r Macleod (DrJN orman, oTCampsie)
Gaelic Collection in Prose and Verse,
12mo calf, neat, 3s Glasgow 1828
A collection, Origiual and Selpct, sf considerable
merit.
EX-LIBRIS
|HEW-MQRKlSON|l
CO'CHRUINNEACHADIT,
AIB
A CHUR k'a CHEILE
AIR lARRTAS
COMUINN
ARDSHEANADH EAGLUIS NA H-ALBA;
ARSON
AN SGOILEAN,
Airfeadh Tir-mòr agus Eikana na Gaeltachd.
LE
TORMAID MACLEOD, D. D.
MINISTEIR AN T-SOISGEIL ANN AN CAMPSIE.
GLASCHO:
CLO-BHUAILTE LE A. YOUNG.
1828.
LAURIST-ON CASTI.E
LIBRARYACCESSION
AN CLAR-INNSEADH.
Taobh-dhuiUeag;
1 Nithe gu bhi air an teagasg do Oigridh, ~~ — 1
2 Neo-bhàsmhoireachd, ,,,^„,~ 1
3 Freasdal De, : 3
4 A bhuannachd a th' ann a bhi diadhaidh trathail, 5
5 Mu Dhiadhachd Chriosd, 6
6 Messsiah, 8
7 Criosd na Dhia agus na dhuine, H
8 Latha na Sabaiclp, r 12
9 Maduinn na Sàbaide, .~^,~>.~w>~.>.~>~..~.>.w.»>^~^„.,.~..w~-. 14<
10 Tigh Dhe, 15
11 Laoidh na Sàbaide, ~~..~~~v~~ ~~. .~~„ .,~~ 18,
12 Beinn Vesuvius, . ~....~ 19
13 Leabaidh bhàis an Fhoirbhich, 22
14) Bàs Altamond, 26
15 Taisbean Mhirsah 29
16 Uile-lathaireachd Dhe, -~..: 3ò
17 Mu Mhòrachd Dhe, . 36
18 Dleasnas cloinne d'am Parandan, ~.~ 37
19 Mo Mhàthair, 40
20 Mu theachd Chriosd do'n t-saoghal, 42
21 Aiseirigh Chriosd, „ 45
22 Laoidh mu aiseirigh Chriosd, 47
23 Crann-ceusaidh Chriosd, ~ ...,~~, 47
24 Fulangais Chriosd, 49
25 Mu Mhionnan mi-naomha, 51
26 Mù sheinn Shalm agus Laoidhean do Dhia, 54
27 Dàn mu'n t-Sabaid 59
28 Mu bhreugan, Earail to Oigridh, 61
29 Laoidh mu bhreugan, ^ „ 64
a 2
Taobh.<ihuilleag.
80 Mu Aithreachas, ^ 65
31 Co freagarrach 'sa tha'n Soisgeul do chor dhaoine, 68
32 Mu na Drìiidhean, , 70
33 Laoidh Mhic Cealair, 73
34 Long mhor nan Eil-thu'each,,.->™- ,. , ^ 79
35 Earrann II., ..,<,«,, .„„...>...■—. 83
36 An Gaedheal a' fagail a Dhùthcha,.^ ^ 88
.37 Mu Chalum Cille, -~ 94
38 I Chalum Chille, -104
39 An Claigeann, 111
40 M'an Ghrèin, ^ 113
41 Oisein do'n Ghrèin, >^ ^..,. ~. — ^~.l 17
42 Eirigh na fìn^-inp^ ^ — 119
43 Dan do'n Ghrcin, ~-.120
43 Mu Ghrèin na Fireantachd,.^.-..,.^ > — 120
44 Mu thimchioll a Bhiobuill, , 125
45 Dan mu Chraobh-sgaoileadh a Bhiobuill, ™. 127
46 Innseanach America, 130
47 Mubhàs Màthar, 134
48 Mu cho-fhurtachd mu bhàs Màthar, ^ 136
49 Sgriobhadh air Hchd-lighe 'an Clachan-an-dìseirt, 139
.50 Marbhrann do Mr. Beattie a bha'n Obaireadhain, 140
51 Mar fhuaradh a mach America, 144
52 Lavinia, 149
33 Mu na h-Aingil Nuomha, lòO
54 Mu dhroch Cuideachd a sheachnadh, 158
53 An Seillein, 139
56 Na Sochairean Spioradail a tha na Gaedheìl a nis a' sealbh-
achadh, 130
•57 Craobh-sgaoileadh an t-Soisgeil, 162
58 Mu'n Chuideachd a ta chum Eolas Criosduidh a sgaoileadh
feadh Gaeltachd, &c 163
59 Dàn do'n Chomunn cheudna 163
60 Cuideachda mhòr a BhiobuiU 'an Lunnuinn, 166
61 Dàn do'n Chomunn cheudna, 168
62 Mu chuideachda nan Sgoilean Gaedhlach, 171
63 Dàn do'n Chuideachda cheudna, 173
64 Mu Sgaoilean Ard-sheanadh Eaglais na h-Alba, 174
Taobh-dhuUleag.
65 Dàn air an t-sealla thaitneach, a tha 'm beachd na'n Gael,..179
66 Mu Urnuigh, 180
67 Laoidh na h-Urnuigh, : 183
68 Ma'n t-suidheachadh inntinn a tha freagarrach do Urnuigh, 185
69 Còmhnadh an Spioraid ann an Urnuigh, 189
70 Naomhachadh an Spioraid 194.
71 Mu Bhàs Chriosd, 195
72 Gairm do pheacaich iad a theicheadh chum Chriosd, 197
73 Lagh Mhaois air a chriochnachadh le Bàs Cliriosd, agus an
Soisgeul a' tòiseachadh, 198
74 Criosd a' teachd a thoirt breith air an t-saoghal, 200
75 Criosd 'na Bhis, a' toirt buaidh air uile naimhdean a luchd-
leanmhuinn, 201
76 Criosd a' gairm a chuid caorach chum a dheas-laimh air là a
Bhreitheanais, 203
77 Criosd na Bhas a' cur suas a Rioghachd Spioradail air nach
d' thig crioch, 205
78 Riarachd inntinn, 207
79 Mu eadar-ghuidhe Chriosd , 208
80 Laoidh mu earbs' a Criosd, 212
81 Ma'n Chuan, 215
82 An Cuan ùmhal do Dhia, 217
83 Mu Reull-iùil na h-àirde-tuath, 218
84 Ma'n truaighe a tha sruthadh o Mhi-chreidimh, 219
85 Steigh ar dòchais, , 221
86 Duan, 222
87 An Garbh mac Staim, .223
88 Briathran Mala-mhin, 225
89 Aishng Mala-mhin 225
90 Dànmu Chonaltradb, 227
91 Comhairlean Easbuig Carsvvell d'a Mhac, ....228
92 Mu Sheann Dain na Gaeltachd, 230
93 Amaideachd a bhi fo eagal san dorch, 234
94 Mu mhaitheas De d'ar taobh, 235
95 Teaghlach Dhe, 237
96 Failte do Mhnaoi òig le ceud bhrèid, 240
97 Mu na Sìothaichean, 2H
98 Sgeul air Coire na Slthe, ...244
a 3
Xaobh.dhuiUeag.
9!) Mìann a Bhaird a fhuair aois, 249
100 A bhi striochda do Dhia, 250
101 An oighreachd is luachmhoire, 251
102 Sgeula mu Easbuig Butler, 252
103 Mu thimchioU Dhe, 253
104 Sealladh air Baile Isrusalem, le fear-turuis, ib.
105 Mu chall a Bhàta d'am b'ainm Màire o lona, 254
106 Gliocas air a tharruing uaithe sin, 256
107 Laoidh, 260
108 Mu f harsuingeachd Cruthachadh Dhe, ib.
109 Cliu o Oibribh Dhe, 263
110 Mu na Laplannaich, 265
111 Dàn ma'n Gheamhradh, 266
112 Mu Fhiadh nan Laplannach, 267
113 Dàn; 'S taitneach guth a Bhaird 268
114 Sealladh air dol fodha na Greine o mhuUach Beiim àrd 'an
Earra-ghael, 269
115 Oisein do'n Ghrèin an am luidhe, 273
116 Eachdrai mu Mhàiri nighean Ailein, ib.
117 Earrann II., ..277
118 Laoidh, ..280
119 Mu bhuaidh Chriosd, 281
120 Mar bhàs laila Earra'ghael sa bhliadhna, 1685, 282
121 Cumha do'n larla cheudna, 284
122 Mu Imrich nan Eun, 285
123 Mu philleadh an t-Sàmhruidh, 287
124 lainGilpin, 288
CONTENTS.
Author. Translator.
Lessons to be taught to Youth, Dodiley Dr. M'Leod
Immortality, Mrs. Barbauld ib.
Providence, ib. ib.
The goodness of God, ib. P. M'Far.
The familyof God, «6. ib.
The advantage of early Piety, IFatts Dr. J. Smith
Omnipresence of God, Siunn Dr. M'L.
The greatness of God, D. Buchanan
The birth of Christ, Original ib.
The Godhead of Christ, Varims ib.
The Messiah, Pope E. M'L.
Christ, God and Man, Du Bosc Dr. M'L-
The adaptation of the Gospel to the
circumstances of Man Raffies p. M'F.
The sufferings of Christ — a Poem, ...D. Buchannn
The cross of Christ, an object of
Glory, M'Lavrin ìh.
The death of Christ, Dr. Blair ib.
Christ's invitation to Sinners; a Poem, D. Buchanan
The Mosaic Dispensation concluded,
and the Gospel commenced, Dr. Blair ib.
Christ's coming to Judgment, D. Buchanan
Christ vanquishing the enemies of his
followers Dr. Blair ib.
Christ in his death erecting his spirit-
ual Kingdom, j6. ib.
The resurrection of Christ, Hardie Dr. M'L.
A Hymn on the Resurrection Watts Dr. J. Smith
Christ saluting the faithful on the day
of Judgment, D. Buchanan
Vlll
Author. Translator.
Duty of children to their Parents, ....Dr.ThomsonsCoU Dr, M'L.
My Mother — a Poem, Mrs. Opic ib.
The Sanctification of the Sabbath, ....Dr. A. T. ib.
The Sabbath Morn, Graham ib.
The House of God, Dr. L, Richmond ib.
The Sabbath Hymn, Walls ib.
Profane Swearing, Varìous ib.
Caution against lying, Hardys Col. P. M'F.
Hymn against lying, Ifalts Dr, M'L,
Repentance, Original ib.
The Bible, Dr. A. T.'s Col. J. M'D.
The dififusion of the Scriptures through
the Islands and Highlands, Rev. D. M'Lean
On Prayer, Original Dr.M'L.
Prayer — a Poem, Montgnmerie ' ib.
Disposition suitable to Prayer, ...Thomton ib.
The assistance of the Spirit in Prayer, nickcrstajr P. M'F.
The Sanctification of the Spirit, Watts Smith
The intercession of Christ, — the foun-
dation of hope in Prayer, Bickerstaff P. M'F.
Trust in Christ — a Poem, Dr. J. Smith
Immensity of Creation, Varìous D. M'L.
Praise to God from his Works — a
Hymn, Watts Dr.J.Smith
The triumphs of Christ — a Hymn,....il/rs. Camjìbell of Barr
On singing of Psalms and Hymns, ...Dr. GiUies D. Ken,
Scotland's Sabbath — a Poem, Graham E. M'L,
Grief for the loss of a Mother, Belfrage Dr. M'L.
Comfort under the loss of a Mother, ib. ib.
Epitaph in the Church-yard of Glen-
lurchy, Anon.
Elegy on Dr. Beattie, Aberdeen, E. M'L.
On the Holy Angels, Dwight Dr. M'L.
On avoiding evil Company, Dr. A. T.'s Col. ib.
Contentment— a Poem, D. Buchanan
On the advantages now enjoyed by the
Highlanders, Dr. M'L.
The diflfusion of Spiritual Knowledge
— a Poem, M'Gregor
IX
Aulhor. Translator,
The Society in Scotland for propagat-
ing Christian Knowledge,. Dr. M'L.
A Poem to do M'Gregor
The British & Foreign Bible Society, Dr. M'L.
A Poem to do M'Gregor
The Gaelic School Society, Dr. M'L.
A Poem to do M'Gregor
General Assembly's scheme for Schools
and Catechists, Dr. M'L.
The happy prospect novv opened up to
the Highlanders, M'Gregor
The Druids, Toland^ Smilh Dr. M'L.
M'Kellar's Poem,
The Emigrant's Ship, Dr. M'L.
The Minister's visit to do ib.
The Highlander's farewell to his Coun-
try, Anon.
The Life of St. Columba, Smilh, ijc, Dr. M'L.
Description of I Colum Cili, Pennant, <^c. ih.
Moral Reflections on the present state
of I Colum Cill, Dr. M'L.
The Sun, Dr. A. Thomson J. M'D.
Ossian's address to the Sun,
The rising of the Sun. Slurm Dr. M'L,
Ossian to the rising Sun,
The Sun of Righteousness, Hervey P. M'F.
On discovery of America, Robertson Dr. M'L.
Lavinia, Thomson ib.
The industrions little Bee, Watts ib,
The American Indian, Fullon's Cd. P. M'F.
Mount Vesuvius, Bishoi) Berk. Dr. M'L.
The Eider's Death-bed Anon. ib.
The Death of Altamond, Young ib.
TheOcean, Varims ib,
The Sea obedient to God — a Poem, Watts Smith
The Polar Star, Slurm Dr. M'L.
The evils of Iniìdelity, Dr. A. T. P. M'F.
The foundation of Hope — a tìymrì,. ..Watts Smilk
Author. Translator.
Aii Elegy Anon.
Garvo, the Son of Starna, Dr. A. S.'s Gaelìc Gramimr
Fingal's Advice to Oscar, Ossian
Malvina's Dream ib.
Conversation — a Fabie, E. M'L.
Bishop Carswell of Argyle to his Son
— a Poem,
On the Ancient Poetry of the High-
landers, Anoìi.
The Bard's salute to the Kerchief,.... ib.
The Fairies' Superstition, Br. M'L.
The Tale of Corrie na Sithe, ib.
The aged Bard's Wish, Anon.
The foliy of being afraid in the dark, ib. J, M'D.
Resignation to God, Pulpit Dr. M'L.
The best estate — an Ancudote, ib. ib.
Anecdote of Bishop Butler, ib. ib.
Anecdote of Collins the Free-thinker, ib, ib.
A vievv of Jerusalem, Rae Wilson ib,
On the loss of the Mary of lona, Anon. ib.
Moral reflection on the loss, ib. ib.
A Hymn, Mrs, Campbell of Barr
The Laplanders, Various Dr. M'L.
Winter — a Poem, A. M'Donald
The Rein-deer, Various ib.
Pleasant the voice of the Bard, Ossiaìi
A view of the Sunsetting Dr. M'L.
Ossian to the setting Sun
Mary, the daughter of Alhm — a Moral
Tale, S. Cam^ron
A Hymn on the Grace of Christ, M'Gregor
On the death of the Earl of Argyle,...^non. ib.
Lament for do. — a Poem, M'Keich
On the migrations of Birds, Various ib.
On the returu of Summer, A. M'D.
John Giipin, Cowper ib.
Mearachdan a Chlo •hhualaidh.
raabhdhuillcag.
Sreith.
33
18
arson mac aon duine,
leugh mac an duine.
32
13
— builich,
— bhuilich.
Q5
2
— saoghalta,
— foghluimte.
—
4
— mothaich.
— mhothaich.
' 273
3
— fein.
— rèidh.
165
16
— cliiteach,
— ch'ùiteach.
CO'-CHRUINNEACHADH
ARSON SGOILEAN
ARD-SHEANADH EAGLAIS NA H-ALBA.
1. Nithe gu bhi air an teagasg do ùigridh.
Ulluich do Dihac arson teagasg tiàthaiJ, agus
cleachd inntinn ri briathraibh na firinn. Dean faire
thairis air aomadh agus air rùn inntinn ; cuir ceart
e'an àni òige; agus na ceadaich droch cleachda sam
bith fàs agus neartachadh le bhliadhnuibh. Mar so
cinnidh e raar ghallan àluinn air uchd na beinne;
agus chithear a cheann ri ùine os ceann uile chraobh-
an na coille. Tha raac aingidh na chulaidh-mhas-
laidh d'a athair, ach esan a ghiulaineas e fein gu
ceart tha e na urram d'a cheann liath. Teagaisg
umhlachd do d' mhac, agus beannaichidh e thu ;
teagaisgmacantas dha, agus cha bhi nàir air; teag-
aisg dha taingcalachd, agus builichear sochairean air;
teagaisg seirc dha, agus cosnaidh e gràdh; teagaisg
dha raeasarrachd a's bithidh aige slainte; teagais^ dha
gliocas agus bithidh àgh agus cinneas air; tcagaisg
dha ceartas, agus cosnaidh so dha meas an t-saogh-
ail ; teagaisg dha treibh-dhireas, 's cha'n agair a
chridhe fein e; teagaisg dha bhi adhartach, agus
meudaichidh a mhaoin ; teagaisg dha fiughantachd,
agus bithidh inntinn air a h-àrdachadh ; teagaisg
dha àrd-ealdhain agus fòd, agus bithidh a bheatha
feumail; teagaisg dha diadhachd, agus bithidh a
bhàs sonadh. Dodsley.
2. Neobhàsmhoireachd.
Chunnaic mi 'm blàth a' seargadh air a phreas, le
dhuilieagaibh boidheach sgapta air an làr. — Dh' amh-
aìrc mi rìs : thog e cheann as ùr ; bhrùchd a mach
am maothan òg na bharr, thainìg fhàileadh cùbh-
raidh orm 'an uchd na gaoithe.
Chunnaic mi ghrian a' dol fodha san iar, neoil
chiar-dhubhnah-oidhchea'sgaoileadh m' an t-saogh-
al : cha robh dalh, na dealbh, na àilleachdj na
ceol ; ach an aon duibhre dhorch a' tuineachadh
m'an cuairt. — Dh' amhairc mi, dh'èirich a ghrian
a ris san ear ann an àilleachd a neart, a' sgaoiieadh
a gathan òr-bhuidh air àirde nam beann; a neadan
còinich dh' èirich an riabhag a chur fàilte oirre; agus
theich an oidhche na ciar-imeachd air falbh. Chunn-
aic mi 'n durrag, air teachd gu làn mheadachd,
dh' fhàs i fann, dhiult i lòn ; shniamh i uaigh dh' i
fein, is chunnaic mi i air a righe na leine bhàis
shioda; luidh i gun chosan, na dealbh, no lùths no
comas gluasaid. — Dh' amhaircmi rìs, bhrist i cuibh-
reach a bhais, thainig i beo as ùr, air a sgiathaibh
deargbhreachd àillidh, ghabh i mach air blàs chèit-
ein na gaoithe; rinn i gairdeachas 'na h-ùr-bheatha.
'S amhuil mar so a thacharas dhuitse, O dhuine !
Mar so ath-ùraichear do bheathasa. Cinnidh àill-
eachd as an ùir, agus beatha as an duslach. Tam-
uU beag agus luidhidh tu fo'n fhòid, mar luidheas
an siol san fhonn; ach togar thu na dhiaigh so, is a
chaoidh cha bhàsuich thu.
Cò esan a tha teachd a bhristeadh cuibhreach na
h-uaighe, a dhùsgadh nam marbh, 's a chruinneach-
adh a mhuinntir shaorta fein o cheithir airdibh an
domhain. Tha e tùrluing air neul Lasarrach, tha
fuaim na gall-truimp a dol roimhe, milte de ainìglibh
air a dheas laimh. — 'S e losa mac Dhe ath'ann;
Fear-saoraidh a chinne-dhaonna; caraid nan ion-
racan. Tha e teachd ann an gloir Athar; fhuair
e cumhachd os àird.
A mhic na neo-bhàsmhoireachd na bi fo bhròn !
oir tha am milltear, am militear neo-iochd'ar a thug
sgrios air oibribh Dhe, air a cheannsachadh. losa.
3
tliug e buaidh air a bhàs,— a mhic na neo-bhàs-
mhoireachd ! na bi ni 's faide fo bhròn !
Mrs. Barbauld.
3. Freasdal De.
Tha ghrian ghlormhor air dol gu clos san iar; tha
drùchd an anamoich a* braonadh gu làr; tha 'n àile
bha teith air fàs fionnar; tha na blàithean a' pas-
gadh an duiUeagan rìomhach, tha iad ga'n cruin-
neachadh fein a suas, ag aomadh an cinn gach aon
air a chois mhaoth.
Chruinnich a chearc a h-àl fo a sgiathan, tha iad
aig fois; tha mhàthair-ghuir aig clos raar an ceudna.
Phaisg na h-eoin bheag an ribheid ; sguir au
ceilearan binn, tha iad nan codal air na geugaibh, a
h-uile h-aon 's a cheann fo sgèith.
Cha chluinnear srann an t-seillein ma 'n choinn-
eag, no a' measg nam blàithean milis: chrioch-
naich iad an obair, agus tha iad nan luidhe gu dlù
nan sèomraichibh cèire.
Tha na caoraich fo thamh air an rùsgaibh tla,
's cha chluinnear an àrd-mhèilich ni 's faid air a
bheinn.
Cha chluinnear fuaim nan ioma guth, no sùgradh
na cloinne bige, na dian-thailmrich chos, no cona-
gbair sluaigh a null 's a nall.
Cha chluinnear òrd a ghobhadh air an innein,
no tuireasg an t-saoir le thoirm sheirbh.
Tha gach aon sinnte air a leabuidh thàimh, 's
tha an naoidhein na shuain air broilleach a mhàthar.
Tha dorchadas air aghaidh nan speur, is tiugh-
dhorchadas air an talamh; tha gach sùil dùinte,
agus gach làmh gun ghluasad.
Cò tha gabhail cùram de 'n t-sluagh 's iad trom
A 2
nan suain; an uair uach urra iad iad fein a diiion,
na cunnart fhaicinn a tlia dlùthacliadii.
Tha sùil ann air nach aom suain ; tha suil ann a
chi ann an dorchadas na h-oidhche, mar air aird-a-
mheadhon-là.
An uair nach 'eil solas grein no soillse gealaich,
'nuair nach' eil lòchran san tigh, no aon reull ruith-
teach ag amharc amach roi dhuibhre neoil ; chi an
t-sùil sin anns gach ionad, agus tha e do ghnà a*
faireadh thairis air uile theaghiaichibh an domhain.
'S !e Dia an t-sùil nach coidil; tha a làmh do
ghnà m' an cuartduinn. An uair a bha sinn sgìth
dh* ath-bheothaich e sinn le codal na h-oidhche.
Chruthaich e 'n oidhche chum fois a ghabhail 'an
8Ìth.
Mar tha mhàthair chaomh a' gluasad gu sèimh
sàmhach feadh an tighe, a' cur cosg air gach fuaìm,
m' an dùisgear am maothran as a shuain; mar tha
i le sgàile a' dùnadh a mach an t-soluis o shùilibh
maoth ; mar sin tha Dia a* tarruing ciar-bhrat an
dorchadais m'ar timchioll ; 's ag àithne sàmhchair
agus fois, chum gu'n coidleadh a mhòr theaghlach
fein ann an sìth.
Sibhse, dhaoine, a tha air ur claoidh le saothair,
's a leanaba òga 's gach creutair is faoine agus is
iaige, coidlibh gu sàmhach, tha Dia a' faire thairis
oirbh.
Faodaidh sibhse codal, oir cha chaidil esan; dùin-
ibhse ur sùilean ann an tearuinteachd, oir tha a
shùii-san do ghnà fosgaiUe chum ur dìon.
'Nuair a theid an dorchadas thairis, 's a bhristeas
an òg-mhaduinn air ur sùiiibh, tcMsichibh an là le
moladh Dhe, a ghabh cùram dhibh trid dorchadas
na h-oidhche.
A bhlàithean àiliidh, an uair a dh' fhosglas sibhse
a mach as ùr, sgaoilibh ur duilleach agus thugaibh
ur fàile is cùbhraidh mar mholadh d' a ainm.
Eoiii is moich a dhùisgeas, tairgibh dhàsaa ur
ceileirean taingeil air gheug nau craobh ! seinnibh
dha-san m' an seinn sibh ur n-òran gaoil,
Biodh moladh Dhe air ar cridheachaibh 'nuair a
luidheas sibh sìos, biodh a cliliu air ar biUbh 'nuair
a mhosglas sibh gu moch.
4. A bhvunnachd a iKann a hhi Dladhaidh tràthail.
Is sona 'n leanabh dh'eisdeas trà,
Ri teagasg neamhaidh fior ;
'S le 'm fuath an t-slighe pheacach, chlaon,
Gu h-ifrinn dh'aomas sios.
Ma bheir sinn suas sinn fein do Dhia,
'N uair tha sinn òg is fann,
Bheir Esan neart dhuinn gu bhi triall,
'Na shlighe fein gach àm.
Ma ghabhas sinn 's an diadh'achd tlachd,
'N uair tha sinn sgairteal òg,
Ni so ar dion o mhile lochd,
'S ar cumail ceart ri 'r beo.
Ni so sinn beusach, ciallach, stuam,
'S gach ni 'an cuir sinn làmh ;
Is togaidh e ar n-inntinn suas,
Le buaìdh os cionn gach nàmh.
Thoir oirn' gu'n coisrig sinn, a Dhe,
Dhuit fein ar làithean og :
S bheir so dhuìnn sòlas agus sith,
An cian a bhios sinn beo.
Oir bithidh tu do d' chloinn a ghnd,
Mar Athair lan de thruas;
Is anns gach triobluid chruaidh is càs,
Do ghràs ni 'n cumail suas.
A 3
Thoir orms' bhi 'g urnuìgh agU8 seinn,
'S bhi cinntinn ann an gràs,
Ni so mi feumail annam linn,
Is deas air chionn a bhàis.
5. Mu Dhiadhachd Chrìosd.
Tha Diadhachd Chriosd air a' leige ris duinn gu
soilleir anns na Scriobtuire naomha. 'Nuair a dh'
fhosglas mi nio Bhiobull, 'sa bheir mi fainear na h-
ainmean a th'air an toirt da, — na buaìdhean a th'air
an cur as a leth — agus na gniomharan a rinn, agus
a tha e deanamh, cha'n'eil e ann am chomas a I^hi
ann an teagamh sam bith a thaobh na puing chud-
thromaich so. 'Se Dia is ainm dha. An Dia mòr ;
an Dia cumhachdach; lehobhah; Tighearna nam
feart. — Tha uil' àrd-bhuaidhean agus iomlaineachda
an nàduir dhiadhuidh air an cur as a leth. Tha e
o shiorruidheachd gu siorruidheachd ; tha e Uile-
chumhachdach, uil'-fhiosrach, uile-làthaireach, agus
neo-chaochlaideach. Tha uile ghniomhara na diadh-
achd mar an ceudna air nn cur as a leth; cruthach-
adh gach saoghail, 's na bheil annta, a chùram agus
a fhreasdal thairis air an iomlan ; aige-san tha cumh-
achd na mairbh a dhùsgadh, — maitheanas peac-
aidh, — sìth coguis, — buaidh air an t-saoghal, — agus
beatha shiorruidh a bhuileachadh. Dhàsan buinidh
e breith a thoirt air an t-saoghal, agus binn aingle
agus dhaoine a thoirt a mach. Cha'n'eil aon dàimh
eadar Dia agus a chreutairean anns nach 'eil Criosd a'
seasamh dhoibh maraon. Mar a chruthaich e iad,
*s ann ann a tha iad a co'-sheasamh, agus air-san
tha iad a' teachd a suas: Uime sin, tha focal De ag
àithneadh aoradh a thoirt da mar Dhia, agus thug-
adh aoradh dha le fàidhibh, agus le abstolaibh;
daoine làn de chreidimh, agus de'n Spiorad Naomha,
dh' asluìch iad stiuradh a fhreasdail, a chumh-
achd, a ghràs, agus a bheannachadh fhad 's bu bheo
iad; 's an àm bàis ghuidh iad gu'n gabhadh e an
spioraid d'a ionnsuidh fein gu bhi maille ris na
ghloir. Shuas ann an neamh tha e air a leige ris
duinn na shuidh air cathair a mhòrachd, na làthair
tha aingle gan sleuchda fein, a' tilgeadh an coroin
aig stol a choise, a' foiach an gnùis Je'n sgiathaibh,
agus a dh' oidhche a's là gun sgìos gun airsneiil à*
seinn 's Naonih, naomh, naomh, an Tighearna Dia
Uile-chumhachdach, a bha, a iha, agus a bhitheas.
Agus tha uiie f heachd f hlaitheas, d'an àireamh deich
mìle, agus mìle de mhilte a' seinn le chèile an aon
orain shiorruidh, Beannachadh agus urram, agus
gloir, agus cumhachd, gun robh dhasan a ta na
shuidh air a chathair, agus do'n Uan gu suthain
siorruidh.
'Se diadhachd Chriosd a chlach-stèigh air a'bheil
aitreabh na fìrinn air a togail : Thoir air falbh i,
agus tuitidh an togail dhreach-mhor so gu làr ; dubh
a mach an teagasg so a creidimh a Chriosduidh,
agus cha'n e mhain gu bheil thu cur as a h-aon de
na reulta dealrach a tha na iarmailt, ach 's ann a
tha thu a' smàladh na grèine glormhor mu bheil iad
gu leir a' gluasad, 's o bheil iad a' faotainn an àil-
leachd agus an soluis. Thoir uam mo chreidimh
ann an Diadhachd mo Shlannighear, agus an sin
faodai mi gu dearbh mo chlàrsach a chrochadh air
na geugaibh seilich, 's a bhi fo bhròn, oir tha mi
fhathast ann am pheacaibh, — faodai mi mo dheoir a
shileadh, agus aràdh, le barrachd aobhair na thuirt
Muire. J^hug iad airfalbh mo Thighearn^ 's cha'n-
'eil/hios agam c'àit 'n do chuir iaà e. Ach co cinn-
teach 's is urrainn teisteas an Athair mo dheanamh,
tha mi creidsian gur esan an Dia beo agus siorruidh.
Air a chloich so, an t-aon is priseile san aitreabh gu
leir, togaidh mi mo dhòchas, agus leigidh mi taic
m' anama, ag ràdh, Ann an lan-chreidimh, mar
thuirt Tòmas, Mo Thighearna, agus mo Dhia.
6. Am Mesiah.
A nigheanan Shaleim ! tionnsgnaibh òran rèiclh,
'S na puinnc is àirde gluaisear dàn nan speur.
Na fuarain bhlair, le sgàil na'n gorm-choill ùr,
'S na bruadair Ghreugach, — theich gu leir fa 'r cùl.
A Righ thug càil do'n Fhaidhe ghleusadh ceòil !
Le cibhleig naomh ! cuir blàths an laoidh mo bheoil.
Mu linn na slaintesheinn am Bard o chian ;
Bidh Mac aig Oigh, aig Oigh is torrach sioi;
Ofhreumhaich lesse faic le teas a' fàs
A suas san speur a Gheug is cùbhraidh blàth !
Bidh Spiorad De 'ga ghluasad fein mu barr ;
'S san dos neo-sheargta tearnaidh Calaman Nèamh.
SiUbh, a neoil, an dealto'n àird gu dlùth,
Trom-shàmhach, maoth-bhog, frasach, braonach,
ciùin !
Sann duibhs 'tha an-fhann, tinn gun neart, gun trè-
oir,
A bhrùchdas driùchd na slaint air bharr gach meoir ;
Le tamh fo sgàil gu brath cha loisg a ghrian ;
'S o stoirm nan gaoth ni 'm fasgath caomh ur dion.
Trèigeadh an t-olc, 's gach ceilg a lotan sluagh,
'S air slighe pheacaidh coisnidh ceartas buaidh ;
Bidh Oilibh ghràis na sìochaimh sìnnt a mach,
'S thig neo-chiont àigh o nèamh, san deis' is ailli
dreach.
A lìnntean fada, sìubhlaibh as gu luath !
Grad èireadh fiamh na maidne 'nios o 'n chuan,
A bheir gu crìch do bhreithsa; Righ nan slogh !
O Leinibh uasail ! dùisg a suas gu 'd ghlòir !
Faic Nàdur fein, 's gach flùr an ceud am fàis
Fo chòmhdach èibhinn ! mil a' sèideadh tlàth !
Faic ! Lebanon gu h-àrd mar thog e cheann,
'S gach dos-chrann ard 's na coilltibh àigh a' danns' !
Faic ! smùidreadh spìsridh Sharoin suas 's na neoil,
Is Charmeil ùr nan seud is drùchdach ceò !
Nach cluinn thu luath-ghair àit san fhàsach chèin,
9
" Thig Dia, thig Dia gar còir !" gach ròd biodh
rèidh !
*' Thig Dia, thig Dia !" co'-fhreagraidh fuaim nam
beann !
Gach creag ni gàir m' aft Ti is àirde t' ann !
Tha'n saoghal ag èiridh ; lùb an speur a nìos,
Gach ni le gràdh 'cur fàilt air teachdan TriathI
Na seudair rìomhach cromadh sios an ceann !
Fodhana sleibhtean ! èireadh làr na'n gleann!
Gach creag biodh mìn! biodh sìth air thuiltibh luath I
Roimh sholuis gnùise Slanuighir chiùin nam buadh !
Faiceadh na doill ! a bhodhair, cluinn do Dhia !
Sid Righ nan gràs mar sheinn na Baird o chian;
Fògraidh e 'n oidhche dhuibhreach o gach sùil,
Is chi na doili a Ghrian is boiilsgeil iùl ;
Grad fhosglaidh fhocal toll na claisneachd suas;
'S o cho'-sheirm ciùil thig sòlas ùr do'n chluais.
Bidh teang' a bhalbhain deas a dhealbh nan rann,
'S mar mhang nan stùchd gun leum an crùbach mall.
Cha chluinnear èubh na csnaich chràidh ni's mò,
'S o ghruaidh gach creutair suathar deur a bhròin;
'An geimhlibh praise glaisear suas am bàs;
'S gheibh pruinns' an t-sluichd an lot nach dùin gu
bràth.
Mar bhiathas Aodhairefeumail treud nan rùsg
'S na loin is fearr tha fàs fo'n bhlàth-ghaoith chiùin,
Shireas le sùl-bheachd dùrachd na th'air chall,
'S a ghleìdheas càch o thriall roi ràidean càm ;
'Nuair bhrùchdas sgàil an dorcha, 's e ni'n dion,
'S an taic san là, ged chaochlas àrdan shion ;
Thogas na h-uain na uchd gu'n cumail blàth,
Toirt doibh gu caomh nam fann-Ius maoth o laimh;
Mar sid ni Ti nan gràs a ghealla dhuinn
Ar dion gu bràth leàithn is gràsmhor iùl.
Cha ghluais na sloigh ni's mo gu còmhrag arm ;
'S na gaisgich threin cha chath ri chèil am feirg ;
Co'-ghair nan trompaid phrais cha chluinnear aiin;
10
An t-sleagh na cruaidh cha bhoisg an strigh nan
lann;
Cromar gu speala feoir an gath gun fheura,
*S gu sochd a chroinn bidh ruinn a chlaidhimh ghèir.
Grad-èiridh aitribh uasal suas 's gach tir,
'Sna thionnsgain athair, bheir am macgu crìch.
Sgaoilidh an fhìonain àrd a dosrach gheug
Foiomlain blàth mar sgàil do'n t-sliochd na dhèigh :
Na làmhan fial a sgap an siol san fhonn,
Gum buain an t-arbhar sguabach, reachd'ar, trom ;
Ischi na buachaillean gach cruaidh dhruim fàis
Ur-bhog le feur, 's le liligh 's ceutaich bàrr.
Le ìoghnadh èibhinn èsdidh iad ri toirm
An uisge 'steaUraich feadh na'n craim-chreag garbh.
Mu nead na nathrach bàis bu chràiteach beum,
Tha chuilc air chrith 's an luachair thric nadèigh.
'S a ghleann bha fàs fo bharr de'n sgitheach dhoirbh
Tha'm bocsa grinn, 's an giubhas sniomhain gorm.
An àite chuiseag sheisg, is luibhean searbh,
Ni mirtiol fàs, 's am pailm is àiUi dealbh.
Bidh iarmad sgrios a mhada-allaidh ghairg,
'S na h-uain nam measgag ith air shlios gachleirg:
CaiUidh an Tiger guineach, ciùrrach, fhearg,
*S an srèin nam flùr do chloinn cho diult e falbh:
Ni'n damh 's an leomhanu san aon phrasaich tàmh,
'S bidh naith'r gun bheum ri cois fir-chèilidh tlàth.
Togaidh an leanaban ciche bhèisd o'n làr,
Si bheithir bhreachdachleachd an ruinn-ghath bàis;
Le gàir thoil-inntinn chi e lith nan lann,
'S m'an teangaidh ghobhlaich cluichidh an t-òggun
fheall.
A Bhan-righ Shaleim ! àrduich gloir do chrùin !
Am Mòrachd t-uaiUse tog a suas do shùil !
A'd' chùiriibli rioghail seall na mìllte slòigh,
'S na h-àil nach d-thainig, 's àill leo teachd a' d'
chòir I
Tha linn air linn a' tairgs' am breith guu dàil,
11
Gun fhusgais gus am faic iad soills' an là;
An sliochd gun chunntas seall tu dùsgadh suas,
Thoirt modh do'n Ribhinn àigh is ailiidh snuagh !
Gabh beachd air feachd nan rioghachd fad o laimh,
Air ghlùinibh lùbt' ag ùrnuigh d' theampuU àigh !
Sna ceudan righ a' tuiteam sios gu dlùth,
'S gun diol iad iobairt cheart do Thi nan dùl !
Nach seall tha 'n luchd th* air t-altairean gun smal,
De 'n spìosraidh phrìseil thig o'n àird an Ear !
Tha dosraich Edom dhuits' a'sèideadh blàth,
'S do dhearg an òir tha slèibhtean Ophir làn.
Seall ! Geata boisgeil rionnagach nan speur
A' fosgladh suas ort ! sid a ghloir nach treig !
A mhaduinn chiùin ni's mò cha dealraich grian,
'S cha 'n èirich gealach shèimh fo sgàil nan nial;
Grad-bhruchdaidh tuiltean soillse 'nuas o nèamh ;
Làn-dealruidh sruth na glòir ad chùirt gach tràth 1
Mu d' thimchioU dearsaidh àird an t-soLUis fhein ;
'S gu saoghal nan saoghal gur leatsa là do Dhe !
Ni 'n fhairge triall, 's an iarmailt theid na smùid ;
Gun leagh na slèibhte as mar chèirroi Ghnùis;
Na creagan siorruidh tuitidh sìos 'nan ùir;
Ach seasaidh firinn dhileas Righ nan dùl !
