
lenis et qui per diem noctemque quantum transierit
abscondat. deinde turbinum motus vagus est et dis-
iectus et, ut Salustii verbo utar, verticosus, cometa-
rum autem compositus et destinatum iter carpens.

H num quis nostrum crederet lunam aut quinque sidera»
rapi vento aut turbine rotari? non, ut puto. quare?
quia non est illis perturbatus et impotens cursus. ad
cometas idem transferamus: non confuse nec tumul-

3 Lucan, Phars. 9, 455 sq. at non imbriferum contorto pul'
vere nuhem in flexum violentus agit \\ 18 Sal, Hist. fr. IV
28 M.

2 cucurrenmt ^] concurront (f£T || 3 iter quod coU. 6 I
4 a terris] om. cfE | aliis] fort. aliis flantibus Ge. || 5 orir.j
orerentur Skutsch \ atqui] aliis add. cf || 6 illam] sc. aHteram |

10 comprehendit] comprendit HJL(0)Z depreh. cf | suo] om. «XJj

11 ignis splendor coll. 6 1| 14 turbinum] turbinis 6 \ iUorum] illiug
6 II 16 et qui per] per quem cf j quantum] quam 6 || 17 afo-'
scondat] -dit cf E(J)T^ | nagus est d ^Z] est uagus ilT est P |
18 uerbo Z] uerbis trad., utar uerbis i^E coll. || 19 autem] et
add. 6 I iter] om. vel post carpens add. X \\ 20 quis] quam i^
qvdsque 6 \ crederet] accederet (97) E | quinque] om. 6 \ 23 tranB-

ferBmne] -atur <f | nec tum. e\iut\ «Ait tam. wat 4

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 7—9. 24^

taose euiit^ nt aliqnis credat illos causis turbulentis
et inconstantibus pelli. deinde etiamsi yertices isti 4
compreliendere terrena umidaque et ex bumili in
altum exprimere possent^ non tamen supra lunam

6 efferrent: omnis illis usque in nubilum yis est^ cometas
autem immixtos stellis videmus per superiora labentes.
ergo veri simile non est in tantum spatium perseverare
turbinem, qui quo maior est maturius corrumpitur.
9. Utrumlibet itaque eligat: aut levis vis in altam l

10 pervenire non poterit^ aut magna et concitata citius
ipsa se franget.

Praeterea humiliores illi cometae ob hoc (ut
putat) non exeunt altius, quia plus terreni habent
(gravitas illos sua in proximo tenet): atqui necesse est

ih in his cometis diutumioribus celsioribusque plenior
materia sit; neque enim diutius apparerent^ nisi maio-
ribus nutrimentis sustinerentur.

Dicebam modo non posse diu verticem permanere 2
nec supra lunam aut usque in stellarum locum cres-

80 cere. nempe efficit turbinem plurium ventorum inter
ipsos luctatio. haec diu non potest esse: nam cum
vagus et incertus spiritus convolutatus est, novissime
uni vis omnium cedit; nuUa autem tempestas magna 3
perdurat (procellae quanto plus habent virium, tanto

f& minus temporis; venti cum ad summum venerunt, re-
mittuntur; omnia violen^a necesse est ipsa concitatione

6 cometas] -tes cf || 8 qui] per quod cf || 9 itaque] igitur
d I i(n) altum Ge.'\ tantum B tamen ^ om. A et £T iam alte
Z, tam alte Muret. sursum Gruter, eo Fickert, in tantum Haase \
11 franget] frangeret (A?) || 13 putat BFHT] sc. Epigenes, putant
A«EAPZ I habentj et add. Haase \\ 14 proximo] -mum cf |
14/L5 est in] est om. ^L^P^ in om. (9})£ || 15 que] om tjE \\
18 diu] ante uert. ^^Z s. l. k (ante perm. ELO post permanere
JK) om. d II 19 nec s. lunam] post locum cf | crescere] con-
sistere cf || 22 conuol.] cf. epist. 114, 24 || 25 uenerunt] ueniunt
cf I remittuntur cf(97)H^OPZ] renittuntur H^ renituntur EAT |[
26 omnia violenta Madvig] omni moVeii^iiA» ^ «^ o.tvX.fc T5«siis^. ^

244 L. ANNAEI SENECAE

iu exitum sui tendant). nemo itaque turbinem toto
die vidit, ne hora quidem: mira velocitas eius et mira
brevitas est. praeterea violentius celeriusque in terra
circaque eam volvitur; quo excelsior, eo solutior laxior-
4 que est et ob hoc <citius)> diffunditur. adice nunc, 5
quod, etiamsi in summum pertenderet, ubi sideribus
iter est, utique ab eo motu, qui universum trahit,
solveretur: quid enim est illa conversione mundi cita-
tius? hac omnium ventorum in unum congesta vis
dissiparetur et terrae solida fortisque compageS; nedum 10
particula aeris torti.

1 10. Praeterea manere in alto non potest ignis tur-
bine illatus, nisi ipse quoque permanet turbo. quid
porro tam incredibile est quam in turbine longior
mora? utique motus motu contrario vincitur (habet 15
enim suam locus ille vertiginem, quae rapit caelum
^sideraque SiUa trahit celerique volumine torquet'). et
ut des ei aliquam advocationem, quod fieri nuUo modo
potest: quid de his cometis dicetur, qui senis mensibus

2 apparuerunt? deinde duo debent esse motus eodem jo
loco, alter ille divinus et assiduus, suum sine inter-
missione peragens opus, alter novus et recens et tur-
bine illatus: necesse est ergo alter alteri impedimento
sit. atqui <(quia> lunaris illa orbita ceterorumque supra
lunam meantium motus irrevocabilis est nec haesita^ss
usquam nec resistit nec dat ullam nobis suspicionem

17 Ov. Met. II 71

1 exitum] exitium P H 3 celerius molentiusque colh 6 \
5 citius add. Ge. \\ 7 iter est cfi^EZ] inter est ^ | utique]
om. cf II 8 est enim coll. X \ illa] ea cf || 13 permanet] -neat <f j
15 utique] ubi add. L^Z, jf^ort. cuius add. Ge. \\ 17 alta trahit
Ov.Ji attrahit cfHPZ(^) trahit i^EAT | celerique uolumine
cehque uolumina cf || 18 des ei] des eis ^, det eis Foriun.
advoc.] i. e. ^Frist^ uacationem T || 21 ille cfETl ilU ^ |
23 impedimento cfZ] -tum ^ || 24 quia add. Ge. \ illa orbita]
/ofi. iUe orbitae Ge. || 25/6 haesitat usquam Pinciamis^ hesitatas
(besit&Da d) qui d^ H 28 BUspicioTLWn. — • p. 245,^TiQ>W\om.FH

NATUR. QUAEST. LIB. Vn. 9—11. 245

obiectae sibi morae, fidem non habet turbinem, violen-
tissimum et perturbatissimum tempestatis genus^ in
medios siderum ordines pervenire et inter disposita ac
tranquilla versari. credamus ignem circumacto turbine 3

5 accendi et hunc expulsum in sublime praebere nobis
opinionem speciemque sideris longi: puto, talis esse
debet^ quale est id, quod ignem efficit; turbinis autem
rotunda facies est (in eodem enim vestigio versatur et
columnae modo circumagentis se volvitur): ergo ignem

10 quoque, qui indusus est, similem esse illi oportet,
atqui longus est et disiectus minimeque similis in
orbem coacto.

11. Epigenen relinquamus et aliorum opiniones l
persequamur. quas antequam exponere incipiam, illud

15 imprimis praesumendum est, cometas non in una parte
caeli aspici nec in signifero tantum orbe sed tam in
ortu quam in occasu, frequentissime tamen circa sep-
tentrionem. forma eiusf non est una: quamvis enim 2
Graeci discrimina fecerint eorum, quibus in morem

sobarbae flamma dependet^ et eorum^ qui undique circa
se velut comam spargunt, et eorum, quibus fusus qui-
dem est ignis sed in verticem tendens, tamen omnes
isti eiusdem notae sunt cometaeque recte dicuntur.
quorum cum post longum tempus appareant formae, 8

25 inter se eos comparare difficile est: iUo ipso tempore,
quo apparent, inter spectantes de habitu illorum non
convenit sed, prout cuique acrior acies aut hebetior
est; ita ait aut lucidiorem esse aut rubicundiorem et

2 temp. et pert. coll. cf || 4 credamus] cf. p, 244, 18 || 6 talis
cfHZItale Q 8 vestigio] om. 6 || 18 eius non] cometarum non 6,
eius iFortim.^ eis Hermol. Barb., eis vero Haase, eis ut nomen
Jjeo, oculis nota Schultess, non setius Ge., ntsi plura velut
unam est genus, ante forma eius non est una interciderunt 1
19 in m.] minorem A || 21 comam] comas 6 \ et] om. q | qui-
dem] ante fusus cf A || 24 forme — 25 est] l. 26 ante inter sp.
Q g 28 est B((f?)HLO^Z] om. (A)£JK | esse] ante et cf [ rub.\
cometen suhaudit Joh. Miiller, apleivdoTem. adA. Qtv&z

246 L. ANNAEI SENECAE

crines aut in interiora reductos aut in latera demissos.
sed sive sunt aliquae differentiae illorum sive non
sunt^ eadem fiant ratioue necesse est cometae: illud
unum constare debet^ praeter solitum aspici novam
sideris faciem circa se dissipatum ignem trahentis. 5

1 12. Quibusdam antiquorum haec placet ratio: cum
ex stellis errantibus altera se alteri applicuit; confuso
in unum duarum lumine facies longioris sideris redditur;
nec hoc tunc tantum evenit^ cum stella stellam attigit,
sed etiam cum appropinquavit: intervallum enim, quod 10
inter duas est^ illustratur ab utraque inflammaturque

2 et longum ignem efficit. his illud respondebimus, cer-
tum esse numerum stellarum mobilium^ solere autem
eodem tempore et has apparere et cometen^ ex quo
manifestum fit non illarum coitu fieri cometen sed ts

3 proprium esse et sui iuris. etiamnunc frequenter stella
sub altioris stellae yestigium venit: et Satumus ali-
quando supra lovem est et Mars Venerem aut Mercu-
rium recta linea despicit, nec tamen propter hunc illo-
rum concursum, cum alter alterum subit, cometes fit; so
alioquin annis omnibus fieret^ omnibus enim aliquae

4 stellae in eodem signo simul suut. si cometen faceret
stella stellae superveniens^ momento esse desineret.
summa enim velocitas transeuntium est^ ideoque omnis
defectio siderum brevis est, quia cito illa idem cursuS; a
qui admoverat, abstrahit: videmus solem et lunam
intra exiguum tempus, cum obscurari coeperunt, libe-
rari — quanto celerior debet fieri in steUis digressio

1 interiora] inferiora vulgo \ reductos Gronov.] deductos ^
viUgo demissos cf | dem.] dimissos vulgo deductos 6 diuisos
Ald. II 2 illorum A^^LZ] eorum 60q et {ante diff.)£ om. JK |

6 cum] om. X \\ 8 duarum'
tur ^L«TZ] reddi cf AP |
om. 6 II 12 respondebimus

duorum cf | facies] faciem 6 \ reddi-
9 tunc] om. cfTZ* c(um) P* | euenit]
-demus £Z || 14 cometen cfZ] -tem ^
fere semper \\ 15 fit] om. B est A || 19 illorum] illo FH || 20 conc.]
cursum AP | fit com. coll. cf || 21 annis] om. 6 ante fieret vvlgo |
22 simul Bunt] ante in 6 || 23 desineret] -erent 6 || 25 illa
cfHL'P^] illas EA^Z vulgo || 27 coeperunt] coeperint i^AT

NATUR. QUAEST, LIB. m 11. 12. 247

tanto minoribus? atqui cometae senis mensibus ma-
nent, quod non accideret, si duarum stellarum con-
yentu gignerentur: illae enim diu cohaerere non pos-
Sunt et necesse est iUas lex celeritatis suae separet.
B praeterea ista nobis vicina videntur^ ceterum intervallis 5
ingentibus dissident: quomodo ergo potest altera stella
usque ad alteram stellam ignem mittere^ ita ut utra-
que iuncta yideatur^ cum sint ingenti regione diductae?
^stellarum'^ inquit^ ^duarum lumen miscetur et praebet o

10 unius speciem^ nempe sic quemadmodum rubicunda
fit nubes solis incursu^ quemadmodum vespertina aut
matutina flavescunt; quemadmodum arcus alterYe sol
visitur.' haec omnia primum magna vi efficiuntur; 7
sol enim est^ qui ista succendit: stellarum non est

16 eadem potentia. deinde nihil horum nisi infra lunam
in terrarum vicinia nascitur, superiora pura et sincera
sunt et coloris sui semper. praeterea si quid tale 8
accideret^ non haberet moram^ sed extingueretur cito,
sicut coronae^ quae solem lunamve cingunt^ intra bre-

so vissimum spatium exolescunt; ne arcus quidem diu
perseverat: si quid esset tale^ quo medium inter duas
stellas spatium confunderetur^ aeque cito dilaberetur^
utique non in tantum maneret^ quantum morari co-
metae solent. stellis intra signiferum cursus est^ hunc

S6 premunt gyrum; at cometae ubique cemuntur: non
magis certum est iUis tempus, quo appareant^ quam
locus uUus, ultra quem non exeant.