Riaghluidh tu fein 's Mesiah 'n èibhneas nèamh,
'S air gloir ur rioghachd ni 'm faicear crioch gu bràth.
7. Criosd na Dhia agus na Dhuine.
'S FHEUDAR aideachadh, 'nuair a thainig am Focal
san fheoil nach dthainig caochladh no atharrachadh
aìran dà nàdur; cha d-atharraicheadh an Diadhachd
gu daonnachd, 's cha mhò a dh' iompaicheadh daon-
nachd chum Diadhachd ; ach dh' fhuirich iad le
chèile eadar-dhealuichte nam buaidhibh mar bha iad.
Ge nach 'eil e comasach dhuinne a thuigsinn cionnas
a tha an dà nàdur a' co'-aontachadh san aon phear-
sadh; gidheadh cha'ne mhàin gubheilanfbirinn so air
12
a'teagasgdhuinn gu soilleir ann am focal De, ach tha
e foUaiseach dhuinn ann an uilo eachdruidh Chriosd.
Beachdaich gu suidhichte air losa Criosd, agus moth-
aichidh tu soilleir na phearsadh, Dia agus duine;
annsan nach do chaiU an Dia a bheag ga Dhiadhachd;
agus nach 'eil an duine air chor air bith air a dheal-
uchadh o fhìor dhaonnachd. 'An àm a bhreith chi
thu 'n duine air a ghear-leanmhuinn le Herod, agus
auns a cheart àm chi thu daoine glice na h-aird an ear
a* toirt aoraidh dha mar Dhiu; 'an àm a bhaistidh le
Eoin, chi thu 'n duiìie a' teachd a nìos o lordan, agus
an Dia air a ghairm o neamh le guth o'n Athair shior-
ruidh, ag ràdh, 'S e so Mac mo ghràidh anns a' bheil
mo mhòr thlachd. Anns an Luing chi thu 'n duine
air a chlaoidh agus na throm-shuain, agus Dia a tha
smachdachadh na gaoithe agus na fairge, 's a chuir
gu tosd iad le aon fhocal. Aig uaigh Lasaruis chi
thu 'n duine a' sile nan deur, agus Dia a thug a char-
aid a bha ceìthir laithe marbh, le focal a chumhachd
chum beatha. Ann an gàradh Ghetsemane chi thu'n
duine air a ghlacadh leis na saighdeara, agus Dia a
tha leanail a bheoil a' bualadh nan saighdeara dalma
3Ìn gu làr. Air a chrann-cheusaidh chi thu'n duine
a'bàsachadh, agus Dia a iha 'n san àm sin a' toirt air
andomhan criothnachadh, airchor 's gun doghluais
an talamh, gun dthainig dorchadas air aghaidh
nan speur, gun do dhiult a ghrian a solus, gun do
sgoilt na creagan, agus gun robh an saoghal air fad
fo uabhas, mar gum biodh e air a dhùsgadh gu moth-
achadh le bàs a Chruthai'ear agus Fhir-shaoraidh.
8. Là na Sàbaid, hy A. Thomson, D. D.
CuiMHNiCH là na Sàbaid a choimhead naomha. Js
culaidh smaointean agus fà bròin, a thoirt fainear uir-
ead 's a tha 'nlatha beannuichteso air a mhi-naomh-
achadh leis an òigridh, agus leis an aosmhor. Cba
13
soirbhich diadhachd am feasd leis a mhuinntir
a tha caitheadh an là sin ann an dionihanas af^us
ann am faoin-shùgradh. Ma tha thus' a'cleachda
bhi ga mhi-naomhachadh tha thu le d' làn-fhiosrach-
adh a' bristeadh aon de àiiheanta Dhe. Agus am
feadh a tha dearmad air a dheanamh air a h-aon air
bith de nah-àitheanta a' larruingdhaoine chum càch
a chur 'an suarachas, niar tha buaireadh a' teachd
san rathad, tha bristeadh na h-àithne so, gu h-àr-
aidh, cunnartach agus ro-mhuladach, do brìgh gur
e Dia na mhòr ghliocas a shùnraich an là so, anns
am faod sinn fiosrachadh agus fòghlum fhaotainn,
co'-naltradh a chumail ris fein, chum mar so gum bi
sinn iomchuidh fa chomhair uile dhleasnuis na ^each-
duin a leanas, gum bi sinn air ar neartuchadh 'an
aghaidh buairidh an t-saoghail, agus gum faodamaid
cùram a ghabl.uil mu thimchioU ar leas spioradail.
A rèir 's mar tha daoine dearmadach air coimhead na
sàbaid, tha iad anns a cheart tomhas na'n caithe-
beatha 's na 'n giulan a'teachd 'an dèigh laimheanns
gach dleasnas eile. Cha mhòr nach faodar a ràdh,
mu thimchioll gach aon a chaidh air an aghaidh ann
an slighe an uilc, gus an do tharruing e sgrios orra,
a dh' fhuiling fo laimh ceartais arson an droch-bheirt,
's a chaochaii gun aithreachas na gun dòchas,
gun d-aidich a chuid bu phailte dhiubh gur ann le
briseadh na sàbaid a thuit iad sa cheud nihearachd;
agus gun do tharruing a cheart pheacadh so, a tha
co cumannta, 's da'm bheil daoine gabhail co bcag
suim, ni's mò na aon ni eiie, a bhinn mhaslach so a
nuas air an cinn. O, mo chlann ionmhuinn ! guidh-
eam oirbh an t-Sàbaid a naomhachadh. Bha e air
a naomhachadh le Dia, a ghabh tàmh air an là sin
o oibribh uile. Tha e air a naomhachadh le Criosd,
le bhi na chuimhneachan air an là a dh'èirich e o na
marbhaibh. Tha e air a naomhachadh, le dòchas
Neamh, a tha air achumail a mach fo 'n t-samhladh
shòlasach air Sàbaid deshuaimhneas siorruidh, Tha
B
14
e air a naomhachadh le'r n-uile uireasbliuidii spior-
adail san t-saoghal so, agus le'r dòchais ri sonas san
t-saoghal a ta ri teachd. Uime sin na mi-naomh-
aichibh e. Buiiichibh e gu dùrachdach chum na
ceann-crìche arson an do chuireadh air leth e.
Seachnaibhgachobair shaoghaha ghabhas cur seach-
ad, na dh'fhaodar air doigh sam bith a sheachnadh.
Na smaoinichibh air feala-dhà na faoin-shùgradh.
Caithibh an là aiin an saothair chràbhach — 'an
leughadh nan Scriobtuire — a' con'altradh mu nithe
naomha, a'feitheamh air aoradh follaiseach — ri ùr-
nuigh dhiomhair — a'toirt fainear gu tùrail suidhichte
cò sibh, agus ciod mar bu chòir dhuibh a bhith — 's
a' gnàthachadh gacii cothrom a bhuilich am Freas-
dal oirbh, chum cinneachadh ann an eolas, ann an
diadhachd, agus ann an naomhachd.
9. Madui7m na Sàbaide.
Nach sàmhach maduinn chiùin an latha naom.h !
Tha fuaim an t-saoghail balbh; Cha chluinnear fòs
'Sa bhuailidh luinneag, na'n fhcad air raon.
Tha'n speal 'na shìneadh anns an fhcur fo dhrùchd
Na blàithean niaoth a'seargadh anns an spadh,
Ga b' ùrail ait iad anns a ghaoilh an de.
Cluinnear an fhuaim is faoine, — eadhon srann
An t-seillein rahoich, is braona tlà an drùchd,
A's roèilich chaorach 's iad air uchd an t-sleibh.
Tha fìath mar bhan-righ anns na speuraibh shuas.
Dhasan tha mach air feadh nam bruachan àrd
Tha'n lon-dubh, a'seinn ni's binne, air leis, o'n
ghleann ;
An riabhag dh'ìrich i an diugh gu neamh,
Le leadan ceolmhor; tha'n t-alltan fein
Gu mòr ni's rèidhe a' siubhal sios roi'n ghleann ;
O'n bhothan bheag ud as am faicear smùid
Ag èiridh gu caòl os ceann a cheo, iha fuaim
15
Nan saìma milis — iaoidhean naomha binn.
Thasìth os ceann a bhaile bhig ud thall,
An t-innein chlos; tha h-uile ni na thàmh.
Tha mhaidheach fein, ga fiamhach i, a' stad
Le sùil na dèigh, a' beachdacha gun gheilt
Air duine, a nàmhuid borb. Tha'n gearran trom
Gun taod no teothair 'g ionaltradh gu saor
Air leud a dhroma a' cur nan car le strìgh
A' baoisgeadh a chrùidhean os a cheann ri grèin.
Ach 's leats' a dhuine an suaimhneas so raar sheilbh.
Failt' air an là naomh, latha chur sgìos nam bochd !
Rè laithean eile air an claoi gu goirt,
Nan aonar ilhidh iad gu grad an iòn
Air an lòm bhlàr, fo dhìon o theas no fhuachd,
Am fasgadh craige, no fo dhubhar chraobh ;
Ach dhachaidh thig iad air an latha naomhs',
Gu ii-ait le Iiichd an gràidh gun suidh iad sios
A' roinn an lòin, 'sa thogail suas ie chèil'
An altacha do Dhia — cha'n ann gu faoin
Le focal, no le glunsad beoil, ach fòs
Le sùii gu neamh, 's an cridhe an sàs gu diù.
Fàilt air an latha naomh ! fàiit air là nam bochd!
Fhuair am fear-ceirde gias an diugh a chead,
'Se falbh o smùid a bhaile-mlioir gu tràth,
lli bruaich na h-aibhne dli' iarr e'm fàiie gian:
A' beachdachadh gutaingeil, annan àird nan craobh
Nan duilleach uaine 's anns na blaithibh maoth
Cumhachd glormhor Dhe. — 'SIe sòlas ait
Mar tha e breithneacha gu stòld' leis fein
Tha e fo dhòchas, (ga nach ann gun fhiamh)
Gur sàbaid shiorruidh bhios fadheoidh air neamh.
10. Tigh Dhe.
Bu bhòidheach rèidh an fhaich air an robh 'n tigh-
aoraidh so air a shuidheachadli ; àite sàmhach grian-
ach an uchd beinne, air achuairteachadii ie craobh-
B 2
16
aibh àrda, air bruaich aibhne a bha siubhal seachad gu
sèimh sàmhach. Bha e uile gu leir na àite co tìorail
uaigneach 's a b' urrainnear fhaicinn. Bha ioma
sHghe a'treorachadh chum na h-eagluis so, agus
cha'n'eil e furasd a ràdh cò dhiu bu taitniche. Bha
aon slighe a' dìreadh o thaobh na fairge, na iùban
bòidheach roi' choillidh òig, a bha fàs gu dosrach
nadurra air na bruachaihh grianach sin. Bha
slighe eile ag iathadh mu ghuala na beinne, 's a'
tearnadh a dh' ionnsuidh na h-aibhne roimhchluan-
aibh lusrach feurach, air an robh ti'eudan lionmhor
de chaoraich ag ionaltradh, le'n uain bheaga gheala
a'mireag m'an cuairt doibh, Bha mar an ceudna,
ioma ceum monaidh agus frith-rathad aith-Ieathain
tre'n f hraoch, fo dhubhar a bheitheagusa bharraich,
a'treorachadh chum an àite cheudna. — B'àbhaist
domh air uairibh suidhe air uchd tuim a bha dlù
do'n eagluis, o'n robh agam sàr-bheachd air nio cho'-
thional nuair bha iad a' cruinneachadh o gach taobh
a-dh' ionnsuidh tigh an Tighearn air a latha naomh*
Bha cuid dìubh fad ann am shealladh; — agus is
iomad smaointin àghmhortheas-chridheach adhùisg-
eadh ann am inntinn, mar a chithinn iad a'tighinn
air an adhart, 'sa diùthachadh uidh air uidh gu tigh
na h-ùrnuigh. — Aon là'nuair shuidh mi sanlite sin,
tamuli beag m'an do thòisich an t-aoradh, smaoin-
tich mi air an deaias àrd a dh' fhiosraich Righ
Daibhidh 'nuair a ghlaodh e " Bha aoibhneas orm
an uair a thubhairt iad, do thigh an Tighearna
theid sinn. Seasaidh ar cosan an taobh a stigh do
d' gheataibh, O lerusalera. Tha lerusalem air a'
togail mar chaithir a tha air a coimh-cheangai ri
chèile; d'an tèid na treubhan suas, treubhan an
Tighearna, gu teisteas Israeil, a thoirt buidheachais
do ainm an Tighearn." Smuaintich mi air a iiugha
beannachd priseil a tha fuaighte ri mòr cho'-chruin-
neachadh an t-sluaigh arson aoradh follaiseach. Cia
lionnhor anam neo-bhàsmhor a tha air a cheart àm
17
so a' cruinneachadh arson an aon obair mhòr agus
chudthromaich, gu ùrnuigh agus moladh, — a dh'
èisteachd focail De,— chuni bhi air ar beathachadh
le aran na beatha ! Tha iad a' fàgail an àiteacha
còmhnuidh fa leth, ann an ùine ghearr bithidh iad
uile cruinn ann an tigh an Tighearna. Cia àillidh
an soilleireachadh tha againn ann an so air an
tairbhe àghmhor a tha fuaighte ri guth an deagh
bhuachaiJle, a' gairm a chuid caorach fein o gach
cearna de 'n fhàsach ! Mar tha'n t-slighe ud shios
na cluaintean ud thall, agusna monaidhean ud shuas
a' giulan dhaoine, mnathan, agus clann, o ioraad
cearna, 's iad a'tarruing ni 's dlùithe air a chèile, 's
aircionfath an turuis; niar sin thig mòran o'n àird-
an-ear, an àird-an-iar, o 'n àirde-tuath agus deas,
agus suidhidh iad sios ann an rioghachd an Athar.
Cò is urrainn a leithid so de àmannaibh prìseil a
mheas mar bu chòir? — Amanna air an cuir seachad
ann am fòghlum slighe aghairdeachais naomha, agus
ceuma beannaichte na sìth, — Amanna air an coisrig-
eadh do Dhia agus do leas anamaibh; a'toirt rabhadh
do'n pheacach teicheadh o'n f heirg a tha chum teachd,
ann an teagasg do'ii aineolach cionnas a chaitheas e a
bheatha agus mar is còir dha bàsachadh; ann an
searmonachadh an t-soisgeil do na bochdaibh, ann
an slànachadh a chridhe bhriste, ann ao searmon-
achadh saorsa do na braighdibh, agus sealladh nau
sùl do na doill, — " Is beannaicht' iadsan a thuigeas
an fhuaim aoibhneach, imichidh iad, O Thighearn,
ann an iolus glan do ghnuis, ann ad ainms' ni iad
gairdeachas rè an là, agus ann ad fhireantachd
bithidh iad air an àrduchadh." So na srauaintin a
dhùisg air uairibh a'm' inntinn le mòr churahachd,
'nuair a chunnaic mi 'n sluagh ceudna cruinn ann
an tigh Dhe, air an robh mi beachdachadh le m'
ùrnuigh as an leth gu neamh, nuair bha iad o cheann
ghoirid a'tarruing air an aghaidh ga ionnsuidh. — An
so, smaointich mi, tha 'm bochd 's am beartach a'
B3
18
coìnneachadh, agus ag aideacha le cheile, 'nuair tha
iad cruinn, gur e an t-aon Diaa chruthaich iad uile;
gu bheil iad uile tighinn suas air an aon chairdeas,
agus gur e'n t-aon Dia a tha freasdal d'an uireasbh-
uidh aimsireil agus spioradail fa leth, — Agus air a
mhodh cheudna coinnichidh iad fhathast san uaigh,
àite còmhnuidh an àird agus an iosail, — Agus aon
uair eile, aig cathair bhreitheanais Chriosd coinnich-
idh an t-iomlan a chèile, chum fhaotainn o Dhia a
rèir 's mar rinn iad anns a cholainn, co dhiu bha e
math na olc, — Nach dlù-cheangailte ri cheiie ann
an eachdruidh mhic an duine, na tri còmhailean
mòra coitchionn so, an tigh-aoraidh, tigh cumhang
dorch a bhàis, agus an tigh nach do thogadh le
làmhaibh, siorruidh anns na neamhaibh ? — Na deal-
aicheamaid iad o chèile 'n ar smuaintibh, ach coimh-
ideamaid iad ann an ceangal naomh agus tarbhach
ann an uaigneas ar cridheacha ! Mar sin bithìdh
ar coithionaian aoraidh air talamh na'n co'-shamh-
ladh air làn choithional coitchionn agus eagiais nan
ceud-ghin, a tha sgriobhta an neamh.
11. Laoidh na Sàbaide.
A Dhe ! 'se so an sealladh ait
Co'-thional mòr ag aoradh dhuit !
A' seinn do chliu, 'sri ùrnuigh naomh
'Foghlum na sligh tha triall gu neanih ;
Bha mis a làthair, is bitheam fòs
Tha e mar fhlailheas beag a bhos;
Le sugradh faoin no feala-dha
Cha dearmad mi gu bràth do là.
O sgriobh a Dhe air clàr mo mheo'air
Naomh bhriathra priseil glan do bheoil,
'S do d' lagh bheir mis' am barrachd fiamh
A's gràdh dhuit fein na thug mi riamh.
19
12. Beinn Vesuvìm.
Ann am bliadhna 1717, ann am meadhon a chèitein,
rainig mi (arsa Easbuig Berkley) muUach beinn
Vesuvius, anns ara faca mi fosgladh farsuing as an
robh sraùid co niòr a' teachd a nìos, 's nach robh e
arachomasdoimhne nacumadh an t-sluichd fhaicinn.
Anns an dubh-aigean oiUteii so chuala mi fuaim
eagallach, a' teachd a nìos, raar gum b' ann, a
meadhon na beinne, agus air uairibh cosmhuil ri
tairneanaich no fuaim ghunnacha mòra, no leachd-
an creadha a' tuiteam o mhuUach thighean air a
chausair. Mar dii' atharraich an soirbheas air uair-
ibh dh' fhàs an toit ni bu lughadh, a'taisbeanadh
lasair dhearg, a bha m'an cuairt do bheul an
t-sluichd ballach dearg, agus air uairibh buidhe.
An deigh dhuinn fuireach còr is uair, 's an smùid
a bhi air a h^itharrachadh leis an t-soirbheas, bha
againn air uairibh sealladh aithghearr air an t-slochd
mhòr so; ann an iochdar an t-sluichd bu leir
dhomh gu h-àraidh dà àite teine dlù ga cheile;
bha 'n t-aon air an laimh chli ma thuairmes tri
slatan air leud, as an robh lasair ruadh, agus a'
tilgeadh os a cheann doirneagan chlach a bha dearg
theith, le toirm anabarraich : agus an uair a thuit
iad air an ais, rinn iad an stairirich choimheach sin
adh' ainmich mi cheana. — Air an ochdamh là de
cheud mhìos an t-sàmhruidh, dhìrich mi moch sa
mhaduinn an dara h-uair gu muUach na beinne so,
agus fhuair mi beachd agus sealladh ùr air an àite.
Bha 'n toit ag èirigh suas co direach rèidh, 's gun
d-fhuair mi làn-shealladh air beul an t-sluichd, a
bha a reir mo bharalach mìle m'an cuairt, agus mu
cheud slat air doimhneachd. O'n a bha mi 'n so
ma dheireadh, bha carn mor cruinn air cruinneach-
adh ann an iochdar an t-sluichd. Thachair so o
na clachaibh a bha air an tilgeadh suas, agus a
thuit a rìs air aa ais do 'n t-slochd. 'S ann sa
20
inheall ùr so a bha 'n dà theine a dh' alnmich mi.
Bha 'n dara h-aon diu a h-nile tri na ceithir de
mhionaide a' tilgeadh an àird lo fuaim uabhasaich,
anabharradh de clocha dearg theinnteach, air a
chuid bu iugha tri cheud troigh os mo cheann ; ach
do bhrìgh nach robh gaoth ann thuit iad sios anns
a cheart àit as an dthainig iad. Bha 'n t-aon eile
làn de stugh leaghta dearg theith mar chi sibh ann
an tigh dheanamh ghloineachan, air ghoil agus tre
a cheile ag at 's a'gluasad mar thonnaibh na tairge,
le toirm bhras ghoirid. Air uairibii chuir an stugh
goileach so thairis, agus ruidh e sios air taobh a
chuirn, dearg-theith mar thainig e mach, ach
chaochail e dhatli 's a choslas mar chruadhaich
agus mar chinn e fionnar. Nan atharraicheadh a
ghaoth 's gun sèideadh è chum na taobh air an robh
sinne, bha sinn an cunnart bhi air ar marbhadh leis
na miU leaghta a bha air an tilgeadh o 'n aigean ;
ach o 'n a bha ghaoth freasdalach fhuair sinn cothrom
air sealladh beachdaidh a ghabhail air an àit iong-
antach sin car uair gu leth a dh'ùine. Air a chùige
là de mhios meadhoin au t-samhruidh, chunnacas
an sliabh so fad an rathaid o bhaile mòr Naples, a'
brùchdadh thairis; agus tri laithean na dhiaigh sin
dh' ath-ùraicheadh an fhuaim thoireannacha thainig
as, air chor 's nach e mhàin gun do chrithich gach
uinneag, ach mar an ceudna gach tigh a bha sa
bhaile, chriothnaich iad o'n stèigh. O'n àm sin dh*
at e thairis, agus air uairibh san oidhche chithte
mìll theinnteach air an tilge fad os a ceann anns na
speuraibh. Air an deicheamh là 'nuair a shaoil
leinn gun do sguir i, thòisich i as ùr ag at agus a'
beucaich gu h-oillteil. Cha'n'eil e'n comas do neach
beachd is firinnich a bhi aige air an fhuaim a thain-
ig uaipe, 'nuair bu choimhiche i, na smuainteachadh
mar gum biodh doinionn ghailbhich a gheamhruidh,
toirm atmhor a chuain mhoir, torran speur, agus
callaid ghunnacha mòra, air an aon àm, a' deanarah
co'-fhuaim eagallach le cheile. Gad a bha sinne da
mhiledheugairasdar, buchulaidh-uabhaisan fhuaim.
Cliuir sinn romhainn dol ni bu dlùithe air an
t-sliabh, thug triuir na chearthar againn bàta leinn,
agus chaidh sinn air tir aig bun na beinne. Mharc-
aich sinn an sin ceithir mile m'an d'thainig sinn a
dh'ionnsuidh an stugh leaghta a bha sruthadh a
nuas na chaoiribh dearga air slios na beinne; 's ann
anis a chinn' an stailmrich agus an fhuaim uabhas-
ach thar tomhas. Anns an neula bha os ceann beul
an t-sluichd mhothaich mi gach dath a bhiodh ann
ara breacan. Bha maraon rugha dearg uabhannach
anns an speur, os ceann an àite lar an robh 'n
stugh teinnteach a'tearnadh. Bha, mar gam biodh,
abbuinn mhòr de stugh leaghta a ruidh a nuas o
mhullach gu bonn na beinne, agus le neart nach
b' urrainnear a chosg, a'niilleadh, a' losgadh, agus
a lom sgrios gach fìon-lios, gach craobh ola, agus
gach tigh a thainig na rathad, agus sgoilt am
maolni-slèibhe so as a cheile na shruthaibh air gnch
taobh mar bha creagan agus cnuic a' cur grabaidh
air na dheann-ruidh millteach. Bha 'n sruth bu
mhò dhiu mu leth mhìle air leud agus cuig mile air
fad. Dhirich mi suas beagan ri taobh na h-aibhne
teinntich s-o, ach b' eiginn domh grad theicheadh
air m' ais, a thaobh 's nach mòr nach do thachd
fàile a phronnuisc mi. Am feadh a bha sinn a' dol
air ar n-ais mu thri uairean sa mliaduinn, chuala
sinn beucaich na beinne, a' rànaich gu h-oillteil fad
na slighe. Agus chunnaic sinn i tilge os a ceann
steallan lasrach agus clachan teinnteach, a bha mar
a thuit iad air an ais cosmhuil ri rionnagan drilean-
nach a thuiteas o theine ealanta a ni daoine le
fùdar. Air leam gun robh na clachan teinnteach
sin air an tilgeadh mile troigh dìreach anns an
athar os ceann mullach an t-sleibhe. Anns an t-
suidheachadh so dh' fhuirich e rè sheachd no ocbd
de làithean. Air an ochdamh-Ià-deug de'n mhios
22
cheudna, sfruir gach coslas dhe'n t-seorsaso, agus
bha beinn Vesuvius fa dheireadh gu ciùin sàmhach,
gun sraùid gun lasair.
1 3. Leabaidh bhais an Fhoirhhich.
Sguir an seann duine a labhairt — agus bha oghadh
a nis comasach air na bha e faicinn fhulang — theann
e gu sàmhacli a null a chum a bhuird far an robh a
chùngaidh-leighis a dh' uimicheadh arson a shean-
athar, 's ga ghiulan a nall ann an soire beag, chum
e suas e le laimh chaoimh ri beul an t-seann-duine.
Dh' òl e, 's an sin thuirt e, " Thig ni 's dlùithe
dhomh a Sheumais bhig, agus thoir dhomh pòg air
do shon fein, agus air sgàth t-athar;" agus niar a
dhlùlhaich an leanabii gràdhach a bhilean cùbh-
raidh air beul seachdai a shean-athar, thuit na deoir
gu frasach o shùil an aosda, agus shil iad air ceann
leadanach an leinibh, a bha nis na shìneadh 's ag os-
naich aira bhroillcach. — " A Sheumas bhig, arsesan,
dhi-chuimhnich t-athair fcin thusa ad leanabas, agus
mise am shean aois^ ach na di-chuimhnich thusa t-
athair na do mhàthair, oir tha fhios agad agus is
aithiie dhuit gur i sin àithne Dhe." — Bha cridhe an
leinibh an iiibh sgàine, 's cha robh e na chomas
Jabhairt. Dhruid e ni bu dlùithe is na bu dlùithe
ris an t-seann-duine ghràdhach, agus bha e nis gu
brònach na slihieadh air uchd a shean-athar. Thuit
a mhàthair sios air a glùinibh, agus dh' fholaich i a
gnuis le làmhaibh. " O! a deir ise, Nam bidh fios
aig ni' fhear-pòsda air so cha'n fhàgadh e athair air
leabuidh a bhàis." Agus bha fhios agam a nis gun
robh am foirfeach agùrnuigh, arson amhic easumhal
agus aingidh. 'S an àm dh' fheuchainnich so ghlac
am ministeir am Biobull air a ghlùn, agus thuirt, e
Seinneamaid chuni clìu agus moladh Dhe, earrann
23
de'n chùigibh salm deug, agus leugh e le cridhe iàn
agus le guth bristeacii na rannan taitncach sin,
Cò dh'fhanas ann ad phailHun shuas?
a Thighearna, cò e ?
Air do chnoc naomh cò 'n ti sin leat
a chòmhnuicheas gach rè?
An ti a ghluais gu treibh-dhireach,
is ionracas a chleachd,
Labhras an fhirinn sin a mach
a ta na chridhe steach.
M' an gann a sheinn iad an t-sahn, dh'fho.sgladb
an dorus; agus thainig duine àrd tlachdmhor a
steach ; ach bha gruaim air a mhaluidh, agus a
thaobh coslais bha e fo bhròn, fo dhoilghios, agus
fo agartas goirt. Air a ghiuasad, fo amhluadh, agus
air a bhualadh le dubhachas ri cluinntinn a cheoil
thìomhaidh chràbhaich a chual e, shuidh e sios air
ionad-suidhe, agus le aghaidh ghlas-neulaich throm
thug e sùil air leabuidh bhàis athar. 'Nuair a sguir
na sailm, thuirt am foirfeach le guth tùrsach tròm,
" A mhic, thainig thu san àm a dh'fhaighinn bean-
nachd deireannach t-athar. Gun dthugadh na tha
ri tachairt san t-seomar so air an oidhche nochd,
ortsa pilleadh o d' dhroch shlighibh ! Tha thu 'n
so gu fianuis a thogail air tròcair do Dhe agus Shlan-
uighir air an d-rinn thu co fada dearmad." Dh' amh-
airc am ministeir, le gnùis, mar robh i le gruaim, a
bha air a chuid bu lugha, achmhasanach, air an
òganach, a bha fhathast na thosd, agus thuirt e,
" Uilieam ! o cheann tri bliadhna, clia do dhorch-
aich t-fhaileas stairsneach tighe an Tighearna. lad-
san a chuireas an suarachas an tàirneanach, faodaidh
iad criothnachadh ris a ghuth chiùin shàmhach —
Anis àm an aithreachais — gun giulaineadh spiorad
t-athar a suas do neamh sgeul ait air aon anam
aithreachail a thearnadh o chuideachda pheacach."
Le mòr shaothair dhlùthaich an an t-òganach gu
24
taobh na leapacb, agus fa dheireadh fhuair e comas
a ràdh, " Athair, cha'n'eil mis as eug'ais bàigh
nàduir; agus ghreas mi dhachaidh co luath, 'sa chuala
migun robh am ministeir a'marcachd a dh'ionnsuidh
an tighe. Tha dochas agam gum faigh thu chuid is
fearr dheth so fathast; agus ma chuir mi campar
riamh ort, tha mi 'g aslucha maitheanais — oir tha
cridhe daonnachdaii agam — Athair ! bha mi mi-
dhleasnach, ach cha'n 'eil mi mi-chneasta. Tha mi
'guidhe maitheanas." — Thig a nali ni's dlùithe orm,
Uilliam ; lùb do ghlùn ri taobh mo leapach, agus
faireadh nio làmh ceann mo mhic ghràdhaich; oir
tha dòrchadas gu dian a' tighinn thairis orm. Bu
tu mo cheud-ghin, 's an diugh cha'n'eil mac beo
agam ach thu. Tha do bhràthairean agus do phear-
aichean geala gaolach fo'n fhòid 'sa chladh ud thall,
dlù dh'ise, cèilidh mo gliràidh, a thug t-eudan fein,
Uilliam, gu tric gu m' chuimhne. Is fada bha thu
ad chulaidh-aoibhneis agus ad aobhar-uaill; oir cba
robh anns an sgìreachd uile aon duine no mac col-
tach ri m' UiUiam fein. Ma thainig atharachadh
air do chridhe o 'n àm sin, 's rèidh do Dhia smuain-
tean ceart aiseag air ais duit. Ghuil mi gu goirt air
do shon — seadh, Uilleam, 'nuair nach robh aon am
chòir — eadhon, mar ghuil Daibhidh arson Absalom
— air do shonsa, "a mhic, O mo mhac !" — B'e'm
freagradh a thug UiIIeam, aon osna throm dhomh-
ain. Bha a cholann gu leir fo throm spairn, 'se
fhathastair aghlùn; ach b'fhurast fhaicinngun robh
e fulang fo aithreachas, agartas coguis, agus ann-
dòchas anama. Thuirt am ministeir le guth bu
sgaitiche agus le aogas bu ghruamaiche na b'àbhuist
da, *' A' bheil fhios agadsa, cò 'n lamh a tha nis
na luidhe air do cheann ceannairceach ?" — '* O na
buin ro chruaidh ris," ars' a chèilidh brònach, 's
i tighinn am follais o chùil dhorcha san t-seomar,
far an dthug i oirp air i fein fholach fo mhulad agus
fo nàire, " O ! caomhainn m'fhear pòsda— caomh-
25
naibh e, ars' ise, bha e do ghnà dleasnach caoimh-
neil domhsa.'' Agus le so a ràdh, thuit i air a
giùinibh làmh ris, aguschuiri agairdeana fada geala
gu bàigheil cianail mu'n cuairt d'a mhuineal. " Falbh
thusa cuideachd, a Sheumais bhig ghràdhaich," ars'
am Foirfeach, " falbh eadhon, o m' bhrollach, agus
leig fothad do ghlùn làmh ri d' athair agus de mhàth-
air, Chum gum beannuicheam sibh uile, le aon ùr-
nuigh dhùrachdaich m'an dealaich sinn." Rinn an
leanabh mar a dh' iarradh air, agus chaidh e air a
ghlùn le cail-eiginn de sgàth ri taobh athar; cha
d-rinn an duine truagh dearmad air an leanamh a
nis a ghabhail 'na ghlacaibh, a dhi-chuimhnich e
tuille 's fada; bu toigheach leis fhuil fein a dh' ain-
deoin cumhachd marbhanta a mhi-chreidimh a fhuair
gus a so buaidh air. " Cuiribh focal De," ars' am
Foirbheach, *' ann an làmhaibh mo mhic, agus
leughadh e mach d' a athair a tha dlù air a chrich,
an 23, 26, 27» rann de'n 1 1 Caibdeil de shoisgeul
Eoin." Chaidh am ministeir d'an ionnsuidh-san a
bh'air an glùinibh, agus thuirt e le guth truacanta,
cìùin, caoimhneil — " Is cuimhne leam, Uilleam,
'nuair nach robh a h-aon a b'fhearr a leughadh
focal De na thusa — Am faod e bith gun do dhì-
chuimhnich mac mo charaid fòghlum òige ?" Cha
do dhi-chuimhnich e e — Cha ruigeadh am peacach
truagh aithreachail a leas a shùilean a thogail o
thaobh na leapach. Chaith sruth naomh an t-sois-
geil clais na chridhe, 's bha na h-uisgeachan a ris
a'brùchdadh a mach. Le guth fann tachdta, labhair
e — " Thuirt e rithe, is mis an aiseirigh agus a
bheatha; an ti a chreideas annamsa, ged gheibh e
bàs bithidh e beo, agus ge b'e neach a ta beo agus
a' creidsinn annamsa, cha'n fhaigh e bàs am feasd*
A' bheil thu creidsinn so ? thuirt e rithe, tha a Thigh-
earna, tha mi creidsinn gur dthusa Crìosd mac Dhe
a bha gu teachd chum an t-saoghail." — " Cha'n e so
guth ana-creidich, ars* an seann-duine, gu buadhar
C
26
air leabaidh a bhàis; is ni bheil agads' Uilleam
cridhe an ana-creidich, Aidich gu bheii thu creid-
sinn na leuf^h thu air an àm, agus gheibh t-athair
bàs ann an sith." — " Tha mi creidsinn. Agus mar
tha thus' a'toirt maitheanas domhsa, gun dconaich-
cadh m' athair a ta air neamh dhonih maitheanas
mar an ceudna" — Bha'm Foirfeach mar neach air
ath-bheothachadh gu h-obann le beatha as ùr. Las
a shùilean fann — thainig ruiteag na ghruaidh bhàin
— air leat gun d'fhàs a làmhan critheach iaidir, agus
bha a ghuth guglan soiileir mar ann an àird a neart.
" A d làmhaibhse, O mo Dhia, tha mi tiomna suas
nio spioraid !" Agus le so a ràdh, thuit e gu ciùin
seachad air ceann-adhait na leapach. agus air leam
gu'n cuala mi osann ! Bha sàmhchair fhada ann, na
dhiaigh so, bha gach aon nan tosd — Dh'èirich an
t-athair, a mhàlhair, agus, an leanabh o'n glùinibh.
Bhasùil gach aon air aogas ciùin a chuirp sin a bha
nis sinnte ann am fois shiorruidh, agus gun bhas-
bhualadh no àrd-chumhadh, ach ann am brònsàmh-
ach an anama striochdta, sheas sinn m' an cuairt
air LEABAIDH BHAIS AN FHOIRBHJCH.
l*. Bàs Altamond.
Am feasgar muladach m'an d' fhuair an t-òganach
àrd-uasai so am bàs sin a dhùisg na smaointe a b*
eagallaich, bha mise maille ris. Cha robh aon neach
eile a làthair ach an lithich' a bha feilheamh air,
agus fior chompanach d'an tug e mòran spèis, agus
a bha e na impidh air a mhilleadh le dhroch bhar-
ailibh mi-chreideach. Air dhomhsa teachd a stigh,
thuirt e, " Tha thus' agus an lithiche tuiile 's fada
gun tighinn. Cha'n'eil aona chuid beatba no dòchaa
agam. Tha fiughair agaibhse ri miorbhuilean oib-
reachadh. Thogadh sibh na mairbh !" Fhreagair
mi, gun robh nèamh tròcaireach— " Mar bitheadh"
27
ars' esan, " cha bhlthinnse co ciontach. Ciod nach
d-rinn nèamh chum mis' a bheannachadh agus a
thearnadh ! Bha mi tuiile 's laidir arson an Uile-
chumhachdaich ! Tharruinn; mi sgrios orm fein."
— Thuirt mi, am Fear-saoraidh beannuichte. — Stad !
stad ! Tha thu gam' leon ! ars' esan, 's e sin a tha
ga m' dhitcadh; dh' àicheadh mi ainm !"
Dhiult e èisdeachd riumsa, r.gus cha ghabhadh e
aon ni o'n lithiche, bha e na shineadh gu tosdach,
co fad 's a leige saighdean goirtis leis, gus an do
bhuail mòr uaireadair an tighe. An sin le dian-
dhùrachd, ghlaodh e, " O aimsir ! is ceart-bhreitheach
dhuitse t-fhear-millidh a bhuala mar so gu goirt !
Cionnas a theich thu uam gu buileach ! — O! nach
robh agam aon mhìos, seadh aon seachduin! —
Cha'n'eil mi 'g iarruidh bhliadhnaichean ! — gad a
bhiodh linn ro ghoirid, arson an anabharr a th'agam-
sa r'a dheanamh." Le dhomhs' a ràdh nach b' urra
dhuinn tuille 's a chòir a dheanamh : gun robh
nèamh na àite beannuichte — " 'Sann raar sin is
measa dhomhs' e — " Tha e caillte ! tha e caillte!
'Si nèamh dhomhsa a chuid is claoidhtiche de ifrinn !'*
An deigh so, thairig mi ùrnuigh chur suas,— " Dean-
adh sibhse sin is urrainn a dheanamh. — Air mo
shonsa, cha d' rinn mi ùrnuigh riamh* — Cha'n urra
dhomh — 's cha ruig mi leas. Tha nèamh fein a
co'-dhaineachadh na tha mo chogus a'tagradh am
aghaidh. Cha'n'eil e ach ag aontachadh ri aidmheil
mo chridhe fein." Air dha mothachadh gun do
chuir so mi-ghean air a charaid, a bha nis a' sileadh
nan deur, (agus cò b' urra gun an sileadh ? Cha b'
urrainn domhsa) le sealladh làn caoimhneis, thuirt
e, " Caomhainn do dheoir air do shon fein. Thug
mise sgrios ort. — A' bheii thu 'gul air mo shonsa.''
'S neo-iochdmhor sin. Ciod is mò is urra mo ruigh-
eachd ?"
Bha a charaid air a chlaoidh cho mhòr leis na
C2
2Q
chunnaic agus na chual' e, 's gun robh e los fhàgail.
— " Na fàg mi, ars' esan — faodai tusa fathast a bhi
fo dhòchas; uime sin èisd rium. Cia ana-ceillidh
cuthaichte 's a labhair mise ! Cia ana-cèillidh cuth-
aichte 's a dh' èisd, agus a chreid thusa ! ach amh-
airc a nis agus thoir fainear mo staid, agu3 bithidh
6 na làn fhreagradh dhuitse agus dhomhsa. Tha
cholainn so air a riasladh le dòruinn agus an-shocair;
ach m' anam mar gum biodh e air ath-bheothachadh
leis na tha e a' fulang, chum am barrachd neart:
tha e lan chomasach gu co'-riasunachadh: tha e
làn chomasach gu fulang — agus an ni sin a tha mar
so a' buadhachadh air stairsnich a bhàis, gun teag-
amh cha 'n fhaod e fein gun bhi neo-bhàsmhor. —
Agus, a thaobh Dhe, cha b' urra ni bu lugha n' an
t-Uile-cumhachdach a leagadh ormsa na tha mi
fulang."
Bha mi nis a' dol a dheanamh co'-ghairdeachas
leis, anns an aìdmheil a rinn e mar so, gun fhios da,
anns an dà phuinc chudthromach sin d' ar creidimh,
a chaidh èigneachadh uaith le meud a chlaoidh : —
'Nuair a ghlaodh e mach gu dian — " Stad, stad !
leig leam labhairt. Cha'n fiiad a th' agam gu bhi
labhairt. — A charaid air an d-rinn mi eucoir mhòr
èisd rium, tha m' anam, mar mo cholann, a'luidhe
fo dhìth air tuiteam nan nochd-Iàraich thruagh, ann
am bloighdibh de smaointean briste. — Tha geur-
agartas oillteil le cuinihne air na thachair, a' tilge
mo smaointean romham chum nan nithibh a tha ri
teachd. — Agus tha uabhas ni's eagallaiche mu na tha
ri tachairt gan grad sgiùrsadh a rithist air an ais.
Tha mi tionndathairis agus thairis, 's cha'n'eil agam
aon ghath sòlais no dòchais. O nam mothaicheadh
tusa leth chudthrom na h-uallaich mhoir a tha nis na
luidhe ormsa, dheanadh tu cruàidh spàirn a bhi ann
an àite an Naomh-fhianuis a tha air a cheangal san
teine ann an geimhlibh arson a chreidinib, agus
29
chliuthaicheadh tu Dia arson nan lasraichean ! — Cha
lasair shiorruidh sin, 's cha teine nach bi chaoidh air
a mhùchadh."
O mar lainig so sinn ! gidheadh an ùine ghearr,
bha'm barrachd cionfath againn. Le colg buaireas-
ach air a shùil, agus le eadòchas na ghnuis, ghlaodh
e mach ! Rinn mo dhroch-bharailean mor eucoir
air mo chairdean; rinn m' ana-caitheamh stròghail
diol-deirce de m' mhac! thug mo mhi-charthanachd
agus mo neo-chneastachd m'an cuairt bàs mo mhnatha I
Àn e gu bheil ifrinn eile ann ? Och, a Dhe d'an
dthug mi toibheum, ach gidheadh a bha bàigheil
rium ! Bithidh ifrinn fein domh na h-ionad-dion,
ma dh' fhoiaicheas i mi o d' ghruaim !" Beagan an
diaigh sin dh'fhàillnich a tiiuigse. Dh' aithris a
smuaintean eagaliach, nithe uabhasach air nach faod-
ar tighinn thairis, 's nach urrainnear a dhi-chuimh-
neachadh. Agus m'an d' èirich a ghrian, (is ain-
mig a dh' èirich i air a leithid,) an t-òganach oir-
dheirc, fialuidh, ard-inntinneach, uasal so, an t-ògan-
ach bu truaighe a chunnacas no chualas, Ahimond,
thug e suas an deo !
15. Taishean Mhirsah.
AiR a chùigeadh là de'n ghealaich a choimhead mi
naorah, a rèir gnà rao shinnsir, an dèigh dhomh m'
ionnlad, agus m' urnuigh mhaidne a chur suas,
dhìrìch mi 'ri beanntaibh àrda Bhagdat, chum a
chuid eile de'n là a bhuileachadh ann an co'-chainnt
ri m' chridhe fein, agus ann an ùrnuigh dhiomhair.
Nuair a bha mi a'mealtuinn fiunnachd an t~soirbheis
air mullach na beinne, thuit mi ann an doimhne
smaointean mu dhiomhanas beatha mhic an duine;
agus a' dol mar so o aon smuain gu smuain eile, gun
amharus, thuirt mi, cha'n'eil ann an duine ach faileas,
's tha bheatha mar aisHng na h-oidhche. 'Nuair bha
C3
30
mi mar so a' smaoineacha thionndai mi mo shùil gu
mullach craige nach robh fada uam; far am faca mi
neach ann an dreach buachaiUe chaorach, agus inn-
eal ciùil na laimh. Mar dh' amhairc mi air, chuir
e r'a bhilibh e agus thòisich e air ceol a sheinn.
Bha'n fhuaim anabarrach milis, agus chluich e ioma
port a bha ceolmhor taitneach r'a chluinntinn, agus
air na h-uile doigh neo-chosmhuil ri aon ni 'chuala
mi riamh. Thug iad am chuimhne an ceol nearah-
uidh sin a tha failteachadh anama nan naomh air an
ùr theachd a steach do fhlaitheas, chum am fulangas
deireannach agus acain a bhàis fhuadach air falbh,
's iad fein uimeachadh fa chomhair sòlais an àite
shonadh sin. Leagh mo chridhe an taobh a stigh
dhiom, ann am mòr shubhachas diomhair. Chuala
mi gun robh Urra-ghlic gu tric a'taghall na craige
so, gu'n cualadh iomad aon acheol-sìth-bhruth, ach
cha b'fhiosrach mi gu'm facas riamh roimhe e. An
uair a thog e mo smaointean leis a cheol bhinn a
sheinn e, gu tlachd a ghabhail d'a sheanachas, air
dhomh beachdachadh air mar fhear fo ìoghnadh,
smèid e orm, agus le aomadh a làimhe, sheol e
dhomh dol far an robh e. Tharruing mi ga chòir
leis an urram sin a dhlighear do ard-ghne, agus mar
a thugadh buaidh iomlan air mo chridhe leis a bhinn-
cheol a chuala mi, thuit mi sios aig a chosaibh, agus
thòisich mi ri caoineadh. Dh' amhairc e orm le
fiamh ghàire, le caoimhneas agus caomhalachd co
mòr 'na choslas, 's gun do chaill mi air ball am
fiamh leis an d-thainig mi na làthair. Thog e suas
mi, agus gam' ghlacadh air laimh thuirt e, a Mhir-
sah, chuala mi do cho-sheanchas. — Thig, ars'
esan, lean mise. Thug e mi 'n sin gu àrd-bhinnein
na creige, agus le m' charamh aìr a muUach, thuirt
e, Tionndai do shùil ris an aird-an-ear agus innis
dhomh na tha thu faicinn. Fhreagair mi, gun robh
mi faìcinn gleann mòr domhain, agus sruth mòr
msge ruidh gu bras troimhe. An gleann sin a tha
31
thu faicinn, ars' esan, 's e sin gleann na truaighe,
agus an amhuinn a tha dol troimhe, is earrann i de
shruth mòr na siorruidheachd. Dh' fhiòsraich mi
dheth, Cionnas a bha tuil na h-aibhne, a bha mi
'faicinn a' sruthadh a mach a ceo tiugh dorchadais
aig an darna ceann, agus gu grad a' dol as an
fhradharc ann an ceo a bha co dorch aig a cheann
eile ? Na tha thu faicinn, ars esaìi, 'se sin a chuibh-
rionn de shiorruidheachd ris an can' iad aimsir, air
a thomhas le gluasad na grèine, agus a' ruigheachd
o thoiseach gu deireadh an t-saoghail. Rannsuich a
nis, tìrrs' esan, le d' shùil, an fhairge sin a th' air a'
criochnachadh le tiugh-dhorchadas aig gach ceann,
agus innis domh ciod a tha thu a' faicinn. Chi rai
drochait am meadhon an t-srutha; an drochait a tha
thu faicinn, ars esan^ 'S i sin beatha mhic an duine,
— rannsuich i gu mion. Air dhomh am barrachd
beachd a ghabhail, mhothaich mi gun robh aice
deich a's tri fichead bogha slàn, a bharrachd air iom-
ad bogha briste; ionnas gun robh eadar shlàn agus
bhriste mu cheud bogha ann air fad. An uair a bha
mi 'g àireamh nam boghachan dh' innis an Urra-
ghlic dhomh gun robh mile bogha air tùs san droch-
ait, ach gun dthug tuil mhòr air falbh an còrr, agus
gun d' fhàg i 'n drochait san staid bhreoite sa bheil
thu nis ga faicinn. Ach innis domh a thuiUeadh
ciod tha thu faicinn oirre. Chi mi mòr shluagh, a'
deir mise^ a' dol a nunn oirre, agus is leur dhomh
neul dorch an crochadh os gach ceann di. Mar
bheachdaich mi gu furachair, chunnaic mi iomad
aon de luchd-turais a* tuitean tre'n drochait, san t-
sruth bhras a bha ruidh gu dian foidhpe; agus le
barrachd mothachaidh, thug mi fainear gun robh
àireamh mhòr de ghne dhorsan air urlar na droch-
ait, air an cleth gu h-innleachdach o'n t-sùil, air
nach luaithe shaltuir na coisichean, na dh'fhosgail
iad fodhpa, ionnas gnn do thuit iad sios rompa do'n
t-sruth, 's air ball chaidh iad as an t-sealladh. Bha
32
na tuill fo làr so ro lionmhor aig ceann na drochaìte,
far an deach an sluagh a stigh, airchor 'snach luaithe
thainig dùmhladas dhaoine 'mach as an neul tiiiugh
na thuit mòran sios annta. Dh'fhàs iad ni b' ain-
ueamh mu mheadhon na drochait, ach mheudaich
an àireamh gu mòr, agus bha iad ni bu dlùithe aig
ceann nam boghachan a bha slàn.
Bha gun amharus àireamh eiginn, ach bu tearc
iad, a ghabh greis air an aghaidh air na boghachan
briste le ceum turamanach neo-chòmhnard; ach thuit
iad a h-aon an dèigh a chèile, air dhoibh a bhi air
an claoidh leis an turus shaothaii-eachail.
Builich mi tamuU beag a' smaoineachadh air a
ghnothach iongantachso, agus a liuthad ni a b' fhiach
fhaicinn agus a thuigsinn a bh' ann am fhradharc.
Mheataich mo chridhe le bron, ri bhi faicinn mòran
a* sleumhnachadh airfalbh as moshealladh, gun dùil
r'a leithid, agus sin ann am meadhon an sùgraidh
agus am fleadhachais, 's a' deanamh greim bais air
gach ni a dh' f haodadh iad a ghlacadh chum an teas-
raiginn. Bha cuid ag amharc ri neamh mar ann an
trom smaoineachadh, agus ann am meadhon an
smaointe, thuislich iad agus thuitiad as mo shealladh.
Bhaàireamhlionmhora'saothaireachadh gu dian ann
an tòir air faileis, no air faoineachd nach b' f hiu, a
bha baoisge gu boidheach fa chomhair an sùl, 's a
mireag rompa; ach gu tric 'nuair a shaoil iad gun
robh e na'n glaic, dh' f hosgail an drochait fo bhonn
an coise, agus fodha a chaidh iad. Anns an ùbrait
choimhich so chunnaic mi cuid de dhaoine, le
claidhean agus lannan, air an ais agus air an aghaidh
air an drochait, gam fòirneadh air na tuill fo làr so,
a dh' f haodadh iad a sheachnadh, mar rachadh an
cur a dh' aindeoin orra.
Air do'n Urra-ghlic m' f haicinn a' buanachadh fad
ni 's leoir air an t-sealladh mhuladach so, thuirt e
rium nach bu teichd fhad 'sa bha mi 'g amharc air.
Tog do shùil bharr na drochaite, ars esan, agus innis
33
domh a' bheil thu faicinn ni air bith f hathast nach
'eil thu tuigsinn. Air dhomh amharc suas, thuirt
mi, ciod is ciall de'n sgaoth mhor eun a tha mi faic-
inn do ghnà ag itealaich m' an drochait, agus a'
luidhe oirre o àm gu h-àm ? Is leur dhomh 'm fith-
each 's am fang agus iomad eun creiche eile nach
urra dhomh ainmeachadh. Sid agad, ars esan,
farmad, sannt, saobh-chràbhadh, eadòchas, 's a h-
uile cùram agus an-togradh eile a tha *n dual do
bheatha mhic an duine.
An so tharruing mi osna throm. Mo thruaighe,
thuirt mi, Chaidh an duine a chruthachadh an
diomhain ! Cionnas a tha e air a thoirt thairis do
thruaighe, agus do neo-chinnteachd beatha! air a
chlaoidh nabheatha, air ashlugadh suasannam bàs!
Air do'n Urra-mhath truas a ghabhail diom, fàg, ars'
easan, an taisbean muladach so. Na h-amhairc
tuille air mac aon duine ann an ceud thoiseach a
làithean, 'na ùr-imeachdchum siorruidheachd. Ach
beachdaich air a- cheo dhorcha sin chum a' bheij an
srùth gu dian a' giulain uile linnibh dhaoine a tha
tuiteam ann. Dh' amhairc mi mar dh' àithn e
dhomh, agus (co dhiu a neartaich esan mo f hradh-
arc, air mhodh nach do thuignii, no dh' fhuadaich
e cuid de'n cheo a bha roimhe so tuille 's deachdair
do'n t-sùil amharc troimhe,) chunnaic mi ceann
thall a ghlinne a' fosgladh gu farsuing, agus a
sgaoileadh a mach 'na chuan raòr, anns an robh
cruaidh sgeir a' dol tre a mheadhon, agus ga roinn
na dha earrainn co-ionnan. Bha na neoil a' sior
shocrachadh air an dara h-earrainn, air chor 's nach
b' urra dhomh aon ni f haicinn ann : ach bha 'n t-aon
eile na chuan mòr, anns an robh eileinean gun
àireamh a bha làn meas agus bhlàithean, ioma mile
muir bheag agus lochan boidheach ag iathadh gu
sèimh sàmhach nam raeasg. Chunnaic rai sluagh air
an èideadh ann an earradh ghlòirmhoir, le blà-
leasgaidh air an cinn, ag imeachd feadh nan craobh
34
a' luidhe sios ri taobh nan tobraichean, a' gabhail
fois air an leabaichibh tlàtha; agus chuala mi co'-
sheirm aig eoin cheòlmhor, tormàn nan ailt, guth
dhaoine, agus inneil chiùil. Dh* fhas mi aìt le
sealladh co taitneach fhaicinn. Mhiannaich mi
sgiathan iolair a bhi agam, chum gun rachainn air
iteig do na h-ionadaibh taitneach sin; ach dh' innis
e dhomh nach robh doigh gu ruigheachd far an robh
iad ach tre dhorsa a bhàis, a chunnnaic mi gach
mionaid a' fosgladh air an drochait. Tha na h-eilean-
an, a dcir e, a iha co ùr'ar ghorm fa d' chomh-
air, agus leis a bheil aghaidh a chuain air a bhreac-
adh co fad 's a chi thu, ni 's lionmhoire na gaineamh
na fairge; tha iomadai eilean air chùl na tha thus a'
faicìnn, agus a ruigheachd gu mòr ni 's faide na 's
urrainn do shùil f haicinn, no eadhon do d' inntinn a
smuaineachadh. 'Siad sin flath-innis nan naomh an
diaigh am bàis, a tha a rèir tomhas am maitheis air
an roinn air feadh nan eileanan sin, anns a bheil
gach aon diubh a' sealbhachadh sòlais a tha co'-
f hreagradh d'an càil agus do'n tomlias foirfeachd air
an d-rainig iad. Tha h-uile eilean na fhlaitheas air
a dheasachadh fa chomhair an luchd-àiteachadh a
th' air an socrachadh ann. Agus a nis, O ! Mhirsa,
nach aithrigh na h-ionadan-còmhnuidh sin spàirn a
dheanamh chum an cosnadh ? A' bheil a bheatha
sin tàireil a tha toirt cothrom gu ruigheachd air
luigheachd co àrd .'' A' bheil am bàs sin na chulaidh
eagail a ghiulaineas tu gu beatha co sonadh? Na
smaointich gundochruthaicheadh anduineandìomh-
ain, aig a' bheil siorruidheachd mar so 'na bheachd.
Dhlù-bheachdaich mile h-anabharra tlachd air na h-
eileainibh sonadh sin. Fàdheoidh, thuirt miris^ Nochd
dhomh a nis an diomhaireachd a ta'n cleth fo na
neoil dhorch a tha os ceann a chuain taobh thall na
creige mòire. Cha tug e freagradh dhomh, thionn-
da mi a rìs a labhairt ris, ach dh'fhàg e mi. Thion-
daidh mi a rithist a dh'fhaotainn ath-shealladh de'n
35
taisbein air an robh HìÌ bc ichdacliadh ; acii an .aile
an t-srutha chais, na drocliaid le boghachaihh, 's na
h-eileanan sonadh, cha'n fhacadh mi bheag ach
gleann domhain Bhagdait, Je dhaimh, le chaoraich,
's gach sprèidh eile ag ionaltradh air uachdar.
16. Uile-làthaireachd Dhe.
Tha an Dia uile chumhachdach a làthair anns gach
àite. Tha e aig mo dheas-laimh; tha e fad air
falbh; tha e lionadh an t-saoghail m'an iadh ghrian.
Ann an so tha neonain na machrach a' fàs, agus
tha esan an so maraon ; shuas os mo cheann tha
ghrian a' dealradh, a's tha esan 'an sin mar an
ceudna. Tha e san oiteig chiùin, tha e san doininn
gharbh; anns an t-solus agus anns an dorchadas;
anns an neo-ni is faoine, agus anns an t-saoghal
mhòr. Tha e sa ghleann iosal so, tha làthaireachd
air mullach nambeann; san uaigneas is sàmhaiche
san eilean fhàs, 'sa bhaile mhòr. Eisdidh e mo
ghuth fann-sa, mar dh' èisdeas e ri co'-sheirm nan
aingeal a tha le'n clàrsaichibh òir m'an cuairt d'a
chathair rioghail. 'Se Dia nan àrd-aingeal e, agus
is e mo Dhias' e. Eisdidh e ruinn le chèile; agus
bheir e èisdeacbd mar an ceudna do cheol na h-
uiseige, agus srann an t-seillein ag| iathadh mu na
blàithibh maotha. O! thus' a Dhe Uile-Iàithreach!
èisd rium, agus freagair mo ghuth ; na ceadaich
dhomhsa gu bràth a dhì-chuimhneachadh, gu bheil
mi fo bheachd do shùl, anns gach àit, agus air gach
àm. Cuidich leam mi fein a ghiulan mar ann ad
làthair; chums, 's an uair a ghairmear mi, le co'-
thionalan t-saoghail gu leir fa chomhair mo Bhreith-
eamh, nach eiginn domh teicheadh o làthaireachd an
Ti is Airde.
36
17. Mu Mhòrdhachd Dhe.
Ciod e Dia, no ciod e ainm ?
Cha tulg na h-aingil 's àird 'an gloir.
Tha e na sholas deah'ach glan,
Far nach ruig sùil no smuain na chòir,
Uaith fein a ta a Bhith a' sruth,
Neo-chruthaichte na uile bhuai'bh ;
Neo-chriochnaichte na nàdur fein,
'S fein-dhiongmhalta ga'n cuniail suas.
Cha robh e òg is sean cha bhi,
O shìor gu sior gun chaochla staid ;
Cha tomhais grian na gealach aois,
Oir 's nithe caochlach iad air fad.
'Nuair thaisbeanas e ghloir na ghràs,
Bi'dh là neo-bhàsmhor teachd o shùil ;
'S grad chuiridh sluagh nan nèamha àrd,
Le'n sgiathaibh sgàile air an gnùis.
'S ma thaisbeanas e ghnùis 'an gruaim,
Grad sgaoilidh uamhunn feadh nan speur :
Roi achmhasansa teichidh 'n cuan,
'S le geilt-chrith gluaisidh 'n cruione-cè.
Ta obair nàduir searg 's a' fàs,
O chaochladh tha'd gu caochladh ruidh ;
Ach uile thionnsgans tha'd nan aon,
Gun traogh na lionadh air a Bhith.
'Nuair chuala neo-ni guth a bheil,
Ghrad leum 'na bith a chruitheachd mhòr,
An cruinne so le uile làn;
'S na nèamha àrd le'n uile shlòigh.
'N sin dhearc air oibrichibh gu leir,
'S gach creutair bheannuich e nan staid;
'S cha d' fheum ath-leasachadh air ni
Am measg a ghniomharaibh air fad.
37
Air clàr a dhearn' tha dol m'an cuairt
Gach reuU a ghluaiseas anns an speur;
An cruthach gu leir tha stìgh na ghlaic,
'S a' deanamh thaic da ghairdean treun,
Cia chuairticheas do Bhith a Dhe !
An doimhne shluig gach reusan suas;
'Nan oirpibh tha aingil 's daoin
Mar shligibh maoraich glacadh chuain.
O bhith-bhuantachd tha thus' a d' righ,
'S ni bheil san t-saoghal ach ni o'n dè;
O's beag an eachdruidh chualas diot,
'S cha mhòr de d' ghniomh a tha fo'n ghrèin.
Ged thionndadh ghrian gu neo-ni ris,
'S gach ni fa chuairt a soluis mhoir,
'S co beag bhiodh t-oibre 'g iunndrain uath,
'S a bhiodh an cuan ag iunndrain sil' a mheoir.
An cruthach cha dean le uileghlòir,
Làn fhoillseachadh air Dia nam feart,
Cha'n'eil 's na h-oibre ud gu leir,
Ach taisbein earlais air a neart.
Le'r tuigse thana 's diomhain duinn
Bhi sgrùdadh chuain a ta gun chrioch;
An litiris lugha dh' ainm ar De,
Is tuille 'g luchd d' ar reuson i.
Oir ni bheil dadum cosmhuil riut,
An measg na chruthaich thu gu leir ;
'S a measg nan daoine ni bheil cainnt
A labhras t-ainm ach t-fhocal fein.
18. Dleasnas cloinne d'am Parandaibh.
A MHUiNNTiR òg, — is cudthromach na dleasnais a
tha mar fhiachaibh oirbh a thaobh ur pàrandan.
D
38
Tha na dleasnais so air an earaluchaclh oirbh air a
mhodh is laidire aiin ani focal De. Tha iad a' co'-
sheasamh anns a cheud àite ann am niòr mheas agus
urram a bhi agaihh dhoibh 'nar cridhe. ladsan
nach 'eil ag aitrum urram d'am pàrandaibh nan
smuainlibh, cha'n urrninn doibh a bhi dleasnach
iia 'n giulan. Chàirich Dia iad thairis oirbh, agus
fo Dliia rein 's ann doibh-san a tha sibh fo'n chomain
is àirde. Is tràthai! a bha sibh an carbsa riu arson
altrum agus tearuinteachd, faicill agus cùraim : agus
buinidh dhnibhKe air an aobhar sin amharc suas
d'an ionnsuidh niar ur càirdean is caomhaile agus is
fearr; aig a' bheil an gràdh is blàithe agus is buaine
d' ar taobh. A rìs, bithibh dleasnach dhoibh mar
an ceudna 'n ar cainnt, a' labhairt riu le nieas, le
modh, agus le ùinlilachd; gun fhreagairt chas, no
fhrionasach a tiioirt dhoibh air am sam bith. Ach
cha leoir a bhi dlcasnach ann an smaoiutean agus
'an cainnt, feumaidh sibh a bhi mar so 'nar giulau
cuideachd. 'Se dleasnas pharandan an teaghlach a
dheagh riaghladh, agus na cloinne gèill a thoirt d'an
smachd. Co fad 's nach 'eil iartas nam parandan an
aghaidh reachd Dhe feumaidh sibhse geille dhoibh.
Nan tachradh e gu dearbh gum biodh parandan ann
a tha co peacach aineolach 'sa dh' iarradh air an
duinecloinne ni sam bi a dheanamh nach robh cead-
aichte le Dia, cha'n'eil teagamh nach e dleasnas an
leinibh toil an Athair neamhuidh a dheanamh, agus
toil athair talmhuidh a dhiultadh: 'nuair a thig toil
De agus iarrtas dhaoine 'an aghaidh a chC'iIe, cha'n'eil
teagamh co dlià gam bu chòir gèiU a ihoirt. Cha'n
fhaod an saoghal a's na bheii air uachdar teachd
eadar sibh agus ur dleasnas do Dhia. Ach an uair
nach 'eil ur parandan ag iarruidh ni air bith oirbh
ach ni ceart is iomchuidh dhuibh gèill a thoirtdoibh
gu cridheil togarrach ; agus gad a dh' circadh dhoibh-
san dol am mearachd, agus dearmad a dheanamh air
an dleasnas fein, 's eiginn duibhse na dheigh sin uile
39
bhi ionmhuinn umpa, gar <TÌulan fein tl'an taobh le
caoimhneas agus foi<rhidinn. Tha cuid de leanab-
aidh fior dhleasnach ann an hìthair am parandan,
ach dearmadach air an toil co luath 'sa tha iad as
am fradharc; ach thugaibhse fainear mo chairdean
òga gu bheil Dia a làthair air gach àm, a' toirt
fainear a leithid so de ghiulan, agus ga chomharach-
adh a mach mar ni a thoilleas a dhiomb agus a
chorruich. Ma thachras d' ar parandan a bhi lag,
uireasbhui'each, no tinn, sann an sin gu h-àraidh a
thig dhiubh ur gràdh a th nisbeanadh, ann an cainnt
agus an giulan; agus an uair a thig sibh air ur n-
aghaidh ann an neart, 'se ur dleasnas saoithreach-
adh air an son le Fallas ur gruaidh ma tha sin feum-
ail, a' cuimhneachadh nach 'eil peacadh is graineile
anns am faod sibh tuiteam na bhi cosg ann an
riomhadh, ann an (M n' an gòrraich air bith na tha
Dia a' toirt comas duibh a choj^padh, fhad 'sa tha
iadsan a thug sibh chum an t-saogliail a' s^loiadh as
fo euslainte agus fo bhochduinn.
Chum ar brosnuchadh gu bhi mar so dleasnach
d' ar parandaibh, cuimhuichibh ciod a thuirt Dia,
Tabhair iirram do t-athair agus do d' mhàthair. A
leanabana, arsan t-abstol, bithibh ùmhal d'ar parand-
aibh. Dh' fhàg Criosd samhladh agaibh sa chàs so.
Bha esan na òige ùmhal da pharandaibh, a thaobli
na feola, air a chiann-cheusaiuh, fo dhòruinn bàia
chunuaic e mhàlhair, agus lamh ria na sheasamh an
deisciobuil a b' ionmhuinn leis, dh' earb e i r'a
chaoimhneas, A bhean^ adeirCriosd, Feiich do mhac,
agus ris an deiscìobuily Feuch do mhàthair! ladsan,
uime sin, nach'eil dleasnach d' am parandan tha iad
buailteach do fhearg Dhe, tha iad a' bristeadh àith-
ne, agus a' dol an aghaidh samhladh Chriosd. Ach
a lis, thugaibh fainear a liughad comain fo 'm bheil
sibh d'ar paranda arson a chùraim agus an caoimh-
ntas leis an do thrcasdail iad oirbh ann an laithibh
ur 'n òigc. 'Nuair bha sibh lag agus anfhann, 's iad-
D2
40
san a dh* draich agus a thog sibh, a dhìon, agus a
ghleidh sibh o ioma cunnart d'an robh ur leanabas
buailteach. Thug iad duibh lòn, aodach agus fasg-
adh, shaothraich iad air ur son a là agus a dh' oidh-
che; rinn iad faire thairisoirbh an àm ur n-euslainte,
le caomhalachd nach do ghabh air àm air bith sgios.
Ghuidh iad as ur leith ri Dia, thug iad duibh fogh-
lum agus ionnsachadh a reir a chothrom a bh'aca;
chuir iad focal De 'nar làmhaibh, agus tha iad a nis
ag oirpeachadh ur cuir a mach air ur laimh fein mar
is fearr a dh'fhaodas iad. Agus, O ! nam b' aithne
dhuibhse an iomaguin agus an cùram a dhùisg sibh
riamh nan uchd, agus na dh' fhuiling iad air ur son,
thuigeadh sibh gur cruaidhe na clachan na h-aibhne
ur cridheachan, mar e miann ur n-anama bhi dleas-
nach dhoibh. Aon fhocal eile, mo chairdean òga,
Nam bu mhiann libh cinneachadh san t-saoghals;
meas dhaoine matlja chosnadh dhuibh fein, sìth cog-
uis a shealbhachadi), agus thar gach ni deadh-ghean
ur n-Athar neauihuidii fhaolainn, thugaibh an airc
do na chaidh a ràdh, a' cuimhneachadh gu bheil
malluchd Dhe air a bhagradh an aghaidh na h-òig-
ridh sin a tha mi-dhleasnach d' an athair no d' am
màthair, agus far a' bheil malluchd Dhe cha'n ion
fiuthair a bhi ri sonas na àgh. Tabhair urram do
t^ athair agus do d' mhathair^ chum gum bi do Idithean
huan air anfhearann a gheall an Tighearna do Dhia
dhuit.
19. Mo MMtJiair.
Cò thog mi air a cìochaibh tlà,
'Sa thàlaiclh mi gu suain le bàidh,
'Sa dh' aitrum mi na h-uchd le gràdh ?
Mo mhàthair.
41
'Nuair a theicli an codal fatlauam,
Cò thog an f^uth bu bhinne i'uaim
Air chors gun thuit mi ann am shuain ?
Mo mhàlhair.
Cò dh'fhair' thairis orm gu caomh,
*S mi 'm luidhe anns achreidhil fhaoia
'Sa shil na deoir le bàigh co caoin ?
Mo mhàthair.
Fo easlainte 'nuair bha mi'n sàs,
O àm gu h-àm ni's iaige 'fiis,
Cò ghuil le geilt gum t'aighinn bàs ?
Mo mhcàthair.
Cò ruidh gu dian ga m' tliogail suas,
'Sachogair sgeula beag a'm' chluais,
'Sa phòg air talbh mo leòn le truas ?
Mo mhàthair.
Cò air ùrnuigh dhùi^g mo dhèigh,
Do fhocal naomh is iatha Dhe,
Gu triall 'na shlighe dhìrich rèidh?
Mo mhàthair.
Am faod e bith nach deanar leam,
Caidreamh is caoimhneas riut gach àm,
A bha cho bhàigheii chaoimhneil rium ?
Mo mhàthair.
Cha'n fhaod — b'e sin a bhi gun truas,
'S ma chumas Dia mo bheatha suas,
Cha bhi do chaoimhneas dhomh gun duais?
Mo mhàthair,
'Nuair a dh'fhàsas tusa lag sa cheum,
Gheibh thu lorg o m' ghairdein fein,
'S bithidh mi m' thaice dhuit a d' f heum ?
Mo mhàthair.
D 3
42
'Nuair chailleas tu do lùths' 's do threòir,
Ni mi faireadh ort le deoir,
A dh' oidhche 's latha bi'dh mi d' chòir ?
Mo mhàthair.
20. 3Iu theachd Chriosd ddn t-Saoghal.
'S MocH a thuirt am Fàidh Micah agus e air a shoill-
eireachadh le Spiorad De, " ^gus thusa Bhetleh-
em an tir ludaih, cha tu idir is lugha am measg
cheannard luda: oir asadsa thig Uachdaran a stiùras
mo shluagh Israel." Thainig an t-àm sin a nis m'an
cuairt, lànachd na h-aimsir anns an robh 'n fhàidh-
eadoireachd so ri bhi air a coiHonadh, agus am Me-
siah, miann nan uile chinneach gu bhi air a bhreith.
Agus tharladh anns na làilhibh sin, gun deachaidh
òrdugh a mach o Chesar Augustus, an domhan uile
a mheas. Thachair so chum gun rachadh loseph
agus Muire suas gu bhi air am meas, air dhasan a
bhi do ihigh agus do shliochd Dhaibhidh. Agus
tharladh am feadh a bha iad an sin gun do choiliona
làithean a h-inbhe do Mhuire, agus gun bhana-char-
aid gun chobhair, rug i a ceud ghin mic, phaisg i e
ann ara brat-speilidh, agus striochdta fo laimh Dhe,
mar thige dhi na staid uireasbhui'ich, chuir i na luidh
e ann am prasaich, do bhrigh nach robh àit aca san
tigh-òsda. 'S ann an so a bha'n sealladh iongantach!
Oighrcachan tighe rioghail ludaih ann an cathair
Dhaibhidh, choiosaiuireasbhui'each 'snachd-fhosgail
dorus doibh, ni mo thuirt teanga 'nuair bha iad a*
siubhal seachad, le ceum trom, Gum fuasgla Dia
oirbh. Ach tha sealladh ann ni 's iongantaiche na
so fhathast, Cruthai'ear an domhain na luidhe ann
am prasaich ! An t- Athair siorruidh na leanabh !
Aosda nan làithean, na naoidhean maoth ! Ach gad
is ann mar so gun ghreadhnachas agus gun a bheag
43
de àilleachd thalmhuidb a chàramh an naoidhean so
sa phrasaich, tha uimeachadh a' dol air aghaidh ann
an cearnaibh eile de'n domhan chum iobairt mhol-
aidh a thairgse do Fhear-saoraidh a chinne-dhaonna.
Tha'n àird an Ear ag uimeachadh a tiodhlacan, a h-
òr, a tùis agus a mirr chum an càramh aig cosan an
leinibh eo. Tha druidhean glice na dùcha sin air an
dùsgadh gu mothachadh. B' eolach iadsan air agh-
aidh nan speur, agus coslas nan lòchrann àiUidh a
tha deah-adh annta, ach feuch, air ball, chunnaic iad
solas ùr, reull air nach robh iad roimhe so eolach, a'
gluasad air slighe dhi fein, thuig iad gur i reull lacoib
a bh' ann, dh' imich i rompa, air teachdoireachd an
àigh gus an d'thainig i, agus gun do stad i os cionn
an ionaid san robh an naoidhean na luidhe. Rinn
na Drùidhean gairdeachas le aoibhneas ro-mhor;
chaidh iad a stigii, fhuair iad an naoidhean le Muire
a mhàthair, thuit iad sios agus rinn iad aoradh dha.
Ach thugadh teist a b' àirde air gloir an leinibh so,
theiring aingle Dhe, na spiorada àiUidh a tha cuairt-
eachadh cathair an Ti is àirde, thainig iadsan a thoirt
sanus do dhaoinibh air mòralachd an leinibh sin a
bha nis na mhaothran lag fann ann am prasaich
Bhetleheim. Bha san tir sin buachaiilean a'fantuinn
a muigh a' deanamh faire oidhche air an treud. B' i
so oidhche 'n àigh do na buachailiibh bochda ! —
Thainig aingcal an Tighearna orra, air èidìdh le solas
a shoiilsich dorchadas a mheadhon-oidhche, agus
dhealruich gloir an Tighearna m'an timchioll. Am
b' ioghnadh gad a ghabh iad eagal mòr; ach an t-
aingeal caomh labhair e riu le briathraibh bàigheil a
dh'fhògair gach eagal, Na hiodh eagal oirhh^ a deir
e, oirfeuch^ tha mi 'g innse dhuihh deagh sgeul a mhòr
aoihhneis, an sgeula is aoibhnich a chualas riamh, ach
cha'n ann duibhs' a mhàin, mar g'an abradh e, cha'n
ann do aon teaghlach, na do aon dùthaich na fineadb,
ach deagh sgeul mhòr aoihhneis a hhitheas do na h-uìle
shluagh : do Chinnich co math 's do ludhaich, do
44
gach rioghachd fo'n ghrèin, Ach ciod i 'n teachd-
oireachd a bli' aig an aingeal, Hugad/i dìmihh an
diugh Slanuig/iear aìin am baile D/iaibhidh^ ncach is
eCriosdan lighearna. Rugadh dhuibhse! a pheac-
aich bhochda, adhaoine bàisnihor, Slanui<fhear, Slan-
uighear o pheacadh agus o thruaighe, o bhàs agus o
leir-sgrios neach is e Criosd an Tighearna, ani Mes-
iah a ghealladh gu moch, air ùngadh leis an Spiorad
Naonih, 's air a chiiir air leth o siuorruidheachd
chum dreuchd Fir-shaoraidh. Ilugadh e, deir an t-
aingeal, chu'n'eil e ni's mò air a leige ris duinn Ìo
shamhlachas dorcha, ach thainig e dh' ionnsuidh an
t-saoghail. Rugadh e^n diugh, thainig an là m'an
cuairt faidheoidh, an là a dh'iarr righrean fhaicinn
agus nach fac' iad. Rugadh e ann am Bellehem,
cathair Dhaibhidh, agus uaithe so do thigh agus do
shliochd Dhaibhidh a reir mar giiealladh. Cha'n
fhaodadh teachdoireachd nan aingcaì gun mhisneach
agus i^òlas a thoirt do na buachaillean. Dh' innse
dhoibii na comharan leis am faigheadh iad a mach
Criosd. Bithidk so, deir an t-aingeal, na chom/iara
d/iuib/i: GheibJi sibk an naoid/iean paisgte a?m am
hrat-speilid/i^ ^yia liiidhe am prasaich. Cò a shaoii-
eadh gur ann mar so a ihigeadh am Mesiah ? 'S ann
an so a tlia'n taisbean a tha doirbh r'a tliuigsinn,
màthair bhochd uireasbhuidheach gun charaid —
naoidhean fann — prasach na chrcidheil dha — am
facas rianih irioslachadh cosmhud ris aso? ach feuch
air an laimh eile, cathair rioghail os cionn nan ueamha,
— umhlachd dhaoine glice o dhùdiaich chèin —
reull ùr a' comharachadh a mach na slighe — feachd
neamh a' teachd a nuas, gairdein an Tighearn air
fhoillseacha — ciod an ni ach saorsa dhaoine, agus
breith an t-Slanuighear a b'urrainn a leilhid so de
ahloir agus de mhoralachd a dhùsgadh ? An deigh
do'n aingeal a iheachdoireachd a chur 'an cèill do
na buachaillibh dh'fhàg e iad, agus gu grad b/ia
maille ris cuideac/ida m/iòr de armailtibh neamh a'
45
moladh Dhe. Cho'-aontaich iad anns an aon fhonn
le co'-sheirm bhinn a' seinn, Gloir do Dhia anns na
h-àrdaibh, air talamh sìth^ agus deadh-ghean do
dhaoinibh. 'Nuair a chunnaic iad gun do thachair
an ni a ghealladh o cheann cheithir niìle bliadhna,
anns an robh beachd ùr air a thoirt doibh air gliocas
agus tròcair Dhe, thog iad an laoidh sin anns an
cubhaidh dhuinne le dealas naomh co'-aontachadh.