1 cometae <fT] -tes ^ || 3 illae BJ ille | diu] du§ H^
om. F^ II 4 illas] ut illas <f | cel. suae lex coll. 6 \ separetl
semper agat 6 || 7 stellam] om. cpE(P)Z | mittere A^i^EAJ
inmittere cfH^Z || 10/11 fit rubic. coll. 6 || 11 incursuj in ortu
P var. lect. JK | aut] et ^ ac <f || 12 alterue H(?)OZ HcMse]
alteme ^ alter nec i \\ 12/3 sol vis.J sole vincitur <f || 18 effi-
ciuntur vi coll. Ge. \\ 17 sui col. coll. <f || 20 nej nec <f JK ||
25 gyrum ZJ girum | nonj horum non <f^ jfort. num et exeant?
Ge. II 26 ilHsJ uUi <f

248 L, ANNAEI SENECAE

1 13. Adversus haec ab Artemidoro illa dicuntur:
non has tantum stellas quinque discurrere; sed has
solas observatas esse; ceterum innumerabiles ferri per
occultum aut propter obscuritatem luminis nobis igno-
tas aut propter circulorum positionem talem, ut tunc 5
demum, cum ad extrema eorum venere, visantur: ^ergo
intercurrunt quaedam stellae', ut ait, ^nobis novae, quae
lumen suum constantibus misceant et maiorem quam

2 stellis mos est porrigant ignem.' hoc ex his^ quae
mentitur^ levissimum est: tota eius enarratio mundi lo
mendacium impudens est. nam si illi credimus^ summa
caeli ora solidissima est^ ^in modum tecti durata et
alti crassique corporis, quod atomi congesti coacerva-

3 tique fecerunt. huic proxima superficies ignea est, ita
compacta, ut solvi vitiarique non possit, habet tamen is
spiramenta quaedam et quasi fenestras^ per quas ex
parte exteriore mundi influant ignes, non tam magni,
ut interiora conturbent, <sed> qui rursus ex mundo in
exteriora labuntur: itaque haec, quae praeter consuetu-
dinem apparent^ influxerunt ex illa ultra mundum so
iacente materia.'

1 14. . Solvere ista quid aliud est quam manum
exerere et in ventum iactare bracchia? velim tamen mihi
dicat iste^ qui mimdo tam firma lacunaria imposuit^
quid sit, quare credamus illi tantam esse crassitudinem k
caeli. quid fuit, quod illo tam solida corpora addu-

1 Artemidorus: cf. Pauly-Wissowa II 1333

1 haec B£(L)] hoc | illaj ista <f || 2 qulDque] s. l. 6 oni. E g
8 const.] cum st. A^i^^J' circumst. E || 10 mundi] de mundo
<f II 12 ora BZ] hora | tecti ^] testae C testa B testei A, testu
G. Miiller, sed cf. l. 16 et 24 || 13 athomi trad. \ coaceruatique]

coadunatique 6 || 14 proxima'
Usener \\ 18 int.] inferiora X
am. ^ II 19 labuntur] fort.

sed extrema \\ 15 habet] habent
sed qui (vel quia) 6rc.] qui <f
abantur Ge. \ haec] sc. omnia ||

20 ex illa] in d \ ultra Opsop,] utraque || 21 material memoria
B om. A II 28 exerere B* tU SktUsch] exercere | brachia trad. ||
23/4 dicat mihi coll. ff \\ 24 mundoj om. X

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 13-16. 249

ceret et ibi detineret? deinde quod tantae crassitudinis 2
est^ necesse est et magni ponderis sit: quomodo ergo
in summo manent gravia? quomodo illa moles non
descendit et se onere suo frangit? fieri enim non
5 potest, ut tanta yis ponderis^ quantam ille substituit^
pendeat et levibus innixa sit; ne illud quidem potest 3
dici^ extrinsecus esse aliqua retinacula, quibus cadere
prohibeatur^ nec rursus de medio aliquid esse oppositi^
quod imminens corpus excipiat ac fulciat; illud etiam-

10 nunc nemo dicere audebit, mundum ferri per immen-
sum et cadere quidem^ sed non apparere an cadat^
quia praecipitatio eius aetema est, nihil habens no-
vissimum, in quod incurrat. hoc quidam de terra dixe- 4
runt, cum rationem nuUam invenirent, propter quam

15 pondus in aere staret: 'fertur', inquiunt/semper: sednon
apparet an cadat, quia infinitum est, in quod cadit.'

Quid est deinde, quo probes non quinque tantum
stellas moveri sed multas [esse] et in multis mundi
regionibus? aut si hoc sine uUo probabili argumento

20 Ucet respondere, quid est, quare non aliquis aut omnes
steUas moveri aut nuUam dicat? praeterea nihil te
adiuvat ista steUarum passim euntium turba: nam quo
plures fuerinty saepius in aliquas incident; rari autem
cometae et ob hoc mirabUes sunt.

25 15. Quid^ quod testimonium dicet contra te omnis i
aetaSy quae talium steUarum exortus et adnotavit et
posteris tradidit? post mortem Demetrii Syriae regis,
cuius Demetrius et Antiochus Uberi fuere, paulo ante
Achaicum beUum cometes eflfulsit non minor sole:

2 et] ut F om. AT || 4 suo] non add. d || 7 esse al. BCEFJl]
al. esse AHoZ || 12 habens] habentis L^Z || 13 hoc] hec <f |
quidaml quidem BCE || 14 rationem] ante propter coll. d ||
16 quia quod T eo quod d \ quod] quo Ji \\ 17 tm quinque
coll. «f f 18 esse del. Ge. conl. 13, 1 || 20 resp.] spondere Gertz ||
21 aut nullam] ante mou. d post dicat LZ || 23 aliquas] alias
Skutsch^, immo oculi add. aut incides corr. Ge. || 24 ob] om. X \\
25 t. dicet] dicit et 8. l. testimonium d \\ 26 exortus] et ortus d "
29 achaicum H^AF] achaium Ag&-TZ achi(u)um BC

250 L. ANNAEI SENECAE

primo igneus ac rubicundus orbis foit claramque lumen
emittens, quanto vinceret noctem, deinde paulatim
magnitudo eius districta est et eranuit claritaS; novis-
sime totus intercidit. quot ergo coire stellas oportet,
ut tantum corpus efficiant? mille in unum licet con- 6
2 greges, numquam hunc habitum soHs aequabunt. Attalo
regnante initio cometes modicus apparuit^ deinde sustulit
se diffuditque et usque in aequinoctialem circulum
venit^ ita ut iUam plagam caeli^ cui lactea nomen est,
in immensum extentus aequaret. quo^ ergo convenisseio
debent erraticae, ut tam longum caeli tractum occu-
parent igne continuo?

1 16. Contra argumenta dictum est^ contra testes
dicendum est. nec magna moKtione detrahenda est
auctoritas Ephoro: historicus est. quidam incredibi- 16
lium relatu commendationem parant et lectorem aliud
acturum^ si per cottidiana duceretur; miraculo excitant;
quidam creduli quidam neglegentes sunt^ quibusdam
mendacium obrepit quibusdam placet, illi non evitant

2 hi appetunt — haec in commune de tota natione^ quae 20
approbari opus suum et fieri populare non putat posse^
nisi illud mendacio aspersit. Ephorus vero non est
religiosissimae fidei: saepe decipitur^ saepe decipit^ sicut
hunc cometen, qui omnium mortalium oculis custo-
ditus est, quia ingentis rei traxit eventum, cum Helicen a
et Burin ortu suo merserit, ait Hico discessisse in

15 Ephori fr. 142 FHG I p. 273

3 districtaj destructa X adstricta E J'L'Z |{ 4 totus] motas k \
quot] quid ^ | stellas coire coll. (A)? |{ 7 cometes initio coV.
Gertz, adversatur Joh. Miiller, cf. C. F. W. MiiUer M. Eh. 55, 636 1{
10 quot ergo Fortun.] quid ergo? <f ^ quod ergo Z {{ 11 debentj
debet d \ caeli] om. tf | occuparent] -aret <f |{ 15 Ephoroj
efforus <f effero T {{ 17 acturum] allectum A.{&) \ ducereturj
ducetur FHF^ ducatur <f {{ 20 hi] vel hii ^ alii <fT { haecj
hoc <fT hi F { quae] queror <f { 21 approbari] -bare ^ {{
22 aspersit] -serit ET {{ 23 saepe decipit] om. 6 {{ 24 hunc <f]
hoc S hic ^ET \ comete(n)] cometa F cometes L'Z {{ 26 ilico
JTroif] illam

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 15—17. 251

duas stellaS; quod praeter illum nemo tradidit. quis 3
enim posset observare illud momentum, quo cometes
solutus et in duas partes redactus est? quomodo
autem, si est qui viderit cometen in duas dirimi, nemo

)b vidit fieri ex duabus? quare autem non adiecit, in
quas stellas divisus sit^ cum aKqua ex quinque stellis
esse debuerit?

17. Apollonius Myndius in diversa opinione i
est: ait enim cometen non unum ex multis erraticis

10 effici sed multos cometas erraticos esse. ^non est', in-
quit^ ^species falsa nec duarum stellarum confinio ignis
extentuS; sed proprium sidus cometo^ est sicut solis
ac lunae: talis illi forma est^ non in rotundum re-
stricta sed procerior et in longum producta. ceterum 2

16 non est illi palam cursus: altiora mundi secat et tunc
demum apparet^ cum in imum cursus sui venit. nec
esty quod putemus eundem visum esse sub Claudio^
quem sub Augusto vidimus, nec hunc, qui sub Nerone
Gaesare apparuit et cometis detraxit infamiam^ illi si-

20 milem fuisse, qui post divi lulii ^obitum]> ludis Vene-
ris Genitricis circa undecimam horam diei emersit.
multi variique sunt^ dispares magnitudine, dissimiles 3
colore: aliis rubor est sine uUa luce^ aliis candor et
purum liquidumque lumen^ aliis flamma et haec non

8 Apollonius : cf, Pauly-Wissowa II 161 1| 17/8 cf. Plin. HN2, 92
20 cf Plin. HN 2, 93 cometes . . admodum faustus divo Augusto
iudicatus ah ipso^ qui indpiente eo adparuit ludis quos fadebat
Veneri Genetrici non multo post ohitum patris Caesaris in col-
legio dh eo instituto. SiMt. v. d. lulii 88

2 illud] istud X \\ 3 partes] stellas L'Z | 4 qui d ?ET] quis
^ I duas] partes add. <fT || 8 Myndius FHZ] mydius F mun-
dius A mindiuB (E?)J' mitidius ET medicus d |{ 9 multis] di-
uersis d \\ 10 e^ci] fieri d \\ 11 falsa] fissa d \\ 12 cometae
SchuUess] cometes || 18 acl et d{X)T \ restr.] destricta d distr.
T H 15 est] om. d \\ 18 necj ne HJK^Z || 20 fuisse] aiunt add.
d I post . . obitum Ge.] post ^ om. d excessum add. L'Z
necem add. Fort. \\ 21 genitr.] genetricis L [ dieij om. <f T, dift
Skutsch I 24 liquidumque] et U(\vx\dL\mi 6"^

252 L. ANNAEI SENECAE

sincera nec tenuis sed niultum circa se volvens fomidi
ardoris; cruenti quidam minacesque omen post se
futuri sanguinis femnt. hi minuunt augentque lumen
suum quemadmodum alia sidera^ quae clariora cum
descendere sunt maioraque^ quia ex loco propiore vi- &
suntur, minora cum redeunt et obscuriora, quia abdu-
cunt se longius.'

1 18. Adversus haec protinus respondetur non idem
accidere in cometis, quod in ceteris. cometae enim
quo primum die apparuerunt, maximi sunt; atqui de- lo
berent crescere, quo propius accederent: nunc autem
manet illis prima facies, donec incipiant extinguL de-
inde quod adversus priores, etiam adversus hunc dici-
tur: si erraret cometes essetque sidus, intra signiferi
terminos moveretur, intra quos omne sidus cursus i6

2 suos colligit. numquam apparet stella per stellam,
acies nostra non potest per medium sidus exire, ut
per illud superiora perspiciat; per cometen autem non
aliter quam per nubem ulteriora cemimtur: ex quo
apparet illum non esse sidus sed levem ignem ac tu- so
multuarium.

1 19. Zenon noster in illa sententia est: congruere
iudicat stellas et radios inter se committere, hac so-
cietate luminis existere imaginem stellae longioris.
ergo quidam nullos esse cometas existimant sed spe- ss
ciem illorum per repercussionem vicinorum siderum

22 Zenonis fr. 122 StVF 1 p. 35 v. A.

1 sincera] sine causa d | sed] et <f | noluens] uolens
(J^.^P^Z* uolutans d \\ 2 minacesque Ge.] minaces qui ^ et
m. qui d, minacesque qui Koler \ omen] crimen «f | postl per
HL^F pre Z || 5 prop. loco coll. <fT || 6 abducunt E] obd. ||
8 haec <f A] boc ^^Z |{ 10 quo] qui B que A | die] s. l. X
om, & I apparuerunt dLZ] -erint ^ | sunt] sibi iL(?) || 11 nunc
autem] non 6 || 16 quos] quod ^ || 16 per] super (rf)? |
18 superiora] editiora dT | persp.] prosp. )}£F || 22 congruere]
congme JiTZ \\ 23 hac] ac dQ \\ 24 imaginem] -gine A((f)
Srinale BC jj 26 per] terre per 6

NATUR. QUAEST. LIB. VII. 17—20. 253

aut per coniunctionem cohaerentium reddi; quidam 2
aiunt esse quidem sed habere cursus suos et post certa
lustra in conspectum mortalium exire, quidam esse
quidem sed non quibus siderum nomen imponas^ quia

5 dilabuntur nec diu durant et exigui temporis mora
dissipantur.