Seinnidh gach sluagh gu h-aon-sgeulach,
gloir ion-mholt' Dhe bhith-bhuain ;
*S do'n chaithrcam èibhinn agus throra
co'-fhreagradh fonn is cuan.
21. Aiseiiigh Chriosd.
B'Esinstaid àrd luchd-riaghluidh nan ludhacb, agus
deisciobuil Chriosd, agus is ann mar sin a bha gach
ni ann an lerusalem, am feadh 'sa bha Ceannard an
slainte na luidhe ann an sàmhchair na h-uaighe. 'S
an àm sin cha b' iad na saighdirean Roimheach a
mhàin a bha 'nam freiceadan air an uaigh; bha feachd
nan neamh fo ghluasad, dh'èide armailte nam flaith-
eas a dhion a chuirp naomha. Bha gach uimeachadh
a nis air a dheanamh san dà shaoghal, agus gach ni
deas air son an àm san robh gairdein an Tighearna
ri bhi air fhoillseachadh. Dà uair chaidh a ghrian
fodha air an t-saoghal, is bha gach ni fhathast sàmh-
ach aig an uaigh : Bhuadhaich am bàs air Mac Dhe;
gu ciùin tosdach chaidh an ùine seachad ; bha na
saighdeirean gu furachair a' faire; dhealruich galh-
an na gealaich mu mheadhon oidhche air an clogaid-
ibh cinn agus air an airm-chatha. Rinn naimhdean
Chriosd uaiU — bha gach ni mar a b'àill leo; thuit
cridheachan a chairdean fo dliiobhail misnich agus
fo bhròn ; bha spiorada na glòire a' feitheamh gu h-
46
iomaguineach, a' toirt fainear do na biia taciaaìrt,
agus a' smaointeacliadli le mòr iongantas air doimli-
neachd dòighean an Tighearna. Fadheoidh, dh'èir-
ich reult na maidne san àird an ear, a' toirt sanus
do'n t-saoghal gun robh 'n solus a' dlùthachadh;
bha fàir' an treas ià a' bristeadh, 'nuair gu h-obann
a chriothnaich an talamh, eadhon gu mheadhon,
agus bha cumhachda nan neamh air an gluasad;
thainig aingeai De a nuas ; chiisg na saighdirean air
an ais roimhe ie uabhas, agus tluiit iad sios gu iàr:
" Bha ghnùis mar an dealanach, agus èididh geal
mar an sneachda;" charuich e air falbli an leachd o
bheul na h-uaighe, agus shuidh e oirre. Ach cò esan
a tha mar so a' teachd a nìos o'n uaigh, le thrusgan
dàite o leabuidh a bhàis? Esan a ta glùrmhor na
choslas ag imeachd ann am mòrachd a neart? 'Se
do cheannard fein, C) Shion, a ta ann ! A chriosd-
uidh 'se do Thriath fein a th' ann ! " Sliaitair e an
t-amar-fiona na aonar; llia chulaidli daitlite le fuil;"
ach a nis mar cheud-ghin o leaba ns h-uaighe, tha e
cur fàilte air maduinn aiseirigh fein. Tha e 'g èirigh
na ghaisgeach buadhar o'n uaigh; tha e tilleadh air
ais le beannachdan o shaoghal nan spiorad ; tha e
toirt saorsa do chloinn nan daoine. Cha dthug
èiridh na grèine riamh là co glormhor a steach — b'e
so là ait-shaorsadh p.ndomhaiu mhoir. Sheinn reulta
na maidne le cheile, 's rinn uile nihic Dhe iolach
a;hairdeachais. Dh'amhairc Athair na trocair a nuas
o chathair-rioghail; le mòr tlilachd chunnaic e a
shaoghal fein air a tliearnadh ; chunnaic e gun robh
obair uile math. An sin rinn am fòsach gairdeachas;
bha aiteas air a chruthachadh gu leir na làthair,
'nuair a theirinn beannachdan an Ti is àirde mar
dhrùchd nan neamh, a dh' alh-bheothacha nara fìn-
eachan.
47
22. Laoidh mu Aiseirigh Chriosd.
Dh' èirich Criosd a nios o'n uaigh I
Seinnibh, na tha bhos is shuas ;
Seinn a thalaimh, seinn a nèimh,
Cuiribh uile chliu ara meud.
Obair chriochnaich, 's chaidh e suas,
Chuir e'n calh, is fhuair e bhuaidh ;
Dh' fhalbh an smal a bh' air a ghrein,
Is deah-aidh i gu sìor na dhèigh.
B' fhaoin a chlach, 's gach innleachd dhaoin',
Chuir e croinn na h-uaigh mu sgaoii ;
B' fhaoin de'n bhàs a ghabhuil sios,
Dh' èirich e le buaidh a ris.
Feuch a nis tha losa beo,
Ghabh e còmhnuidh ann an gloir ;
Thug a bhàs an gath o'n bhàs,
ChaiU an uaigh a buaidh gu bràth.
Aig Criosd a nis tha neart is gloir,
Is riaghladh an domhain nihoir;
Neamh is ifrinn tha f 'a laimh
'S gach ni is neach ri bheil ar daimh.
A Righ na gloir ! 'se so an t-àgh,
Geill is cliu ihoirtduit gu bràthj
Sìth is rèite riut gu sior,
So a bheatha shuthainn fhìor.
23. Crann-ceusaidh Chriosd.
Tha crann-ceusaidh Chriosd os cionn coimeas na
chuspair co dealrach, 's gu bheil e 'sgaoileadh gloir
m'an cuairt da, thairis air gach rioghachd air thal-
48
amh, air feadh gach earrann de'n chruinne-ce, air
gach ginealach a bha, 'sa tha, 's air uile Hnnibh sior-
ruidheachd a tha ri leachd. Na gniomhara is mò,
's na nitlie is ainraeile a thachair riamh air talamh,
cha do lion iad le 'n cumhachd 's le 'm maise, ach
tiota beag de aimsir agus cuibhrionn bheag de'n t-
saoghal : tha dealradh àrd a chroinn-cheusaidh do-
ihomhas a' lionadh aimsir agus siorruidheachd. Ma
làn-bheachdaicheas sinn air a ghloir, mothaichidh
sinn e a' sgaoileadh a chumhachd, 's a dlù-tharruing
ga ionnsuidh aire agus beachd o linntibh a bha, a
tha, agus a bhitheas. — O neamh, o thalamh, agus
ifrinn, o ainglibh, o naomhaibh, agus o dheamhan-
aibh. — Chi sinn gur e so àrd-chuspair an iongantais
as mò o dhaoinibh, 's gur sealladh e anns a bheil
Dia fein ag gabhail làn tlachd : chi sinn a chuid is
fearr de'n chinne-dhaonna, eagluis Dhe, rè cheithir
mìle bliadhna, ag amharc le fiuthair ris m'an do
thachair e; àil nach d-rugadh fhathast ag èiridh suas
a bheachdachadh air le h-urram, o linn gu linn gus
nach bi aimsir ann ni's mò: tha aingle agus naoimh
dho-àireamh ag amharc air an ais air le dealas
naomha gu linnibh iomallach na siorruidheachd.
Faillnichidh gach gloir eile uair na uair-ciginn: ma
dh' atharraicheas gloir a chuspair so 's ann a mhàin
a raheudachadh. A ghrian fein cha'n'eil a solas
buan, fàsaidh i, mar gum b' ann, doilleir le h-aois;
ach aig a chuspair àrd so mu bheil mi labhairt, tha
co liugha galh glormhor 's nach culr siorruidb-
eachd fein as doibh. Fhad 'sa tha naoimh agus
aingle a' cinneachadh an eolas, bithidh dealradh a
chroinn-cheusaidh a' sior-mheudachadh. 'Se mi-
chreidimh a mhàin a tha curgrabadh air a shoillse;
*s ann air thalamh a mhàin a tha mi-chreidimh a'
buadhachadh, — cha'n'eil a bheag dheth air nearah
no 'an ifrinn. Cha'n'eil teagamh nach cuibhrionn
mhòr de shonas nam flaitheas a bhi toirt fainear an
doigh air an do chosnadhe; agus antromaichidh e
49
gu mòr peanas ifrinn bbi toirt fainear a cbuspair sin
a tbairig an saoradh uaitbe. Bbeir e beolbachadh
ùr do ghathan a gbràidh air neamh, agus bheir e
air lasraichean ifrinn losgadh leis a bharracbd uabh-
ais ; cha'n e mhàin gun diboir a dbearsadh bar-
rachd àilleachd do ionadaibb na soiUse, ach ruigidh
a gbatban riogbachd an dorchadais; bithidh e na
chulaidh-iarrtuis do na naoimh san t-solus, bithidh
e na chulaidb-oillt do chumbachdaibh an dorchadais
ann an riogbachd na truaighe.
Tba ghloir a' toirt atharracha cumhacbdach m'an
cuairt anns gach ionad 's a bhcil i a' dealradb. Tha
iad-san a tha toirt fainear na gloir so " air an atb-
chrutbacbadh chum na h-iombaidb cbeudna." Faod-
aidh an duine dubb ambarc fada ni 's leoir air a
gbrèin m'an atbarraicb i a dhuitbead; acb ni so e:
leaghaidh e cridheachan cruaidhe rèodhte, spealg-
aidh e creagan, bristidh e stigh roi thiugb dhorch-
adas: nach ceart a tbeirear ris " an sokis iongant-
acb !" Bbeir e sùilean do'n dall gu beacbdacbadh
air, cha'n e mbain do na doill ach do na mairbb ; 'se
solus na beatha e, solus cumhachdach; tha chumh-
achd fada thar neart na tairneanaicb, tha e ni 's tlàithe
n' an drùcbd air an fbeur mbaoth.
24. Fulangais Chriosd.
'S e fulangas mo Shlanuighir
A bbios mo dbàn a' luaidh ;
Mor-irisleachd an àrd Righ sin,
'Na bhreith, 's na bhàs ro-chruaidh:
'S e'n t-iongantas bu mbiorbhuilich
Chaidh innse riamb do shluagh;
Ann Dia bha ann o shiorruidheachd,
Bhi fàs 'na chiochran truagh.
50
'Nuair ghabht' am broinn na h-Oigh e,
Le comhnadh Spioraid De,
Chum an nàduir dhaonna sin
A dheanamh aon ris feiii ;
Ghabh e sgàil mu Dhiadhui'eachd
'S do'n Bhriathar dhearnadh feòil ;
A's dh'fhoillsich an rùn dìomhair sin
'Am pcarsa Chriosd le glòir.
Rugadh an stàpull dìblidh e
Mar dhìlleachdan gun treòir;
Gun neach a nochda cairdeas ris
No bheireadh fàrdach dho.
Gun mhuinntir bhi 'ga fhritheala,
Na uidheam mar bu chòir;
Ach eìch is daimh ga chuairteachadh
D'an dual gach uile ghlòir.
Mu'n gann bha fios gun d'thainig e,
Do dhùisg dha naimhdean mòr;
B'fheudar teich do'n Eiphid leìs,
Roimh Herod bh'air a thòir;
Is e co naimhdeil dhìoghaltach
Chum losa chur gu bàs,
'S gur mharbha leis gach cìochran
A bha na rioghachd gun dàil.
Bha tuill aig na sionnachaibh
Gam folachadh o theinn,
Bha neid aig na h-èunlaithe
'An geugaibh ài'd na'n crann,
Ach esan a rinn uile iad,
'S gach ni sa chruinne-chè,
Bha e fein na fhògarrach,
Gun chòmhnuidh aig fo'n ghrèin.
Am feadh sa ghabh an Slanuigh'ear
Mar ionad tàinih an saoghals',
51
Mar leigh ro-iochdmhor fàbharrach
Bha leigheas clann nan daoin :
'N aon eucail riamh bu ghàbhuidh bh' ann,
'S gach galar cràiteach geur,
Do thionnda e chum sldnuchaidh
'Nuair labhradh e o bheul.
Thug teanga do na balbhanaibh,
'S do'n bhacach mhall a lùgh;
Do'n bhodhar thug e chlaistineachd
'S do dhaoinibh daU an iùl;
Na lobhair bhrein do ghlanadh leis,
Cur fallaineachd nam feòil ;
Is leighis gach eucail anama leis,
'S na mairbh do thug e beo.
25. Mu inhionnan mi-naomha.
De gach droch cleachda da bbeil muinntir shean
agus òg buailteach, 's iad mionnan mi-naomha an
t-aon is an-diadhaidh agus is dalma — an t-aon is
masluiche agus is tàireile, — an t-aon is lugha tuigse
agus is lugha dh'fhaodai' ga lelthsgeul a ghabhail.
Gidheadh, mo thruaigh ! c'àit an dtheid sinn nach
cluinn sinn a chaiunt ghràineil sgreitidh sin. Nach
tric a chluinneas sinn, cha'n e mhàin clann òg ara-
aideach, ach muinntir a th' air teachd ga h-aois, a
chuir Dia os ceann theaghluichean a tha fo ainm
agus fo aidmheil chriosdui'ean, a luadh nan cainnt
ghnàthaichte, ainm urramach an De is àirde, gun
suim gun umhail; a leige gu fianuis an ainm
ghlormhor sin na nithe is faoine; ga mhi-naomhach-
adh fo'n bhrosnuchadh is lugha, a' guidhe mhalluch-
dan air an cinn fein agus dhaoin' eile, ann an cainnt
nach faod gun sgreimh a chuir air ncach air bith
aig a' blieil am meas is lugha air mòralachd agus
gloir an Ti a chruthaich e.
E2
52
Is furasd olc agus cunnart a pheacaidh so fhaicinn.
Tha e taisbeana naimhdeas an aghaidh Dhe; faodar
barail a thoirt air staid a chridhe leis a chainnt a
thig o'n bheul. Mar tha'n tobar, 's arahuil a bhios
na sruthain a thig uaithe. Thà'n inntinn fheobnhor,
ars an t-abstol, na naiìnhdeas an aghaidh Dhe ; ach
cha'n'eil aon pheacadh a nochdadh an naimhdeis so
ni's mò na a cheart aon mu bheil sinn a' labhairt.
Tha luchd nam mionn air èiridh mar gum b' ann
ann an ceannairc an aghaidii Righ nan righre.
Leis a chleachda so tha iad a' cur a mhòralachd, a
chumhachd, agus ughdarras gun dùlan. Fo'n t-
seann-tiomnadh agus fo'n Tiomna-nuadh, tha Dia
ann am briathraibh laidir a' toirmeasg a pheacaidh
so. 'S moch a thuirt e le guth o neamh, ann an
cainnt a sgriobh e le mheur feio air clàr cloiche,
Na toir ainm an Tighearna do Dhia an dioìnha^ias,
agus tha 'n àithne cheudna air a toirt dainn air ioma
doigh anns an t-soisgeul. Tiia Criosd ag ràdii, Na
mionnaich idir, aon chuid air ncamh no air an tal-
amh, nole mionn air bith eile; agus thug e rabliadh
follaiseacli dhuinn, nach ìneasar iadsan neo-chiontach
a hheir ainm 'aìi diomhanas; ach arson gach focal
diomhain a labhrar, gun dthoirear breith oirn air
chionn an latha mhòir. 'Nuair tha Dia ag ràdh
nach meas e neo-chiontach esan a bheir ainm an
diomhanas, tha sin co'-ionann sa ràdh, gum meas
e ciontach e— — 'se sin, nach di-chuimhnich e iad :
taisgidh e suas iad na mheoghair, sgriobhaidh e iad
na leabhar. Bheir e aon là chum breitheanais iad;
bheir e iad gu cunntas air an son an làthair saogh-
ail co'-cbruinnichte, 'nuair a thig am binn a mach,
agus a thaosgas e oirrefhearg chum a chuid is faide.
'S gu dearbh anns an t-saoghai so fein, 's tric a chi
sinn breitheanas De a' teachd orra, ionnas gu bheil
moran a tha comharaichte arson a pheacaidh so air
an gearradh as ann am meadhon an guidheachain
fein; air an sguabadh gu h-obann do shiorruidh-
53
eachd, le malluchadh nam beul, a'toirt toibheum do
Dhia ; agus trom uallach an ciont, gun aithreachas,
gun mhaitheanas, air an cinn. Ann an ifrinn si so
cainnt an deamhain agus a chuid aingeal, agus is
O ! 's uabhasach an ni e, bhi fòghlum na cainnte
so air thalamh, agus 'na lorg so a bhi 'g ullachadh
fa chomhair ionad na dòrainn. Tha 'm peacadh so,
abradh daoine mar thogras iad, na làn-dearbhadh
air iad a bhi an taobh a mach do Dhia, agus iad a
bhi neo-iompaichte. Tha eagal De ann an cridh-
eachan a shluaigh, ach iadsan a tha ciontach de'n
pheacadh so tha iad a leig fhaicinn nach 'eil eagal
nan cridheachaibh. Tha fiamh orra an lathair
dhaoine, agus fuirghidh iad o'n pheacadh so, 'nuair
a shaoiieas iad gu bheil e sgreamhail le aon duine
measail san cisdcachd ; ach clia'n 'eil fiamh aca roì
Dhia, is tairgidh iad easurram dha as an eudann.
Buidheachas do Dhia, cha chluinnear a chainnt so
a nis ann an cuideachda mheasail air bith. 'S i is
cainnt a mhain do'n chuid is suarraiche de'n chinue-
dhaonna, a tha smaoineacha gum builich e am bar-
rachd snas air an seanachas; mionnachadh agus
malluchadh a bhi do glinà aig bun 's aig barr an
teanga. Ma se so gne agus cunnart a pheacaidh so,
ma tha e co sgreamhail ann an beachd dhaoinibh
math, ma tha e co fuathach le Dia, cha'n fhaod e
bith nach 'eil am buaireadh a tha teumadh dhaoine
ga ionnsuidh, cumhachdach air mhodh sonraichte,
no gu bheil tairbhe ro mhòr na lorg; ach ged is
iongantach, gidheadh, 's fior, nach'eil aon bhuair-
eadh a' tarruing ga ionnsuidh, agus ni mò bheil
toileachas-inntinn na meas, na tairbhe sam bith a'
sruthadh uaithe; ach air an laimh eile, mulad, nàire
agus bàs. Agus a nis, a' bheil a h-aon agaibhse
ciontach anns a pheacadh ghraineil so, — a' saltairt
gu h-easurramach air ainm an ti naomha sin, a tha
sibh ag aidmheil mar ur Dia agus ur Slaniughear,
agus d'am bheil na h-aingil is àirde air neamh a'toirt
E3
54
aoraidh, le faicill agus le urram naomha? Guidh-
eam oirbh, bithibh air ur n-earalas an aghaidh a
pheacaidh mhallaichte sin. Thugaibh fainear ma
tha ur cogaisean air an àm so gar 'n agairt air son
a pheacaidh so, cia eagallach an staid anns a bheil
sibh, leis an dearbhadh a th' agaibh anns a cheart
chleachda so gu bheil sibh fathast ann an staid neo-
iompaichte, — fo mhalìachd Dhe, abuich arson sgrios
— agus gu cuthaichte a ruidh gu leir-sgrios, agus
le'r làn-fhiosrachadh fein buailteach do pheanas
siorruidh. Dh' aslaichin oirbh, ann an càirdeas
d'ar n-anamaibh rabhadh a ghabhail na thrà; faod-
aidh sibh a nis uaili a dheanamh as ur teomachd,
ann an cainnt a mhalluchaidh, ach tha là a'tarruing
dlu 'nuair nach bi e 'n ar comas mashidh a chur air
Dia ni's faide. Là anns an tionndar ur gàire gu
bròn, agus ur gairdeachas gu dòlas. Faodai luchd
nam mionn dol as o dhaoinibh, ach an Dia ris a'
bheil ur gnothach, thuirt e nacli meas e neo-chion-
t?tch esan a bheir ainm an diomhanas.
26. Mu sheinn Shalm agus Laoidhean Spioradail do Dhia.
'S E seinn moladh do Dhia aon de na gniomhaibh is
àirde de aoradh diadhaidh, agus thar chàch uile is
cosmhuile ri aoradh nèimhe. Tha'n gniomh so
sòlasach agus tarbhach, 'nuair tha daoine ga ghnàlh-
achadh le urram naomha, tlachd cridhe, agus aoibh-
neas anama. Cò nach d-fhiosraich an cumhachd a
tha aig ceòl naomh, 's aig dànaibh spioradail air an
anam ? Cò nach do mhothaich an dòigh air a' bheil
an tuigse mar so air a soilleireachadh ? Na h-aig-
neadh air an dùsgadh, an inntinn air a hàrdach-
adh, 's an cridhe air a leaghadh. 'Nuair tha'n
inntinn air a suidheachadh gu ceart san obair so,
affus aff aomadh leis na briathraibh, agus an cridhe
55
'gabhail air aghaidh maille ris an dàn, le fior dhiadh-
achd, 'an sin tha'n tairbhe a tha na lorg air a thuig-
sinn ; 's tha'n t-anara an siii air a lionadh, an dara
cuid, le àrd urram no le suaimhneas ciùin ; tha e
leaghadh as, ann an doimhne irisleachd, fo bhròn
tiòmhaidh, no lasadh an àird ann an gairdeachas
buadhar. Ciod an ni, gu dearbh, is curahachdaiche
gus an t-anam àrdachacJh os cionn an t-saoghail so,
fhasgnadh agus a ghlanadh o thruailli'eachd agus o
anabas na beaiha so, na co'-àontachadli le càch a
cheile ann an aon cho'-shcirm cheòlmhor, le fonn
cràbhach, agus an t-anam ann a:i gleus diadhaidh,
gu moladh Dhe a sheinn, A' bheil aon ni ei!e a
tha gar n-àrdachadh ni's dlùithe do nèamh, 'gar n-
uimeachadh arson cuideachd nam flaitheas, na bhi
cleachda sa bheatha so an ni sin o bheil iadsan a'
tarruing na h-urrad shòlais. 'Se righ Daibhidh bha
'gabhail tlachd san obair so; 's tric esan a' gìaodh-
aich r'a anam moladh a sheinn do Dhia. " Tha
mo chridh," deir esan " ann am fonn, seinnidh rai
oran nuadh do Dhia,"
Mosgaiì mo ghlòir, 's a shàltair fòs,
a chlàrsach dùisg an àird :
Air maduinn mosglam fein gu moch,
is seinneam ceòl gu h-àrd.
Dhia measg a phobuill molam thu;
dhuit seinneam measg an t-shiaigh:
Oir t'fhirinn is do thròcair mhòr,
gu nèamh nan ncul chaidh suas.
" Tha na Sailra," a deir Raibeard Kirke^ " tait-
neach, tarbhach ; 's beag nach cosmhuil ri flaitheas
air thalamh làn de ainglibh, Cill fhonnmhor le ceòl
naomha. Mar abhall-ghort Edein, làn de chrannaibh
brìgh'ornabeatha, agus de luidhibh ioc-shlainteach,
amhluidh an leabhar Sailm Dhaibhidh, a ta na
56
lcigheas air uile an-shocair an anama. Tha'n saogh-
al agus gach beo chreutair a ta ann, na chlàrsuich;
an duine, '&e is Clàrsair agusduanaire, chum raoladh
do'n mhòr-Dhia nihiorbhuileach a sheinn ; agus tha
Daibhidii do ghnà mar fhear de'n chuideachd a
bhios mar so a' caoin-chainnt gu cèolmhor m'an
àrd-Righ." — Ma rinn Daibhidii naomha fo 'n t-
Seann-tiomnadh urrad ghairdeachas ann an reachd-
aibh agus am mailheas De, nach math a bhuineas
e dhuinneaoibhneas a dheananih fo'n Tiomna-nuadh,
aig a bheil a nis a liuthad taisbein glòrmhor mu
Chriosd agus a shochairean, agus na beannachdan
sin a ta sruthadh uaith d'ar n~ionnsuidh. Biia fàidh-
ean agus naoimh an t-Seann-tiomnaidh ag geur-
rannsachadh gu dìchcallach le togradh, agus b'f hada
leo a bha iad gun na nithe sin fhaicinn, a tha sinn
a nis a' faicinn. Cunnaic iadsan na nithe sin fad
uatha, agus trid sgàile fàidheadoireachd agus cosamh-
lachda dorcha a tha sinne nis a faicinn neo-chòmh-
daichte agus làn-fhoiUsichte; air a shon so tha sinn
gu bràth ceanguilte gu buidheachas a thoirt, agus
moiadh Dhe a sheinn. A nis o'n thugadh dhuinn
tomhas co ro-mhòr de eolas, agus a liuthad taisbein
soiileir mu Chriosd, agus an t-saorsa choisinn e
dhuinn ; gu deimhin cha'n'eil e ni 's faide mar
fhiachaibh oirn, na beannachda sin a sheinn a
mhàin do reir co'-samhlachd dhoilleir faidheadoir-
cachd, am feadh 's a tha iad againn ann an cainnt
shoiUeir, ann an làn fhrithealadh an t-soisgeil. A
ta e cosmhuil gun robh 'n t-abstol Pòl san inntinn
so, 'nuair a dh' àithn e dhuinn, cha'n emhàin feum
a dheanamh de shalmaibh, ach mar an ceudna de
laoidhibh agus de dhànaibh spioradail, chum's mar
sin gum faodamaid seinn ni's trèibh-dhiriche, agus
ni's iomlaine, mu ghràdh, fulangas, agus toilltinnis
Chriosd.
Tha seinn Shalm agus Laoidhean air a bhean-
nachadh le Dia mar mheadhon chum ceangal, dùs-
57
gadh, leaghadh, agus ath-nuadhachadh cridheachan
agus beatha dhroch dhaoine feolmhor. Tha mòran
leis an òrdugh so air an tarruing gu feitheamh air
aoradh diadhuidh, aguschumsmaointeach air saogh-
al eile, a bha caoin-shuarach mu leithid so de
smaointean, agus de ghniomharra, mar labhair
Diadhair àraidh ann an laoidh naomha,
Nach cuimhnich searmoin, ach mar osag fhann ;
'Sa smaointidh feolmhor iompachadh gu luath,
Chum iobairt mholaidh thoirt do Dhia nan sluagh.
Seadh, 's ioma droch dhuine a mhothaich anam air
a bheothachadh, air a dhùsgadh, agus air a neart-
achadh ann an diadhachd le bhi seinn Laoidhean,
agus dàna spioradail; mhothaich iad an cridh-
eachan a' leaghadh arson peacaidh, agus an cridhe
a' fàs blàth le gràdh d'an Slanuighear, an uair a
sheinneas iad mu fhulangas agus mu bhàs air an son,
'nuair a ni iad sin nan aonar no'an cuideachd dhaoin
Am aonar seinneam anns an fhàsach chian,
Far nach robh guth, na glaodh, na aoradh riamh.
'San eireachd seinneam cliu le laoidhibh binn,
Mar nuadh lerusalem biodh làr gach glinn.
Is soilleir ri fhaicinn gu bheil an dleasnas agus an
gniomh so ann bhi seinn do'n Tighearna, cha'n e
mhàin air òrducha ach mar an ceudna ro-chomhar-
aichte air a bheannachadh le Dia, bu chòir dhuinn
uime sin misneach ni's mò a ghabhail anns a
ghniomh so, an àite bhi fo nàire daoin' eile gar
cluinntinn. Sheinn Pòl agus Silas gu h-àrd mu
mheadhon oidhche an uair a bha iad ann am prios-
un, agus 'an geimhlibh. Seadh, co àrd 's gun robh
a chuid eile de na prìosunaich air an dùsgadh leis
58
an fhuaim; agus chuala Dia an luath-orhair mar
thaisbean e na thròcair dhoibhsan agus do na bha
mailie riu. 'Slionmhor iadsan a sheinneis orain
diomhain, salach agus mi-naomha, 'sa ta coma cò
chluinneas iad, agus an nàr leinne moladh a sheinn
d'ar Fear-saoraidh gràdhach ? Tha e air a radh,
gun seinn na naoimh le lualhghair air an leabuidh
do Dhia,
Biodh air na daoinibh naomh an sin
ùr-ghairdeachas 'an glòir:
Is air an leabuidh seinnidh iad
do Dhia le h-iolaich mhòir.
Nach truagh gumbiodh e feuniail aon fhacal a labh-
airt chum daoin' a bhrosnachadh gutlachd a ghabh-
aii san obair so. Gidheadh cia liuthadh h-aon a
chìtear air latha sabaid 'an tigh Dhe, tha dearmad-
ach air a chleachda so, nach tog an guth, 's nach
fosgail am beui, gu moladh Dhe a sheinn, a nochda
leis an t-sùil luainich, 's an aghaidh neo-shuidhichte
nach 'eil an cridhe sa ghniomh, nach 'eil iad a' faot-
ainn tlachd sa cho'-sheirm naomha. Agus cialiuth-
adh fardocli 'sa bheil luchd-aidmheil a Chreidimh
Chriosduidh as nach d-eirich riamh fuaim nan salm
na fonn spioradail.
Nior leige Dia, ars am fior Chriosduidh, gur ann
mar so a thachras dhomhsa,
Oir, am fad is beo mi molaidh mi,
àrd righ mo bheatha 's m'iùil ;
'S an dèigh mo bhàis, an saoghal cèin
cuiridh mi'n cèiU a chliu.
Tra thrèigeas nèamh, is muir, is tir,
's thig crioch air là is oidhch',
Mo chridhe taingeil seinnidh cliu
do Dhia nan dùl a chaoidh.
59
Feadh linnte bith-bhuantachd gu ieir
togaidh mi òran binn ;
Ach O ! 's ro-ghoirid bitii-bhuantachd,
Gu moladh Dhe a sheinn.
27. EARRANN
De Dhàn mun t-Sàbaid.
" Fàilte dhuit a Shàbaid cliaoimh !
'S tlàth do thàmh do'n t-saoitlireach bhochd,
A chuir na sca làithean cian,
'Ga bhuan-chlaidreach le gniomh goirt !
Aonarach tròm dh'ith e 'lòn,
A shuidhe 'sa bhord am fèur;
Geug fo blàth, no callaid chrion,
Ga dhidein o shion nan spèur.
Faic e'n diugh gu seasgair sèimh,
Ri fois air an làraich ghaoil;
A' furan cuirme gun stràichd,
An coraunn r'a chàirdibh caoin.
'An comunn muintireach a rùin, ^
'S èibhinn e toirt cliu d'a Righ;
Còmhdach mu ghnùis, sùil ri nèamh;
'S cha'n fhuar-chràbhadh a ghnàs gun bhrìgh.
Is fois do fhear cèird an droch neoii;
Daingean a dhòigh, ga mòr fhiamh,
Gum buannaich e'n aimsir ghearr,
Rioghachd 's nach faic Sàbaid crioch."
Feuch ! mar thill e sud roi'n rèidh,
Is fuaim na chluasaibh o'n teis bhinn ;
60
Beumadh chlag bu ghleadhrach pong,
O thùr an t-seann aitribh dhuinn.
A' siubhal troi 'n ailbhinn chiùin,
Fiamh ait ga dhùsgadh 's gach cliabh;
'S th' air còmhnard leachdach nan uaigh
Tiugh dhòrtadh an t-sluaigh a' trialJ.
An t-aosda, 'san crom, 's an dall,
'S gille nan teum baoth 'na cheann;
Euslaint ag àinich le pèin,
A lamh critheach, 'sa cheum mall !
Lc farmad tha bcachd a shùl,
Air leabuidh ghuirm ùr nam f òid ;
'Se snàgan gu àros De,
Mar-ri sreud nan treum, 's nan òg.
Ge tùrsach iad sud 's ge tròm,
Lasaidh nan cuim fonn gu ceol,
A' direadh a steach faraon.
Le balbh aoradh do'n Bhith-mhòr. —
Feuch tha na mìltean nan tosd,
Seall ga nochdadh Abstol De !
Dh'fhosgail e'n Oighcam le gràdh ;
'S gun d' luaidh e reachd àigh nan speur!
Eiridh mar chòladh na slòigh,
Lie salin nuaidh 's le clursaich ghrinn,
Cridh a's beul a' gleusadh phong,
A' coimeasgadh nam fonn binn. —
Albuinn ! gun deanainn riut faoilt;
'S tiorrail jeam raointcan do ghleann,
Feasgar Dòmhnuich th' air gach tràth,
A' ciaradh mu àrd nam beann.
A ghrian a' tearnadh do'n chnochd,
Soiils' òir air choillidh gach bachd ;
61
Mis a' falbh an lòin am thosd,
Lion'ar m' ioghnadh, niòr mo thlachd :
Bhi cluinntinn co'-sheirm na'n gràs
'G eiiidh o fhàrdaich a chaoil,
Taing ga dhiol do Righ nan lligh
Le rùn cridhe o dhream gun ghaoid.
'S ionmhuinn leam sud 'nuair theid tàmh
Air gniomh nach àrd-chùiseach gloir,
lall-chadha ga tarruing siar
Roi'n fhear liath, 'sa ghluasad foill.
An sagart, 's an t-athair gràidh
Ag èuladh roi'n bhlàr leis fein,
Gu bruaich 'an iomall a raoin,
No ghàrradh beag chraobh nan sèud.
A chòmhradh r'a Dhia le cliu,
Gu cràbhach, dùrachdach, teann,
A chionn gu bheil a chròilein cruinn,
Seal mu'm faic a iàithean ceann.
28. Mu BHREUGAN. Earail do Oigridh.
Tha e anabarrach feumail, mo chàirde, gun labhair
sibh do ghnà an fhirinn. Ma tha sibh co sonadh
is gun do ghnàthaich sibh an cleachda so an àm na
h-òige, is dual da gun lean e ribh an deigh laimhe;
ach ma ghnàthaicheas sibh san àm breugan agus
mealltoireachd, ciod ris an ion fìuthair a bhi, ach
gum fàs sibh ni's cealgaiche mar theid sibh an aois?
'Nuair a dh'èireas duibh aon olc a dheanamh,
theagamh gur matli libh a chleth, Je breug innse d'ar
parandaibh no d'ar maighstiribh. Ach bithibh air ur
faiciU roi a leithid sin do cheilg. Cha bhiodh ann
ach aon chiont a chur ri ciont eile, agus raar sin
F
62
bhiodh ur giulan ni bu mheasa na bha e rolmhe.
Ach ma ni sibh aideacha saor soilleir, 's dòcha gur
lughaid an aire a bheirear d'ar mearachd ; ach ma
gheibhear a mach gun d-rinn sibh coire, agus gun
d-oirpich sibh a chleth le brèig, is dù gum bi ur
peanas ni 's truime. Ma b'àill Ìibh a bhi saor o bhì
cleth ur lochdan le breugan, thugaibh oirp air bhi
co neo-lochdach 'sa dh' fhaodas sibh. Bithibh cùr-
amach m'ar fòghlum agus murn-obair. Seachnaibh
droch chleasachd agus giulan mi-shuairce; agus bith-
ibh cùramach gu bhi ùmhai d'ur pàrandaibh agus
d'ur maighisliribh.
Ma tha ur coinpanaìch olc agus mi-bheusach,
theagamh gun iarr iad oirbh am mearachdan a chleth
le brcugan innse;-agus mar dean sibh e, bheir iad
beum dhuibh, agus their iad ruibh luchd mnse-tuail-
eis. Ma dh'eircas duibh a bhi ann an tigh far a'
bheil seirbhisich, theagamh gun oirpich iad a thoirt
oirbh a shaoilsinn gur ciatach an ni am mearachdan-
san a chleth, le brèig innseadh. Gun teagamh, is
neo-fhiachaii agus mi-chiatach a thig e bhi do ghnà
air ur faicill gu mearachdan fhaotainn a mach, 's an
uair a gheibhear a mach iad, a bhi ro dheonach air
an leige ris; ach 'nuair a dh'fhcòruichear dhibh mu
ghiulan dhaoin' eile, is còir dhuibh a bhi 'n ar tosd,
no an fhirinn shoilleir innseadh umpa. Ma theirear
luchd innse-tuaileis ribh air a shon sin, cha'n'eil
àrach air. Bithidh do thoiieachadh agaibh a smaoint-
eachadh nach do thoill sibh sin a làdh ribh; agus
gur mòr is tàire a bhi 'g innse bhreug, na bhi 'n ar
Juchd innse-sgeoil.
A dh' aon fhocal, ga b'e ni a bhrosnaicheadh sibh
gu breug aithris, na gèillibh dhà. Is comharadh air
inntinn mhiuthair agus neo-fhiachail a bhi 'g aithris
bhreug. Gad a dheanadh e air uairibh ur dìon o
ana-goireas, agus theagamh càil-eiginn de bhuann-
achd a chosnadh dhuibh, cha b' fhiach an gnoth-
ach an dragh. 'S eiginn gum faighear a mach an
ùine ghearr luchd aithris bhreug, 's an sin cha
d'thoirear creideas doibh. A thuilleadh air so, tha
breugan nam màlhair-aobhair air ioma droch-bheirt
eile; tha iad a' fàgail a ghiulain gu h-iomlan mi-
mheasail; agus chuireadh iad fodha sibh ma dheir-
eadh ann am beag-toirt agus mi-chliu.
Air an lainih eile, thugaibh fainear, a bhuaidh a
th'air a bhi 'g innse na firinn. Ciod an toileachadh
a bheir e d'ur n-inntinn fein? Nach taitneach an ni
dhuibh a chuimhneachadh nach robh sibh ciontach
de ni co mi-chliùiteach ri'bhi 'g aithris bhreug?
Tha gnùis a bhreugaire ga bhrath ; tha a shealladh
iosal, tha e fo iomaguin, tha sgàlh air do shùil a
choinneachadh, tha a choslas air fad a leige ris co
iomaguineach sa tha e, agus cia fiosrach 'sa tha e air
a chionta. Ach cha ruig an neach a labhras an fhir-
inn a leas eagal a bhi air, agus tha sòlas aig a chridhe,
a chionn gu bheil e fiosrach air a thrèibh-dhireas.
Nach taitneach, ma ta, an ni meas fhaotainn o chàch ?
agus ciod is luachmhoire n'an fhirinn ? Ciod is urr-
amaiche is urrainn duinn a ràdh mu ghille na mu
nìonaig òig, mu aon duine no mu mhnaoi, na 'nuair
a their sinn, is aon so a dh'fhaodar a chreidsinn
anns gach ni, agus leis nach b' fhiu breug a dhean-
amh?
Tha sibhse fhathast òg, agus theagamh nach aith-
ne dhuibh an sòlas agus an t-sochair a tha 'g èiridh
o dheagh chliu; ach, faodaidh sibh mo chreidsinn,
ma bhithtas, tre bheannachadh Dhe, an stèigh air a
suidheachadh gu bhi ionraic agus firinneach nar
giulan trid ur cuairt sa bheatha so, bithidh aobhar
agaibh gairdeachas a dheanamh, gun deachaidh gu
tràthaii a theagasg dhuibh tàir a dheanamh air a
bhrèig, agus gràdh a thoirt do'n fhirinn.
Thar gach ni, tliugaibh fainear na tha air a ràdh
ann am tocal De mu thimchioll bhreug. Ma sheall-
as sibh air eachdrui nan ludhach, chi sibh gur
breugan agus mealltoireachd a b' fhìor chionfath air
F2
64
na truaighibh cràiteach a dh* fhuiling iad. " Meall-'
aidh gach neach a choimhearsnach, gun bhi labhairt
na firinn; dh' fhòghhim iad d'an teangaidh breugan
a labhairt, agus iad fein a sgìdieachadh ann an dean-
amh uilc. — Arson nan nitlie so nach tig mise g'an
amharc? deir an Tighearna; air a leiihid so de chin-
neach nach dean m' anam dioghaltas?" * Tha e air
innse dhuibh ann an Gnàih-t'hocail Sholaimh, gur
grainealachd leis an Tighcarna bilean nam breug;
agus ann an leabhar an FhoiIIseachaidh, ge b'e air
bith a ghràdhaicheas agus a ni breug nach faod iad
dol a steach do nèamh. Smaoinichibh gu dùrachd-
ach, mo chàirdean òga, air na niihibh cudthromach
sin, agus na di-chuimhnichibh am feasd, niur dthoir
sibh speis do'n fhirinn, agus fliath a tlioirt do gach
slighe chealgaich, nach comasach dhuibh Dia a thoil-
eachadh, no bhi air ur gabhail a steach d'a rioghachd.
ffhlòrmhor.
29. Mu BJireugan.
CiA maiscach taitneach ann an cloinn
Bhi iriall gu tràth san t-slighe cheirt,
Bhi seasmhach anns an fhirinn ghk)in
A chosnas creideas agus feairt.
Am breugairecha'^n earbar ris,
Gad 's i an fhirinn tha e'g ràdh;
Esan a ni aon olc le fhios
Le breig ga chleth gun dcan e dhà.
Nach cualadh sibh, 's nach d-fhuair sibh fios,
Gur gràin le Dia gach cealg 'n ar sgeu! ;
'S gun mharbhadh Ananias Icis
'Nuair ghlacadh e le breug na bheul.
t Faic ler. ix. 1—16. Isa. lix. 1—4.. Hos. iv. 1—3. Mic. vi. 10—14.
6&
Mar so a bhean, Sapphira, dh' eug,
'Nuair thainig i a stigh co mear,
'Sa dhaighnich i co dalm' a bhreug,
Thug bàs an uabhais air a fear.
Luchd gaoil na firinn 's ait le Dia,
A labhras i gun cheilg an gràdh,
Ach luchd nam breug gum fuadaich e,
Gu piantaibh siorruidh bròin is cràidh.
Do ghnà air m' fhaicill bithidh mi,
M'an d'thoir mi leir-sf^rios air mo cheann
Oir cunntas cruaidh tha'n leabhar Dhe,
Air gach breug a dh'innseas clann.
30. Mu Aithreachas.
'S e aithreachas a thaobh Dhe, agus creidimh anns
an t-SIanuighear, suim an t-Soisgeil gu leir. Ach
ciod anns a bheil aithreachas a' co'-sheasamh? Is
cùis ro-chudthromach so; oir tha gnè aithreachais
ann, anns nach'eil slainte a' dol na cho'-imeachd. Tha
bròn ann a tha 'g oibreachadh aithreachais chum
beatha, as nach ion aithreachas a ghabhail; agus tha
bròn ann a tha 'g oibreachadh bàis. Rinn Peadar
aithreachas, chreid e, agus fhuair e maitheanas:
Rinn ludas aithreachas, thuit e 'an eadòchas, agus
chaidh e da àite fein. Ghabh Ephraim aithreachas,
ghabh e nàix'e, bha e fo amhluadh, agus fhuair e
tròcair: ach cha dojìhill ludah riumsa le h-uile chridhe^
ach gu cealgach, a deir an Tighearna, Tha aithreach-
as tràthail ann, mar rinn losiah ; tha aithreachas an-
amoch ann mar bh' aig a ghadhuich air a chrann-
cheusaidh; agus tha aithreachas ro-anamoch ann
mar bh' aig an duine shaibhir an ionadaibh na dòr-
uinn. Chur Ahab saic-aodach uime, dh' irislich e
F 3
e fein an làihair an Tighearna; ach bha e 'na chealg-
oir. Rinn Heseciah, air an lainih eile, bròn, ghuil
e, rinn e ùrnutgh, agus ghabh Dia ris.
Ciod, ma ta, anns a bheil aiihreachas neo-chealg-
ach a' co'-sheasamh ? 'Se clieud cheum ann an aith-
reachas slainteil, mothachadh ceart a bhi againn air
ar peacadh, agus air ar staid chaillte a thaobh nàd-
uir. Tha esan a th'air a dhùsgadh ie Spiorad na'n
gràs, air ath-nuadhachadh na inntinn. Tha sùilean
a thuigse air an soillseathadh, air chor 's gur leur
dha dionihanas an t-saoghail, cunnart a pheacaidh,
agus mòr luach nithe siorruidh. Tha beachd fir-
inneach aig air Dia: tha e nis a' tuigsinn cia glòr-
mhor, cia gràsmhor 'sa thae; agus co aithrigh 'sa
tha e air a ghràdh agus air an urram is àlrde, o gach
creutair air nòamh agus air talamh. Tha e 'g aid-
eachadh gu bheil an lagh naomha, fìrinneach agus
math ; agus eadhon, 'nuair a tha e ga dhiteadh f'ein
nach'eii e air mhodh sam bith tuille 's cruaidh. Tha
barailean ceart aig an aithreachan air a Sblanuighear
beannuichte; aon uair bha edha mar fhreumh a tal-
amh tioram, cha robh sgeimh no grinneas aige gun
amhairccadh c air, no maise gun iarradh e e: ach a
nis, tha e faicinn dealradh gloir an Athar ann, fìor
iomhaigh a phearsadh, agus iomlaineachd na diadh-
achd. Tha e ga thilgeadh fein aig a chosaibh, 's a'
beachdachadh air mar Aodhaire, Urras, Slanuighear,
agus Fear-saoraidh glòrmhor a phobuill fein. Tha
chridhe air àt le ghràdb, *s tha deoir a' sruthadh o
shùilibh, 's e mar so le creidimh ag amharc air losa.
Cha'n'eii e comasach do'n aithreachas so a bhi air
oibreachadh sa chridhe, gun bhròn agus gun mhulad
anam a bhi na lorg. Uime sin, tha e gu tric air
ainmeachadh san scriobtuir, an cridhe briste, san
spiorad brùite. B'aithreachan brònach Daibhidh,
Is dùrachdach tha esan a' guidhe, gum biodh e air
ionnlad o pheacaidh, agus gun togadh Dia air deal-
radh sòjasach a ghnùis, a bha co fad a dh' eas-
67
bhuidh air. 'Se deoir oighreachd airsùl; faodaidh
iadsan, gu dearbh, a bhi far nach 'eil aithreachas,
ach cha'n fhaod aiihreachas a bhi as an eugais-san.
Bu fhrasach a shil deoir na mnà bochda sin aig cos-
an losa, a nigh iad le deuraibh a sùl agus a thiorm-
aich iad le folt a cinn. Cha'n e eagal a tha dùs-
gadh a bhròin so; 'si 'n t-saighead is geire tha ruigh-
eachd cridhe an aithreachain, gun do chuir e cor-
ruich air Dia, agus gu bheil Dia trocaireach. Agus
cha'n'eil na tobraichean bròin sin a ruith air àm sam
bith co siùbhlach 's a tha iad a' deananih sa cheart
àm anns a bheil an t-aithreachan le creidimh a'
cluinntinn Chriosd ag eadar-ghuidhe as a lcth, air
deas laimh an Athar, agus anns a' bheil Dia ag
ràdh ris, a mhic bi fo dheagh mhisneach, tha do
pheacaidh air am maitheadh dhuit. Ach thugaibh
fainear gum faod mulad agus bròn, ann an tomhas
niòr, a bhi sa chridhc, 's gun an t-aithreachas slain-
teil so a bhi na lorg. Faodaidh a chogusa bhi air a
dùsgadh, agus agartas laidir a bhi air neach arson
peacaidh, 's gidheadh a bhi gun aithreachas. Faod-
aidh neach ard dhòchas, agus subhachas anama a
bhi aige, agus na dhèigh so uile gun bhi na aith-
reachan treibh-dhireach. Thugaibh libh, ma ta,
gur eiginn do'n fhior aithreachan a pheacaidh a
threigsinn, agns gur e so an dearbhadh firinneach.
Na bithibh air ur mealladh, thugaibh a mach tor-
adh iomchuidh chum aithreachais. 'S ann air a
meas a dh' aithnichear a chraobh ; 's gus am bi an
dearbha so agaibhse, na smaoinichibh gun d'rinn
sibh aithreachas. Treigibh gach peacadh, ach gu
h-àraidh am peacadh a tha gu furasd ag iathadh
m'an cuairtduibh; sguiribh o olc, foghlumaibh math
a dheanamh, a' cuimhneachadh far a' bheil gràs an
aithreachais ag oibreachadh, gu bheil e do ghnà ga
dhearbhadh fein ann an daoin' a tharruing gu cùl a
chur ri ann-diadhachd agus ana-mhiannaibh saogh-
alta, agus chum an làithean a chaiiheamh gu meas-
68
arra, gu cothromacb, agus gu stuama anns an t-
saoghal. Am bu nihiann libhse aithreachas a dhean-
amh? cleachdaibh na meadhona iha Dia na fhreas-
dal a' cuir nar caramh; leughaibh focal De, feith-
ibh air aoradh naomh, agus air uile òrduighibh an
t-soisgeil; biihibh gu tric aig cathair n'an gràs, a'
cuimhncachadh gur e aithreachas saor-thiodhlac an
Spioraid Naoimh, a tha e gealltuinn doibhsan a dh'
iarras gu neo-chealgach e, le mothachadh ceart air
an anmhuinneachd fein, agus an lànearbsadh a toill-
tinneas Chriosd.
31. Cofreagarach 'sa tha'n Soisgeul do chor dhaoine.
Ma ghabhas sinn beachd air an duine mar chreutair
a thuit, 's e 'n soisgeul an t-aon mhcadhon a tha
freagarrach d'a staid; tha'n diadhachd o'n dthainig e
a' buileachadh air gach ùghdarras a tha meadhon a
chum na crìche sin, ag iarruidh, am feadh a tha na
dearbhannamudhiadhachdgamholadhgucumhachd-
ach chum gu'n creid an duine e. Mar is mò a
gheur-bheachdaicheas e air, 's ann is mò a ihuigeas
e fhior fhreagaruichead d'a chor truagh; tha e na
sholus do dhorchadasa thuigse, na shith do bhuair-
eas a choguis, na aoibhneas do iomaguin inntinn,
na dhòchas do dhubhachas ea-dòchais. A' bheil e
ciontach ? Tha e cur an cèiU Fear-saoruidh uil-
fhoghainteach, iobairt-rèitich, Dia a bheir maithean-
as da. A' bheil e truaiUidh ? Tha e fosgladh suas
da tobar arson peacaidh agus neo-ghloine — tuil
naomha, a tha sruthadh o chrann-ceusaidh an Fhir-
shaoruidh — anns am faod an duìne duhh e fein ionn-
lad o shalachar is doirche na a chraicionn dubh.
A' bheil e fada o Dhia ? ro-fhada o aon tobar an
t-sòlais agus an t-suaimhneis? An so tha dòigh gu
teachd am fagus, rathad gu tighinn da ionnsuidh ;
tha balla meadhoin an dealachaidh air a bhriseadh
sios — tiia àirde a pheacaidh air ìsleachadh san dus-
lach; tha 'ni mac stròghail air pilicailh, air a ghabh-
ail a steach, maitheanas saor air a thoirt da, agus
air aiscag chum an ionaid a bh'aige roimhe ann an
teaghlach Athar nèamhuidh, agus nach robh idir air
chall o chridhe Athar nèamhuidh. A' bheil e lan
aineolais agus mearachd ? An so tha e air a theag-
asg ie fàidh nèamhuidh ; tha Spiorad Dhe dha mar
chaomh fliear-teagaisg; agus tha'n t-allamharrach
neo-fhoghluimte air a dheanamh ni's glic nan draoidh
oileanaichte, glic cìmm slainte. A' bheil e gà mhoth-
achadh buailteach do an-tograidh a tha do ghnà ga
tharruing air scachran o Dhia? Tha'n Spiorad
ceudna a' gabhail còmhnuidh na uciid chum an-tog-
raidh a cheannsachadh, chum ana-mianna a smachd-
achadh, chum a thoil a riaghladh, agus an nàdur a
dh' ath-nuadhaich e air tùs, a naomhachadh, agus
a bhitheas faidheoidh air a ghlòrachadh maille ri
Criosd. Anns gach seadh, tha 'n soisgeul freagar-
rach dha. A' bheil e na pheacach ? Tha e tairgse
dha maitheanas. A' bheil fiachan air? Tha e buil-
eacha saorsadh air. A' bheil e an ciomachas? Tha
e ga chur fa sgaoil. An do thuit e o bhi na oighre
air gloir ? Tha e ga aiscag chum a righ-chaithreach,
agus ga dheanamh a ris 'na ripji agiis na s/iagart do
Dhia. A' bheil e tartmhor? Tha e na amhuinn na
beatha. A' bheil e sgìth ? Is culaidh-fhois thait-
neach e. A' bheil e aineolaclì? Tha e na fhear-
teagaisg diadhuidh. A' bheil e euslainteach? Is
slainte neo-bhàsmhor agus beothalachd da anam e.
A' bheil e a' bàsachadh ? Tha e na bheatha shior-
ruidh dha. Tha gach cuircadh san t-soisgeul fo'n
chliu so, mar a chi sibh ! — " Ho ! gach neach air a
bheil tart, thigibhse chum nan uisgeachan; agus
esan aig nach 'eil airgiod, thigibh, ceannaichibh
agus ithibh; seadh, thigibh, ceannaichibh, gun airg-
iod agus gun luacb, fion agus bainne. Tha'n
70
Splorad agus a bhean nuadh-phosda ag ràdh, Thig,
agus ge b'e neach leis an àill, gabhadh e uisge na
beatha gu saor. Thigibh a m' ionnsuidhse, sibhse
uile a ta ri saothair, agus fo throm uallaich, agus
bheir mise suaimhneas dhuibh. Pillibh, pillibh ;
c'arson a bhàsaicheas sibh?" Tha; tha'n lagh air
a choilionadh, tha ceartas riaraichte, tha iomlain-
eachdan Dhe a' co'-chòrdadh ann an saoradh an
duine, agus tha Dia ann an Criosd a'rèiteachadh an
t-saoghaii ris fein.
32. 3Iu na Drùidhean.
B' lAD na Drùidhean rè ioma lìnn Sagairt agus
Feallsanaich na Roinn-eòrpa. 'Se 's ciall do'n fhoc-
al Druidh, duine glic. Bha'n òigridh a bh' air an
gabhuil a stigh chum na dreuchd so, 'sa cheud dol
a mach air an ainmeachadh Eubagcs^ no na deagh
phàistcan, bha air an taghadh a mach o na teagh-
Juichibh bu mheasaile san dùthaich, a mhuinntir
dhiubh a nochd am barrachd spèis mu fhòghlum,
agus gliocas 'nan gìulan. Mar thainig iad so air an
aghaidh bha chuid bu teoma dhiubh air an àrduch-
adh gu bhi nan Seanachaidhean : riu so bha
eachdruidh na dùchadh, agus sloinnteireachd gach
teaghlaich 'an earbsa ; agus asda so, a rèir mar
dhearbh iad fein a bhi nan aithrigh air an urram, bha na
Baird, an treas ceum am measg nan Drùidhean^ air
an taghadh. B'e gniomh nam Bàrd bhi seinn cliu
ghaisgeach, agus a mosgladh an t-sluaigh gu treubh-
antais. B'iad an Dàin toilinntinn gach cuirm agus
cò'-dhail. Bha iad so ann am meas mòr anns gach
dùthaich ; 's gu h-àraid ann an Gaeltachd Alba. 'S
ann a mach o'n chuid a b' ainmeile de na Bàird a
bha na Drùidhean air an taghadh ; 's o'n àireamh a
b' urramaiche dhiu so bha Coibhi no'n t-ARD-
71
Dhruidh air a thagliadh. B'esan Ceann-suldhe
gach cuideachd, àrd-bhreitheamh gach cùis; o bhinn
cha robh dol as: bha'n t-urrani a b'àirde air a bhuil-
eachadh air, agus an earbsa bu nihò air a chur 'na
chàirdeas agus 'na cheartas. Uaithe so tha sean
ghnà-fhocal againn,
Ge fagus clach do làr
'S faisge na sin cobhair Choihhi,
Bha ùghdarras aig na Drùidhean thairis air gach ni;
os cionn laghanna, cleachduinnean, fòghlum agus
creidimh na dùthacha. Bha òigridh na tiire gu leir
air an àrach fòdhpa; b'e miann clann righre a bhi
dhiubh ; agus bha na righrean fein gu mòr fò'n
smachd. 'Nan laimh ghiuJain iad slat na drùidh-
eachd: m' am muineail bha cloch bhoisgeil riomh-
ach air a suidheachadh ann an òr, gus an dthug iad
air an t-sluagh a chreidsinn gun robh èifeachdagus
buaidh àraidh innte. Nam breacain bha sèa dathan,
an fheadh nach robh aig na righre fein ach seachd.
Rinn iad aoradh do aon Dia fo ainm Beil^ no
Bea^uil, tùs beatha gach ni; ach ge nach d' aidich
iad ach aon Dia fo'n ainm sin, cha b' urrainn doibh
smaointean freagarrach àrach mu nàdur spioradail
na Diadhachd. Ghabh iad, uime sin, a ghrian mar
an samhladh, air leo, bu riochdaile air a Chumh-
achd mhòr sin a tha toirt beatha do gach ni. 'Natn
beachd, b'i ghrian an cuspair a b' àillidh, agus bu
ghlòrmhoire 'sa chruitheachd air fad. Chreid iad
mar an ceudna ann an droch-spiorad, nàmhuid an
Ti is àirde, ris an abradh iad an t-abhairseiry no am
fear-millidh. Chreid iad mar an ceudna an an neo-
bhàsmhoireachd an anama; agus gum faigheadh
daoinc san ath-bheatha a rèir mar thoill iad san t-
saoghal so. Thug iad Flath-innis mar ainm air an
àite d'an rachadh spioradaibh nan deagh dhaoine an
diaigh bàis. 'S an àite shona so bha samhradh do
72
jTVinà ajTus òige gun sean aois. — Bha ghiian *na h-
àilleaclid — Bha oiteag chiùin a cheitein agus uisg-
eachan fiuiinar ri torman, — Cha robh gaoth air na
sleibhtibh, is cha robh neul air aghaidh nan speur.
— Bha ccol binn anns gach doire, agus gach craobh
a' lùbadh ì'o bhlàth. — (Jha chluinnte osna na caoidh
ach fianih-ghàir air gach gnùis, agus buan shòlas a
chaoidh ga shealbhachadh. Calg-dhireach an agh-
aidh so, bha 'n t-ionad ris an abradh iad Jfrinn,
"aite dorcha, ùdlaidh, mi-thaitneach, air nach ruig
dearladh soluis na gatha greine. Far an robh gach
creutair a b' oillteile agus bu sgreimhile, 's a h-uile
ni a b' urrainn an inntinn a smaointeachadh gu
uabhas adhusgadh sa chridhe.
Bha'n t-àit anns am b'àbhaist do na Drùidhean
cruinneachadh arson aoraidh, air a chomharachadh
a mach le cuairt de chlacha mòra, ris an abradh iad
an Clachan. Tha mòran diu so ri fhaicinn feadh na
rioghachd, agus 's ann uaith so a iha'm focal Clach-
an air a ghnàthachadh gus an là 'n diugh, mar ainin
air an ionad aoraidh. Ann am meadhon na cuairte,
bha gu minic aon chlach nihòr a bh'aca mar ahaìr,
ris an abradh iad Crom-leachd, no clach'SÌileuchdaidh.
Bha cuid diu so anabarrach mòr.
Bha aig na Druidhean an laithean fèille; b' iad
an dithis a b' ainmeile dhiu so latha Bealtainn agus
Sàmhna. Air là Bealtainn, mar tha'm focal a' cial-
luchadh (Beil-teinc, no teine Bhaaii) Bha gairdeach-
as mòr air a dheanamh, bha teintean air an lasadh
air gach cnochd a b'àirde, a chur fàilt air teachd
na greine 'na teas agus 'na blàs, a bha aca mar
shamhladh air an Dia Beil. B'e 'n t-ath là fèill a
bh'ac' an t-Samhuinn, an sàmh-theine, no teine na
sith.
Bha mar fhiachaibh air muinntir na tir air fad
air oi'che Shamhna gach teine a chuir as gu buil-
each, agus tighinn a dh'ionnsuidh nan Drùidhean
a dh' iarruidh èibhl-bheothachaidh o'n tèine naomh
73
a bha air a lasadh agus air a choisrigeadh leo-san^
Ma bha aon neach san dùthaich ciontach de
ghnothach olc air bith 'sa bhliadhn' a chaidh seach-
ad, cha'n fhaigheadh e srad de'n teine naomha so,
gus an dthigeadh e tb mheachainn nan Drùidhean.
Nan èireadh dha bhi co dàna 's gu'n cuireadh e'n
aghaidh so, bha e air a sgaradh a mach o bhean-
nachd nan Drùidh, binn a b' eagallaich n'am bàs.
Thòisich aoradh follaiseach nan Drùidhean le dol
tri uairean deiseal m'an charn, a' leantuinn mar so
slighe na grèine, chum gun soirbhicheadh leo anns
gach cuis: agiis cha robh peanas bu chruaidh a
dh'fhaodadh an Drùidh a leagadh air neach na thoirt
2L\v òoXtuathael m'an Clachan.
Bha na Di ùidhean ro chàirdeil ri coigrich ; dhoibh-
san bha gach dorus fosgailte, agus gach aoidheachd
air a thaisbeanadh. Chum na Drùidhean, mar
luchd-riagliluidh na dùcha, gach coinneamh air
cuirn a bha air an càramh thairis air ciontaich a
dhit iad aig am mòd, agus a chuireadh gu bàs le'n
reachd. 'S ann o'n chleachda so a tha iadsan fo
bhinn an lagha air ammQiic\\?idhfearfocharn} agus
's ann o so iha'n guidheachan ag èiridh, '5 oil leam
nach rohh thu fo charn ; UJhearr leaìu a hhi fo charn
chlach.
Mar dhearbhadh air a mbcas mhòr a bh'aig daoin'
air na Drùidhibh anns na h-àmaibh dorcha sin, bha
iad am barail gun robh rionnag air a cuir a nuas o
neamh a choimhneachadh an anama aig àm bàis;
*s ann uaith so tha 'm focal dreug no drui-eug, ag-
ainn sa Ghaelic; agus tha cuid de dhaoin' amaid-
each fhathast an dùil nach luaithe chi iad teine
drithleannach de'n ghne so na dhian-shiubhal o'n
speur, na smaointicheas iad gu'n cluinn iad ann an
ùine ghoirid bàs duine mhòir, no chumhachdaich.
Bha na Drùidhean fòghluimte ann am Feallsan-
achd nàduir, mu ghluasad na grein is na gealaich,
agus mu imeachd nan reultan. Bha'n t-eolas so ro-
G
fheumail 's na lìnnibli sin, an uair nach robh riagh-
ailt-sdiùraidh eil' aca: 'sa b'èiginn doibh an gabhail
a dheanamh air reul, mar tha'm focal reul (no ruith'
iuilj a' cialluchadh. Cha'n'eil aon ni is mò a leig-
eas ris duinn innleachd agus eolas nan Drùidhean,
na an dòigh anns an do ghiulain iad anns na h-àm-
aibh sin clochan a bha co mòr 's gu'n gabhadh iad
corr agus ceud each gan tarruing: agus bha iad air
an giulan do ionadaibh anns nach b'urrainn eich
imeachd, agus air an càramh gu socrach os cionn a
chèile: Bha cuid diu so air an toirt sèa mìle-deug
air asdar, air uairibh feadh garbhlaich agus ri cas-
bhruthach.
Tha daoine fiosrach 'am barail gun robh iad làn-
eolach air èifcachd. luibhean, leis an d-oibrich iad
ioma leigheas iongantach. Ann an aon fhocal, cha
robh ni sam bith air a mheas os cionn an cumhachd,
ach cuid de ghniomhara mòr agus uamhasach nàduir
a chuirear amhàin as leth an Uile-chumhachdaich,
uaith so tha 'm focal Mior-Bhcil no Meur-Bheil ag-
ainn anns a Ghnelic, arson aon ni a tha os cionn
cumhachd cruthaichte.
'Nuair a bheachdaicheas sinn air a chreìdimh
Dhrùidheach, am meas gus an dthainig e, mar
bhuadhaich e ann an ioma rioghachd o lìnn Noaih,
gu inbh bhig, a nuas gu laithean Juliuis Chesair, tha
e na aobhar iongantais cia mar thilgeadh bun os
ceann e. Chuir e cumhachd na Ròimhe ga dùlan,
rinn e fanoid rè ioma linn air am feachdaibh ainmeil ;
ach fadheoidh, thainig solas an àigh do'n Eilean
Bhreatunnach, agus thàr na Drùidhean as do na
cùiltibh a b' iomallaiche, is do na h-eileanaibh a b'
uaigniche. Airara fògradh as gach earrainn de Al-
buinn, thuinich iad fa dheireadh ann an I culaobh
Mhuile, ris an ahradh iad san àm sin Eilean nan
Drùidheach. Dh'èirich an ùr-mhaduinn o'n àird air
I a^us air Uonmhoireachd nan eilean : shearg iad as
fo ghathaibh glormhor Grian na fireantachd. Anns
75
an àtn sin thainig Calum Cille na churach, le dha-
fhear-dheug maille ris; thug esan am buille-bàis do
Chreidimh nan Drùidheach, agus las e àrd-iochran
an t-Soisgeil, o'n d-fhuair dùthcha agus rioghachd-
an solas agus eolas a bha roimh so ann an dorchadas
ao;us fo sgàile bhàis.
33. Laoidh Mliie Cealair,
MoLAMAiD Tighearna na glcVir,
An Ti is mò na gach neach,
Cruthai'f hear an t-saoghail gu leir,
Da 'n cubhaidh dhuinn gèill air fad.
'Stu rinn an domhan, 's na bheil ann,
Na cuantai domhainn, 's am fonn :
Chuir thu iasg ga aitrum ann,
Is thug thu ciall gu ghlacadh dhuinn.
Rinneadh leat gealach is grian,
Thogail fianuis air do ghloir.
Cha 'n aithris mi am mìle trian,
De chruthachadh an Dia is mò.
'S tu rinn na h-aingil air fad ;
An droch-spiorad fo smachd gu mòr,
Air slabhruidh laidir aig do mhac,
Chumaii ain-neart o theachd oirn.
*S tu rinn na reultan air fad,
'Riaghlachadh gu ceart nan tràth ;
Gheall thu faraon fuachd agus teas,
Foghar m' an seach agus màrt.
G2
76
Rinneadh leat an iluine ris.
Do reir t-ìomhaigh chum ào ghloir :
Chaill e 'n oij>hreach(J tlhuinn gun luach,
Is cha 'n f huasglar i le h-òr.
'S tu chuir am fradharc 'stlgh sa cheann,
Is folt thcachd troi 'n chlaigeann lom;
Thug thu chluas gu èisdeachd dhuinn,
Is gluasad a chuirp air fonn.
Chuir thu Adhamh 'an codal trom,
Chaidh Lèigh na 'n gràs os a cheann;
Agus de aisne ihàin' o thaobh, rinn
A bhean o 'n do ghin gach clann.
A stigh ann an Gàradh ciùin nan sèud,
Far an robh aoibhneas ro àrd :
An uair a dh' ith a bhean am meas,
Dh' fhuiiing i 's a siiochd am bàs.
Cha robh a teasargain aìg neach,
O'n chùmhnant a rinn i bhrist';
'N trà rùisgeadh an sgeudacha ceart,
Bha chùis na h-ion eagaii a nis,
Ach moladh do Ard Righ nam feart,
Leis nach b'àill teachd d'ar sgrios;
'Nuair cliunnaic e Adhanili 'na airc,
Rinn e cùmhnant na'n gràs ris.
Criosd a thainig a nuas le thoil,
'Sa thug suas mar iobairt fhuil ;
Mac na firinn ghloin. Uan gun lochd,
Mar mhòr chiontach fhuair e ghuin.
Cheusadh e air a chrann an àird,
'S an t-sleadh sàtliait ann na chorp;
Crùn geur na pèin a bha ma cheann,
Fhuair Mac Dhe le naimhdibh lot.
77
Tàirnean gu teann ga'n cuir an sàs,
'Am bosaibh a làmh le h-òrd ;
Is fuil a chridhe ruidh o thaobh,
Ceannachd bu daoire na'n t-òr.
'Nuair chaidh Criosd gu pèin a bhàis,
A dh'fhulang arson an t-sluaigh,
Sgoilt brat an TeampuiU sios gu làr,
Dhùisg na niairbh an àird o'n uaigh.
Chriothnaich an talamh trom lo crith,
Is air a ghrèin gun dthainig smal;
Le feirg Dhe a chrath e 'n sin ;
Dh' fhuiling Criosd am bàs rè seal.
Dh' adhlaic iad an t-UAN fo lichd ;
Thug e buaidh ; 's an uaigh chà d'fhan
As a bhàs thug e a gheur ghuin ;
Is dh'èlrich air an treas là gun smal.
'Na shuidh aig deas-laimh Athar 'ta,
Criosda le gràs os ar ceann ;
A' cur Oifig Sagairt 'an gniomh,
A dheasachadh rioghachd dhuinn.
Ach thig an t-àm an dthig Mac Dhe,
Creidibh mi gur fior an sgeul;
Le mìltibh mìle dh'ainglibh treun,
Thoirt oirm breith a rèir ar beus.
Sèidear an Tromp 'an sin gu h-àrd,
Leis na h-ainglibh 's àille snuadh.
Eirigh na mairbh an àird o'n ùir,
Is gabhar cunntas teann o'n chuan.
Liùbhraidh an uaigh na f huair i fein,
Cha bhi neach dhe'n treud air chall ;
Nochdar iad uil' am fianuis De,
'Se Mhac fein is Breitheamh ann.
G3
78
Bithidh iadsan soilleir an sin,
Mar sholus dealrach ann an dreach;
Thig Criosd na'n coinneamh-san le geanj
'S bidh sìth ann an comunn nam flath.
Ni thu 'n sin tearbadh air gach neach,
Is tearmunn do'n ionmhuinn leat,
Mheud 's a tha air an dearbhadh dhuit,
Cuirear fo dhion do chaomh iochd.
Cuirear na gabhair air do laimh chli,
Triallaidh gu priosun a bhròin;
Druidear fòs, is gur cruaidh an sgeul,
Flaitheanas De air an sròin.
Mallaichidh *nighean a mhàthair,
Mallaichidh mhàthair a chlann ;
Mallaichidh 'n t-athair am mac,
Nach do ghabh mu smachd na àm,
Is iomad sgairteachd is gul geur,
Ri cluinntinn doibh sgeul a chràìdh ;
A* malluchadh a chèile gu leir,
Gan sgarachduinn o Uan a ghràidh.
Ann an teach gam milleadh cuirear iad,
'S iad fo dhioghahas an Ard Righ;
Gun dùil ri furtachd no ri bàs,
Gu bràth cha dthig iad a nios.
Fàsaidh an cuirp co cruaidh ri pràis,
Mar iarunn an làmh 's an cas,
Ga'n cumail beo ann an sìor-phein,
Teine dian gun fhurtachd as.
Aon latha dhoibh mar bhliadhnaibh buan,
An lagan loisgeach cruaidh an sàs,
79
Gan liodairt le teas agus fuachcl;
'S ud an duais cia fhad an dàil.
M' athchuinge riuts' air sgàth do Mhic,
Meudaich mo ghliocas le gràs;
Thoir fuasgladh saor dhomh anns gach cùis,
Seal m'an druid mo shùil le bàs.
3-i. Long mliòr nan Eil-ihireach.
AiR pilleadh dhomh air m' ais o I Chalum Chille,
thainig s'inn air an aon fheasgar shàmhruidh a b'
àillidh a chunnaic mi riàmh, do àite tearuinte fasg'-
ach, a tha ann an ceann mu thuath dhe'n eilean
Mhuileach ! Air leani, nach faca mi cala loingeas
idir, a tha air a dhìon o èirigh fairge agus o chumh-
achd soirbheis mar tha e. ìha eilean fada caol ga
chuairteachadh air an taobh a muigh, a' sgaoileadh
a sgiathan gu cairdeil, m'an cuairtair gach soitheach
beag agus long, a tha 'g ìarruidh fasgaidh na thaic,
o dbruim a chuain, no tha feitheamh ri sìde mara
gus an rugha mòr a ghabhail. Air an laimh dheis
mar chaidh sinn a stigh, tha'm fearann ag èiridh gu
corrach cas ; bha sinn a' seoladh ri bile nan creag,
agus geuga nan craobh a' lùbadh dlù dhuinn, thain-
ig fàileadh a bharraich oirn air oiteig an t-sàmh-
ruidh,— -agus bha mìl' eun beag le'n ceileiribh binn
a' seinn air gach preas, a' cur fàilte oirn 'nuair a bha
sinn a' seoladh seachad oirre gu rèidh sàmhach.
Cha robh taobh a thionndain mo shuil nach robh
'n sealladh taitneach, na beannta àrda Morchuanach 's
iad uaine gu'm mullach, Suaineart le chnoichd 's le
thulaichean boidheach — 's an leathar-Morthairneach
a' sineadh uainn, a' deanamh gairdeachas ann an
blàs an fheasgair shàmhruidh. Aig ceann shuas a
chaoil chi mi.
80
■ Bhelnn mhòr is àiUidh sniamh,
Ceann-feadhna nam mile beann;
Bha aisling nan damh na ciabh,
'S i leaba nan neul a ceann.
An uair a dhlùthaich sinn a stigh cha robh ri fhaic-
inn ach crainn nan loingeas, am brataichean a'
snàmh gu fann ris an t-soirbheas, 's cha robh ri
chluinntinn ach fathram ràmh, is torman nan alld
agus nan eas, a bha tuiteam o iomad sgàirneach àrtl
de'n chaladh a bha nis a' fosgladhgu farsuing romh-
ainn. O thaobh gu taobh de'n tràigh air an dara
laimh, tha sràìd de thighean mora, co geal ris an t-
sneachd, 's gu grad air an cùl tha uchdach chorrach
chas, far a' bheil an calltuinn, an caorrann agus an
t-uinsean, a' fàs gu dosrach, co dlù dhìreach, os
ceann nan tighean tha fòdhpa, *s gu bheil an geug-
an, air leat, a' lùbadh m' am mullach. Air bràighe
a bhruthaich chi thu chuid eile de'n bhaile eadar
thu 's fàire, ionnas gur doilich dhuit àit' is bòidhiche
agus Ì3 neo-chumanta fhaicinn. Ach 's ann a mach
sa chaladh a bha 'n sealiadh a b'fhiach fhaicinn, na
fichcadan soitheach eadar mhòr agus bheag, iomad
eithear chaol, ie'n ràimh uaine, a bhìorlainn riomh-
ach le siùil gheala, 's an long-chogaidh le croinn àr-
da, 's le brataich rioghail; ach nam measg uile
chomharraich mi aon long mhòr a thug barr orr* air
fad; bhaiomad bata beag a' gabhail da h-ionnsuidh,
is mhothaich mi gun robh iad a'deanamh deas gu
cur fa sgaoil. Bha aon duine leinn a thainig oirn aig
culthaobh Mhuile, is gann a thog a cheann fad aa
latha, a bha nis a'g amharc gu h-iomaguineach air
an luing mhòir so. An aithne dhuit, t/ncirt mi rts,
ciod i an long mhòrso? Mo thruaighe, a deiresan,
's ann domh is aithne; 's duilich leam gu bheil bar-
rachd 'sa b'àill leam de m' luchd-eolais innte. Innte
tha mo bhràithrean agus mòran de m' chaomh chair-
dean, a' dol thairis air imirich fhada mhuladaich do
81
America mu thuath; agus is bochd nach robh agams^
na bheireadh air falbh mi cuideachd.
Tharruing sinn a nunn gan ionnsuidh, oir tha mi
'g aideachadh gun robh toil agam na daoine bla-
chridheachs' fhaicinn, a bha'n diugh a' dol a ghabh-
ail an cead deireannach a dh' Albuinn, air tòir dùch-
adh, far am faigheadh iad dachaidh bhunailteach
dhoibh fein agus d'an teaghluichibh. Cha'n'eil e
comasach a thoirt air aon duine nach robh a làthair,
an sealladh a chunnaic mi'n so, a thuig-sinn. — Cha
dthig an là a thèid e as mo chuimhne, Bha iad an
go eadar bheag agus mhor, o'n naoidhein a bha
seachduin aois a dh' ionnsuidh an t-seann duine a
bhi tri fichead bliadhna 'sa deich. Bu dèistinneach
ri fhaicinn an trom-mhulad — an iarguin inntinn —
an imcheist, 's am briste-cridhe a bha air a dhearg-
adh gu domhain air agliaidh a chuid bu mhò dhiubh
a bha 'n so cruinn, oiomad eilean agus earrann de'n
Ghaeltachd.