20. In hac sententia sunt plerique nostrorum nec i
id putant veritati repugnare. videmus enim in sub-
limi varia ignium concipi genera et modo caelum

10 ardere, modo

longos a tergo flammarum albescere tractus^
modo faces cum igne vasto rapi. iam ipsa fulmina^
etiamsi velocitate mira simul et praestringunt aciem
et relinquunt; ignes sunt aeris triti et impetu inter se

16 maiore collisi: ideo ne resistunt quidem sed expressi
fluunt et protinus pereunt. alii vero ignes diu manent 2
nec ante discedimt, quam consumptum est onme, quo
pascebantur^ alimentum. hoc loco sunt illa a Posi-
donio scripta miracula, columnae clipeique flagrantes

flo aliaeque insigni novitate flammae^ quae non adverterent
animoSy si ex consuetudine et lege decurrerent: ad haec
stupent omnes, quae repentinum ex alto ignem effe-
runt^ sive emicuit aliquid et fugit sive compresso aere
et in ardorem coacto loco miraculi stetit. quid ergo? 3

S6 num aliquando lacuna s^cedentis retro aeris pakiit

11 Verg. Georg. 1 367 || 18 Posid. p: 80 B.

1 aut] et d aut s. per ^ || 2 quidem] om. d || 3 conspectum]
•ectu BCLP II 4 nomen] nomina dT || 5 temp.] operis d\\ 9 con-
cipi igrnium coll. dT \\ 11 flamm.] ante longos Verg. codd. \\
12 faces] fasces A || 13 etiamsi] etsi d \ simul etj om. d \
praestr.] perstr. «fT || 14 relinq.] remittunt (-ant T) <f T | aerisj
aSre Kroll | triti] attriti AJd. Kroll, attritu cod. Anic- \ etl
dd. €h, I 15 ne] non <fT || 20 aduert.] auert. A euert. 17 EJ'
conuert. Mctdmg. || 21 ex] om. dT | ad] om. 6 || 22 onmes quae
Z CrTuterl omnesque ^ omnes et que post repentinum 6 T ||
28 emicuit] igneum d | et iugit] effugit ^T || 24 coacto] con-
creto <f T II 25 num <f T] num si B non S, respondet sed p. 254,4 |
eecedentis Crruter] sicedentia ^ dee. k T^<i. '^ , %^\sAKciBss^ ^v^

254 L. ANNAEI SENECAE

et vaBtum in concavo lumen? exclamare posses: qoid
hoc est? ^medium video discedere caelum palantesque
polo stellas'; quae aliquando non expectata nocte tvl-
serunt et per medium eruperunt diem. sed alia hnius
rei ratio est: quare alieno tempore apparent in aere, &
4 quas esse^ etiam cum latent^ constat? multos cometas
non yidemus, quia obscurantur radiis solis: quo de-
ficiente quondam cometen apparuisse, quem sol vicinus
obtexerat, Posidonius tradit; saepe autem cum occidit
sol, sparsi ignes non procul ab eo videntur: videlicet lo
ipsa stella sole perfunditur et ideo aspici non potest^
coma^ autem radios solis effugiunt.

1 21. Placet ergo nostris cometas sicut faces sicut
tubas trabesque et alia ostenta caeli denso aere creari.
ideo circa septentrionem frequentissime apparent, quia 15

2 illic plurimum est aeris pifinri. ^quare ercro non stat
coxneL sed procedit?' dL^: ium xnSdo aUmen-
tum suum sequitur; quamvis enim illi ad superiora
nisus sit, tamen deficiente materia retro iens ipse de-
scendit. in aere quoque non dextram laevamque pre- so
mit partem (nulla est enim illi via), sed^ qua illum
vena pabuli sui duxit^ illa repit nec ut stella procedit

3 sed ut ignis pascitur. ^quare ergo per longum tempus

2 Verg. Aen. IX 20 \\ 9 Foaid. p. 80 B. \\ 13 cf. Chrysippi
fr.'e92 StVF II p. 201 v. A.

SchiUtess I retro] om.^ & Haase, ultro SchuUess \ aeris d T]

aetheris ^ vulgo \ patuit et] et T apparuit d et (post Imnen^ T

1 posses] sc. si paterent \\ 2 est] om. FZ^ ante lioc A coll. |

medium] mediu <f | disc.] descendere A || 3 ezpectata] -tatae
Hosius II 5 i^parent] -eant L^Z | in d T] om. ^ || 6 cum latent]
latentes (-ter A) d || 7 quia] saepe add. & || 8 cometen] -tam
d T II 9 obtex. H^FZ] texerat | cum occ.] concidit d || 10 sparsi]
que add. & || 12 comae Gronov.] cometae H 14 caeli ostenta eoU»
dT II 15 circa septe(n)trionem] ex (in A) septetrione d | freq.]
maxime dT || 16 iUic] illi dF^Z | est] inest dT || 18 iUi] om.
fjS-T II 19 retroiens] retrocens F retrocedens T recedens d |
21 est] post via dT \\ 22 illa] illo HUF^T iUe E iUam Z |
repit] cepit d

NATUR. QUAEST. LIB. VIL 20—22. 255

apparet et non cito extinguitur?' sex enim mensibus
hlc, quem nos Neronis principatu laetissimo vidimus,
spectandum se praebuit in diversum illi Claudiano
circumactus ille enim a septentrione in verticem sur-

6 gens orientem petiit semper obscurior, hic ab eadem
parte coepit sed in occidentem tendens ad meridiem
flexit et ibi se subduxit oculis. videlicet ille umi- 4
diora habuit et aptiora ignibus, quae persecutus est;
huic rursus uberior fuit et plenior regio, huc itaque

10 descendit invitante materia, non itinere. quod apparet
duobus, quos spectavimus, fuisse diversum, cum hlc in
dextrum motus sit, iUe in sinistrum; omnibus autem
<^y stellis in eandem partem cursus est, id est contrarius
mundo (hic enim ab ortu volvitur in occasum, illae

15 ab occasu in ortum eunt), et ob hoc duplex his mo-
tup est: ille, quo eunt, et hic, quo auferuntur.

22. Ego nostris non assentior: non enim existimo i
cometen subitaneum ignem sed inter aeterna opera
naturae. primum quaecumque aer creat, brevia sunt:

80 nascuntur enim in re fugaci et mutabili. quomodo
potest aliquid in aere idem diu permanere, cum ipse
aer numquam idem diu maneat? fluit semper, et
brevis illi quies est; intra exiguum momentum in

12 — 16 cf. Plin. HN 2, 3J28q. omnium autem errantium side-
rum meatus interque ea solis et lumie contrarium mundo agere
cursum, id est laevom, illo semper in dexteram praecipiti. et
quamvis adsidua conversione immensae celeritatis attollantur ab
eo rapianturque in occasum, adverso tamen ire motu per sms
quaeque passt^

3 claudio X |{ 4 circamactas] -tmn A -to B || 7 flexit] se fl.
<f (sed 86 post. om, B^) | iUe] om. F s. l. q (hnmidiora om, T) ante
uid. X, fort. ille ea vd illa Ge. \\ 8 apt.] altiora d || 9 rorsus]
cursus BET II U duobus] in d. Kroll \\ 13 V add. Ge. cf 16,3;
24, 3 II 16 in ortum] om. d \\ 16 quo et hic] om. d \\ 18 sed] fort.
add. esse Ge. \ (a)etema] om. K post opera coU. LZ^ || 19 sunt
breuia coU, d \\ 20 et] re d || 21 in aere] ante cum dT H
22 man.] permaneat X \ 23 intra] inter dO

256 L. ANNAEI SENECAE

alium^ quam in quo fuerat, statum vertitur, nunc plu-
vius nunc serenus nunc inter utrumque varius. nubes,
quae illi familiarissimae sunt^ in quas coit et ex qui-
bus solvitur, modo congregantur modo digeruntur,
numquam immotae iacent. fieri non potest, ut ignis 5
certus in corpore vago sedeat et tam pertinaciter hae-
reat, quam qviem natura, ne umquam excuterdiur, ap-
2 tavit. deinde si alimento suo haereret, semper descen-
deret (eo enim crassior est aer, quo terris propior):
numquam cometes in imum usque demittitur neque i€
appropinquat solo.

1 23. Etiamnunc ignis au^ it^ quo illum natura sua
ducit, id est sursuna, aut eo, quo trahit materia, cui
adhaesit et quam depascitur: nullis ignibus ordinariis
et caelestibus iter flexum est; sideris proprium est 15
ducere orbem: atqui hoc, an cometae alii fecerint nescio,

2 duo nostra aetate fecerunt. deinde omne, quod causa
temporalis accendit, cito intercidit: sic faces ardent,
dum transeunt, sic fulmina in unum valent ictum, sic
quae transversae eHduntar stellae [etj cadentes prae- 20
tervolant et secant aera: nullis ignibus nisi in suo
mora est — illis dico divinis, quos habet mundus
aetemos, quia partes eius sunt et opera? hi autem
agunt aliquid et vadunt et tenorem suum servant pa-
resque sunt. non altemis diebus maiores minoresve 25
fierent^ si ignis esset coUecticius et ex aliqua causa
repentinus? minor enim esset ac maior, prout plenius

2/3 nub. q.] nubesqne J^ || 3 familiarissimae] familiares <f |
coit] cobit AZ II 4 diger.] diriguntur dO \\ 5 immotae] in morte
LZ II 7 quem . . excuteretur Fortim.] quae . . -terentur || 10 num-
quam] autem add. Gerfz \ imum] uimmcodd. plerique \ dem. «fT
dimittitur ^ | neque] non enim <f || 12 aut p Pinc.] autem
it] om. d II 16 atquil fort. atque Ge. \ hoc an] hoc ante hac <f
alii com. fec. <f T | fecerint Ercismtis] -runt (faciunt v. l JKP)
nescio — 17 fecerunt] om. <f || 18 sicj si AZ || 20 quae] om. 6
elid. Ge^ dicuntur ^ ducuntur <f, cf. p. 257, 4 et I 1, 13 \ et
am. Q Ge. \\ 22 illis ^KL'(Z)1 illos HUF om. T de illis d g
J^4 aliq. agunt coll. Q \\ 26 collecticius] -tinus F collectus <f OT,
^/' III Z, S II 27 ac m.] ac maior ac 6

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 22—24. 257

aleretur aut malignius. dicebam modo nihil diuturnum 3
esse, quod exarsit aeris vitio; nunc amplius adicio:
^morari ac stare nullo modo potest', nam et fax et
fulmen et stella transcurrens et quisquis alius est

5 ignis aere expressus in faga est nec apparet^ nisi dum
cadit: cometes habet suam sedem et ideo non cito ex-
pellitur sed emetitur spatium suum nec extinguitur
sed excedit.

24. ^Si erratica', inquit, 'stella esset, in signifero i

10 esset.' qnis unum stellis limitem ponit, quis in angu-
stum divina compellit? nempe haec ipsa sidera, quae
sola moveri creditis, alios et alios circulos habent:
quare ergo non aliqua sint, quae in proprium iter et
ab istis remotum secesserunt? quid est, quare in ali-

16 qua parte caeli pervium non sit? quod si iudicas non 2
posse uUam stellam, nisi signiferum attiwgit, vadere:
cometes potest sic alium habere circulum, ut in hunc
tamen parte aliqua sui incidat^ quod fieri non est ne-
cessarium sed potest — vide, ne hoc magis deceat

so magnitudinem mundi, ut in multa itinera divisus hincf
et nec unam deterat semitam ceteris partibus torpeat.
credis autem in hoc maximo et pulcherrimo corpore 3

1 dicebam] sc. 22, 1 || 6 nec] et non <f || 7 emetitur h}^
emititur T emittitur <f J^L^O || 9 esset stella coll. X \\ 11 ipsa'
om. «fT II 12 alios et] fort. aUa [set om.'] Ge. || 13 sint] sunt A^g^ ||
14 secesserunt Tj recesserunt d Skutsch secesserint ^FZ(^)
successerint X \ m] non in d \\ 15 caeli p. non] peruium d \\
16 attingit uadereL^Z] attigit uadere dFHF attingere tj^EJL his
pos. T, stellam nisi fixam non signiferum attingere vel stellam
non signiferum attingere Madvig, quod si iudicas non per se
ullam stellam niti sed signiferum attingere*. cometes non (pel
nonne) potest sic alium h. c. Schultess \\ 17 sic] si F | alium^
ut alium d, latum Fortun. Haase, sed cf. 27, 6 \ habere'
haberet P habet d \\ 18 parte] s. l. ^ post sui <f || 19 potest — uide^
potes uidere <f || 20 it. multa coll. 6 \ diuisus] sc. mundus
hinc et] sit nec hanc unam vulgo, micet Madv., migrei
Schultess, ineedat Skutsch, vigeat Leo, vices det Ge. \\ 21 de-
terat] pro deterendam praebeat | torpeat]^ torreat <f l^ *a qat-
pore] opere d

SXNMOAX KATITBAL. QUASST. ed. GftXCV*. ^

258 L. ANNAEI SENECAE

ioter inuuinerabiles stellas; quae noctem decore yario
distinguunt; quae minime vacuam et inertem esse pa-
tiuntur, quinque solas esse, quibus exercere se liceat^
ceteras stare fixum et immobilem populum?

1 25. Si quis hoc loco me interrogaverit 'quare ergo s
non^ quemadmodum quinque stellarum^ ita harum ob-
servatus est cursus?', huic ego respondebo: multa sunt,

2 quae esse concedimus, qualia smt ignoramus. habere
nos animum, cuius imperio et impellimur et revocamur,
omnes fatebuntur; quid tamen sit animus ille rector lo
dominusque nostri^ non magis tibi quisquam expediet^
quam ubi sit: alius illum dicet spiritum esse^ alius
concentum quendam^ alius vim divinam et dei partem^
alius tenuissimum animae^ alius incorporalem poten-
tiam; non deerit, qui sanguinem dicat^ qui calorem: is
adeo animo non potest liquere de ceteris rebus, ut ad-

:\ huc ipse se quaerat. quid ergo miramur cometas^ tam
rarum mundi spectaculum, nondum teneri legibus cer-
tis nec initia illorum finesque notescere, quorum ex
ingentibus intervallis recursus est? nondum sunt anni so
miUe quingenti, ex quo Graecia ^stellis numeros et
nomina fecit', multaeque hodie sunt gentes, quae facie
tantum noverunt caelum, quae nondum sciunt, cur
luna deficiat, quare <sol^ obumbretur: haec apud nos

4 quoque nuper ratio ad certum perduxit. veniet tempus, ss
quo ista, quae nunc latent, in lucem dies extrahat et
longioris aevi diligentia; ad inquisitionem tantorum

21/2 Verg. Georg. 1 137

1 uar. dec. coU. d TZ |{ 2 distingxiunt (B)H] -gunt | vacuam]
uacuum ^, aera ante m. vacuum add. £ Fort. || 8 sint Mitret.']
sunt II 9 et imp.] pellimur d imp. i^ET || 10 fatebuntur] fatemur
d II 12 dicet] dicit <f | alius conc. — 14 animae] ofti, ff \\ 13 conc.]
contentum A || 14 animae] aerem «^EJ^T, aera Haase || 16 non
pot.] pot. non Madvig \\ 22 que h.] hodieque BZ | gentes sont
colL d II 23 tantum facie colL ^ \ noverunt] -rint Muret. | sciunt]
Bciant ^ II 24 sol add. Skutsch i| 26 dies] mens vel mentis acies
t/oA Mtiller

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 24. 26. 259

aetas una non sufficit, ut tota caelo vacet: quid, quod
tam paucos annos inter studia ac vitia non aequa por-
tione dividimus? itaque per successiones ista longas
explicabuntur. veniet tempus, quo posteri nostri tam 6
5 aperta nos nescisse mirentur. harum quinque stella-
rum, quae se ingerunt nobis, quae alio atque alio
occurrentes loco curiosos nos esse cogimt, qui matutini
vespertinique ortus sint, quae stationes, quando in
rectum ferantur, quare agantur retro, modo coepimus

3 scire; utrum mergeretur lupiter an occideret an retro-
gradus esset (nam hoc illi nomen imposuere cedenti),
ante paucos annos didicimus. inventi sunt, qui nobis c
dicerent: 'erratis, quod ullam stellam aut supprimere
cursum iudicatis aut vertere. non licet stare caelesti-

3 5bus nec averti, prodeunt omnia <et)>, ut semel iussa
sunt, vadunt: idem erit illis cursus, qui sui, finis.
opus hoc aetemum irrevocabiles habet motus: qui si
quando constiterint, alia aliis incident, quae nunc tenor
-et aequalitas servat.' quid est ergo, cur aliqua redire 7

2j videantur? ^solis occursus speciem illis tarditatis im-
ponit et natura viarum circulorumque sic positorum,
ut certo tempore intuentis fallmi: sic naves, quamvis
plenis velis eant, videntur tamen stare.' erit qui de-
monstret aliquando, in quibus cometae partibus currant,

6/7 cf. Aetnae v. 179 occurrent oculis ipsae (cau^ae) cogent-
que fateri

1 una aetas coll. dT \ caelo tota coU. & || 4 tempus] illud
add, ^ {ante post. Z* om. dE^) || 5 nesc.] necisse X || 6 atque
alio] om d \\ 7 occ.] concunentes dT || 9 retro agantur coll. «f H
10 mergeretur dET] mergeret ^ | occideret] -derit JL || U im-
posuere] -erunt d || 15 prodeunt] protenus Madvig \ et ndd.
Ge. I iussa] missa ^ vulgo \\ 16 cursusl genet. est (Skutsch) \\
17 aet.] in aetemum Gertz \ motus habet coll. dT \\ 18 con-
stiterint] -terit dP | aliisj ex aduerso d«y, ex aliis vulgo \\
19 redire] resistere Haase, repere Bossh., retro ire Ge. \\ 22 in-
tuentis (O-)?] -tes dEL^TZ intuens iL, vel intentius intuentes
Fortun, \ fallant Fortwn.'] afflant ^ afficiat d '^l 24 alla^.\ av.le.
qui dem. d

260 L. ANNAEI SENECAE

cur tam seducti a ceteris errent, quanti qualesque sint.
contenti simus inventis: aliquid veritati et posteri
conferant.

1 26. Ter stellas', inquit, ^ulteriora non cemimus,
per cometas aciem transmittimus.' primum si fit istud, 6
non in ea parte fit, qua sidus ipsum est spissi ^nis
ac solidi, sed qua rarus splendor excurrit et in crines
dispergitur: per intervalla ignium, non per ipsos vides.

2 ^stellae', inquit, ^omnes rotundae sunt, cometae por-
recti, ex quo apparet stellas non esse.' quis enim lo
tibi concedit cometas longos esse? quorum natura
quidem ut ceterorum siderum globus est, ceterum
fulgor extenditur. quemadmodum sol radios suos longe
lateque dimittit, ceterum ipsi alia est forma, alia ei
quod ex ipso fluit lumini: sic cometarum corpus ipsum i5
corrotundatur, splendor autem longior quam ceteroi^um
siderum apparet.

1 27. 'Quare?' inquis. dic tu mihi prius, quare luna
dissimillimum soli lumen accipiat, cum accipiat a sole;
quare modo rubeat modo palleat; quare lividus illi et 20

2 ater color sit, cum conspectu solis excluditur. dic
mihi, quare omnes stellae inter se dissimilem habeant
aliquatenus faciem, diversissimam soli. quomodo nihil
prohibet ista sidera esse, quamvis similia non sint, sic
nihil prohibet cometas aetemos esse et sortis eiusdem, 35
cuius cetera, etiamsi faciem illis non habent similem.

3 quid porro? mundus ipse, si consideres illum, nonne

20 cf. Aetnae v. 238 quo ruheat Phoebe, quo frater pdlleat igni

1 cur] cum ^ vulgo \ errentE^T] errant ^ eant<f(9y), errent
et Haase, enarretque Madvig || 2 posteri <f(97)EF^Z] posteris
HJLP^ II 3 conferant] conferent 6 || 6 fit] sit q || 7 qua] que k \
8 disp.] experg. T exspargitur <f || 14 dim.] emittit <f | ipsi a
est] alia est ei d || 15 lumini cf^KT] luminis AF || 19 dissi-
millimum] -milimum -miliu F -mile T | soli] ante diss. 6t
sibi k I cum — sole] cum a sole accipiat coll. T om. 6
22/3 aliquat. hab. coll. d || 26 non ne] non &

NATUR. QUAEST. LIB. VH. 25-^27. 261

ex diversis compositus est? quid est, quare in leone
sol semper ardeat et terras aestibus torreat, in aquario
astringat hiemem flumina gelu claudat? et hoc tamen
et illud sidus eiusdem condicionis est, cum effectu et

5 natura dissimile sit. intra brevissimum tempus aries
extollitur, libra tardissime emergi^: et hoc tamen si-
dus et illud eiusdem naturae est, cum illud exiguo
tempore ascendat, illud diu proferatur. non vides, 4
quam contraria inter se elementa sint? gravia et

10 levia sunt, frigida et calida, umida et sicca; tota
haec mundi concordia ex discordibus constat: negas
cometen stellam esse, quia forma eius non respondeat
ad exemplar nec sit ceteris similis? quid enim? si-
millima est illa, quae tricesimo anno revertitur ad

15 locum suum, huic, quae intra annum revisit sedem
suam. non ad unam natura formam opus suum prae- 5
stat sed ipsa varietate se iactat, alia maiora alia velo-
ciora aliis fecit, alia validiora alia tomperatiora, quae-
dam eduxit a turba, ut singula et conspicua procede-

20 rent, quaedam in gregem misit. ignorat naturae po-
tentiam/ qui illi non putat aliquando licere, nisi quod
saepius fecit: cometas non frequenter ostendit, attribuit 6
illis alium locum, alia tempora, dissimiles ceteris mo-
tus: voluit et his magnitudinem operis sui colere.

25 quorum formosior facies est, quam ut fortuitam putes,

1 ex diu.] partibus add. dT \ quid est] quid ^Z^ || 2 sol] om,
6T II 4/5 et natura] om. 6 || 6 aries] aliter toll. H^P || 6 emergit
Fortun.] mergitur ^, iungitur d || 7 et illud] ante sidus AT
om. B II 9 sint elem. coU. d || 10 fr. et cal.] et frigida {sed calida
s. l) k I humida] ante calida H* om. Z || || U haec] autem «f ||
12 esse stellam coll. <f || 13 ceterisj ante sit k post similis B |
quid enim? -Haasc olim^ uides enim ^6, sed quam (quod A)
add. 6, uidelicet Skutsch, quid enim, si et esset Leo \ sim.]
ironia est || 14 illa] sc. stella Saturni \\ 15 locum suum] sedem
Buam <f I huic] velut Veneri \\ 16 formam nat. coll. <f || 17 uarie-
tate] uariete X \ mai.] minora <f T || 18 alia t.] quaedam t. d \
temperatiora] -rantiora <f JIT || 20 gregem misit] greges mersit
<f II 21 aliq. non put. coll 6, p. non al. KroU \\ 24 colere] soluere
<f, prodere vel docere Ge., extollere Skutsch

10

262 L. ANNAEI SENECAE

sive amplitudinem eorum consideres sive falgorem, qui
maior est ardentiorque quam ceteris; facies vero habet
insigne quiddam et singulare, non in angustum con-
iecta et artata sed dimissa liberius et multarum stel-
larum amplexa regionem.

1 28. Aristotelesait cometas significare tempesta-
tem et ventorum intemperantiam atque imbrium. quid
ergo? non iudicas sidus esse, quod futura denuntiat?
non enim sic hoc tempestatis signum est, quomodo
futurae pluviae

scintillare oleum et putres concrescere fungos,

aut quomodo indicium est saevituri maris, si

marinae
in sicco ludunt fuhcae notasque paludes
deserit atque altam supra volat ardea nubem, 15

sed sic, quomodo aequinoctium in calorem frigusque
flectentis anni, quomodo illa quae Chaldaei canunt,

2 quid stella nascentibus triste laetumve constituat. hoc
ut scias ita esse, non statim cometes ortus ventos et
pluvias minatur, ut Aristoteles ait, sed annum totum so
suspectum facit; ex quo apparet illum non ex proximo,
quae in proximum daret, signa traxisse sed habere

3 reposita et comprensa legibus mundi. fecit hic co-

6 Aristot Meteor. I 6 p. 343 b 1 sq. I 7 p, 344 b 19
11 Verg. Georg. I 392 \\ 13 sg. Verg. Georg. I 362 sqq. \\ 20 Aristoi.
immo Theophr. pers. de signis 34

1 eorum] earum LO(iL?) || 2 ceteris Erns^nus] ceteri || 7 in-
temp.] temperantiam X \\ 8 sic] sit cf si Z || 12 indic.] iud. LOP |
est] om. 6 || 15 altam] altera JOP | supra] super B*^ || 16 in]
om. ET I que] om. 6 || 17 caldei AJKO^ ] illa — canuntl sc.
signa sunt vel significant \\ 18 quid]^ quod <f T || 19 ortusj cf.
Arist. 344 b 20 crniccivovCi yiyvo^LBVoi ol nXslovg ycvsvfucra
nccl ccvxtiovg. || 19/20 et pluu.] pluuiasque <f T || 21 illum] om. 6 \
ex proximo] sc. temporis lodque, non die add. \\ 23 comprensa]
comprehensa <fT compressa ^ vulgo, complexa Koeler conl.
Dial. ()\ 18, 1

NA.TUR. QUAEST. LIB. VII. 27-29. 263

metes, qui Paterculo et Vopisco consulibus apparuit,
quae ab Aristotele Theophrastoque sunt prae-
dicta; fuerunt enim maximae et continuae tempestates
ubique, at in Achaia Macedoniaque urbes terrarum
5 motibus prortetae sunt.