Bheachdaich mi gu h-araid air aon duine dall aos-
mhor, a bha na shuidhe air leth, is triùir no cheath-
rar de chloinn ghillean m'an cuairt da, a shean
ghàirdeana thairis ori'a, iad a' feuchainn co bu
dlùithe a gheibheadh a stigh r'a uchd — a cheann
crom os an cionn, fhalt liath agus an cuaileana dual-
ach donn-san ag amaladh na chèile, — a dheòir gu
trom frasach a'tuiteam thairis orra. Dìù dhà aig a
chosaibh bha bean thlachd-mhor na suidhe, ag os-
naich gu trom ann an iomaguin bròin, agus thuig
mi gum b'e a fear-pòsda a bha spaisdearachd air ais
agus air adhart, le ceum goirid, le lamhaibh paisg-
te, sealladh a shùl luaineach neo-shuidhichte, agus
aghaidh bhuairte ag innse gu soilleir nach robh sith
na inntinn. Tharruing mi dlù do'n t-seann-duine,
agus dh'fheoraich mi dheth ann an caoimhneas
cainnte, an robh esan ann am feasgar a làithean a'
dol a dh'fhàgail a dhùthchadh? Mis, a deir esan,
a' dol thairis ! cha'n'eil, cha'n'eil ! Air imirich cha
82
dtheid mise gus an dthig an imirich a tha feitheamh
oirn air fad ; agus an uair a thig, cò an sin a theid
fo m' cheann do'n ChiU? Dh'fhalbh sibh ! dh'fhalbh
sibh ! dh'fhàgadh mis am aonar an diugh, gu dall
aosda, gun bhràlhair, gun mhac, gun chul-taic; agus
an diugh ]à mo dhunach, Dia thoirt maitheanas
domh, tha thus' a Mhairi, mo nighean, m' aon duine
cloinne> le ni' ògliaìchean geala gaolach a' dol ga m'
fhàgail. Tillidh mis an nochd do'n ghleann ud thall,
ach cha'n aithnich mi an lamh a tha ga m' threor-
achadh; cha tig sibhse, a leanaba mo ghràidh, a
mach an coinneamh an t-seann-duine; cha chluinn
mi tuiUe briagail ur beoil ri taobh na h-aibhne, 's
cha ghlaodh mi tuiile, ge nach bu leir dhomh 'n
cunnart, fuiribh air ur n-ais o'n t-sruth ; 'nuair a
chluinncas mi tabhunn nan con, cha leum mo
chridheni's faide, 's cha'n abair mi, tha mo leanab-
ain a'tighinn. Cò a nis a sdiùias mi gu fasga 'n
tuim, 's a leughas dhomh an leabhar naomha — c'ait,
an ath-oidhche, 'nuair a theid a ghrian fodha, am
bi BÌbhse a chlann mo rùin, agus cò a thogas leamsa
laoidh an anmoich? O! athair, ars^ annighean, 'si
dlùthachadh ris, na bris mo chridhe. — A' bheil thu
'n so, a Mhàiri, a deir e, c'àit a' bheil do làmh ?
thig ni 's dlùithe dhomh, m'fheudail thu de mhnài
an domhain, is sòlasach leam do ghuth. Tha thu
dealachadh rium — cha'n'eil mi cur-iomchair ort, 's
cha mhò tha mi 'gearan : falbl), tha mo làn chead
agad, tha beannachd do Dhe agad. Bi thusa mar
bha do mhàthair romhad, dleasnach; air mo shonsa,
cha'n fhada bhitheas mi ; chaiU mi'n diugh mo
gheugan àillidh, agus 's faoin an oiieag a leagas mo
cheann; ach fhad 's is beo mi seasaidh Dia mi, bha
e riamh leam anns gach cruaidh-chas, 's cha treig e
nis mi: — dall 's mar tha mi, tha e fein, buidheachas
da ainm, a' toirt domh sealladh air mo charaid is
fearr air a dheas-laimh, agus 'na ghnùis 's leur
dhomh caorahalachd agus gràs. Tha mi sa cheart
83
àms a' faotainn neart uaithe. Tha gheallainne
tighinn dachaidh gu m' chridhe — faodaidh meang-
lain eile failhieadh, ach craobh na beatha cha searg
i.— Am bheil sibh air fad làmh rium, a deir e, èis-
dibh, tha sinn a nis a' dealachadh, sibhse a' dol do
dhùthaìch fad as, is math a dh'fhaoidte m'an ruig
sibh, gum bi mis 'an dùthaich àrd ghrianach, far a'
bheil dòchas agam gu'n coinnich sinn fhathast a
chèile, far nach bi imirich na dealachadh a chaoidh,
cha bhì, oir cha'n'eil sannt no ciocras òir air neamh.
Bithidh sinn an sin gu siorruidh le chèile, agus gu
siorruidh le Dia ; — siabar gach deur o'n t-sùil, agus
bithidh là a bhròin thairis. Bithibh cuimhneach air
Dia ur n-aithriche, 's na tuitibh o aon deagh
chleachdadh a dh' fhòghluim sibh ; moch agus an-
moch lùbaibh an glùn mar b'abhuist duinn, agus
togaibh an laoidh. Agus sibhse, mo leanaba a bha
mar shùilean, mar luirg dhomh, sibhse a shaoil mi a
chàireadh am fòid ghorm tharam, an èiginn duinn
dealuchadh. — Dia a chuideachadh leam — Chab' ur-
radh dhomh fuireach ni b'fhaide, bha gheola bha
gus an seann duine a 'thoirt gu tir a'tarruing suas
ri chathach na luinge, chaidh iadsan a bha feith-
eamh air a dh'innse dha gum feumadh e falbh —
theich mi uatha, cha robh e'm chomas a bhi'm
fhianuis air an dealachadh bhochd.
35. EARRANN II.
Ann an deireadh na luinge, bha buidheann dhaoine
a thuig mi bu luchd-dùcha air an earradh, agus mhoth-
aich mi o'n cainnt gur ann e aon de na h-eileana
tuathach a thainig iad. Bha iad gu geur iomaguin-
each ag amharc a mach, arson bata beag a bha a
tighinn a stigh an rugha fo shiùii 's fo ràimh ; is co'-
luath 's a ghabh i steach do'n chaladh, 's a rinn i
84
arson na luìnge, ghlaodh iad amach, 'Sefhèinath'
ann, — pìseach air a cheann. Bha aon neach a' nieasg
nan daoine so a bha a reir coslais na bu mheasaile na
càch; 'nuair a dh' aithnich e 'm bàta beagsa, chaidh
e far an robh 'n sgiobair, agus mhothaich mi 'n sin
gun do ghairmeadh orrasan a bha shuas anns na
crannaibh, 'sa mach air na slataibh siùil, teachd a
nuas, agus gun deachaidh stad air an uimeachadh a
bha dol air aghaidh chum an long a chur fa sgaoil.
Dhlùthaich am bàta, dh'«5irich seann duin' àrd uasal
dreachmhor a bha na deireadh, agus le ceum daigh-
nean laidir, ged a bha a cheann co geal ris a chain-
ichean, dhìrich e suas, gun cliuideacha sam bith, ri
taobh na luinge. Chuir an sgiobair fàilt air le mòr
urram. Dh' amhairc e m'an cuairt da agus gu grad
nihothaich e bhuidheann ghaolach a bha'n deireadh
na luinge, agus ghabh e gan ionnsuidh. Dia bhi
maille ribh, ars esan, 'nuair dh'eirich gach aon diubh
le'm boineid nan laimh, a chur failte air. Shuidh e
nam measg, air an luirg a bha na laimh leig e car
tamall taic a chinn ; agus mhothaich mi gun robh na
deòir mhòr a' sruthadh a nuas air an aon aodann bu
taitniche leam fhaicinn a chunnaic mi riamh. Tharr-
uing gach aon diu m'an cuairt da, agus shuidh cuid
de'n chloinn aig a chosaibh. Bha ni-eiginn ann an
coslas an duine bheannaichte so nach faodadh gun
daoine a tliàladh ris; bha de mhaitheas agus de
chaomhalachd m'an cuairt da, 's nach faodadh gun
mhisneach a thoirt do'n aon bu lag-chridhiche, agus
anns an àm cheudna, bha de smachd àrd na shùil
agus na bhalhais, a bheireadh air an spiorad bu
dalraa meatachadh 'na làthair. Thainig sibhse, le'r
cead, ars iadsan^ mar a gheall sibh : cha d'rinn sibh
dearmad riamh oirn ann an là ar teinn; tha sinn an
nochd a' dol a ghabhail a chuain fo'r ceann, 's m'an
èirich a ghrian air na beanntaibh ud thall, bithidh
sinne gu bràth as an sealladh. Is culaidh-thruais
fiinn an diush — là ar dunach ! — Na cluinneam, ars
85
am ministcir, a leithid so de chainnt; bithibh mis-
neachail, cha'n e so an t-àm dhuibh meatachadh;
cuiribh ur n-earbsa ann an Dia, cha'n ann gun fhios
dà-san a iha sibh a' dol air an turus so; 's ann na
fhreasdal fein a tha gach ni tighinn m'an cuairt; is
ann a tha sibh a labhairt mar gum biodh sibh a' fàg-
ail rioghachd an Uile-chumhachdaich, agus a' dol far
nach ruigeadh a chaoimhneas athaireil oirbh. Mo
tbruaighe ! bhochd, an e so ur creldimh ? Tha sin
^fior, thuirt iad. Ach an fhairge, an cuan mòr fars-
uing ! — An ihan^e, fhreagair e^ — c'arson a chuireadh
sin sibh fo dhiobhail misnich, nach 'eil Dia ri fhaot-
ainn sa chuan co math 's air tìr-mòr, fo stiùradh a
ghliocais, fo dhìon a ciiumhachd, nach'eil sibh co
tearuint air a chuan 'sa bha sibh riamh ann an gleann
tiorail ? An Dia a chruthaich an cuan nach'eil e dol
a raach air a thonnaibh uaimhreach, cha'n èirich a
h-aon diu roimhibh gun fhios da; 'se fein a chaisg-
eas onfha na fairge, tha e mach air a chuan ann an
carbad na gaoithe, co cinnteach 's a tha e ann an
neamh shuas, O! sibhse air bheag creidimh, c'ar son
a ta sibh fo eagal ?
Tha sinn a' fàgail ardùthcha, fhreagair iad — Tha
gun teagamh, ars esan, tha sibh a' fàgail an eilein
san d-fhuair sibh ur togail 's ur n-àrach ; gu cinnt-
each tha sibh a' dol air imirich fhada; cha ruigear a
leas a chleth, gu bheil ioma cruadal a' feitheamh
oirbh, ach cha d'thainig so oirbh gun fhios diubh.
A' fàgail ur dùthchadh, an dubhairt sihh, a' bheil
ceangal seasmhach aig mac an duine ri aon dùthaich
seach dùthaich eile. Cha'n'eil dùthaich bhunailteach
againn air thalamh ; cha'n'eil sinn air fad ach 'nar
n-eilthirich; cha'n anns an t-saoghal chaochlaideach
so a tha e air a cheadachadh dhuinn le Dia, an dach-
aidh sin iarruidh as nach bi imirich.
Gun amhB.r\jL?,,J'hreagair iad, tha sin fior; ach tha
sinn a' falbh mar chaoraich bhochda gun bhuachaille,
gun a h-aon ris an cuir sinn ar comhairle, 's a' dol
H
86
fada, fad air falbh. O nam biodh sibhse — bìthihh
nar tosd, dcir esan, na duinneam a leithid so de
chainnt, a' bheii sibh a' dol ni's faide o Diiia, na bha
sibh riamh ; nach e'n Dia ceudna dh'fhosgail rosga
do shùl an diugh, 's a dhùisg thu a suain na h-oidh-
che, a tha 'g oibreacha taobh thall an t-saoghail ?
Cò sheas le Abraham 'n uair a dh' fhàg e thìr 's a
dhaoine? Cò a thaisbein e fein do lacob, 'nuair a
dh'fhàg e tigh athar, 'sa chaidil e mach airan raon?
Mo nàire a dhaoine c'àit a' bheil ur creidimh ? An
dubhairt sibh gun robh sibh mar chaoraich bhochda
gun bhuachaille; a' bheil aon leanabh beag lamh
rium 'an so, nach aithris na briathran sin, 'Se Dia
fein is buachall domh^ cha bhi vii aim an dì; nach esan
àrd-bhuachaille a chuid caorach fein, a thuirt, na
hiodh eagal ort a threud bhig, bifo dheagh mhisneach^
oir 's mise do Dhia. Cha'n'eil gu dearbh, deir easan^
tighean aoruidh far a bheil sibh a' dol, agus 's dòcha
nach 'eil ministeirean ann, ach cuimhnichibh sibhse
]à an Tighearna, cruinnichibh fo sgàile na creige, na
fo dhubhar nan craobh, agus togaibh le cheile laoidh-
ean Shioin, a' cuimhneacha nach 'eil làthaireachd
Dhe fuaidhte ri àite seach àite, gu bheil e ri fhaot-
ainn anns gach àite, leosau a dh' iarras e gu treibh-
dhireach ann an ainm Chriosd: air mullach na beinne
is àirde — air bonn a ghlinne is isle, no ann an dubhar
na coilleadh is uaigniche, co math is ann am meadh-
on a bhaile mhòir, na san teampull is dreachmoire
a thogadh riamh dha le làmhaibh, Tha gach aon
agaibh comasach air focal De a leughadh, mar bith-
eadh, bu trom mo chridhe, da rireadh, 's bu bhron-
ach an dealacbadh. Tha fìos agam gu bheil Biob-
uill nar cuideachda, ach gabhaibh uamsa an diugh
Biobuill ùra, air an ùr chlo-bhualadh, ann an tomad
beag, soirbh r'an giulan, agus cha shuaraiche libh
iad gu bheil ur n-ainme sgriobhta orra, leis an laimh
sin a bhaist an earrann is mò dhibh, a thogadh iomad
uair ann an asluchadh as ur leth gu neamh ; agus a
87
thogar fhathast ann an deagh dhòchas ann an ainm
Chriosd air ur son, gus an dthig marbhantachd a
bhàis thairis orra. Agus sibhse, mo leanaba beaga, am
badan lurach de m' chuid uan, a tha nis ga m' fhàg-
ail, thug mi d'ar n-ionnsuidhse cuimhneachan beag
air mo mhòr ghràdh dhuibh, Dia, gar beannachadh.
O! ars iadsaìi, cia taingeil a tha sinne gum faca
sinn sibh aon uair eile, agus gu'n cuala sinn fhathast
ur guth. Bha muinntir na luinge gu leir a' tarruing
ni bu dlùithe air an àite san robh e na sheasamh ;
ma 's iad na seoladairean fein, ge nach do thuig cuid
diubh a chainnt, thuig iad gur gnothach anama a
bha dol air aghaidli; bha uiread de dhùrachd, —
de bhlàths, de chaoimhneas na choslas agus 'na
chainnt, 's gun do sheas iad gu ciùin sàmhach, agus
chunna mi ioma h-aon diubh, a' cleth nan deur a
bha tuiteani a nuas air na gruaidhibh as an dthug
iomad Jalhagarbh o chionn fhada an leanabas.
Thug an duine beannaichte a chòmhdach-cinn
deth, agus sheas e suas ; thuig gach aon na bha na
bheachd. Thuit cuid diubh air an glùinibh, is dh'-
amhairc gach aon air an iàr, 'nuair a thuirt e le guth
glan fallain, larramaid beannachd Dhe, Deanamaid
ùrnuigh: O bu chruaidh an cridhe nach leaghadh, agus
cha chùisfharmaid an spiorad sin nach gabhadh suim,
fhad 'sa bha 'n ùrnuigh dhùrachdach theas-chridh-
each ga cur suas leis an duine mhath so, a bha a nis
e fein air àrdachadh os cionn an t-saoghails'. Is ioma
dùilebhochd lag-chridheach a f huair misneach ; thuit
a bhriathra mar dhrùchd an fheasgair, is fhuair na
meanglain laga fhann fionnachd agus sòlas. Bu trora
acàin an cleibh 'nuair bha iad air an glùinibh, 's na
li-osnaichean a dli'fhiach iad ri chumail fodha; ach
'nuair a dh' èirich iad air leam gun robh misneach
ùr ri fhaicinn 'nan sùilibh roi cheo nan deuran goirte
a bha iad a nis a' tiormachadh air falbh. Dh' fhosg-
ail e leabhar nan Salm, is thogadh an t-aon naomh-
H2
cheol bu tùrsalche, bu deuchainniche aìr gach doigbi
gidheadh bu shòlasaich a chuala mi riamh.
Rainig an f huaim thìomhaidh gach long agus gach
soitheach sa chaladh — cha robh ràmh a mach nach
robh air a phasgadh, cha chluinnte fead no farum,
ach an aon sàmhchair bheannaichte, raar a sheinn
iad an dara Salm thar an dà f hichead, aig a cheith-
rearah rann,
Tha m' anam air a dhortadh mach,
Trà chuimhnicheam gach ni ;
Oir chaidh mi leis a chuideachd mhòir,
Dol leo gu teampull De.
Seadh chaidh mi leo le gairdtachas,
Is moladh fòs le cheil',
'S ann leis a chuideachd sin a bha
A' coimhead làithe feiii'.
O m' anam ! c'uim a leagadh thu
Le diobhail raisnich sìos?
Is c'uim am bheil thu'n taobh stigh dhiom
Fo thrioblaid is fo sgìos ?
Cuir dòchas daingean ann an Dia,
Oir fathast molam e;
Arson na furtachd is na slaint'
Thig dhomh o eudan reidh.
36. An Gaedheal a fàgail a dhùthcìiadh.
A Ghlinn mo ghràidh, rinn m' àrach òg,
An èiginn t-fhàgail, 's mi gun treòir ;
An èiginn domh, 's do chloinn mo ghaoil,
Falbh gun dùil ri tionndadh chaoidh ?
An èigin domhs' fa dheireadh triall,
Is falt mo chinn 'na dhualaibh liath :
89
Earr mo laithean ruith gu luatb,
Mar chloich na deann o àird na cruaich.
Ceò na h-aois m'am shùilean dall;
Mo chosan lag nach gluais ach mall;
Air chàileachd f hiodha nacii tog fonn,
'S mo chridhe fann air fàs ro-throm.
Is faoin domh fein bhi 'g èisdeachd ceoil,
Cha dùisgear tuille mi o'n bhròn ;
Luidh mo ghrian-sa siar fo stuaigh,
'S cha till i dhomhsa chaoidh le buaidh.
A bhean mo ghaoil, 's nam beusa cùin,
Na biodh do dheoir a' ruidh co dlùth;
Oir claoidhidh bròn do neart, 's do chàil,
Gun neach bheil iochd no dàirah a d' dhàil.
Is goirt le m' chridhe do chor, a ghaoil,
Aois ga d' chlaoidh, 's mi fein gun fheum:
An t-àit an d' fhuair sinn riamh ar leoir,
Cha 'n ionad taimh dhuinn e ni 's mò.
Tha muinntir eil' air teachd d' ar tir,
Is sìol nan treun ga'n cur a dhi,
Siol nan treun a ghieidh le buaidh,
Ar beanntan àrd, a's tràigh a chuain.
Ach threig iad fein, 's gach euchd a rinn ;
'S tha sinn, an diugh, an sliochd gun sgoinn,
Mar chuiseig fhaoin, fo thaom gach sian,
Air call ar neart, ar meas, 's ar miagh.
Gluaisibh chlann na muinghinn threin,
'S gum faigh sibh iochd fo chaochla grèin :
Ge caomh libh beanntan àrd ar n-òig,
'S gann gum faic sibh iad r' ar beo.
Triallaibh dh' ionnsuidh cuan nan stuagh;
Ach, Och ! mo chreach ! cha b'e mo luaidh ;
H3
90
B' annsa luidhe sìos gu ciùin,
Mar ri m' dhàimhich anns an ùir.
'S tric o 'm shùil na deura tròm.
'S mi sealltuinn air gach làrach lòm,
Am facas uair mo chairdean treun,
Ga fad an diugh gach aon o chèil',
Cha chiuinn mi tuille 'n còmhradh gaoil,
Moch no feasgar air an raon ;
Tha 'n gleann a b' aobhaich fuaim is ceoi,
Gu tosdach balbh, mar ueach ri bròn.
C' àit an deach na h-ògain thrèin ?
C' àit an deach na h-òighean chaoin l'
C' àit a' bheil an aois gun ghruaim ?
C' àit an ceol a b' àirde fuaim ?
C* àit a' bheil am bord bha fial,
Bheireadh do gach acrach biadh ?
Sgapadh iad le foirneart geur,
'S cha'n'eil a h-aon an diugh le cheil. i
Fhir a shiùbhlas gleann mo ghaoil,
Na meallar thu le briathraibh faoin ;
Oigh cha ghlac do làmh gu bràth,
*S cha'n iar i thu gu h-ionad tàimh :
Cha'n fhaic thu i le cuaich fo chròichd
Moch no feasgar teachd o'n chrò,
Ni mo a chluinn thu 'ceòlan binn
'Tional ghabhra breachd sna glinn.
'S faoin bhi 'g iarruidh 'n aosda chòir
A shuidh gu tric ri taobh an ròid ;
Sgeul cha'n iarr e uait, no dàn,
Cuirm no fleàgh cha sgaoil gu bràtb.
Ga fann do cheum, 's ga faoin do dhòigh,
Caomh cha'n fhaic thu anns an ròd ;
91
Tha àit an tàimh 'na làraich fhuair
Fo fhionndaig ghlais, 's fo chòinnich uain.
larr san fheur an teach bha fial
Is gheibh an stairsneach caitht' gu trian ;
Leachd an tein', 's a h-aogas ruadh,
Fraoch is còinneach fàs mu bruaich.
Tha'n cnochdan glas gun ail na dhruim
Far an tric a shuidh na Suinn ;
Far an rùis'geadh iad le chcil
An rùn, 's am beachd, gun tlachd 'am beud.
Far an labhradh iad gu fial,
Air gach treun a bh' ann o chian;
Sa nihacraidh òg le ìoghnadh gràidh
A' snàmh san sgeul a b' euchdaich càil.
Ach ciod e fìlth an fhògraidh gheir?
An d'fhuaradh clontach sinn 'am beud ?
No 'n do thoill sinn gràin an righ
'Nuair nach faod sinn tàmh 'n ar tir ?
Ruinn cha'n fhaodar sin a luaidh,
Bha sinn riamh a' triall 'an uaill ;
'S gad a thàinig sinn fo thàir,
Cha b' e ar coireadh b' aobhar dha:
Ach sliochd ar trèin air caochladh nòis,
An gaol d' an càirdibh thug do'n òr ;
An uaiU cha'n'eil an Laochruidh thrèin,
Tha reachd san àm gan dion o bheud.
Ach faodaidh caochladh teachd ri àm,
'S gun iarrta sinn air feadh nam bennn ;
Ach beann na gleann cha d-thoir a h-aon
A leanas Armunn dh' ionnsuidh 'n raoin.
Aonaranach fann gun trèoir,
Bithidh gach triath gun dàimh 'na chòir,
92
Trèigear e le brosgul baoth,
Na'n gealtair cealgach ghlac a mhaoin.
Trèigear e 'na àmhghar geur,
Gun aon r'a thaic d'a chinne fein :
Fada, fada, thall th' ar chuan,
Sgaoilte gheibh e 'm fuigheall truagh.
Chi e'n sin le deòir na shùil,
Am beud a chinnich leis an tùs,
'Nuair a dh'fhògair e o sgeith,
An Laochruidh b' fhearr a bha fo'n ghrèin.
Ach gad a shil an deoir gach ial,
Aon cha dthig a chaoidh gan dion :
Is cuimhne leo gach cràdh a's spìd,
A dh'fhuiling iad m'an d'fhàg an tìr„
Dubhach cianail biodh an gleus,
Mar eun na h-oidhche 'n còs leis fein ;
Gus an claoidhear annt le bròn,
Gaol an airgid ghlais san òir.
Gus ann tiU an gràdh san t-iochd,
Is dual do alhair thoirt d'a shliochd ;
'S gum faic gach triath gur fearr na trèin,
Na mìUte uan a mìle treud. Ì
Ach 's cian m'an lìonar rìs na glinn,
A dh'òigridh ghlan, mar bh'ann ri m' linn;
Amhluidh darag a thuit le gaoith,
Is fad m'am fàs a faiUein maoth.
Faodaidh samhla teachd ri àm,
Ach 's lag an gaol, 's is faoin an làmh,
Sliochd nan treun cha'n èighear dhiubh,
'S san dàn cha chluinnear chaoidh an cliu.
Ach cò a chi mi thar an raon ?
Cò, ach bràthair ciùin mo ghaoil;
93
Sgeul gu beachd aige o'n tràigh,
Cluinneamaid e uaith gun dàil.
An èiginn duinn bhi triall a ghaoil,
Na sgaoileadh suas na seoil ri gaoith ?
No 'ni faod sinn tàmh a nochd sa ghleann,
'S an d-àraicheadh sinn fein, *s ar clann ?
Tha siùil ri croinn gan sgaoileadh shuas,
Is gaoth nani beann ag iarruidh chuain;
Tàmh ni 's faid' cha'n fhaodar leinn,
Ach iarramaid gun dàil na tuinn.
A chlann mo ghràidh cha dàil ni's mò;
'S èiginn falbh 's cha'n ann d'ar deòin;
Ar cnuic, ar glinn, 's ar beanntaidh àrd,
Fhàgail faoin gun chaoimh 'n an dàil.
Slàn le fèidh nam fraoch-bheann àrd,
O'n suain cha ghluais mi iad gu bràth;
Slàn le earbag bheag o'n raon,
'S faoin a geilt mu meannan maoth.
Slàn le eoin is moiche seinn,
Slàn le beanntan àrd, 's le coill,
Slàn le gabhra breac nam bruach.
Slàn le caoraich, is le uain.
Slàn le m' theach bha farsuing fial,
'Sa chòmhladh nach do dhruideadh riamh ;
Slàn le leacan far na h-uaigh,
Fo bheil mo dhaimhich ciùin nan suain.
Slàn le Albuinn ghleann is chnochd,
Oir 's eiginn dhomhsa triall an nochd,
Gim dùii am feasd ri cois air t-fheur,
Mo chreach ! mo chràdh ! 's e fàth mo dheur.
94
37. Mu Chalum Cille.
RuGADH an duln' ainmeil so ann an Eirinn ; thaìnig
e o theaghlach rioghail na Dùthcha sin, agus bha e
mar an ceudna 'an d!ù-dhaimh do righribh na h-
Alba. B'e athair Felini mac Fhearghuis, is b' odha
e do Niall uaibhreach, righ mòr na h-Eirionn.
Rugadh e anns a bhliadhna 521.; a nuas o òige
thaisbean e urrad tùir agus toirt-fainear, urrad de
dhiadhachd agus de thuigse cheart, 's gun chuireadh
air leth e o àm a leanabais arson ministireachd an t-
soisgeil ; agus ghnàthaicheadh na h-uile mheadhon
chum foghlum iomchuidh a thoirt da, freagarrach
arson na h-oifig chudthromach sin. Bha e air a
chàramh fo na daoine b' fhòghluimte r'a linnj thug
e bàrr gu luath air gach aon a bha maille ris; 's
bha chliu gu moch a niach air feadh na tìre. Bha e
greis fo chùram an naoimh ainmeil sin Ciaran; esan
a thainig na dhiaigh sin a nall do Albuinn a shear-
monachadh Chriosd, ann an Ceann-tire Earra-
ghael, an duine math sin o bheil Loch agus sgireachd
Chille-ciarain san dùthaich sin air an ainmeachadh.
Man robh Callum Cille ochd-bliadhna fichead a
dh' aois shuidhich e eaglaisean 'an Eirinn, 'na dhiaigh
sin chaidh e thairis gu tir-mòr na h-Eorpa. Bha
e ainmeil san Eadailt agus san Fhraing, arson f hogh-
lum agus a bheusan. Dh' fheuch righre na Fra-
inge ri chumail aca fein, agus anns an dòchas
sin rinn iad geallaine mòra dha; ach thuirt esan
riu, B' fhearr leam gu mòr a bhi feumail ri m' linn
na bhi saibhir, air sgàth Chriosd, agus arson mo
ghràidh dha; dhealaich mi ri m' bheartas fein;
chuir mi cùl ri m' oighreachd fein, 's cha bu shuar-
rach i, 's cha dùgh dhomh nis gun sanntaichean
beartas dhaoin' eile.
Cha'n'eil fios cinnteach c' uin a phill e air ais do
Eirinn. Bha 'n t-eilean san àm sin a sealbhachadh
95
solus an t-soisgeil ann an lomhas àrd; bha e làn de
dhaoine diadhaidh saoghalta, am fad's a bha Albuìnn
sa cheart nm sin na fàsach fiadhaich, ann an aineolas,
agus fo shaobh-chràbhadh muladach. Mothaich an
Naomh Calum dha so )e truas, agus ge nach robh
fàth a dhòchais ro-mhòr, chuir e roimhe dol a mach
mar abstol do na cearnaibh dorcha sin. Leis a
bheachd sin dh' f hàg e dhùthaich anns a bhliadhna
563. agus ann an curach beag, le dhà-dheug de luchd-
leanmhuinn thaghta ghràdhaich, rainig e 'n t-eilean
uaigneach sin cvilthaobh Mhuile, ris an abair iado'n
àm sin I Chalum Chille. Bha 'n duine math mu
bheil sinn a* labhairt a nis dà bhliadhn' agus dà
fhichead a dh' aois, bu chudthromach an obair
a ghabh e os laimh, agus b' uabhasach na doilghidis
a bha 'na rathad, cha 'n ann gu dearbh gun anabh-
arra neart inntinn agus colladh a thigeadh dha an
oirp idir a thoirt. Bha muinntir, na h-Alba san àm
sin ann an staid choimheach bhorb; bhaiad suarach
m'a naomhachd an duine bheannuicht, 's gur tric
a shùnraich iad a chur gu bàs. Bha righ na
Dùthcha cosmhuil r'a chuid daoine. A cheud uair
a thainig Calum CiUe dh' ionnsuidh a Lùth-chuirt,
a bha san àm sin aig ceann nB h-aird-an-ear de
Loch-nis, dh' àithn e 'n dorus a dhruideadh na
aodunn, 's gun an aoidheachd choitchionn a thoirt
da fein no dhoibhsan a bha maille ris. Bha sagartan
nan Druithneach adhartach saoithreach ann an cur
na aghaidh, bha iad teoma, seolta, innleachdach,
agus cumhachdach, agus bha uachdarain na dùthcha
air an taobb. Bha 'n dùthaich fein san àm sin mar
aon f hàsach mhòir, gun slighe no rathad tearuinte
tre na coiUtibh tiugha dorcha; agus bha na mon-
aidhean farsuing, làn de bheathaichean fìadhaich a
bha 'n iompais iomad agus ioraad uair an Naomh so a
mhilleadh agus a sgrios, mar a bha e 'g imeachd o
chearna gu cearnadh ann an obair a Thighearna. A
thuiileadh air so, bha e fein na ghiulan agus na
96
clilcachda cho fada dealaichte o mhuinntir na dùth-
cha 's nach faodadh egun bhi mi-thaitneach leo. B'
abhuist dà trosg fad làithean, a bhi na chaithris ri
ùrnuigh fad oidhchean; bha e air a cheusadh do'n t-
saoghal, agus bu shuarach leis toileachas-inntinn na
beatha. Chuir e cùl ris na nithe sin, a tha daoin'
eile a' meas neo-chiont agus feumail. 'Nuair bha e
Sea-bliadhn-deug agus tri fichead b'e 'n t-ùrlar fuar
bu leaba dha 's a chiach chruaidh bu cheann-adhart
dha. Ach a dh' aindeoin so uile bhuadhaich e na
shaothaii-, agus sin ann an tonihas miorbhuileach.
Fad cheithir-bliadhn'-deug-thar f hichead shaoithrich
e a'socrachadh eagluisean, agus a' craobh-sgaoileadh
eolas Chriosd. Ra linn fein chunnaic e creidimh
nan Druithneach air a chur fodha, rioghachd na h-
Alba air a h-iompachadh gu aidmheil an t-soisgeil.
Bha eaglaisean air an socrachadh ann an iomad
cearna, agus thairis orra air fad eadar Albuinn agus
Eirinn bha e fein na uachdaran.
Tha daoine foghluimte ag innsc dhuinn gun do
shocraich e na latha fein tri cheud euglais, agus gun
do steighich e ceud tigh Manaich, agus ann an
eachdruidh na h-Eirionn tha e air a ràdh ruinn nach
robh aon duine riamh a rinn na h-urrad de chraobh-
sgaoileadh an t-soisgeil ann an Eirinn ris ach Giile-
Pàdraic àrd Naomh na Dùthcha sin. Bha meas mòr
air anns gach àit an deachaidh e, fad as, agus dlù
do làimh; 'nuair a dh' fhàgadh e eilean fein 's a
rachadh e mach air feadh na tìre, chruinnicheadh
sluagh na dùlhcha 'na dhèigh, ag iarruidh a bhean-
nachd 's a dh' èisteachd r'a theagasg. Ma 's e eadhon
an t-àit an robh e chòmhnuidh bha e air a mheas
naomh ; agus b'e iarrtas deireannach, ugus miann
righre fad linne a bhi air an adhalacadh ann, agus
codal a bhàis a ghabhail ann an ùir an eilean shonadh
sin. Gu cinnteach bha e na lochrann mòr nn latha
fein, bha beannachd Dhe air mhodh ro-àraidh an
cois a shaoithreach.
97
EARRANN 11.
Ann an eachdruidh Chaluni Chille tha sinn a' leugh-
adh gun robh e air mhodh àraidh misneachail agus
làn de eud naomh. 'Nuair a thainig e nall a h-
Eirinn bha e làn eolals air gach cunnart agus doil-
ghiodas a bha roimhe; ach cha do tharruing e air ais,
ghuidh e air Dia deich-bliadhna fichead a chur r'a
bheatha, chum saoithreacha 'na obairtein; agus bha
dòchas aige, trid còmhnadh an Uile-chumhachdaich,
anns an ùine sin gum buadhaicheadh e anns na bha
na bheachd. Bha e comharraichte arson a ghliocai?,
cha'n f haodar dearbhadh ni 's laidir a bhi againn air
so, n' an dòigh iongantach air an do choisinn e sìth,
agus càirdeas nan righrean uaibhreach, borb a bha
r'a linn. An dòigh san do chum e suas uachdran-
achd thairis air ceudaibh eaglais a bha fo riaghladh,
ann an rioghachdaibh a bha dealaichte o chèile ann
an cainnt agus 'an cleachda; mar an ceudna, an
doigh anns an d-àraich e a choliutha òigridh thainig
a ghabhail fòghlum fodha; agus am modh anns na
thagh e aodhairean arson co liutha eaglais 'sa bha 'n
earbsa ris. Cha 'n ann gun ghliocas mòr a bha so
r'a dheanamh, air dhoigh a chosnadh meas agus
urram dha o gach tìr, a bha meudachadh fhad 's
bu bheo e.
Leis gach beus eile, iha e air innse dhuiun, gun
robh aige cruth àrd dreachmhor, aghaidh shuilbh-
earra, thaitneach ; guth smachdail cumhachdach, a
b' urrainn da air uairibh a thogail marthoirm tairn-
eanaich: is tha Abdomnan ag aithris ann an eachd-
ruidh a bheatha, gu 'n cluinnt e gu soiUeir dlù do
mhil' air astar a' seinn shalm.
Ach 's ann arson a chràbhuidheachd, agus a
dhiadhachd a bha 'n duin' ainmeil so cocomharaicht.
'Na uile chainnt agus 'na ghiulan gu leir bha'n spior-
ad so 'n uachdar. Ghiulain e air inntinn anns gach
I
98
cò'dhail agus gach àni mothachadh daighnean beo
air gnà làthaireachd agus sùil-choimhead an Tigh-
earna. An àì\[ leat, arsa Coibhai an t-Ard-dhrùidh
ris air co'-dhail àraidh, seòladh a' màireach, air an
treas là, fhreagair Calum, m' as deonach le Dia 's
gum bi mi beo. Cha 'n urrainn duit, a deir an
Drùid/i, bheir mis air an stoirm èirigh, agus air a
ghaoith seide ann ad aghaidh, — sgaoilidh mi ceò
agus dorchadas m' an cuairt duit : Fhreagair an duìne
naomh e, Tha na h-uile ni fo smachd an Uile-
chumhachdaich, 'na ainmsan tha mi gabhail gach ni
os laimh; fo stiùradh a fhreasdail thèid mi mach's
cha bhi eagal orm.
Bha spiorad na diadhachd r'a fhaicinn 'na uile
ghiulan. Bha bheatha air a caitheamh ann an ùr-
nuigh agus ann am moladh ; moch agus anmoch, ge
b'e àit am bitheadh e, cha do leig e aon là seachad
gun ùrnuigh fhoUaiseach a chur suas — a' raeasg
naimhdcan, luchd-fochaid agus maguidh, bhuadh-
aich e sa chleachda so. 'Nuair nach robh fardoch
os a cheann, na fasgadh thairis air, ghlòraich esan
Dia le aoradh riaghailteach agus follaiseach; a bharr
air so, bha ìlmaibh àraidh aige arson ùrnuigh
dhìomhair — 'na sheomar fein — 'na euglais fein, anns
an lagan uaigneach, ann an sàmhchair na h-oidhche,
's gach aon m'an cuairt da nan suain, b' àbhuist
dha-san anam a dhòrtadh a mach ann an ùrnuigh
do'n Dia a chruthaich e. Tha aon àit ann an eilean I
far am bu ghnà do'n duine naomh so mòran da ùine
a chaitheamh ann an co'-chomunn ri Dhia agus ri
Shlànuighear. Tha 'n t-àit air a chomhrachadh gus
an là 'n diùgh fo ainm Cnochd nan aingeal, a thaobh a
bharail a bh' aig daoin air a chuideachda ghlormhoir
a bha 'g iathadh mu thimchioll air na h-àmannaibh
naomha sin. Cha do ghabh e riamh ni air bith os
laimb, ni mò thòi&ich e air obair sam bith gus 'n do
ghuidh e air lùs soirbheacha o Dhia. 'M an rach-
adh e stigh na charbad beag dh' asluicheadh e bean-
nachd an Ti sin a b' urrainn a chumail o thuisleadh.
Ma chaidh bainne na buaile seachad air gach là, cha
(leach e riamh seachd air gun a bheannuchadh.
'Nuair chitheadh e'n t-arbhar a' teachd fo dhèis, gu
ma beannuichte, ars esan, gun robh Dia arson a
mhaitheas: ge b'e àird as an sèideadh a ghaoth, bha
esan taingeil, oir bha caraid èiginn na bheachd gan
robh i freagarrach. Cha deach e riamh a stigh a dh'
amharc caraid caomh nach robh h-alelui na cheud
fhàilte; agus bha cuirm spioradail aig anam m' an
d-fhuair a cholainn lòn. Tha e againn uime ann
an eachdruidh, gun deachaidh e air àm àraidh a
dh' amharc an naoimh urramaich sin Kentigern, a
bha chòmhnuidh san àite sin far a bheil Baile mòr
Ghlaschu air a thogail; 'nuair a dhlùthaich e air an
tigh san i*obh na Manaich a chòmhnuidh, chaidh iad
uile mach ga choinneachadh, le laoidhibh naomha,
is thainig esan 'sa chàirdean air an adhart a' seinn
h-aleluia bhinn. An ioghna ge do chinnich obair
an Tighearna ann an laimh an duine so, a bha co
dùrachdach, eudmhor, sheasmhach ann an ùrnuigh.
Am fear-teagaisg a tha mar so a' caithearah a làith-
ean dhàsan tha gach ni comasach.
EARRANN III.