29. ^Tarditas', inquit, ^illorum argumentum est gra- i
viores esse multumque in se habere terreni, ipse prae-
terea cursus: fere enim compelluntur in cardines/
utrumque falsum est. de priore dicam prius: ^omwia,
10 quae tardius fenmtur, gravia sunt.' quid ergo? stella
Satumi, quae ex omnibus iter suum lentissime efficit,
gravis est? atqui levitatis argumentum habet, quod
supra ceteras est. ^sed maiore', inquis, 'ambitu circuit 2
nec tardius it quam ceterae sed longius.' succurrat

15 mihi idem me de cometis posse dicere, etiamsi segnior
illis cursus sit. sed mendacium est ire eos tardius:
nam intra sextum mensem dimidiam partem caeli
transcurrit hic proximus, prior intra pauciores menses
recepit se. ^sed quia graves sunt, inferius deferuntur.' 3

to primum non defertur quod circumfertur. deinde hic
proximus a septentrione motus sui initium fecit et
per occidenfcem in meridiana pervenit erigensque cur-
sum suum oblituit, alter ille Claudianus a septentrione
primum visus non desiit in rectum assidue celsior

16 ferri, donec excessit.

Haec sunt, quae aut alios movere ad cometas per-

2 Arist. Meteor. I 6. 7 \ Theophr. fr. deest apud Wimm.

1 Paterculo] L. Velleio cs. suflfecto a. 60 \ Vopisco] ulpio
<f II 2 sunt praedicta <fKT] pr. sunt J* praedicta ^, intell.:
de alio cometa praedicata sunt \\ 4 afc] efc <f || 5 prorufcae Fortun.]
prorupfcae ^ praerupfcae <f || 9 o(mn)ia Ge.] quia <f<^ om. B,
quid? Buhkopf || 11 lenfc.] lenissime 6 || 13 circumifc AHJ^KZ ||
16 mihi Ge.'\ tibi || 16 illis] om. 6 \ eos ire coll. <f T || 17 caeli]
om. P ante partem dEL j' 19 recepifc] recipifc A^T se rec. coll.
6Z II 26 ferri] fri J^ fieri <f(Li?)0^ || 26 sunfc] ow. FH j (quae
Z) aufc — mouere anie aufc me cfZ j ad comefcas <f£TZ] comefcas
(if)FHP^ comefcis AP*

264 L. ANNAEI SENECAE

tinentia aut me: quae an vera sint^ dii sciunt^ quibus
est scientia veri; nobis rimari illa et coniectura ire
in occulta tantum licet nec cum fiducia inveniendi nec
sine spe.

1 30. Egregie Aristoteles ait numquam nos vere- 5
cundiores esse debere, quam cum de diis agitur. si
intramus templa compositi^ si ad sacrificium accessuri
vultum submittimus, <^&iy togam adducimus, si in omne
argumentum modestiae fingimur: quanto hoc magis
facere debemus, cum de sideribus de stellis de deorum lo
natura disputamus, ne quid temere ne quid impudenter

2 aut ignorantes affirmemus aut scientes mentiamur? nec
miremur tam tarde erui, quae tam alte iacent. Pa-
naetio et his, qui videri volunt cometen non esse
ordinarium sidus sed falsam sideris faciem^ diligenter is
tractandum est, an aeque omnis pars anni edendis
cometis satis apta sit, an omnis caeli regio idonea in
qua creentur, an quacumque ire ibi etiam concipi
possint, et cetera: quae universa tolluntur, cum dico
illos non fortuitos esse ignes, sed intextos mundo, 80
quos non frequenter educit sed in occulto movet.

3 quam multa praeter hos per secretum eunt numquam
humanis oculis orientia! neque enim omnia deus
homini ^pateX^cit. quota pars operis tanti nobis
committitur? ipse, qui ista tractat qui condidit qui

6 Arist Fseudepigraph. fr. 41 B. \\ 13 Panaetii fr. 31 Fowl.

5 uerecund.] uerecondiores ^Z || 7 si] ante ad del. Gertz ||
8 subm.] cf. Suet, Aug. 79 | si ante togam add. Ge. \ in omne
argumentum] omni argumento <f || 9 mode8ti(a)e tfd-J^L^M^Z]
modeste k \ fing.] fungimur <f T || 10 stellis] cf VII 1, 6. 12, 7.
Bial. 6, 18, 2 \ de] i. e. de Leo \ deorum] eorum E, fort. come-
tarum Ge. || 11 impud.] imprudenter ^ || 16 tractandum] tracta-
tum <f I omnis] om. 6 || 19 dico] cf 27, 6 || 22 quam] quorum
d /1 23 neque] non <f | deus] ante omnia LT post homini Z ||
M patefecit Ge.] fecit rf^ nota feeit ti l^ 26 iata^ ipsa <fE

NATUR. QUAEST. LIB. YE. 29. 30. 265

totum hoc fundavit deditque circa se, maior [est]
pars sui operis ac melior, effugit oculos: cogitatione 4
visendus est. multa praeterea cognata numini summo
et vicinam sortita potentiam obscura sunt aut fortasse,

5 quod magis mireris, oculos nostros et implent et eflfn-
giunt, sive illis tanta subtilitas est, quantam consequi
acies humana non possit^ sive in sanctiore secessu
maiestas tanta delituit et regnum suum, id est se,
regit nec uUi dat aditum nisi animo. quid sit hoc,

10 sine quo nihil est, scire non possumus: et miramur,
si quos igniculos parum novimus, cum maxima pars
mundi, deus, lateatl quam multa vewalia hoc primum 5
cognovimus saeculo, quam multa negotia ne hoc qui-
dem! multa venientis aevi populus ignota nobis sciet,

15 multa saeculis tunc futuris, cum memoria nostri exole-
verit, reservantur: pusilla res mundus est, nisi in illo
quod quaerat omnis mundus habeat. non semel quae- 6
dam sacra traduntur: Eleusin servat quod ostendat
revisentibus. <sic^ rerum natura sacra sua non semel

20 tradit; initiatos nos credimus: in vestibulo eius haere-
mus; illa arcana non promiscue nec omnibus patent:

6 — 9 cf, Aetnae v. 189 sqq.
nunc opus artificem incendi causamque reposcit . .
res oculos ducent . -. . prohibent flammae cu>stodiaque ignis
illi operi est, arcent aditus, divinaque rerum
cura sine arbitrio est — eadem procul omnia cernes.

1 fand.] firmauit <f formauit T | deditque] texitque Schultess \
maior {pm. est) p. vulgo^ m. (que add. riZ) est pars d-JLZ m.
est 6Qf id est m. pars Ge., qui m. est p. Skutsch \\ 6 cons.]
assequi <f || T-sec.] recessu <f || 8 id est iyL*Z^] idem || 9 dat
aditum XF] aditum dat di^TZ dat B' || 11 quos] hos cf ||
12 uenalia Ge.] animalia || 13 negotia] reposita Schultess, del.
Haupt II 14 uen. aeui pop.] etas populi <f || 16 tunc] om. 6 \
nostri] nostra 6 || 17 mundus] (a)etas Z et v. l. L, Gertz, sed
cf. Joh. Mailer, secundus Schultess | habeat] cf. p. 86, 4, habet
£ II 18 Eleusin] eleusis J*M eleusim T eleusina <fi^ eleus P ||

19 sic add. Ge., et add. Joh. Miiller \ semel B^] simul Ai^ |

20 nos <f£KTZ] non || 21 archana trod.

266 L. ANNAEl SENECAE

reducta et interiore sacrario clausa sunt, ex quibus
aliud haec aetas^ aliud quae post nos subibit aspiciet.

1 31. Quando ergo ista in notitiam nostram perdu-
centur? tarde magna proveniunt, utique si labor
cessat. id quod unum toto agimus animo^ nondum 5
perfecimus, ut pessimi essemus: adhuc in processu
vitia simt; invenit luxuria aliquid novi, in quod in-
saniat, invenit impudicitia novam contumeliam sibi,
invenit deliciarum dissolutio et tabes aliquid adhuc

2 tenerius molliusque, quo pereat. <quia^ nondum satis lo
robur omne proiecimus, adhuc quicquid est boni moris
extinguimus: levitate et politura corporum muliebres
munditias antecessimus, colores meretricios matronis
quidem non induendos viri sumimus, tenero et molli
ingressu suspendimus gradum (non ambulamus sed in- is
cedimus), exomamus anulis digitos, in omni articulo

3 gemma disponitur; cottidie comminiscimur, per quae
virilitati fiat iniuria, ut traducatur, quia non potest
exui: alius genitalia excidit, alius in obscenam ludi
partem fugit et locatus ad mortem infame armatura^ so
genus, in quo morbum suum exerceat, legit.

1 32. Miraris, si nondum sapientia omne opus suum
implevit? nondum tota se nequitia protulit: adhuc
nascitur, et huic omnes operam damus, huic oculi

1 interiore] in inter. <f T | sacrario (-aria T) post sunt <f T |
ex] e dT II 2 aliud] alios A || 3 perducentur] -cerentur X ||
8 msaniat] s(a)euiat d \\ 9 adhuc] om. 17 £ || 10 moUiusque] et
mollius (f II 11 quia add. Ge. || 18 post extinguimus] disting.
Gertz, post corporum vulgo || 13 matr. — 14 ind.] ne matronis
quidem ind. Madv. falso \\ 15 ingressu HJ^LOPZ] gressu dij
incessu EJ^KMT | incedimus] cf exempla Koeleri, repimus ff,
fort. cevemus Ge. conl Pers. i, 87, non — incedimus del. Leo j|
18 fiat <f EK^MZ^] fiiit (vel fiut ?) HAPZ^ fit J*T || 19 exui]
erui (f I exc.] abscidit cf || 20 locatus] locatos < ad m. infamem
rimatur.) Madvig, sed cf Sen. Epist 70, 20 et Stud. mea II
44 sq. I infame] infamie M* infamem Fromond. vulgo \ armaturae
genus Ge.] armatur. egenus (et genus cf) | in] etiam in <fET,
etiam ante legit addit k, etiam periturus L* e* post suum Z \
23 tota, 86 n.] se nequitia totam 6 \ ^^ oi^^T^m oTMift^ colL X

NATUR. QUAEST. LIB. m 31. 32. 267

nostri, huic manus serviunt. ad sapientiam quis acce-
dit? qnis dignam iudicat, nisi quam in transitu noverit?
quis philosophum aut ullum liberale respicit studium,
nisi cum ludi intercalantur, cum aliquis pluvius inter-
s venit dies, quem perdere libet? itaque tot familiae 2
philosophorum sine successore deficiunt: Academici et
veteres et minores nuUum antistitem reliquerunt; quis
est qui tradat praecepta Pyrronis? Pythagorica illa
invidiosa turbae schola praeceptorem non invenit; Sex-

10 tiorum nova et Romani roboris secta inter initia sua,
cum magno impetu coepisset, extincta est. at quanta 3
cura laboratur, ne cuius pantomimi nomen intercidat?
stat per successores Pyladis et Bathylli domus, harum
artium multi discipuli sunt multique doctores, priva-

!.•> tum urbe tota sonat pulpitum: in hoc viri, in hoc
feminae tripudiant; mares inter se uxoresque conten-
dunt, uter det latus mollius. deinde sub persona cum
diu trita frons est, transitur ad galeam — philosophiae
nuUa cura est. itaque adeo nihil invenitur ex his, 4

20 quae parum investigata antiqui reliquerunt, ut multa,
quae inventa erant, oblitterentur. at mehercule si hoc
totis membris premeremus, si in hoc iuventus sobria
incumberet, hoc maiores docerent, hoc minores addis-
cerent, vix ad fundum veniretur, in quo veritas posita

26 est, quam nunc in summa terra et levi manu quae-
rimus.

6—10 cf. Zeller, Philos. d. Griech. III 1, 802. III 2, 13.
III 2, 98. III 1, 677.

3 studium respicit coU. <f || 4 intercal.] -calcantur 0{^)X
S pyr(r)onis] platonis 6ri \ pitagorica <P] pitagorea <f || 9 in-
uidiosaj -oee 6 \ Sext.] sestiorum 6 || 12 cuius] cuiuslibet 6 ||
13 batilli trad. || 14 disc. multi coH. k || 15 tota urbe coll. <f |
pulp. sonat coll. 6 || 16 mares] maritus Leo, mariti Ge. \ uxo-
resque] uxorque Leo || 17 mollius. Madvig] . Illius || 19 inueni-
tur <fl£] inuenit <P

ADDENDA ET CORRKJENDA

ad p. 43, 5 cf, Aetnae v. 212 spiritus inflatis nomen, languen

tibm aer
p. 67, 12 ictus] spiritus em. Diels
p. 64, 4 quae] quin Bossba^ch {non quia!)
p. 74, 9 fati {ante faciendi) dele!

p. 86, 6 fluxerunt trad.] offendit 'primus C. F. W. MiiUer (1866)
p. 89, 24 violentius semper] violentior impetus idem
p. 90, 1 confligitur] concipitux idem, erigitur Ge.
p. 99, 14 verberatura] percribratum C. F. W. MUller egregie
p. 106, 22 yicinia] simillima idem
p. 106, 13 abundat] abunde est idtm cord. ep. 95, 6

1. 19 maris] umoris idem
p. 109, 4 excidunt] exiliunt idem em.
p. 116, 10 Ov. Met. XV 313 {non X 2 sq.)
p. 146, 6 uBura] hausura E^ Forttm. et tanta mensura Haase

1. 7 possit] posset C. F. W. Miiller
p. 148, 23 nimium] minimum FHAZ {non P!)
p. 186, 14 tum] cum AT {non Z!)
p. 189, 7/8 an non nasci] om. {ri)B' {praebet <f !)
p. 213, 3 in incertum] praestat in flexum corr. cofU, p. 242, 3.

256, 15
p. 216, 4 vim] viam Hosiiis em.
p. 262, 7 et] del. Bossbach

INDEX NOMINVM

A§atov IV a 2,7

Academici et veteres et mino-

res Vn 32, 2
Achaia III 26,6. VI 1, 13; 16.

8, 2. Vn 28, 3
bellum Achaicum VII 16, 1
Adria m 29, 7

Aegaeum mare 11 26,4. VI 21, 1
Aegium oppidum VI 26, 4
Aegyptii, auctores III 12, 2.

IVa 2 p. 167, 19

— gens VII 3, 2 ; 3

— litus IV a 2, 23
Aegyptus I praef. 9. IV 2, 1 ;

2; 7; 8; 10; 13; 26; 30.

p. 168, 3. VI 26, 1—3. Vn

3,2
Aeschylus Suppl. 642 K. vel

fr. 300 N. IV 2, 17
Aethiopia m 6, 2. IVa 2, 1 ; 4;

17; 18. p. 168, 9; 16. cf. p.

169 adn. ad 1. 4. V 18, 2.

VI 8, 3
Aethiopes I praef. 9
Aetna mons II 30, 1
Africa m 6, 2. V 18, 2. VI 30, 3
Africus ventus V 16, 6
Albulae m 20, 4
Alexanderrex IV a 2 p. 168,16.

V 18, 10

— vituperatur VI 23, 2/3

— pestis mortalium III praef. 6
Alexandria IV 2, 18

Alpes m praef. 6. IVa 2, 19.

IVb 11, 1
Alpheus m 26, 6. VI 8, 2. cf.

Elius

Ambracius sinus m 29, 8

Ammon II 30, 2

Anaxagoras A 83 Diels: VII 5,

3. A84: II 19. 12,3. A 89:

VI 9,1. A91: IVa 2,17.—:

IVb3, 1;6
Anaximandrus fr. 23 Diels:

II 18
Anaximenes A7 Diels: II 17.

A21: VI 10, 1
Annaeus: cf. Fidus, Gallio,

Seneca
Antiochns VII Sidetes Deme-

trii filius Syriae rex Vil 16,1
Antonius, M. IVa 2, 16 et (?)

praef. 21.
Apenninus IV b 11, 1
Apollonia I 2, 1
Apolloniates : cf. Diogenes
Apollonius Myndius, scriptor

astronomus (cf. Schultess de

L. Ann. Sen. Quaest. nat.

p. 21 sq.) Vn 4, 1. 17, 1

— pyctes IV a praef. 8
Apulia V 17, 6

Aratus (cf. Phaen. 884—886)

I 13, 3
Araxes flumen (e Vergilio) VI

17,1
Arcadia, pars Peloponnesi m

25,1

— Cretae urbs m 11, 6
Archelaus physicus VI 12, 1.

n 17
Arethusa m 26, 6 ; 6. VI 8, 2
Argolicae undae (ex Ovidio)

m 26, 4

270

INDEX NOMINYM

Aristoteles Meteor. I 3 p. 340 b
19—29: II 12,4. I 4 p. 341b
Ssq.: I 1,2. p. 341b 6sq.:
I 2, 7. I 6 p. 343b 1 sq. cf.
VII 28, 1; 3. 343b 1: VII 6,
4 8q. 17 p. 344b 19: VII
28, 1; 3. II 4 p. 360a 12sq.:
n 12, 4 8q. n 7 p. 366 a/b:
VI 18,1. 14,1. n 9 p. 369a
24— bl: n 12, 6. III 4 p.
373a/b:I 3,7. III 6 p.377a
llsqq.: I 8, 6

— fr. 41 pseudepigr. R. : VII
30, 1

— vel potius Theophrastus
pers. de signis 34: Vn 28, 2

Aiiiemidorus Parianus I 4, 3.

Vn 13, 1
Asclepiodotus Stoicus , Posi-

donii auditor 11 26, 6. 30, 1.

V 16, 1. VI 22, 1

— in Quaestionum Naturalium
Causis VI 17, 3

Asia VI 1, 13. 7, 1
Asiaticus: cf. Valerius
Atalante insula VI 26, 6
Atbenae V 17, 5
Atlanticum mare IVa 2, 22;

26; p. 159,2
Attalus, rex VH 16,2

— philosophus Stoicus II 48, 2.
60,1

Augustus, divus I 1, 3. I 2, 1.
I 16, 1. IVapraef.21 Vl7,
5. Vn 17, 2.

Bactri V 18, 10

BalbilluB, T. Claudius, eques

R. praefectus Aegypti a. 65 :

rVa 2, 13
Baiani m 24, 3
Bathyllus, saltator VII 32, 3
Belus, deus Babyl. III 29, 1
Berosi fr. 21: III 29, 1. cf.

Cbaldaei
BoeotisL ni 26, 3

Borysthenes flumen IV a 2, 20
Buris urbs (a. 373 diruta) VI

23,4. 26,4. 26,4. 32,8. VH

6,3/4. 16,2

Caecina, Aulus, scriptor Etmsc.
(cf. 6. Zimmermann , de A.
Caecina scriptore diss. BeroL
1862, 328qq.) p. 34 Z.: 11 39,
1. p. 39: n 49,1. p. 42:
II 66, 1

Caesar maior V 18,4. cf. VH
17,2

— cf. Augustus, Claudius, Ga-
ius, lulius, Nero, Tiberius

Calabria V 17, 6

Caligula: cf. Gaius

Callimachus, ^'avfiacx&v auc-
tor, fr. 182 Scbn. IV a 2, 16

Callisthenes, philosiophus Peri-
patetiouB (Scr. de rebus Alex-
andri M. fr. ed. C. Miiller
p. 20 sqq.) fr. 8: VI 23, 2—
4. 26,4. Vn 5, 3; 5. in IV
libro rerum Graecarum (==
fr. 6): IVa 2 p. 168,18

Cambyses n 30, 2. (e Calli-
sthene) IVa 2 p. 168 adn.
ad § 6

Campania VI 1, 1/2; 10; 13;
15. 12,2. 25,3. 31,1

Campanus, terrae motus VI
27,1

Cancer, stella III 29, 1. IVa 1, 2

Canicula, stella I 1, 7

Capitolium 11 46, 1

CapricomuB, stella III 29, 1

Cappadocia in 26 4

Car, servus proverbii IV b 5, 3

Caria III 19, 2

Carthago III praef. 6. IV a
praef. 21

Caspium mare in 29,8

Cassander rex III 11, 3

Castor I 1, 13

INDEX NOMINYM

271

Caucasus IVa 2, 19
Caystrus IV a 2, 20
Chalcis urbs VI 17, 3. 25, 4
Chaldaei (cf. Berosos) II 32,6.

VII 4, 1. 28, 1
Charmander, scriptor ignotus

VII 6, 3
Charybdis III 29, 7
Chersonesus III 26, 6
Chius: cf. Metrodorus, Oeno-

pides
Ciceronis umbra 11 66, 1
Cicones III 20, 3 (ex Ov. Metam.

XV 313)
Claudius imperator VII 17, 2.

21,3
Claudianus (cometes) VII 21, 8.

29,3
Cleonae, oppidum IV b 6, 2

(cf. II 36)
Cleonaei (?) IVb 7, 2
Cleopatra regina IV a 2,16
Clidemus philosophus, fr. 1

Diels (FHG I 30) : n 65, 4
Conon SamiuB, scr. astronomus

Vn 3,3
Comelius: cf. Scipio
CorycuB mons III 11, 2
Crassus V 18, 10
Creta III 11, 6
Creticus sinus lU 29, 8
Crispus Passienus IV a praef. 6
Cumaeus: cf. Ephorus
Cutiliae insulae III 26, 8
Gyclades sparsae (ex Ov. Met.

II 264) in 27, 13
Cyclopes (ex Ov. Met. III 306)

II 44, 1
Cynicus: cf. Demetrius
Cyprus VI 26, 6
Cytheriacae columbae (e versu

Neronis) I 5, 6

Dacus I praef. 9
Danuvius I praef. 9. III 27, 8 sq.
IVa 1,1 sq. VI 7,1

Darius VI 23,3

Delos VI 26, 3 sq.

Demetrius IlmzriQ Syriae rex.

eiuB mors (a. 160 a. Chr. n.)

Vn 16,1

— II. Demetrii filius Nicator
ibid.

— CynicuB IV a praef. 7
DemocrituB philoBophus, sub-

tilissimus antiquorum om-

nium, A 92 Diels: VH 8,2.

A98: VI 20, 1. (cf. p. 392

D.) IVb9. V2
Dicaearchus Peripateticus iv

IIsqMg) yijg fr. 62: IVa 2

p. 169, 1
Diogenes Apolloniates A 16

Diels: II 20,1. A18: IVa 2,

28 sqq.
Doris (ex Vergilio) III 26, 6
Drusus Germanicus , Liviae

filius I 1, 3

Eleusin VIII 3, 6

Elis VI 26, 2

Elius fluvius, i. e. Alpheus,

ni 1,1
Empedocles philosophus A 68

Diels: in 24,1.3
'Evoolxd-Giv Homericus VI 23, 4
EphoruB CnmaeuB rerum ge-

starum 8criptor impugnatur

(fr. 142): VII 16, Isq. in 1. I

Historiarum (fr. 108): IV a

2 p. 168, 1
Epicurus p. 231 Usener: VI

20,6
Epigenes astronomus VII 4, 1.

6, 1. 11, 1
ErasinuB, fluvius III 26, 4
Erinys IV a praef. 9
Etrusci (cf. Caecina) II 41, 1.

46,3. 60,1
Eudoxus Cnidius astronomus

Vn 3,2

272

INDEX NOMINVM

Euripides poeta. Hel. 3 vel
FTG«N. fir. 228: IVa 2,17

Europa VI 7, 1

Euthyiuenes Massiliensis geo-
graphus IVa 2, 22

Fabianus , Papirius , philoso-

phus m 27, 3
Februariis (nonis) VI 1, 2
Fidus Annaeus IVa praef. 8
Fucinus lacus III 3

Gaetulicus, Cn. Lentulus, Lu-

cilii amicus, qui periit a. 39 :

rVa :^raef. 16
Gaius Imperator IV a praef.

15; 17
Galatia m 26,4
Gallia m 6, 2. V 17, 6. Galliae

I praef. 9
Galli (a Cassandro impugnati

a. fere 280 Theophrasto auc-

tore) m 11, 3
Gallio. Senecae frater, olim

M. Annaeus Novatus, nunc

L. lunius Gallio. IV a praef.

10 sqq.
— L. lunius pater, declama-

tionum auctor. eius dictum

V 11,1
Genetrix Venus VEI 17, 2
Germani, avida belli gens VI

7,1

Germania I praef. 9. m 6, 2.
IVa 1,2

Germanicus, Drusus, Liviae
filius. eius mors I 1, 3

GraeciaVl8,10. VII 3,1. 26,3

Graecil 2, 1; 3; 10. 11,2. 16,
1; 3. n 7,2. m 26,12. V 8,
1. 12,1. 16,4 8q. 18,10. VI
13, 1. 23, 4. Vn 11, 2

Graecus II 50, 1

Gylippus I 1, 14

Hadria III 29, 7

Haemus mons I praef. 9. m

11,3
Haliacmon(?) amnis Boeotiae

m 26,3
Hannibal m praef. 6. V 16, 4
Helice, urbs Achaiae VI 23,4.

26, 4. 26, 4. 32, 8. VH 6,

3sq. 16,2
Heracleoticum ostium Nili IVa

2,13
Heraclitus A 14 Diels : H 66, 1
Herculanense oppidum VI 1, 2.

litus VI 1, 1
Herculaneum VI 26, 6
Herodotus (II 24) adfertur IV a

2 p. 167, 14
Hesperium latus (e Vergilio)

VI 30, 1
Hispania I praef. 13. Hispa-

niae I praef. 9. HI praef. 6.

VI 30, 3
Homerus VI 23, 4. Od. IV 64:

VI 26, 1
Hostius Quadra I 16, 1

Idumus Cariae urbs m 19, 2
Indi I praef. 13. V 8, 10
India V 18, 2
Indicum mare IVa 2, 4
Ister (vel Hister) fluvius, alibi

Danuvius appellatus, I praef.

9. III 22. rVa 2, 20
Italia m praef. 6. EI 6, 2. 20,

4. V 18, 2. VI 28, 1. 30, 3
luba rex, de Nilo quid sen-

serit rVa 2 p. 169, 4 cum

adnot.
lulii divi obitus VE 17, 2, cf.

Caesar

— mensis V 11, 2
lunior: cf. Lucilius
lupiter II 41, 1—46

— Pluvius (ex Tibullo) IVa 2, 2

— stella I 1, 7. IVa 2, 2. VII
12,3. 26,6

INDEX NOMINVM

273

Lacedaemonii IV b 13, 9
Ladon fluvius VI 26, 2
Laelius sapiens VI 32, 11
Lepidus triumvir IV a praef.