Bha Calum Cille 'na chonaltradh co stòlda moth-
aichte 's gu bheil e air aithris uime, nach cualas
riamh e labhairt focal faoin, *s nach deachaidh e
riamh a nuil no nall o'n fhirinn ghloin, ann am
feala-dha na da rìreadh. Mar so choisinn e meas
righrean; sodul no miodal cainnte cha do chleachd
e riu air àm sam bith. Dli' fheòraich Aogh righ
Eirinn deth, ' An saol thu,' deir esaìi, ' am bi rais
air nio thearnadh:' 'S gann duit, arsa Calum Cille,
12
100
mar atharaich thu do chaithe-bhcatha; mar dean thu
aithreachas trà agus trèibh-dhireach, 's mar bi thu
'd dhuine nuadh o so a mach. Mar bha conaltradh
Chalum Chille spioradail, bha a chaithe-beatha
feumail. Na uiie ghniondiaraibh thaisbein e gura bu
duine le Dia e: bha naomhachd do Dhia, agus
feumalachd do diiaoinibh follaiseach na uile dhean-
adais. Bha meas so aig daoin' air. Dh' fheoraich
Aidan aon de righre na h-AIba dheth, ' Cha lcir
dhomh,' a dcir esa)i, * lochd na mearachd a' d*
ghiulan, ni mò blieil faoineachd a' d' chainnt; ach
innis domh a' bheil aon togradh chum peacaidh ann
ad chridhe?' Fhreagair Calum CiIIe e mar bhuin-
eadh do Chriosduidh, Is duine mi, agus mar thach-
ras do gach duine, tha m' an-tograidh agus m' ana-
mhianna fein a dùsgadh an taobh a stigh dhiom; ach
cha ghabhain do rioghachd, seadh, an saoghal 's na
bheil air uachdar, agus le m' fhiosrachadh geilleachd-
uin do a h-aon diubh.
Bha chaoimhneas agus a chàirdeas do gach aon
comharaichte, d'an anamaibh agus d'an corpaibh ;
bha e co fialuidh 's gum faodadh aon neach leis am
b'àill teachd a dh' ionnsuidh thighe gun chuireadb
gun sgàth, agus fuireach maiile ris am fad 's bu
mhiann leis. Cha robh ni sam bith a chuir triob-
luid air, ach dìorras agus cruadhs' a pheacaidh; na
h-osnaich is doimhne dh' èirich o chridhe, 's ann an
uair a chluinneadh e mu bhàs peacaich gun iomp-
achadh; ach do'n aithreachan thruagh, do luchd a
chridhe bhriste, bhrùite, bha anam do ghnà làn de
thruacantas.
B'e gràdh do anama dhaoine an togradh bu laid-
ire blia na chridhe, agus scirc agus caoimhneas do
na bochdaibh an t-aon a b' fhaigàe. Thog Naomh
urramach eaglais àrd dhreachmhor, agus 'nuair bha
i criochnaichte thug e a thriuir chaomh chompanaich
ga faicinn, Ciaran, Coinneach, agus Calum, ' Inns-
ibh dhomh,' deir esan, ' Cò leis bu mhiann libh an
101
eaglais so a bhi làn, nam faigheadh sibh ur n-iarrtas.'
Fhreagair Ciaran air tùs, B' f hearr leam gum biodh
i làn agam de dhaoine naomh. a sheinn moladh do'n
Dia bheo: * Air mo shons,' a deir Coinneach^ ' bu
mliiann leam i bhi làn de ieabhruiche naomh, a
gheibheadh mòran de dhaoine fòghluinte r'an leugh-
adh, chum gum biodh an sluagh air an teagasg, agus
air an dùsgadh gu seirbhis a dheanamh do Dhia.'
* Agus bu mhiann leamsa,' deir Calumj ' gun robh a
làn agam de airgiod agus de òr, leis an togainn eag-
Jaisean, agus tighean do na Manaich, agus leis am
fuasgluidhean air uireasbhuidh nam bochd ;' ' agus
dhuitse,' deir an naomh a chuir a cheist orra,
* dhuitse bheir Dia cumhachd a dheanamh raar is
àill leat."
Bha iochd agus a chaoimhneas comharaichte, cha'n
ann a mhàin do dhaoinibh, ach do na h-ainmh'ibh a
b' isle. Thainig Ceann-feadhna àraidh latha d'a
ionnsuidb, agus d* asluich e air a bhiodag aig' a
bheannachadh. Ghabh Calum i 'na laimh, agus
thuirt e, Deònaich a Dhe nach dthig an latha a
dhòirtear leatha fuil duine na beathaich. Bha e na
sheasamh là air cnochd àrd ann an /, agus chunnaic
e ian ag itealaich a nall o Eirinn, 's e air a chlaoidh
co mòr 's gum b'eiginn da luidhe air uchd na tuinne
m'an d' fhuair e gu tir : imich, arsa Calum, ri h-aon
de na Manaich a bha maiUe ris, far a' bheil an t-ian
bochd ud, thoir a dh'ionnsuidh an tighe e, beathaich
e gus am fàs e laidir gu dol air ais da dhùthaich.
Rinn am Manach mar dh' iarradh air; agus thuirt
Calum caomh ris, arson do chaoimhneis agus t-
aoidheachd do'n ian bhochd ud, Gum beannaicheadh
Dia thu, mo bhràthair gràdhach.
Ach cha'n ann an duilleaig na dha de leabhar
beag mar so, a dh' fhaoidte cachdruidh an duine
mhath so a chur sios. Tri bliadhna m'an d-eug e,
thuig e gun robh e dlù air a chrìch, — thug e ioma
sanus mu so d'a chàirde: Aon là, gu h-àraidh, ann
102
an toiseach an t-samliruidh, chaidh e, 'se laj/, 'na
charbad beag, gu ceann eil' an eilean far an robh na
Manaich ag obair, dii'innis e dhoibh gun robh e gu
dealuchadh riu an ùine ghearr; agus air dha fhaic-
inn gun robh iad fo thriubluid, thug e na h-uile mis-
neach a dh' fhaod e dhoibh. Bha'n t-eilean gu ieir
na shealladh ; ghairm e iad nia thimchioU, an sin
chuir e suas, air an son, ùrnuigh dhùrachdach, a'
guidhe, Gum beannaicheadh Dia an t-eilean gràdh-
ach so agus na iha air uachdar; agus a deir esa)i,
bithidh e aira bheannachadh, agus soirbhichidh hbh
am feadh sa bhios sibh cuimhneach air Dia. Ochd
laithean an diaigh sin, chaidh e le Diarmad a stigh
do'n t-sabhal, far am fac e cnatag mhòr shìl ; Taing
do Diiia, ars' esan, a dh'òrduich paiiteas air a bliliadh-
na do m' Mhanaich ghiàdhach, agus mi gam fàgail.
Air ]à a biiàis thuirt e ri Diarmad, 'S e 'n diugh ià
na sàbaid, 's e sin là na fois: 's gu cinnteach bithidh
e na là fois dhomhsa, — 'se 'n diugh ià ma dheire de
m' thurus sgìth — tha cuairt mo chèilidh dlù air bhi
seachad. A noclid air mheadhon oidhche, theid mis
air turus mo shinnsir. Dheonaich thus' a Dhe uile
ghràsmhoir am fiosrachadh so dhomh; agus 'se uile
iarratas m' anama a bhi maille riut. Ghuil Diarmad
gu goirt: tiota beag an diaigh sin, thill e stigh ga
sheòmar, agus chuir e seachad beagan da ùine ann
an leughadh leabhar nan Salm. Chaidh e san fheasg-
ar a stigh do'n eagiais an àm na h-ùrnuigh ; thìll e
na dhiaigh sin a dh'ionnsuidh a thighe, agus shuidh
e air taobh a leapacb, a' toirt earail air Diarmad a
bhriathra deireannach innse do na bràithribh. 'Se
rao ghuidhe as ur lcth, a chlann ionmhuinn, gum bi
sibh beo ann an sith, gun gràdhaich sibh a chèile
ann an seirc anama; agus ma ni sibh so mar is cubh-
aidh do naoimh a dheanamh, an Dia sin a tha na
thaice d'a mhuinnlir fein, seasaidh e sibh anns gach
càs, cha dìobair e sibh a chaoidh. Tha niis a nis a'
dol a chònìhnuidh maille ris, agus 's i m' ùrnuigh'an
103
glac a bhàis gun deònaiclieadh e fein duibh cuibh-
rionn iomchuidh de nithe na bealha so, agus co'-
i'oinn àrd de'n t subhachas shiorruidh a dh' uidh-
eamaich e dhoibbsan a bhios dileas gu bàs.
Na dhiaigh so bha e na thosd, gus 'n do bhuail an
clag air mheadhon oidhche, an t-àm a b' abhaist de
na Manaich cruinneacha chum ùrnuigh. Dh'èirich
e gu grad, rainig e 'n eaglais roi chàch, agus leig e e
fein sios air a ghlùinibh aig an altair, bha Diarmad
na dheigh, chaidh e stigh m'an do lasadh an solus,
a' glaodhaich le guth ard muladach, O Athair! Ath-
air! c'àit a bheil thu? Athair chaoimh! c'àit a bheil
thu? Fhuair se e na shineadh air aghaidh aig an
altair. Shuidh e laimh ris, agus thog e cheann air
uchd ; thainig na bràithrean a stigh le solas, 's an
uair a chunnaic iad an athair spioradaii a' toirt suas
an deo; thog iad suas aon tuireadh mhuladach,
thìomhaidh. Bha e mothachail fathast. Dh'amh-
airc e m'an cuairt da le sith, agus àrd shòias na
ghnùis, dh'fheuch e ri'm beannachadh, agus le còmh-
nadh Dhiarmad thog e a làmh ri nèamh. — Dh'fhàili-
nich a chainnt — Thill anam chum an De o'n dthain-
ig e. Gad a bha e marbli, bha chosias mar neach a
bhiodh an an suain chiùin. Sheinn iad iaoidh, agus
ghiuiain iad a chorp chum an tighe, Chum iad an
uachdar e fad thri làithean, iaithean a chaidh iad
ann an aoradh tiomhaidh milis do Dhia. Bha corp
an duine naomh so air a chàramh ann an anart geaÌ,
air a chur ann an caisil'chì-ò, no mar theirear ciste-
rahairbh, a dh' uimicheadh air a shon; bha e na
dhiaigh sin air a chàramh anns an ùir, gu èiridh
fadheoidh chum gioir shiorruidh air là na h-aisèirigh.
Mar so chaochaii Calum Cille air an naothamh ià
de mliios meadhon an t-sàmhruidh, sa biiadhna 597,
air dha bhi seachd-bliadhna-deug agus trì fichead a
dh' aois. Tha e nis maille ri Aithrichibh, Fàidhean,
agus Abstoii, agus na niilte de naoimh, a iha air an
èididh ann an trusgain gheala, air an nigheadh ann
104
am fuil an Uain, 'sa tha ga leantuinn ge b'e taobh a
thèid e.
Gun dthugadh Dia dhuinn uile gràs gu feum a
dheanamh de eachdiuidh an duine so, chum bhi air
ar brosnuchadh gu bhi 'nar luchd-leanmhuinn orra-
san a tha nis tre chreidimh a' sealbhachadh nan
ofeallainne. Amen.
38. / Chalum Chil/e.
BuiNiDH an t-Eilean ainmeil so do Sgìreachd an
Rois Mhuilich. Tha e tri mìl' air fad, agus mìl' air
leud. Chaidh sinn gu tir aig camus nam Martir-
eac/i, an t'-àit anns am b' àbhuist doibh cuirp nan
daoine a dh' adhlaiceadh san eilean so a chuir air
tìr. Beagan os cionn a Phuirt so tha àit air a
chuairteachadh le seana bhalladh cloiche, ris an ab-
aìr iad Clachan nan Druidhneach, far am bu ghnà
do na Druidhnich bhi air an adhlacadh, ri linn an
eilean so bhi aca, m' an dthainig Calum Cille, 'sa
luchd leanmhuin ann ; oir ann an sean eachdruidh
Eirinn, 'se eilean na Druidhneach a b' ainm dha.
Ghabh sinn air ar n-aghaidh a dh' ionnsuidh tighe
nan Cailleacha-dubha. Bha'n eagluis aca so ochd-
troighe-deug agus dà f hichead air fad, agus fichead
troigh air leud. Tha leachd-lighe na ban Aba a bha
ma dheireadh san eilean so ri f haicinn a stigh air
ùrlar na h-eagluìs; tha a cruth air a shnaithe air an
lichd : tha aingeal air gach taobh fo thaic a cinn :
air ceann eiie na lichde tha dealbh na h-Oighe
Muire, le coron air a ceann, an Naoidhean Iosa 'na
gàirdeanaibh, a ghrian agus a ghealach os a cionn,
ga comharrachadh a mach mar bhann-righ nèamh ;
agus air a sgrìobhadh aig a cosaibh, tha'n ùrnuigh
6o ann an Laidinn, A IMhuire naomh, Guidh air mo
105
sho7i. M'an cuairt air an liclid tha air a chuir sìos
sa chainnt cheudna, 'Na luidhe 'an so tha Ban-tigb-
earn Anna ni mhic Dhòmhnuill 'ic Thearlaich, a b'
àrd bhan-Aba ann an I, 's a chaochail am bliadhna
1511, a h-anam tha sinn a' tiomna do'n Ti is àirde.
— Tha leachdan na'n Cailleacha-dubha eile air taobh
a muigh na h-eagluis ; agus astar beag uatha ann an
cùil leatha fein, tha piuthar bhochd na luidhe nach
do sheas dileas da bòid.
Air an t-slighe chum na h-eagluis àirde,
tha crois Mhic-a-Ieathain, clach eireachdail air a
snaithe gu h-innleachdach, Bha e 'na chleachda
cumannta anns na linnibh sin, croisean dhe 'n t-
seorta so a thogail, math a dh' fhaoidte chum an
ainm agus an cuimhn' a chumaii suas; agus is dòcha
mar thaisbeanadh air meud an urram dhàsan a cheus-
adh air a chrann. Tha e air a ràdh gun robh tri
cheud agus tri fìchead dhiu so aon uair san eilean ;
ach gun do mhilleadh a chuid bu mhò dhiu le òrd-
ugh ard-sheanadh Earra-gha'el, agus a chuid nach
do mhilleadh mar so dhiu, thugadh air falbh, agus
chithcar iad gus là 'n diugh ann an iomad àite feadh
na rioghachd.
Rainig sinn roilig Orain, cladh farsuing làn de
leachda-Iighe, fo'm bheil righre agus cinn-fheadh-
na, agus ceatharnaich a bha cumhachdach agus ainm-
eil nan latha fein, a' cadal taobh ri taobh ann an
suain a bhàis. Ann an so tha'n t-àit' ris an abair
iad icmaire nan righ, far a' bheil ochd agus dà fhich-
ead de righre na h-Alba; cearthar de righre na h-
Eirinn, ochdnar de righre Lochlann, agus a h-
aon na dhà de righre na Frainge. Air cuid de
na leachdan tha ainm nan daoine tha fòdhpa sa
Ghaelic, mar air iichd DhòmhuiII fhad-chosaich, air
cuid eiie dhiu tha na h-ainmean sa chainnt Eirion-
naich, mar air lichd Mhurchaidh a Ghuinn. 'S i 'n
eagluis bheag a tha'n roilig Orain a cheud tigh a
thog Calum Cille san eilean so. Aig ceann na h-
106
àìrde deas dhi, tha crùiste Lachuinn 'ic lonmhulnn
athair an Aba; agus leachd Aonghuis òig'ic Dhòmh-
uill, tighearn Isla agus Chìnntire, an triath urram-
ach sin a chuir an cath le buaidh le Itaibeart de
Bruce, air blàr ainmcil Bhanocburn; dlù dha so tha
uaigh agus leachd Aìlein nan sop, ceatharnach de
Chloinn-an-Ieathain, o'n dthainig teaghlach Thor-
loisg. Tha leachd Thighearna Chola an so mar an
ceudna, le chlogaid 's le lùirich, 's Mac-an-Ieathain
Dhubhairt agus Lochabuidh, Mac Guaire Ulbha,
agus lain Beaton an t-olla Muileach le'n suaicheant-
as 's an airm chatha os au cionn. A bharr orrasan
tha àireamh mhòr de laoich thrèin leis am bu mhiann
an ainm a bhi air chuimhne, ach bha 'm beatha mar
shlighe na saighid o'n speur, a shiubhlas gu lualh
seachad, agus air ball tha air a dhruideadh a suas.
An iar-thualh de dhorus na h-eagluis so tha leachd
mhòr anns a bheil dòirneagan cruinn ris au abair iad
clacha-bràth, a b'àbhuist doibh ann an laithibh an
dorchadais a thionnda m'an cuairt air mhodh àraid,
gu li-amaideach a' creidsinn nach dthigeadh latha
bhràth na deireadh an t-saoghail gus am biodh an
leachd sin air a caitheamh gu buileach roimpe.
Tha'n eagluis àrd taobh na h-àirde tuath de'n
chladh so, tha i cuig-troighe deug agus cuig lichead
air fad, agus tri troighe fichead air ieud. Tha tùr
àrd dreachmhor ag eiridh na meadhon, is tha na h-
uineagan air an snaidhe gu h-ealanda. Air cuid de
chlachan barra-bhailadh an tighe so, tha dealbhan
agus cuid de eachdruidh a Bhiobuill air a ghearradh
gu ro-innleachdach. Bha altair de mharmor geal
aon uair san eagluis so, ach bhristeadh i, agus thug-
adh gu buileach air falbh i, le bhi gu faoin a' smaoint-
eachadh gun robh buaidh agus èifeachd ùraid fuaighte
ris a mhìr bu lugha dhi. Lamh ris an altair tha
uaigh an Aba Mhic lonmhuinn, air a' bheil leachd
a thug barr air gach aon eile ma thimchioll. Air
ùrlar na h-eagluis tha leachd Mhic Leoid Dhun-
lOT
bheagain, agus iomad aon eile air nach'eil eachdruidh
aguinn. Aircùlaobhna h-eagluis so, tha làrach tigh
nam Manacb, far a' bheil na clacha dubha a bha
aon uair co ainmeil ann an Gaeltachd Alba air am
b' àbhaist d'an uaislibh an cumhnantan a nasgadh le
mionnan os cionn uaigh Chalum Chille. I3Iù do
thigh nam Manach tha tigh an Easpuig, far an do
ghabh Easpnigean Earraghael còmhnuidh, an dèigh
do'n eilean Mhanach a bhi air a dhealachadh uailhe.
Tha ri fhaicinn an so iarmad nan liosan a bh' aig na
Manaich far an robh mòran de luibhean ìocshlaint-
each. Tha làrach a mhuilinn agus na h-àthadh
fhathast air a chomharachadh a mach; tha'n t-àite
san robh 'n linnidh-mhuilinn a nis gun uisg' ann,
agU3 's ann aisde tha iad a nis a' tilgeadh na mòine
tha iad a' lo?gadh. Tha e cosmhuil gun robh callaid
àrd chloiche ma thimchioll na h-aitreabh naomh so,
gu h-àraid aig an taobh mu thuath, chum an dion
o'n luchd-creachaidh a thainig orra o'n àird sin, aig
nach robh ach beag suim de dhiadhachd na de dhaoine
math a bha thàmh san àite sin.
EARRANN IL
Is tìomhaidh muladach na smuaintean a dhùisgear
anns an inntinn 'nuair ghluaisear tre na làraichean
aosmhar. Is firinneach a labhair esan aig an robh
'n cridhe gu so athuigsinn, agus a chainnt bu shnas-
mhoire gu chur an cèill. " Bha sinn anis, a deir
an t-Olladh Sasunnach, " a' seasamh air an Eilean
" ainmeil sin, a b' àrd-lòchran fad linnte do Ghael-
" tachd nah-Alba; as an d-fhuair Cinnich fhiadhach,
♦' agus ceatharna bhorb sochairean eolais, agus
" beannachdan na saorsadh, — Cha bu chomasach
*' ged a dii' fheuchta ris, an inntinn a thogail o na
" smaointean a dbùisg an t-àite so, agus b' amaid-
" each an oirp, ged a bhiodh e comasacb. Ge b'e
108
*« ni a thàirneas sinn air falbh o chumhachd ur ceud-
*'faithean; ge b'e ni a bheir do na tha seachad o
*' chian, na de na tha fhathast ri tachairt, làmh-an-
" uachdar air na tha Pathair, tha so ag àrdachadh ar
" n-inbh mar bbithibh tu'gseach. Gu ma fada
" uamsa agus o'm chàirdibh an Flieallsanachd reòta
** a dh' aomadh mi gu gluasad gu caoin-shuarrach eat-
*' rom thairis air aon àite a dh' fhàgadh urramaichte
" le gliocas, lefearalachd, na maise. Cha chulaidh-
" fharmaid an duine sin nach mothaichcadh a
" ghràdh ga dhùthaich air a ncartachadh air blàr
" catha Marathon, no a chràbhadh a blàlhachadh
" measg làraichean briste lona." Agus co esan a
bha riamh san àite so, agus aig an robh cridhe, nach
do mhothaich so. Tha chuid is mò de na ieachdan
a nis gu dearbh air am folach fo'n ùir ; ach tha gu
leoir fhathast ri fhaicinn chum gliocas a tharruìng
aatha. Chi sinn an oirp a thug daoin' uaibhreach
gus an ainm a chumail air chuimhne, ach mo
thruaigh, cha 'n i 'n eachdrui tha air a' deargadh air
leachd-iighe, a chosnas an cliu nach dtheid as, no
a dh' fhàgas an t-ainm neo bhàsmhor; 's iad na h-
ìonracain a mhàin a chumar an cuimhne shiorruidh.
ladsan aig a' bheil an ainm sgriobhta air neamh, is
coma c'àit an càirear corp na daoine sin, cò dhiù 's
i'n leachd-h"ghe riomhach na fòid ghorm a chuirear
thairis orra; — faodaidh daoin' an di-chuimhneachadh
ach bìthidh iad ann an cuimhne shiorruidh fa chomhair
Dhe. 'Se so a chosnas an cliu nach searg. Cha'n-
'eil gach cuimhne thalrahaidh ach gearr : bithidh
gach teangadh a' luaidheas ar cliu ann an latha na
dhà balbh. Na litrichean a tha air an gearradh air
a chloich is buaine, no air an deargadh le peann iar-
uinn air a chreig is maireannaich, ann an linn na dha,
cha bhi ann an comas na sùil is gèire a leughadh:
tuitidh an leachd na smùr, agusfàilÌnichidh a chreag
fein, ach cliu, agus ainm nan naomh a chaoidh cha
chaochail.
109
'Nan luidhe sa chladh so, 's cinntich nii gu bheil
ìomad aon a bha suarraclj m'a chède fhad sa bha iad
beo, seadh, a' co' strìgh 'sa cath an aghaidh a chèile;
Cinn-fheadhna threin, le'n ceatharnaich ghaisgeil, a
sheas air an aon bhlàr-chatha, agus tirieagamh a
thuit le claidhcamh nan ceart daoin' a tha nis nan
luidhe san ùir r'an taobh. 'S i so, gu deimhin,
thuirt mi, Tìr ria dì-cìiuimlin\ far nach'eil othailno
strigh. — Ma bha leapuichean na h-uaighe riamh tos-
dach, sàmhach, 's ann an uaigneas fàsail lona !
Tha lag is laidir, beag is mòr,
Co'-shlnte 'n so le chèil' ;
Tha naimhdean sàmhach taobh ri taobh»
Is luchd na co'-stvìgh rèidh.
Co'-ionann coidlidh iad air fad,
Fo ghlasaibh teann a bhàis,
Gu'n uair a ghairmear iad le Dia,
Na fhianuis là a bhràth.
O chionn ioma lìnn bha 'n t-eilean ainmeil so far an
robh a choilion duinenaomh, agus diadhair urram-
aichte, agus a cho'-pàirtich solas an t-Soisgeil do
dhùchaibh agus do rioghachdaibh eile, air fhàgail e
fein gun eaglais, gun fhear-teagaisg suidhichte, no
aoradh follaiseach, ged a tha àireamh mhòr shluaigh
a chòmhnuidh ann. Bu chianail an t-atharracha so
do I, is bu neo-chliùiteach e ri aithris; ach tha linn
is fearr a' teachd m'an cuairt. Tha e air innse gun
dubhairt Calum Chille, tamul beag roi àm a bhàis,
I mo chridhe, I mo ghràidh,
'An àite gulh Manaich bi'dh gèim bà;
Ach m'an d-thig an saoghal gu crìch,
Bithidh I mar a bhà.
Thainig a cheud chuid de'n fhàidheadoireachd gu hr
K
110
eagnuidh m'an cuairt, ach codhiù bhlos I gu bràth co
urramaichte 's a bha i, tha e deacair a ràdh. Ann an
atharraichean an t-saoghail chaochlaidich so, cò is ur-
rainn innse clod a dh'fhaodas tachairt; ach ge nach
'eil e ro choslach, gum bi I gu bràth mar bha i ri
linn Chalum Chiile, gidheadb, is sòiasach ri thoirt
fainear gu bheil sa cheart àm so eagluis a rìs ga tog-
ail ann an I, agus an ùine ghearr gum bi Neach ann
ris an canar Ministeir Iona! 'Se dùrachd m' an-
araa gum bi esan, agus gach aon a tha saoithreacha
san obair cheudna, anns na cearnaibh gràdhach sin,
nan spiorad agus 'nan giulan cosmhuil ris-san air an
d-ainmichidh an t-Eilean so; air an lasadh le gràdh
do Dhia, dìieas do Chriosd, dùrachdach arson math
anamaibh. Nach mòr an t-aobhar taing a th' againn
leis an obair bheannuicht' a tha nis a' dol air a h-
aghaidh saGhaeltachd agus'an Eileanaibhnah-Aiba.
Cha'n'eil gleann tìorail no innis uaigneach anns nach
bi fuarain f hionnar de uisge beo ar fhosgladh: Air
a shon so ni am fàsach gàirdeachas agus lionmhoir-
eachd nan Eilean bi'dh iad ait.
Canaibh do'n Tighearn òran nuadh :
Air ainm biodh luadh 's gach àit';
Feadh muir, is tir, is innse cian,
Biodh moladh Dhe gu bràth.
A chaithir mhòr! is fhàsach fhaoin I
Molaibh araon ar Dia;
'Sa mhachair thugaibh moladh dha,
'S na bheil 'n ar tàmh feadh shliabh.
Seinnidh gach sluagh gu h-aon-sgeulach,
Glòir ionmholt' Dhe bhith-bhuain;
'S do'n chaithream aoibhinn agus throra,
Co'-fhreagradh fonn a's cuan !
111
39. An Claigeann.
*S mi m' shuidh aig an uaigh,
Ag amharc mu bruaich,
Feuch ! Claigeann gun snuagh air làr;
Do thog mi e suas, ag tiomach gu truagh,
Ga thionndadh mu'u cuairt a' m' làimh.
Gun àille gun dreach,
Gun aithne gun bheachd,
Air duine theid seach 'na dhàil;
Gun fhiacail 'na dlieud, no teanga 'na bheul,
No slugan a ghleusas càil,
Gun ruileag 'na ghruaidh.
'S e ruisgte gun ghruag;
Gun èisdeachd 'na chluais do m' dhàn,
Gun anail 'na shròin, no àile de'n f hòid,
Ach lag far 'm bu chòir bhi àrd.
Gun dealradh 'na shùil,
No rosg uimpe dùn,
No fraclharc ri h-iùl mar b'àbh'st,
Ach durraga crom, a chleachd bhi 's an tom
Air cladhach dà thoU 'nan àit.
Tha'n t-eancliainn bha d' chùl,
Air tionndadh gu smùr,
Gun tionnsgal ri sùrd air d'f heum ;
Gun smuainteach' a' d' dhàil
Mu phiHeadh gu bràth
A cheartach' na dh'f hàg thu d' dheigh.
Cha 'n innis do ghnùis, a nise cò thù
Ma 's righ no ma 's diùbhc thu fèin ;
'S ipnann Alastair mòr is tràille dh'ith lòn,
A dh' eug air an òtrach bhreun,
K 2
112
Fhir deanamh na h-uaigh
Nach cogair thu m' chluais
Cò 'n claifjeann so fhuair mi m' laimh,
'S gu'n cuirinn ris ceisd mu ghnà mu'n do theasd";
Gar am freagair e 'm feasd mo dhàn,
'M bu mhaighdeann deas thii,
Bha sgiamliach a' d' ghnùis,
'S deadh shuidheach' a' d' shùi! da rèir?
Le d' mhaise mar lion, a ribeadh niu chrldh'
Gach òganaich chì thu fèin,
Tha nise gach àgh bha coisinn duit gràidh
Air tionndadh gu gràin gach neach;
Marbhasg air aii uaigh a chreach thu do*n bhuaidh
Bha ceangailt' ri snuagh do dhreach.
No 'm breitheamh ceart thu le tuìgs' agus iùl
Bha reiteach' gach cùis do'n t-sluagh;
Gun aoniaclh le pàirt, ach dìteadh gu bàs
Na h-eucoir bha dàicheil cruaidh?
No 'n do reic thu a' chòir, air ghlacaid do'n òr,
O'n dream 'gan robh stòras pailt?
Is bochdan an t-sluaigh, fo fhòirneart ro chruaidh
Ag fulang le cruas na h-airc.
'S mur robh thusa fìor, ann a d'àifig am binn',
'S gun d' rinn thu an dìreach fiar;
*S co chinnteach an nì, 'nuair ihainig do chrìoch
Gu'n deachaidh do dhìi' le Dia.
No *n robh thu a'd' lèigh, ag leigheas nan creuchd
'S a' dcanamh gach eucail slàn ?
A' d' ìoc-shlàintibh mòr, ag dcanamhdo bhòsd,
Gu dìbreadh tu' chòir o'n bhàs.
IIS
No 'n seanaileir thù, a choisinn mòr chiiù,
Le d' sheoltachd a stiùradh airm ?
Air naimhde toirt buaidh, 'gan cur ann san ruaig,
'S 'gam fàgail 'nan cruachaibh marbh.
*N robh do chlaidheamh gun bheart, no'n d'fhàg
thu do neart,
'Nuair choinnich thu feachd na h-uaigh,
*Nuair b'èiginn duit geill, a dh'aindeoin do dheud
Do armailt' a bhèistibh truagh ?
No 'm fear thu bha pòit', gu tric a stigh òsd',
'S tu cridheil ag òl an dram ?
Nach iarradh dhuit fèin, do fhlaitheanas De
Ach beirm a bhi 'g èiridh d' cheann.
No 'n duin' thu bha gluasd, gu cionalta suairc,
(tu measarradh stuam' mu d' bhòrd ;
Le miannaibh do chre, fo chuibhreachadh geur,
*N àm suidhe gu fèisd 's gu sògh ?
No 'm morair ro mhòr, a ihachair a' m* dhòrn,
Neach aig an robh còir air tìr ;
Bha iochdmhor ri bochd, a' cluthach nan nochd',
Rèir pailieas a thoic 's a nìth'?
No 'n robh thu ro chruaidh, a' fìonnadh do ihuath,
*S a' tanach' an gruaidh le màl ;
Lo h-agartas geur, a' glacadh an sprèidh,
'S am bochduinn ag eigheach dàii?
Gnn chridh aig na daoin' bh' air lomadh leh-aois,
Le 'n claiginnibh maola truagh ;
Bhi seasamh a' d' chòir, gun bhoineid 'nan dorn,
Ge d' thoUadh gaoth reot' an cluas :
Tha nise do thràill, gun urram a' d' dhàil,
Gun ghearsom gun mhàl gun mhòd ;
K 3
114
Mor-mholadh do 'n bhàs, a chasjrair thu tràth
'S iiach d' fhuiling do stràic fo 'n fhòid.
No'm ministeir thù, bha tagradh gu dlù,
Ri pobuil an ùghdaras De;
'Gam pilleadh air ais, bha 'g imeachd gu brais
Gu h-ifrinn na casgradh dhèin?
No 'n robh thu gun sgoinn, mar mhuime mu chloinn,
Gun chùram a h-oighreachd Dhe
Nam faigheadh tu 'n rusg' bha coma co dhiubh,
Mu 'n t-sionnach bhi stiùradh 'n treud ;
Leam 's cinnteach gu 'n d' fhuair do dheanadas duais,
'Nuair ràinig thu'm Buacliaill mòr:
'Nuair chuairtich am liàs a steach thu 'na làth*r
Thoirt cunntas a' d' thàlainn dò.
No 'n ceann thu 'n robh ciall, is eòlas air Dia,
'S gu'n d' rinn thu a riar' sa' chòìr;
Ge d' tha thu'n diugh riùsgt', gun aithne gun iùl,
Gun teanga, gun sùil, gun sròin.
Gabh misneach san uaigh, oir eìridh tu suas,
'Nuair chluinneas tu fuaim an stuic;
'S do thruailleachd gu lèir, shìos fàguidh tu d'
dhèigh,
Aig durraga breun an t-sluic.
Oir deasaichidh Dia do mhaise mar ghrian,
Bhiodh 'g èiridh o sgialh nam beann ;
Cur fradharc ro gheur, 's na sùile so fèìn,
'S iad dealradh niar reulta 'd cheann.
Do theanga 's do chàij, ni ghleusa gun dàil,
A chantuinn 'na àros cliù ;
Is fosglaidh do chluas, a dh' eisdeachd rlfuaim,
A mholaidh th' aig sluagh a chùirt.
115
'Nuair dhealraicheas Criosd, 'na thigheachd a ris,
A chruinneach' nani firean suas,
'N sin bheir thu do leum, thoirt coinneamh dhafein,
Mar iolair nan speur aig luaths.
'Nuair dh' èireas tu n' àird, grad chuiridh ortfàilt,
A nihealtuinn a chàirdeas fèin,
Gun dealach' gu bràth, r'a chomunn no 'ghràdh,
A steach ann am Phàras De.
Fhir chluinneas mo Dhàn, dean ailhreachas Iràtb,
'M feadh mhaireas do shlàint' ^s do bheachd;
Mun d' thig ort am bàs, nach leig thu gu bràth
Air geata nan gràs a steach.
40. Man Ghrèin.
Tha a' ghrian do'n t-saoghal nadurra, niar a ta
spiorad na bcatha do mhac an duine. 'Se a teas a ta
toirt fàis do luibhibh na macharach ; agus an uair a
sgaoileas i a caomhalachd na glòir-mhaidne mu'n
cuairt di, bithidh gach creutair sunndach ie a làthair-
eachd, — suilbhir agus aidhireach le a tiodhlacaibh.
Le a teas eiridh mìlte do chuileagaibh sgiathach gu
beatha. Clisgidh na h-eoin o'n codal, agus dòirtidh
iad a mach an ceileirean ceolmhor ann an co-sheirm
chiùil 'nuair a mhothaicheas iad a blàthas. Le mèil-
ich bheir na treuda buidheachas air son teachd na
maidne ciùine, agus innsidh am buar le'n àrd-gheum-
naich an taingeileachd. Aithrisidh na gleanntan an
ceòl ceudna, agus freagraidh na cnuic do'n fhonn.
Bheir teas na grèine air gach luibh iha air aghaidh
na talmhainn fàs gu h-ùrar agus gorm ; — còmhdaich-
idh e na craobhan le duiileach, — a' mhachair le
arbhar agus meas, — na slèibhtean le buar agus
116
treudaibb, agus cridhe an duine le gairdeachas, agus
taingeileachd.
A rèir cunntais nam feallsanach no nan daoìne
tbghluimte tha a' ghriandeich ceud nùle uair ni's mò
na an talamh, agusceithir fichead 'sa deich muilliona
do mhìltibh air astar uaith: Tha a' ghrian a' tionn-
dadh mu'n cuairt d'a rotha fèin aon uair 'sa bhliadh-
na, a' siubhal o dheas gu tuath, agus air a h-aìs a
rìs. 'Nuair tha i fada gu deas tha an là goirid, agus
an aimsir fuar againn san eilean so; ach an uair tha
i pilltinn gu tuath tha'n là a' fàs fad, agus tha blàthas
an t-samhraidh ag ath-ùrachadh gach luibh mhaoth a
shearg, agus gach craobh a lom gaoth reòtadh a'
gheamhraidh. Smuainichidh sluagh neo-fhoghiuimte
gu blieil a' ghrian ag èirigh san àird an ear agus a*
dol fodha san àird an iar, do bhrìgh nach 'eil iad a'
tuigsinn gu hheil an talamh a' tlonndadh mu'n cuairt,
no a' cur car dheth air a roth aon uair sna ceithir uaire
fichead ; agus le so a' nochdadh na grèine do shùilean
an duine mar gu'm biodh i ag eirigh san àird an ear,
agus a' luidhe san àird an iar gach uair a ta an tal-
amh e' cur car dheth air an dòigh so.
Tha cuid do na reultaibh tha sgeadachadh aghaidh
nèimh le sgèimh ghrinn, mòran ni's mò na an
saoghal so, agus tba daoine foghluimte am barail gu
bheil iad uile air an àiteachadh le creutairaibh tuig-
seach cosmhuil riunn fein. Comhairichidh am feall-
sanach le innil-seallaidh beanntan agus uisgeachan
air aghaidh na greine agus na gealaich — chi e air
uairibh cuid do na h-àrd-bheantaibh a' brùchdadh
niach teine agus luaithre amhuil a ni beinn Etna
ann an Sicili; agus cha'n'eile eu-cosmhuil gu'mfeud
na h-inneala-seallaidli bhi air an leasachadh chomòr,
agus gu'n comharaich iad fathast an sluagh gun àir-
eamh tha 'g àiteachadfa gach mìle saoghal a ta mu'n
cuairt duinn.
Tha oibre Dhè ro-Uonmhor agus iongantach.
Cha'n urraina do chreutair cruthaichte an tuigsinu
117
no an àlreamh. Tha an cunntas os ceann gach ni
air an urrainn da smuaineachadh, agus tha an
gliocas a dhealbh, agus an cumhachd a ta 'gan
cumail suas,an-àrd os ceann eòlas chloinn nan daoine.
'Nuair a dh'-amhairc Daibhidh air oibribh iongan-
tach agus glormhòr an Tighearna, thubhaìrt e,
"Cuiridh na nèamha an cèill glòir Dhe, agus nochd'-
aidh na speura gniomli a iàmh. Tha là a' deanamh
sgèil do là, agus oidhche a' fuillseachadh eòlais a dh*
oidhche. Cha'n'eil cainnt, cha'n'eil briathra anns
nach cluinnear an guth. Air feadh na tahnhainn
uile chaidh am fuaim a mach, agus am focail gu
iomall an domhain. Do'n ghrein chuir e pàilliuin
annta ; agus tha i mar fhear nuadh-pòsda a' teachd
a mach a 'sheòmar: ni i gairdeachas mar ghaisgeach
a' ruith a shlighe. Tha dol a mach o chrìch nan
speur, agus a cuairt gu ruig an criochaibh ; agus
cha'n'eil ni air bith a dh' fholaichear o a teas."