21 sq.
Livius, T., rerum gestaium

scriptor I 16,4. 22,43: V

16, 4. fr. 46 Hertz: V 18, 4
LuciliuB lunior, eques R. IVa

praef. 9

— ad eum Nat. Quaest. iibri
scripti missique III praef. 1.
V18,16. VI 1,1. 32, 1; 9; 12.
n 59, 6. I praef. 1

— natalium angustias elucta-
tus est IV a praef. 16. pau-
pertas ibid. § 14 procurator
Siciliae IV a praef. 1

— fides IV a praef. 15 sqq.

— Gallionem blanditiis temp-
tavit IV a praef. 10—12

— ambitionialienusIVapraef. 1

— a turba se separat IVa
praef. 3

— philosophiae studet IV a
praef. 14 et carminibus

— versus adfertur III 1, 1 et
fort. rVa 2,2

— fabulam in poemate (i. e.
Aetna?) tractavit III 26, 6

Lucretius. I 314 adfertur: IV a

3,4
Lycia III 26, 11
Lycus amnis (ex Ovidio) III

26,4
Lydia(?) III 26, 7
Lynceius amnis (ex Ovidio) III

20,6

Macedo: cf. Alexander
Macedones V 16, 3
Macedonia m 25, 4. VI 1, 13.

VII 28, 3
Magnesia III 11,4
Martis stella I 1, 7. VQ 4, 2.

12,3

Massiliensis : cf. Euthymenes
Megalepolis VI 26,2
Melas amnis Boeotiae III 25, 3
Memphis IVa 2, 8
Menander, fr. 961 K. : IVa praef.

19
Mercurii stella VII 12, 3
Messallina IV a praef. 16
MeroS: cf. Philae
Messana IQ 26, 7
Metrodorus Chius astronomus

A21 Diels: VI 19, 1
Milesius : cf. Thales
MunatiuB: cf. Plancus
Mylae oppidum m 26, 7
Myndius: cf. ApoUonius

Nabataea regna (ex Ovidio) V

16,1
NarcissuB libertus IV a praef.

15
Neapolis VI 1, 2
Neptunus VI 23,4
Nero Caesar VI 8, 3. VII 17, 2. ^

21,3

— versus adfertur I 5, 6
Nicopolis IV 26,6

Nilus m 1, 2. 22. 26, 1. IVa
1—2 saepe. VI 7,1. 8, 3; 5.
26, 2. Nili venae IVa 2, 7.
Nilotica aqna m 26, 11

cae beluae IV a 2, 22

Nonacris fons m 26, 1
Nucerinorum colonia VI 1, 2

Oceanus m 2, 2. 29, 7
Oenopides Chius IVa 2,26
Olympia III 26, 6
Olympus VI 25, 2
Ossa VI 25, 2
Ostiensis colonia I 16, 5
Ovidius poetarum ingeniosis-

simus ad pueriles ineptias

delapsus m 27, 13

— cum Tibullo confusus IV a
2,2

S£N£CA£ NATVKAii. QUAXBT. ed. Gercke.

18

274

INDEX NOMINVM

— adfemntur Ars am. 1 475 sq.:
IVb 3,4.

Metam. I 56: II 1, 2. 61

—66: V 16,1 (cf. Praef. p.
XLV). 241 sq.: IVa praef. 19.
272 sq.: III 28, 2. 285.290:
in 27,14. 292. 304: III 27,
13. 388: V 14, 1. II 71:
Vn 10, 1. 264: m 27, 13.
m 306—307 : 11 44, 1. 407 :
m 1,1. VI 66—67: I 3,4.
XV 273—276 : m 26, 4. 313
sq.: III 20, 3. 320 sq.: m
20, 6. 329—331 : III 20, 6

Pamphylia V 17, 5
PanaetiuB Rhodius philosophus

Stoicus fr. 31 : VII 30, 2
Paphos oppidum VI 26, 5
Parianus: cf. Artemidorus
Parthi I praef. 9. V 18, 10
Passienus: cf. Crispus
Paterculus cs. a. 60 VII 28, 3
Patrae oppidum VI 26, 4
Paulus, Aemilius I 1, 2
Peloponnesiacum bellum VI

24,6. 26,3
Pene(i)08 amnis m 26, 4. VI

26,2
Peripatetici: cf. Callisthenes
Persae IVa 2, 6. V 18, 10. VI

23,3
Persis (ex Ovidio) V 16, 1
Pharos insula VI 26, 1
Phasis flumen IVa 2, 20
Philae insula cum Meroe con-

fusa IVa 2, 3; 7
Philippus Macedonum rex pe-

stis mortalium m praef. 6.

V 16, 1 ; 3

Pindarus poeta fr. 87 Bergk:

VI 26, 3

Plancus, Munatius, artifex ad-
ulandi maximus IV a praef.
6 sq.

Platonis dictum V 18, 16

Pluvius, lupiter, (e TibuUo)

IVa 2,2
PoUux I 1, 13
Pompeii celebris Campaniae

urbs VI 1, 1. 26, 6
Pompeiana regio VI 27, 1 '
Pompeius, S., filius IV a praef.

21 sq.
Pontus m 26, 1. 29,8. IVa 2-,

29. IVb 6,2
Pos[s]idonius philosophus, cu-

ius auditor fuit Asdepiodo-

tus, n 26, 6. VI 17, 3

— fr. p. 77 Bake: I 5, 10;
13. p. 80: II 64,1. VII 20,
2; 4. p. 82 sq.: II 26, 4.
p. 86: IVb 3,2. FHG m
286 fr. 77 = p. 83B.: VI
21, 2. FHG m 285 fr. 76 =
p. 84 B. : VI 24, 6. p. 97 sqq.
B.: IV a p. 169,4 cum adnot.

Propontis m 29, 8
Puteolanus pulvis III 20,3
Pylades (pantomimus vel sal-

tator) Vn 32, 3
Pyrenaeus I praef. 9
Pyrronis secta defecit VH 32, 2
Pythagorica schola defecit VII

32,2

Quadra: cf. Hostius
Quiritium ius III praef. 16

Regulus cs. a. 63 VI 1, 2
Rhenus m 27, 8 sq. IVa 2, 20.

VI 7, 1. I praef. 9
Rhodanus flumen m 27, 8.

IV a 2,20
Rhodiorum fons in Chersoneso

III 26, 6
Roma IV a praef. 21
Romana regna I praef. 9
Romani I 1, 14. m praef. 6.

VII 25, 3

— principes quattuor IV a
praef. 21

'INDEX NOMINVM

275

— (Romanorum) castra I 1, 14.

robur VII 32, 2. eenatus I

17,9
Rubmm mare IIE 29,8

Salustius fr. IV 28 Maur. VH

8,2
Sarmatka regna I praef. 9
SarmaticoB impetus cohibet

Danuvius VI 7, 1
Satumi stella VII 4,2. 12,3.

29,1
Scipio, P. Comelius Africanus

maior. filiae ex aeriario do-

tem acceperunt (cf. Dial. XII

12, 6) I 17, 8
Scylla m 29, 7 (cf. ep. 31, 9.

79 1. 92 9^
Scythia (ex Ovidio) IV b 6, 2.

V 16,1
Seianus I 1, 3
Seneca, L.Annaeus, obiit a. 65

— iuvenis de terramm motu
volumen edidit VI 4, 2

— senez anno 62 Nat. Quae-
stiones conscribendas aggre-
ditur III praef. 1 sq.

— prodigium vidit circa Au-
gusti excessum I 1, 3

— cometas duos vidit VII 21,
3sq. 29, 2sq.

— insulam vidit ad Cutilias
natantem m 25, 8

— aliam in mari Aegaeo na-
tam VI 21, 1

— agriculturae studiosus et
diligens vineamm fossor m
7, 1

— Neronem laudat: cf. Nero
Sextiomm secta VTI 32, 2
Sicani fluctus (exVergilio) m

26,6
Sicilia m 25, 5. 26, 5. IVa
praef 1; 21 sq. 1,1. VI 8, 2.
30,3

Siculi fontes m 1, 1. aequoris
fauces m 29, 7. Siculum
aequor (e Vergilio) VI 30, 1
Sidon urbs VI 24, 6
Solis boves m 26, 7
Sophocles. fr. 797: IVa2, 17
Stabianum litus VI 1, 1
Statoniensis (?) m 25, 8
Stoicomm secta rigida 11 35, 1
Straton philosophus Peripate-

ticus VI 13, 2
Styx Arcadiae m 25, 1
Suillius (?) IV a praef. 5 p. 138,

21
Surrentinum litus VI 1, 1
Syracusae I 1, 14. Syracusa

num litus m 26,5
Syria m 25, 5. VH 15, 1

Tabulae XII fr. 8a: IVb 7,2

Tempe m 25, 2

Tentyritae IVa 2, 15

Thales Milesius A 12 Diels:
m 13,1. A15: m 14,1. VI
6,1. A16: IVa 2,22

Thasius: cf. Thrasyalces

Thebae VI 25, 4

Theophrastus philosophusPeri-
pateticus laudatur VI 13, 1

— de ventis 22 sqq. : ibid.

— fr. 159 Wim.: IV a 2, 16

— fr. 171, 7 W.: III 16,5
m 11, 2—5. 25, 4; 7.

26,1
Vn 28, 3 (cf. Aristoteles)

— 1. de signis (34) pseudepi-
graphus sub Aristotelis no-
mine adfertur VII 28, 2

Therasia insula VI 21, 1
There insula VI 21, 1
Thessalia III 25, 2. VI 25, 2
Thraces I praef. 9
Thracia VI 23, 3. Thraciae

iuga IV a 2, 19
Thraex. cum Thraece pithe-

cu8(?) compositus IVa praef. 8

18*

276

INDEX TESTIMONIORVM

Thrasyalces Thasius IVa 2

p. 168, 7
Thucydides n 8, 3: VI 24, 6.

in 89,3: 26,3
Tiberius Caesar I 16, 6
Tibullus, Albius, cum Ovidio

confusus, quamquam versus

I 7,26 adferfcur: IVa 2,2
Tigris m 26, 4. VI 8, 2
Tmolus(?) mons IV a 2,20
Trogodytae IV a 2, 18
Tullius: cf. Cicero
Tusci II 32, 2. cf. Etrusci et

Caecina
Tyros urbs aliquando infamis

ruinis VI 1, 13. VI 26, 5
— purpura Tyria I 6, 12

Vadimonis(?) lacus IH 26,8
Vagellius ^meus'. ex eius in-

clito carmine adfertur ver-

sus (£r. 2 Baehr.) VI 2, 9
Valerius Asiaticus cs. iterum

a. 46 n 26, 6
Varro, M. Terentius, vir dili-

gens. eius de yentis doc-

trina V 16, 3 sq.
Velleiu8(?) IVa praef. 5 p. 138,

21
Veneris Genetricis ludi Vn

17,2

Veneris stella Vn 12, 3
Vergilius [Virgilius codd.]. ad-
feruntur versus Ecl. II 25, sq. :
I 17, 6 et VI, 1. X 4 sq.:
ni 26,6

— Geo^ I 137: Vn 25, 3.
313: IVb 4,2. 362 sq.: VEI
28,1. 367: I 14,2 et VII
20,1. 380:16,1. 392: VII

28.1. n 95 sq.: T 11,2

— Aen. I 63 sq.: VI 18, 4.
65 sq.: VI 18,2. 86 sq.: V

16.2. 246 sq.: III 1,1. 11
364: VI 2, 2. m 77: VI
26, 3. 414 sqq.: VI 30, 1.
IV 373 : IV a praef . 19. 404 :
I praef. 10. V 528 : I 1, 5.
VI 266 : VI 13, 5. Vm 626:
VI 22, 4. 728: VI 17, 1.
IX 20 sq.: VII 20, :h

Verginius cs. a. 63 VI 1,2
Villeius an Vitellius? IV a

praef. 6 p. 138, 21
Vopiscus cs. a. 60 VE 28, 3

Xerxes rex Persarum stolidis-
simus V 18,10

Zenon philosophus Stoicus. h,
122 v.Amim: VII 19,1

INDEX TESTIMONIORVM

(cf. Praefationis caput IQ)

Aetna v. 24: m pr.3
26: III 11, 1
29—33: VI 3, 1
96 sqq. : V 14, 1
98—101: m 16,1.

VI 14, 1
105: VI 20, 3

111 sq.: VI 12, 1.
13,4. 14,3

112 sq.: VI 16, 1;
3. 26, 2

115: V 14, 4. VI

12, 2
116 sq.: VI 14, 3.

20,1

116 sqq.: m 26,3
117: VI 7, 3

117 sqq.: m 16,4

118 sq : VI 8, 2
120—22: m 16,7
122: III 29, 1

123 sqq. : III 19, 4.
26, 3.

124 sq. : VI 7, 3
126: m 16, 8. VI

7,2

128 sq. : III 26, 1

129 sq.: IV a 2,28
132 sq. : m 19, 4
133: VI 8,6
136: m 16,4. VI

16,1
137 aqq.: m 16,

4 sq.
142 : VI 18, 6
143—146: mi6,4

147 sq. : VI 18, 6

148 sq. : VI 18, 3

Aetnav. 149:VI12,2
150 sqq.: VI 16,1
161: VI 13,4
163: VI 21,2
153 sqq.: VI 12,1.

24,3
166—67: IV a 2,

28. VI 16, 1
158 : VI 24, 3
169: VI 13,5
160: m 16,4
162: VI 14,3Bq.
166: VI 18,3
167: VI 17,2
168 sq.: 11 11,1
170: VI 17,1. 24,4
171 sq.: VI 17, 1.

1,7
176: IV a 2,28
179: Vn 25,6
181: VI 16,1
18&8qq.: II 26,6
189 sqq. : VII 30, 4
194 sq.: 11 13,4
201 sq. : II 26, 5
208 sq. : n 9, 2
212*): n 1, 3
213: VI 18,6
216 sq.: VI 21,1
217: VI 18,4
222 sqq.: VI 4,2
224 sqq.: VI 3, 2.

vn 1, 1

226 sq.: I pr. 17.

VI 3,4
227: IV a pr. 10
238: Vn 27,1
260: I pr. 17

Aetna v. 266 : VI 6, 2
280: VI 1,6
283 sqq. : VI 24, 1
284: V 13, 2. VI

23, 1
286: VI 14,3
289:116,2. Vl2,4
290—93 : VI 14, 3
292 : V 14, 2
292—99: 11 6, 6
301: VI 13, 4. 14,3.

18,2
302: m 16,4
304: V 3,2sq. VI

12,1
306: VI 13,4. 17,2
308: V 3, 3
309 sqq. : V 4, 1
311: V 2
312 sq.: V 3, 1
314 sq.: V 17,2
318: VI 18,5

319 sqq. : VI 12, 1

320 sqq.: VI 17, 2
323: n 36, 2. VI

12,1
324 sq. : V 14, 4.

n 6,3
327: VI 12,2.17,1
328: n 16
330—32 : VI 16, 1
345 : VI 20, 7
369 sq.: VI 18,1
360 sqq. : II 30, 1
374: VI 14,3
375 sq.: VI 17,2
381 : VI 18, 3
387: V 14,4

^ spiritus inflatis noinQii, langvjL^Ti^xx.^ ^^x.

278

INDEX TESTIMONIORVM

Aetnav. 389: II 22,1
390 sqq.: II 10,4.

V 14,4

413 sqq.: IV b 10
464: n 27,1
560: V 12,4
Amm. Marc. 17,7,11:

VI 9, 1

22, 16, 5: IV a 2

p. 157 adn. ad

§§ 2 et 4
22, 15, 6 : IV a 2

p. 159 adn. ad

§ 7
22,15,6: IVa 2,1
22, 16, 8: IV a 2

p. 169 adn. ad

§ 8

22, 15,9: IVa 2,5

22,16,20:IVa2,15

23, 5, 13: II 39, 1
23, 5, 14: II 18.

24,1. 60,1
Ann. Col. maz. (MG
Script. XVH) a.
1235: I 2, 1
Anth. lat. 31, 2 (P.
L.M. IV69): m
29, 7
[Aristot.] Mir. ausc.

186: m 26,5
luven. sat. I 41: I
16, 3
IV 2 : I 17, 4
IX 34: I 16, 3
Lucan. b. c. IV 77:
m 27, 10
IV 89: m 27, 6
IV 99Bq.:m 27,11
IVlOOBq.:m27,7
IV 116 Bq. : m

27,8
VU 613: II 67, 2
Vm 147: IVa 2,2
IX 466 sq. : VII 7, 3

Lucan. b. c. IX 680:

n 46, 3
X217 8q.:IVa2,21
X2198q.:IVa2,17
X22lBq.:IVa2,18
X 223 Bqq.: IV a 2,

19—21
X 225 sq.: IVa 1, 2
X 226: IVa 2, 21
X 229—236: IV a

2, 21
X 237: rVa 2, 3
X 239—241: IV a

2, 21—22
X 242 sq.: IVa 2

p. 157 adn. ad

§ 2 et 4
X 244 sqq.: IV a

2,22
X 247 sq.: IV a 2,

28. V4, 1
X 265 sqq.: IV a

2, p. 159 adn. ad

§ 6 et 7
X 260: IVa 2,28
X 263 sq.: m 19,4
X 265 sq.: m 22
X 268: p. 158adn.

ad § 5
X 290: p. 169adn.

ad § 8
X 308: IVa 2,4
X 3098q.:IVa2,3
X 314: IVa 2,4
X 318: IVa2,4
X 319—322: IVa

2,6
X 323sq.: IVa2,7
X 327—331: IV a

2,8
Lyd. de mens. IV 68 :

IVa2, 17/18; 22;

23; 27; p. 157—

159
— de mens. IV 108 :

m 20, 2. 24,

piin.H.N. nio: m

12,3
n32sq.: VH 21,4
II 92: Vn 17,2
n 93: Vn 17,2
n 97: I 1,4
n 98: I 2,1
n 101: I 1,18; 14
II 102 : II 1, 2
n 111: II 12,4
n 112: U 12,3.17
II 113:1122,1—2.

27,3
II 141: n 61
n 220 m 26, 7
Senec. de benef. VII

1,6: IVa 2 p.

169 adn. ad § 9

— ep. 1, 1 : m pr. 1
7,8: IVapr. 3;20
10,1: IV a pr. 20
19, 1: m pr. 1.

IV a pr. 3
19,6: IVa pr. 1
21,1: IV a pr. 1/2
22,4: IVa pr. 1
66,1: n 27,4
56,3: IVapr. 2,5
57,8: n 26,7
70,20: Vn 31,3
102,6: II 2,2
Suet. V. d. lulii 88:

Vn 17,2

— v.Horatii: 1 16 (ad.

fertuir in Praef.
meae p. XVm)

— Pratorum fr. 159:

IV a 2, 22 (ad-
fertur in Praef.

p. xvm)

160: IVa 2,

26 (adfertor in
Praef. p. XVIII)

■* » *■

DIE KULTUR DER GEGENWART

IHRE ENTWICKLUNG UND IHRE ZIELE.
HERAUSOEOEBEN VON Prof. PAUL HINNEBERO

— i— ^— — TEIL I. ABT. 6. «^^— i^^—

SYSTEMATISCHE
PHFLOSOPHIE

BEARBEITET VON W. DILTHEY. A. RIEHL. w. wundt.
W. OSTWALD. H. EBBINGHAUS. R. EUCKEN. FR. PAULSEN.

w. mOnch. TH. LIPPS.

[VIII u. 432 S.] Lex.-8. 1907. geh. M. 10.—, in Leinwand

geb. M. 12.—

Inhalt: Allgemeines. Das Wesen der Philosophie: Wilhelm
Dilthey. — Die einzelnen Teilgebiete. 1. Logik und Erkenntnis-
theorie: Alois RiehL 2. Metaphysik: Wilhelm Wundt 3. Natur-
philosophie: Wilhelm Ostwald. 4. Psychologie: Hermann Ebbing-
haus. 5. Philosophie der Oeschichte: Rudolff Eucken. 6. Ethik:
Friedrich Paulsen. 7. Pddagogik: Wilhelm Mflnch. 8. Asthetik:
Theodor Lipps. — Die Zukunftsaufgaben der Philosophie:
Friedrich Paulsen.

Bietet der vorliegende Band naturgem&fi kein einheitliches System der Philo-
sophie, so liegt der Wert und der Reiz der in ihm gebotenen Darstellungen
der einzelnen Seiten philosophischer Weltbetrachtung aus der Feder ihrer be-
deutendsten gegenw&rtigen Vertreter in der Mannigfaltigkeit und Vielseitigkeit
der Spiegelungen und Brechungen des ^Weltbildes', die sich hier schliefilich
doch zu reinem Licht vereinen. Der an dem grofien Bau der Wissenschaft
an irgend einer Stelle Mitarbeitende ebenso wie der ihn mit Anteilnahme Ver-
folgende wird diese Darstellung des Urgrundes und letzten Zieles aller Wissen-
schaft in gleicher Weise nfitzen und geniefien, zumal auch diesem Bande alle
ftufieren Eigenheiten zfinftiger ^Philosophie' fehlen, derselbe vielmehrdie Ergeb-
nisse streng wissenschaftlicher Porschung in einer ohne weiteres einem jeden
Gebildeten zuganglichen Form darbietet.

Probeheft und Spezial-Prospekt '^ ^ZZ Z

Herausgebers, der InhaltsQbersicht des Gesamtwerkes, dem Autoren-Verzeichnis
und mit Probestficken aus dem Werke) umsonst und postfrei vom Verlag.

VERLAG VON B. G. TEUBNER IN LEIPZIG UHO EESlUL^

Verlag von B. G . Teubner in Leipzig.

Orimdrifi der Geschiolite der klassisclieii Philolo^e. Yon Prof. Dz.
A. (^ndeman. [VI u. 224 S.] gr. 8. 1907. geh. Jt 4.80, in Lein-
wand geb. JL 5.20.

Dieses Eompendiam ist eine v511ig tuugearbeitete nnd bedentend erweiterte Ausgaibv
von des Yerfassers Outlincs of the History of Philology (5. Aufl. 1902). Hauptzweck dflt
Buohes ist, als Yademekuni ftlr Universitfttsvorlesungen zu dienen; doch dttifte es fAfSk,
nicht minder zum Selbststudium empfehlen.

In engem Bahmen und llbersichtlicher Form gibt es nach den einleitenden AbschniMM
tLher Begriff und Einteilung der Philologie, sowie der yerschiedenen Behandlungsmethodaaj
einen l^erblick llber die bedeutendsten Yertreter der Altertumswissenschaft und ilunK
Werke nebst reiehhaltigen , aber sorgfftltig gesichteten Literaturangaben. Insbesondflfrv
-werden behandelt: I. Griechische Periode. 1. Yoralexandrinische, 8. Alexandrinische naii
stoiBch-pergamenische Schule. II. Griech.-rOmische Periode. 1. Nachalexandrinische %%^
lehrte und ihre Werke: a) Yerzeichnis der griech. Scholien und ihrer Quellen; b) dit
kzitiBchen Zeichen; c) die griech. und latein. grammatischen Termini. 2. B5miMlld
Philologen. a) Yerzeichnis der latein. Scholien. III. Bas Mittelalter. 1. Die ByzantiiMi^
2. W.-Europa. a) Yerzeichnis der ftltesten und wichtigsten klassisohen Handsohriften hbC
Papyrusfunde der Xeuzeit. lY. Die Benaissauce in Italien. 1. Die griechisohen Inuak
granten. 2. die italienischen Humanisten. 3. Yerzeichnis der editiones prinoipf**
Y. Frankreich. YI. Die Niederlande. YU. England. YIU. Deatsohland. 1. Yor-WolfiMih|j
Periode. 2. Die Neuzeit: a) Grammat.-krit. Schule; b) histor.-antiquariBche Bichtimg. |

Das Buch hilft einem wirklichen Bedtbrfnis ab, da eine das ganze Gebiet umfassemAij
Darstellung der Geschichte dcr klassischen Philologie flberhaupt noch nicht vorhanden lal^

Himmelsbild und Weltanschauung im Wandel der Zeiten. Yon Pro£-
Troels-Lnnd. Autorisierte Ubersetzung von L. Bloch. Zweiiat
Auflage. [Vin u. 286 S.] gr. 8. 1900. In Leinwand geb. ./«6.—

„. . . Es ist eine wahre Lust, diesem kundigen und geistreichen Fdhrer auf dm
langen, aber nie ermtldenden Wege zu folgen, den er uns durch Asien, Afrika und BnxoiM^
durch Altertum und Mittelalter bis herab in die Neuzeit f&hrt. . . . Es ist ein Werk «U
einem GuB , in grofien Ztlgen und ohne alle Kleinlichkeit geschrieben. . . . Wir m5chtM
dem sohSnen, inhaltreichen uud anregenden Buche einen recht grofien Leserkreia niallt
nur unter den ztlnftigen Gelehrten, sondem auch unter den gebildeten Laien wtUiBohani
Denn es ist nicht nur eine geschichtliche , d. h. der Yergangenheit angehOrige Frage, dki
darin erOrtert wird, sondem auch eine solche, die jedem Denkenden auf den Fingtn
brennt. Und nicht immer wird ttber solche Dinge so kundig und so firei, so leidensohaftljOi
und doch mit solcher Wftrme gesprochen und geschrieben, wie es hier geschieht.

(W. Nestle in den Neuen Jahrbtlchem ftlr das klassische Altertum

Vortrage und Aufs&tze. Von H. Usener. [V u. 269 S.] gr
geh. oK. 5. — , in Leinwand geb. JL ^. —

Aus den noch nicht ver&ffentlichten kleinereu Schriften Useners ist hier eine An»^
wahl von Yortrftgen und Aufsfttzen zusammengesetzt, die ftlr einen weiten Leserkxii(|
hestibmmt sind. Sie soUen ^denen, die ftlr geschichtliche Wissenschaft Yerst&ndnis mA
Teilnahme haben, insbesondere aber jungen Philologen Anregung und Erhebung bringM^
und ihnen ein Bild geben von der H5he und Weite der wissenschaftlichen Ziele dieMT
Philologie." Den Inhalt bilden die Abhandlungen dieses grofien dahingegangenen Meistei
E^sind dies: Philologie und Geschichtswissenschaft, Mythologie, Orgauisation der wissei
eehafOiohen Arbeit, Hber vergleiohende Sitten- und Bechtsgesc^chte, Geburt und KindhlL»
Chrieti; JPelagia, die Ferle (aus der Geschichte eines Bildes). AIs Anhang beigeftlgt lit
K© Novelle „Die Flnoht vor dem Weibe", die a\a Bew:\)%i\\3Lii% ciner altchristlioluA
^erende aioh angezwungen anschliefit.

ht. . . .«
dtertum.) j

8. 1907B