41. Osian ddn Ghrèin.
O THUSA fein a shiubhlas shuas,
Cruinn mar lan-sgiaih chruaidh nan triath !
Cia as tha do dhearsa gun ghruaim,
Do sholus tha buan, a Ghrian?
Thig thu ann ad àille threun,
Is fol'chidh reultan uainn an triall;
A' ghealach 'g a dubhadh san speur,
'Ga cleith fein fo stuaidh san iar !
Tha thusa na 'd astar a mhàinl
Co tha dàn a bhi na d' chòir?
Tuitidh darag o n' chruaich àrd,
Tuitidh carn fo aois is corr!
Tràighidh agus lionaidh 'n cuan,
Fol'chear shuas an reult san speur;
118
Tha thus' a' d' aon a chaoidh fo bhuaidh,
An aoibhneas bhuan do sholuis fein !
*Nuair dhubhas m' an domhan stoirm,
Le torrann borb, is dealan luath;
Seallaidh tu n' ad àille o'n toirm,
Fiamh <2,hàir ort am bruaiilean nan speurl
Ach dhomhs' tha do sholus faoin,
*S nach fhaic mi a chaoidh do ghnùis,
A' sgaoileadh cul is or-bhuidh ciabh
Air aghaidh nan nial san ear.
A' fogradh na h-oidhch' o gach àit,
Ach sùii a' Bhaird cha 'n fhaic do sholus;
No 'nuair a chritheas anns an iar,
Aig do dhorsaibh ciar, air lear.
Ach ainhuil so, aosda, lag, liath,
Bidh tusa fhathast 'n ad-aonar;
Do shiubhal sna speuraibh mall,
'S tu mall mar mis' air an aonacb.
Doilleir mar ghealach nan trath,
Bidh d' annra 's tu siubhal nan speur;
Caismeachd na maidne cha chluinn thu,
Mar na suinn bhios gun luaidh air èiridh.
An sealgair sealladh fo'n raon,
Ach cha 'n fhaic e d' aogas air teachd;
Bruchdaidh 'dheoir, is e piileadh fo smalan.
A mhadaidh mo ghràidh, threig a' ghrian sinn.
'S maith dh'fheudt' gu bheil thu mar mi fein,
San àm gu treun, 's gun fheum air am ;
Ar bliadhnan a^ tearnadh o'n speur,
A siubhal le chèile gu'n ceann.
Biodh aoibhneas ort fein, a ghrian,
'S tu neartmhor a' triall a' t' òige;
Is bronach mi-lhaitneach an aois,
Mar ghealach fhaoin san speur,
A' ruith fo neul air an raon,
'S an liath-cheo ri taobh nan carn;
119
An Osag o thuath air an reidhlinn,
'M fear-siubhail fo bheud 's e mall :
Bidh aoibhneas air soluis na h-oidhche,
'N tra bhios mac na soills' air triall.
42. Eirigh na Grèine.
Cha'n'eil aon sealladh eile air aghaidh an t-saogh-
ail gu leir is àillidh na eiridh na greine! Tha briste
na h-òg-mhaduinn a leige ris duinn crulhachadh ùr;
thug dorchadas na h-oidhche air falbh o'n t-sealla an
talamh a bhos agus na speuran shuas, ach air pille
na maidne tha sinn a' leirsinn nadur gu leir mar
gum biodh e air ath-nuadhachadh le sgèimh dhreach-
mhor. Ann an camhanaich na maidne tha nial iiath-
ghorm nan speur ag atharrachadh ; chìtear rugha
fann a' dùsgadh san aird an ear, tha na reultan a'
teicheadh as an t-sealladh, 's a' folach an cinn; tha
àilleachd òrbhuidh a' direadh nan speur uigh air
uigh, a' toirt rabhadh gu bheil a ghrian a' tighinn.
Chìthear an saoghal a' teachd a ris san fhradharc na
làn mhaise; tha na neoil shuas a' gabhail dath an òir
is deirge dreach: tha na beanntai mòr a' togail an
cinn le aoibhneas ; a choille 'g èiridh gu dosrach
ùr'ar; tha na machraichean fein fo'n drùchd ghorm,
a tha air gach feoimein maoth a' dealradh le soillse
àghmhor. Ceum air cheum mar tha'n solas a' meud-
achadh, tha'n sealladh a' cinntinn ni's maisiche, gus
faidheoidh o shoillse gu soillse, a bheil an aon chus-
pair is gloirmhoire r'a fhaicinn, èirigh na grèine!
Tha'n solus a' meudachadh, gnùis fhlathaii' na grèin
a' teachd am fraodharc; dh'èirich i nis air chul nam
beann 'na làn mhaise. Suas ghabh i air siubhal an
àigh ann an gloir cho dealrach, agus solasco boisgeil 's
120
nach'eil e'n comas beachdachadh oirre le sùil chruth-
aichte.
Nan tigeadh an sealla so air neach o mhullach
beinne gun fhaicinn riamh roimhe giis a sin, ciod a
smaoinicheadh e, anus ciod a dheanadh e ? Gun
teagamh air bith thilgeadh e e fein sios ann an ùmh-
lachd iriosal, làn de urram agus de iongantas naomha,
a' tairgse moiaidh do 'n Dia mhor cruthai'ear na
grèine. Cha'n fhaodadh e gun èigheach a mach,
O thus, a Dhe ghloirmhor! Ann an àilleachd na
h-ùr-mhaduinn, tlia mis ag aideacha do chumhachd,
do ghliocas, agus do mhòralachd. Maille ris an
riabhaig a dhirich an diugh gu àirde nan speur, a
chur fàìlt air an là, tha mis a' togradh a'd' ionnsuidh.
Tha gairdeachas an t-saoghail m'am thimchioll, agus
gach beo chreutair a ta air uachdar gam' aomadh
gu m* anam a thogail a' d' ionnsuidh le deothas
naomha. Tha'n cruthacha gu leir air an àm so ga
d' mholadh, agus an e guni bi mis a'm' thosd. Tabh-
air O m' anam cliu do Dhia I ruigeadh laoidhean
mu chliu na neamha àrd far a bheil thus a chòmh-
nuidh, a tha 'g àithne do'n ghrèin èiridh, agus a tha
le d' laimh ga stiura na h-astar hrd.
43. Don Ghrèin le Trathail.
A GHRiAN na h-òg-mhaidne ! 'g eirigh
Air sleibhte soir le d' chiabhan òr bhuidh;
*S ait ceuma do theachd air an aonach,
'S gach caochan sa ghleann ri gàire.
Tha croinn uaine, do dhrùchd nam fras,
Ag eiridh gu bras a d' chòdhail,
Is fìlidh bhinn nan coiUte fàs
A' cur fàilt ort gu moch le 'n òran.
Ach c'àit am bheil ciar-imeachd na h-òiche
(Ro d' ghnuis) air sgiathaibh an fhirein?
121
C'àit am bheil aig duibhre a còmhnuidh,
'S uamh chòsach nan reulta soillae?
Traleanas tu 'n ceuma <tu luath,
Mar shealgalr gan ruaga san speur;
Thus' a' dìre' nan aonach ard,
'S iadsan air faoin-bheannta fàs a' leum'.
'Saoibhin do shiubhal a sholuis àigh,
A sgaoileas le d' dbearsa gach doinionn ;
'S is maiseach do chleachdan òir
A' snùmh siar 's do dhòigh ri pille'.
Le seachran an dall-cheo na h-òiche,
Cha ghlacar thu choidh' ann ad chùrsa ;
'S doinionn nan cuanta gàbhaidh
Cha sèid gu brath as d' iul thu.
Le gairm naciuin-mhaidne bidh t-èiridh,
^S do ghnùis fhèilidh a' dusga' gean,
A' fògra na h-òich' o gach àit
Ach suil a bhàird nach faic do sholus.
Ach amhuil so, aos-Iiath lag,
Bidh tusa fathasd a d' aonar :
Do shiubhal 's na speuraibh mall,
'S tu dall mar mis' air an aonach.
Doilleir mar ghealach nan trà,
Bidh t'ànra 's tu siubhal nan speur;
Caiseamachd na maidne cha chluinn thu,
Mar na suinn gun luadh ri èirigh.
An sealgair seallaidh o'n raon
Ach cha 'n fhaic e taogas a' tighinn ;
Brùchdaidh a dheoir's e pille' fo smalan;
" A mhadai' mo ghraidh ! threig a ghrian sìn"
— Bidh aoibhneas an sin air soluis na h-òiche,
Tra bhios mac na soillse mar Thrathuil.
43. Mu Ghrian na Fireantachd.
An uair a bheir sinn buidheachas do Dhi arson
aimsire shuidhichte na bliadhna, thugamaid gu tain-
geil, moladh dha arson gun d-èirich Grian na
Fireantachd oirn, agus gu'n cuaha sinn a Shoi^geul
glòrmhor. Ni as eug'ais a bhiodhamaid gus an
t-àm so air seachran, ann an dorchadas spioradail,
agus fo sgàil a bhàis ; as eug'ais b' èiginn duinn a
bhi air iomrall ann an neo-chinnteachd dho-rann-
sachaidh, gus an tuisHcheamaid air slcibhtein dorch
a nihearachd, agus dol Ibdha ann an slochd-gun-
ìochdar an leir-sgriosaidh.
As eug'ais na grèine nàdurra, ciod a bhiodh san
domhan so, ach tòrr gun beatha, meall mòr gun
bheoihalachd? Cha'n fhàsadh duilieach air na
craobhan, na blàithean air na luibhean. Cha'n
fhaiceamaid na machraichean stràchdta le h-arbhar
craobhach, na na glinn gu h-ùrar gorm le feur
nòs'ar. No le ràdh ann an cainnt mhaisich an
fhàidhe, Hab. iii. 1 7. Cha d-lhugadh an cranne-fìge
uaith blàth, agus cha bhiodh cinneas air an fhìonain;
dh' fhaillnicheadh meas a chrainn-ola, agus cha
d-thugadh na machraichean uatha lòn : bhiodh na
treudan air an gearradh as o'n mhainnir, agus cha
bhiodh buar air bith anns na buailtibh. — Tha ghrian
a' cur a gathan dealrach air uile luis-bheo, agus
mheacanna na machrach, a' cur àilleachd chiatach
air an earrach, agus a' cur tarbhaichead air an
fhogharadh. Tha a teas a' diùghadh air an fhìon-
lios agus air an adhall-ghart ; 's a' cuir gluasad fo'n
t-snothach shùghmhor, a tha dìreadh tre na cuis-
libh dìomhair o bheil am pailteas fiona, agus meas
a' sruthadh. — Cha'n e gu bheil a gathan àigh
air an cuibhreachadh ri aghaidh na cruinne so, ach
tha iad a' ruigheachd air a chuid is doimhne de 'n
123
Chruitheachd. Tha a cumhachd a' drùghBdh agus
a' sgiamhachadh na Cruitlieachd air fad.
♦< Cha'n'eil ni folaicht' o a teas."
Dìreach air a mhodh cheudna bha 'n Cinne-
daonna marbh 'an euceartaibh agus 'am peacaibh,
as eug'ais cumhachd beothachaidh losa Criosd.
'»S esaìi an ais-cirig/i agìis a h/ieai/ia, tobar saibhir an
dara aoin, agus aobhar uile-chumhachdach an ni
eile. Tha'n dara Adhamhna spiorad beothachaidh,
agus 's ann trid-san a tha a naoimh uile beo. Tha
e dealradh air aa ceudfaithibh, agus tha iad a' fàs
suas 'n an gràsa neamhuidh, agus a' sìor-mheud-
achadh ann an toraibh na fireantachd. 'S iad
creidimh neo-chealgach, agus gràdh neo-chlaon an
toradh is àghmhoire a tha srùthadh o'n nàdur ath-
nuadhaichte, agus is iad toraidh oibreachaidh air an
inntinn. Cha robh urrad agus aon rùn diadhuidh,
na aon chleachda Criosduidh, nan urrainn sgaoil-
eadh na fàs, as eug'ais cumhachd càirdeil a ghràis.
Mar nach 'eil tarbhaichead na suilbhearachd as
eug'ais na grèine. — 'Nuair dh' èireas i gu flathail
baoisgeil, 's a sgaoileas i a gathan àigh, tha i 'g
ath-bheothacha subhachais nach gabh cur an cèill.
Tha na mìlte creutair sgiamhach a' mosgladh suas
gu bith le a teas, agus ga'n grianra 'na blàths. Tha
na h-eoin a' dùsgadh o'n clò-chodal, 's a' taosgadh a
mach an ceileirean ceolmhor ann an co'-sheirm
bhinn. Tha mheanbh-sprèidh, le 'm meilich chiùin,
a' cur fàilt air an òg-mhaduinn. Tha 'm buar le 'n
sruth gheimnich, a' cur an cèill an ait-shòlais.
Tha na glinn air chrathadh le canntaireachd; ihana
h-aonaich le 'm mac-talla ag aithris an co'-cheileir-
ean. Tha cheòlairidh air fad a' co'-aontachadh leis
a choisheirm ! tha gach ni anns a' bheil beatha ri
gairdeachas anns an drùghadh shòlasach ! — Ach
nam biodh gathan dealrach na grèine air call an teas,
thigeadh gruaim neo-èibhinn air gach ni. Ni h-e
mhàin sin, ach thigeadh sgàil oirre car ùine bheug,
L2
124
agus chulreailh nàdurairfad uime, mar gum b' ann
culaidh-bhròin. Tha na neamha fein dubhach. Tha
na creutairean is sunndaich a'cromadh an cinn lebròn.
Thacòisridh chcolmhor an doire'nan tosd : chaidh a
ghlas-ghuib oirr' airfad. Thafiadh-bheathaichean an
fhàsaich ag ulfhartaich arson an creich; tha na h-
eòin le 'm fios-fithich a' sìor-scriachail ; tha cridhe
an duin' a fàillne, no tha cràdh obann ga ghrad
bhualadh. — 'Samhuil a chùis 'nuair dh' fholachais
Criosd a ghnùis, 'nuair chailleas creidimh sealladh
air sòlas Israeil ! nach dubhach neo-shubhach
beachd an anama! Air leinn gu bheil ar Dia na
theine dian-loisgeach, agus gu bheil ar peacaidh gu
h-àrd labhrach ag èigheach dioghaltais. Tha na
smuainte cràiteach o'n leth a stigh, tha'n Criosduidh
ag imeachd gu tùrsach ; tha gach ni o'n leth a muigh
màidheanach, gach ni o'n leth a stigh brònach.
Tog suas mata, losa ghràsmhoir, an ùr-mhaduinn
is àghmhoire o'n ionad is àirde oirnn: O I tog suas
solus do ghnùis air do phobuli ! Leig ris doibh uil-
fhothaìntichead t-eadar-mheadhonaireachd, dean ar
còir air an tsaovsadh mhòir so lan-shoilleir dhuinn.
Leanaidh mi fhathast air a cho'-samlilachd sin,
Tha a ghrian a 'sgaoileadh a dealradh m'a timchioU,
air gach àird. Gu fialuidh fiughantach tha i soiU-
seachadh agus a' deanamh ait uile chriocha na tal-
mhuinn, agus uile chuairt nan speur. Tha rughadh
san àird-an-ear an àm dhi èiridh, agus tha bcanntai
na h-àird-an-iar air an òradh le dealradh boillsgeil.
Tha dùchanna fuar na h-àirde tuath air, am blàit-
eachadh le gathan niathasach, am feadh a tha *n
àirde-deas le dian theas air an claoidh. — Mar sin tha
cumhachd Grian na Fìreantachd rùn-phàirteach
neo-chuibhrichte. Bha na lìnne a bh' ann o chian
gam faireachduinn, agus ni na h-àil a tha fhathast
gun bhreilh gàirdeachas annta. Bha toilltinneis a
bhàis hiachmhoir a' ruigheachd air a cheud mhuinn-
tir, agus craobh-sgaoileir iad do lìnne deireannach a
125
chinne-dhaonna. Gun ruig iad, 'an ùine ghearr, air
iomall crìch gach tìr ! Ailhn do d' shoisgcul, O
Shlanuighir bheannichte, e ghabhail sgiathan na
maidne, an co'-imeachd ris a ghrein. Rachadh e
air sgiathaibh laidir a dh' ionnsuidh gach sluaigh,
dùthaich agus cainnt; chum gum bi eolas umad
fhad 'sa tha teas na grèine a' ruigheachd, agus am
fuachd a' reothadh; chum gum bi thu air t-aidmheil
agus aoradh air a thoirt duit: chum gum bi iadsan
a tha aineolach air t-ainm, agus naimhdean do d'
theagasg, air an soillseachadh le eolas, agus air an
tàladh ris le gràdh do d' fhirinn ! O ! gun d-thig-
eadh an t-àm taitneach sin; an t-àm ion-mhiannuichte
sin; an uair a chuimhnicheas gach sluagh orra fein,
agus gum pill iad ris an Tighearna; agus gun dean
gach cinneach aoradh dhuit !
44. Mu thimchioll a* JBhiobuil.
Tha am focal Biohiil a' ciallachadh Leabhar; do
bhrigh gur e an t-aon leabhar e is airidh bhi air a
leughadh gu dùrachdach, agus air a chreidsinn gu
h-iomlan leis gach neach aig am bheil curam d'a an-
am neo-bhasmhor. Tha e da rìreadh 'na leabhar
priseil, oir tha e teagasg dhuinn gach ni a ta feumail
gu'r deanamh glic san t-saoghal so, agus sona san t-
saoghal ri teachd. Tha an sluagh nach cuala riamh
iomradh air, a dhith eòlais air an Dia a chruthaich
iad, air a lagh naomh agus fior-ghlan, air staid
thruaigh an duine a thaobh naduir, agus air slàinte
tre an Tighearna losa Criosd. Agus air dhoibh bhi
aineolach air na nithibh sin, cha'n urrainn iad Dia a
thoileachadh, agus cha'n'eil e 'n comas doibh dol as
o'n pheanas sin iha a cheartas ag iarraidh o gach
neach nach 'eil air a shaoradh o thruaillidheachd na
L 3
126
feòla, agus air a sgeudachadh le fìreantachd an t-
Slànuighir.
Cia cho taingeil is còir dhuinne a bhi nach d'fhàg
Dia sinn an aincolas; agus ciod an t-aobhar buidh-
eachais agus molaidh a ta againn gu'n tug e dhuinn
am BiobuU anns am bheil e a' foiUseachadh dhuinn
ciod i a thoil bhcannaichte, agus ciod an dòigh air
an dionar sinn o f hcirg shiorruidh, agus air am faigh
sinn sealbh air rioghachd nèimh. Gun teagamh is
còir dhuinn bhi ro-chùramach mu'n leabhar so osceann
gach leabhair eile, do bhrìgh gu bheil e a' foillseach-
adh dhuinn focail na beatha maireannaich ; agus tha
e mar fhiachaibh oirn a nochdadh le 'r creidimb
agus le 'r giulan gu bheil sinn 'ga mheas mar an ni
a's luachmhoire tha sinn a' sealbhachadh san t-saogh-
al so. Cha'n urrainn e bhi gu bheil sinn deanamh
so 'nuair nach 'eil mòr-thlachd againn bhi g'a leugh-
adh gu minic, — 'nuair nach'eil sinn a' creidsinn gach
ni tha e foillseachadh dhuinn mu thimchioU ar Slàn-
uighir, — no 'nuair nach 'eil sinn a' gluasad a rèir
lagh ar Tighearna, agus a*co-chumadh ar beatha r'a
thoil naomh agus fhior-ghloin.
Gliabh sluagh aosda aithreachas gu minic gu'n do
dhi-chuimhnich iad am Biobull a rannsachadh ann an
làithibh an òige. Ach cha chuala sinn riamh iom-
radh air duine a ghabh aithreachas 'nuair a bha e
aosmhor, no 'na luidhe air leabaidh a' bhàis, gu'n do
chaith e tuiUe sa choir d'a aimsir a' rannsachadh an
leabhair so, — no neach air bith arinn gearandobhrìgh
gun do thaisg e a bhriathra faliain 'na chridhe, agus
gu'n do chuir e an gniomh iad 'na chaithe-beatha.
Is caraid fior agus dìleas am BiobuU ann an là ar
triobluid ; agus 'nuair a threigeas gach dòchas saogh-
alta sinn, agus a bheir doilgheasan na beatha so ar
cos gu bruaich na h-uaighe, eadhon an sin bheir e
misneach do 'r cridhe, agus altrumaidh e dòchas an
taobh a stigh dhuinn a ghiulaineas sinn an taobb
thall do'n uaigh. Bithidh e 'na lòchran do 'r cos-
127
aibh ajrus 'na sholus-iùil do 'r ceumannaibh : soill-
sichidh e an dorchadas tha cuairteachadh ghlinn
sgàile a' bhàis, agus ath-bheothaichidh e ar spiorad
le dòchas na beaiha maireannaich 'nuair a tha am
bàs a' teachd 'nar dàil, agus a' criochnachadh ar
beatha son t-saoghal so. O ma ta gu'n deanadh
sean agus òg focal an Tighearn 'na riaghailt stiùr-
aidh dhoibh, — gu'm bitheadh iad a' beachd-smuain-
eachadh air an còmhnuidh, — gu'n tairneadh iad
sòlas uaith ann an là an trioblaid, agus gu'm biodh
an dòchas ri sonas siorruidh air a shuidheachadh air
na geallannaibh prìseil agus tròcaireach tha e cumail
a mach dhoibh.
45. CTaobh-sgaoileadh a Bhiobuill feadh Mòr-thir agus
Eileana ìia Gaèaltachd.
Tha sgeul r'a sheanchasair feadh na'n Garb-chriocb,
*S cha sgeul tha searbh e gun tairbh gun bhrigh,
Cha sgeul gun bhlas e, cha sgeul gun snas e;
Ach sgeul ro-thailneach cur ncart sa chri:
Cha sgeul no eachdruidh air spùinn na creach e,
Cha sgeul air gaisge, na tap', na strìgh ;
Cha sgeul air caonnaig, na liodairt dhaoine,
An sgeul ro aobhach tha sgaoil' san tir.
'Se sgeul is binne, 'se sgeul is grinne,
Tha'm beul gach fine' th'an Innse-gall:
An sgeul tha'n drasta aig lag a's laidir,
A sgaoil 's gach àite os a's thall ;
Air neart an càileachd, 's a dh* aisig slainte
Do dhaoinibh sàruicht le easlaint chruaidh j
Ag aiseag sith dhoibh, 'sa* fògra stri uath,
Am briathraibh mìne, ro shiobhalt, shuairc.
128
Bu truagh ar càramh, mar uain gun mhàthair,
Sior dhol air fàrsang o'r leas, 's o'r sìth;
Gu doilleir ànnrach, a' siubhal fàsaich,
Gun ionad tàniha, gun àite dìon;
Air udal daonnan, sìor dhol air faondra,
Gun aodhair* gaolach againn 'nar còir,
A nochda gràdh dhuinn, 'sa ghabhail bàigh ruinn,
'Se strìgh gur sàbhal o'r namhuid mòr.
Bu bhuan ar n-oidhche, gun reull gun solllse
'Nuair dh'èlrich baoisg' oirn o ghrian an àigh.
Bu bhuan ar geamhradh, ach thain' ar samhradh,
'S bidh meas nach gann air gach crann, is blàth.
Luidh dubhar 's ceò airgach àrd is còmhnard;
Bu chianail brònach ar dòigh 's ar n-àird;
Air bhcagan eolais, air bheagan dòchais,
A bheireadh sòlas ri dòruinn bàis.
Ach nis o'n dhealruich àrd-ghrian an àigh oirn,
Thig là is fearr oirn le blàs, is sith;
Thig solas uaithe a sheolas suas sinn,
Is blàs a dh' fhuadaicheas fuachd o'n chri.
Bidh 'n cridhe seachdta, bidh 'n cridhe meata,
'S an cridh' a chleachd bhi gun neart gun chli,
Mar chraoibh san t-samhradh, air triall do'n gheamh-
radh,
Le meas nach gann orr', 's cha'n fhann a bhrìgh.
Bidh snuadh air aonach, bidh feur is fraoch ann,
Bidh truscan caoin air gach aodann lòm;
Bidh sgeudach uain' air gach àite duaichni,
Bidh aoidh gun ghruaman air glaic is tom;
Bi 'm fonn nach geilleadh do phor na sheason
Ach luibhean brèine gun fheum gun stà,
Toirt stràchd nach suarrach de thoradh luachmhor,
San àm am buainear e nuas gu làr.
129
Bì 'm fonn bha tartmhor, ged thigeadh dealt air
A' bruchd gu pailtair le uisge beo —
Na sliruthain shiùbhlach a' ruith, 's ag ùrach
Gach luisean cùbhraidh a chaill an deo.
Tha beath' is tàbhachd san uisg' nach failing,
Tha neart is slaint ann gu bràth nach trèig;
Cha reò an geamhr' e, 's cha tràigh an samhr' e,
Ri teas na cranntachd cha d' theid e eug.
Sam fonn bha fuaraidh a ghnà fo ghruaman,
Thig caochla luath air o fhuachd gu blàths;
Thig teas o'n ghrèin air a bheir gu feum e,
'Sa bheir air gèiHeadh, 's cha bheag an stràchd :
Bi priomh gach pòir ann, bi cruineachd 's eòrn anii,
'S na h-uile seorts ann ach pòr gun bhrìgh;
'S 'nuair thig an tuathanach 'an àm na buana,
Cha bhi aon ghruaman san uair 'na chrì.
Tha 'n ceo a' sgaoileadh a dhall 'sa chlaon sinn,
'S tha 'n la ag aoma le aoidh m' an cuairt ;
'S am beachd ar sùla tha nilhe ùra,
Nach b' eol 's nach b' fhiu leinn bhi gan luaidh:
Tha focal De nis 'nar laimh 's 'riar n-èisdeachd,
A' toirt sgeul duinn air feum an t-sluaigh;
A nochd an gàbhadh, 'sa toirt sgeul air slainte,
Na 'n gabht an gràdh ris bu daor a luach.
Mar sgloba bàta feadh thonnaibh gàbhuidh,
Gun stiùir gun ràmh ac' gu snàmh gu tìr;
Gun chairt thoirt iuil doibh, gun neull gan stiùradh
Gu cala rùnach na'n ciùin uisg' min :
Am buillsgein oidhche gun dears' gun soiUse,
Lan geilt is oillte le cridhe brùit;
Bha clann na'n Gaidheal ùin fhad aìr ànnradh;
Ach bhris an là orr' 's tha 'n traigh dhoibh dlù.
Tha 'n cala prìseil, an cala rioghail,
Cala sìochail nam mìn uisg ciùin;
130
An cala luachmhor gun stoirm gun bhruailleiny
A' teachd san uair so 'am beachd an sùl ;
Is air an tràigh ud tha'n comunn gràdhach,
Buidhinn àluinn rao ghràidh, 's mo rùin ;
A' smèid le'n laimh, is ie'n sealla 'g ràthainn,
Grad thigibh 'n cairdeas àrd Righ nan dùl.
46. Innseanach America.
Dh'èirich fear de Innseanaich America gu moch aon
là a dhol a shealg. Tha mis, a deir e r'a mhnaoì^
a' dol do'n choillidh a shealg, 'nuair a mharbhas mi
fiadh, thig mi dhachaidh a'd' ionnsuidhs' 'nuair thèid
a ghrian lodha air cùl na beinne. Rainig e choill-
eadh, agus rè ùine mhòr cha do thachair fiadh air,
ach m'a dheireadh chunnaic e damh-fèidh, chuir e
ghunna r'a shùil, loisg e air, agus thuit andamh;
ach cha robh e ach air a leon; dh' èirich e agus thàr
e as. Lean an t-Innseanach e, a' cumail seallaidh
air, ach cha robh e na urrainn teachd am fad urch-
air dlia. Mar so lean e air a thòir, gus an d'fhàg e
choilleadh, agus thug e car mu thom dha, agus chaiU
e fradharc air. Bha'n t-Innseanach ga lorgachadh
mar b'fhearr a dh'fhaodadh e, ach dh' fhartluich air
cur ris. Bha e o chnochd gu cnochd, agus o bhearra
gu bearradh, ach cha b'urra dha f haotuinn. 'Nuair
bha e gu h-airsneulach sgith, rinn e suidh, agus le
h-aimheal smuaintich e air a mhi-shealbh. 'Nuair
a leòn e'm fiadh, shaoil e gum bu chùis da fèin e;
agus am feadh a bha e ga ruagadh, bha fiuthair laid-
ir aige gun dthigeadh e suas ris, agus gum biodh
aige fein agus aig a chairdean cuirm shòlasach air
an co'-chaidreamh a chèile. Luidh mothachadh a
challdaich gu trom air. Bha rè seal h-urrad iom-
aguin air uime, agus nach dthainig e na aire gun
robh e ann an cearna de'n dùthaich air an robh e tur-
131
aineolach; *s gun robh dovcha nan tràth ag iathadh
uime. Fadheòidh mhosgladh as an neo-shunnt so e
le sgriachail nan eun a'fàgail na lòmbair a ghabhail
am fois sa choillidh. Ghrad dh'èirich e, a' gabhail
beachd air an tìr ma thimchioll, agus a ghrian air
dol fodha, thuig e 'n cunnart anns an robh e. Ba
chunnartach dha fuireach far an robh e; agus a
thuille air sin, bha'm beagan lòin a bh'aige air teir-
eachdain, agus bha e gu fann, sgìth, acrach.
Chuir e roimhe pille dhachaidh, agus ge nach
robh aon fhiulhair aige gum b'urrainn e bhothan
fein a ruigheachd an oidhche sin, air leis gu faodadh
e tighinn gn tigh fialuidh eiginn far am faigheadh e
biatachd car na h-oidhche sin. Leis an dòchas so,
chaidh e air aghaidh; ach cha deachaidh e fada gus
an d-fhàs an oidhchero-dhorca, 's gun do mhothaich
e gnn robh e ann an gàbhadh mòr, le dol a stigh
feadh cuilce ann am feur-lochan ann an làthaich
dhomhain. Ach fhuair e as a chunnart so le faiciU
agus le teomachd; agus cha luaithe thainig e as, na
thilg se e fein na sbìneadh air an talamh, gun fhios
ciod an taobh a rachadh e.
Bha tigh tuatlianaich dlù do'n àit air an robh 'n
sealgair na shìneadh. Chunnaic e rionnag sholuis o
aon de na h-uinneagan, 'nuair a sheall e thaobh tuit-
eamas san àird sin. Dh'èirich e, 's a' cumail an t-
soluis 'na bheachd, dh'fhalbh e, le làn-f hiuthair gu'n
gabhadh muinntir an tighe ris le fialachd. Clia b'
ann gun strigh a ràinig e, agus chaidh e gu neo-
sgathach astigh. Bha acrasmòr air, agus dh'iarregu
luath greim arain; ach, ni a chuir mòr ìoghnadhair,
f huair e gu gruamach an diùltadh. Chuir e'n cèiU gu
snasmhor an cunnart as an dthainig e, agus am bàs
eagallach bha feitheamh air, mar deonaicheadh iad
cobhar dha; ghnàthaich e gach deas-chainnt a bha
*na chomas; ach cha dihug iad feachd as an tuath-
anach ; ni h-e mhàin sin, ach 's ann a thug e lamh
air gunna, agus dh'iarr e air gu h-iargaha e theann-
132
adh a mach no gun spadadh se e. Dh' fhalbh an
sealgoir bochd; b'fhaoin da tuille brìodail a ghnàth-
achadh; agus le oirp a thoirt air fuireach leis an
laimh-laidir, cha deanadh e ach sgrìos obann a thar-
ruing air fein. Làn feirge, dh' fhàg e 'n tuathanach
an-iochdmhor, agus dh' oirpich e choiU' a ruigh-
eachd, agus leig se e fein na shìneadh aig bun
craoibhe. Bha a chridhe duineil ag aomadh fo
mhulad, 'n uair achual e fuaim dìreach os a cheann.
Thainig so o dha èun mhòr a bha gabhail tàmh 'na
geugaibh. Chuir e gu sàmhach urchair 'na ghunna,
agus leag e fear dhiu. Ghrad thug e leis e, agus
chaidh e ni b' fhaidea stigh sa choiUidh, air eagal nan
cluinneadh an tuathanach an urchair gum faodadh
e teachd air a thòir. Bheothaich e teine agus ròist
e'n t-eun ; 's an deigh a shàth itheadh, choidil e gu
trom gu roaduinn. Dh' eirich e, agus gun tuiUe
sgiorraidh ràinig e dhachaidh.
Mu thimchioU da mhios an dèigh so, bha gnòth-
aichean aig an tuathanach a thug air dol fad air astar
o thigh fein, agus an uair a bha e air a thuras dhach-
aidh chaìdh e air seachran ann an coillidh. Bha'n
t-Innseanach a mach a' sealg, agus thachair e air a
thaobh tuiteamais, agus dh'aithnich e gu grad am
fear a bhuin co mi-chneasta ris. Thainig e na aire
gu h-obann dioghaìtas a dheanamh air; ghrad
sraaontich e gum bu neo-fhiachail an cothrom a
ghabhail air duine nach robh fo armaibh. Cha d'
aithnich an tuathanach e, agus dh' asluich e gum
biodh a co math 'sa sheoladh air a shlighidh.
Thuirt an t-Innseanach gu ciùin ris, gum bu chun-
nartach dha oirp a thoirt air a thuras an oidhche sin ;
ach nan rachadh e leis-san chum a thighe, agus fuir-
each an nochd gum b'e a bheatha gus an ni a
b' fhearr a bha na bhothan bochd-san. Dh' aontaich
an tuathanach gabhail ris a chuireadh, air dha bhi
feumach air gabhail mu thàmh, a thaobh sgìos agus
I3S
acrais. Chaidh e leis an Innseanach a dh' ionnsuidh
a thighe, ajrus bhuin e ris le sàr-bhiatachd.
Air a mhaduinn a niàireach, thairig e coileasach-
adh dha arson a dhragha; ach cha ghabhadh an t-
Innseanach ni air bith na èirig, ag ràdh, gun robh
toileacha gu leoir aige a chionn gun dthug e aoidh-
eachd do dhuine, a dh' t'haodadh, le bhi as eug'ais,
bhi air a chall sa choiih'dh. Agus an àit luach-
saothaireach a ghabhail uaith, thairig e dha dol leis
uidhe àraidh air a thuras.
An diaigh dol greis air an aghaidh, thainig iad
gu mullach àrd, an seaila tighe an tuathanaich.
Sheas an t-Innseanach gu grad, agus thuirt era cho'-
fhear turais, A' bheii tha ga m' ailhneachadh ? Mu
thuaiream da mhios roi so, thainig mi air eiginn a
chum do ihighe gu fann sgìtli. Ghrad aithnich aa
tuathanacli e, mhothaich e agartas'coguis, agus bha
-e dol a ghabhaii a leiih-sgeil arson mar rinn e ; ach
chuir an t-Innseanach na thosd e, agus thuirt e ris:
Dh' iarr mi ort greim arain; dhiult thu mi. Dh'
innis mi dhuit gun robh mi dlù air a bhàs ; thug thu
do ghnà an diultadh dhomh. Dh' iarr mi 'n sin ort
6 ann an ainm do Dlie; ghlac thu do ghunna. B'
oillteil do ghnùis. Dh' amhairc mioirre: Dh' fhàg
mì do ihigh. Thionndai mi o d' dhorus, ag ràdh,
Feuch so far a bheil an duine geal a chònihnuidh,
nàmhuid a choigrich ! Am bheil a nis eagal ort
gun tog mi mo làmh a' d' aghaidh? Cha ruig thu
ìeas; na biodh eagal ort, sud agad do thigh; their-
ig dhachaidh, agus bi subhach maille ri d' mhnaoi
agus ri d' chloinn; ach cuimhnich nach cuir thu 'm
feasd an t-acrach air falbh o d' dhoras; oir cha'n
fhios duit ciod a thàrlas duit fein.
M
134*
47. Mu hhàs MàìJmr,
Is miiladach do mhuinnlir òig, os cionn aon ni eile,
bàs màthur. Isc, a bhana-cliaraid is dlùitho, is dìsle
a bh' ac' air thalamh, ris ani bu chleachda dhoibh
amharc suas leis an urram a b' àirde, d' anì b'àbhuist
doibh an ioman;uin innseadh, an cridhrachan fhosg-
ladh, is air'n do chàirich iad an làn earbsa jjun eagal
gun sgàih. Cha'n'eil deuchainn eileisurrainn leachd
an caranih muinntir òig da'n dù bariachd biòin a
dhùsgadh na bàs mùihar chaoimh. Tha so soillcir nia
bheir sinn (ainear nach 'eil gràdh snn t-saoghal a dh*
fhaodar a choimeas ri gràdh màthar d'a sliochd,
Faodai foill a bhi aniìs gach càirdeas eile, ach foill
cha robh 's cha bhi sa chàirdeas so. Faodai gràdh
muinnlir eile bhi blà ach cha'n fhaodar a choimeas
ri blàs a gluàidh sin a iha ann an uchd na màlhar.
Is suarach lcithesa fois agus tàmh, suain na h-oidh-
che, agus saolhair an là air sgath a cloinne. Ma
tha iadsan ceart, tha ise toilichte. Nach dù do'n
leanan)h a bhi brònach le bàs na niàthar ! Bu tait-
neach ieamsn, a deir e, is e ga caoidh, cainnt a
caoimhneis agus uirigleadh a giàidh; ach 's l'uar a
nochd anns an ùir an cridhe leis am b' ionmhuinn
mise; ajjus na gairdeinibh leis an tric a dh' altrum i
mi lo gràdh ; na bile sin as am minic a thainig còmh-
radh a chaoimhneis, agus comhairle na cèille, tha
iad a nis nan tosd ann an suain a bhàis.
Ann am bàs màthar tha clann a' call a chin-aim
fliaicillich nach moihaich iad am feasd tuillc. Cha'n-
*eil e comasach an imcheist a tha màthair a' fulang
arson na cloinnc a thuigsinn ach leo-san a dh' fhios-
raich e. A' bheil gu dearbh aon aobhar imcheist
eile aig mùthair ach a teaghlach; agus cha'n iom-
guin thulgach a bhios aice, ach a là 'sa dh' oidhche
fhad 's is beo i, agus gu tric ann an glaic a bhàis,
anns san osna leis a bheil an deò a' fàgail a chuirp,
tha h-ùrnuigh dheireannach a' dol suas as an leth.
135
'Nuair dh' fhalbhas ise an ìofrhnadh iad a bhi fo
bhròn ! Cò ris a nis a cbiiireas iad an comhairle,
ann an là na h-airce; agus cò hheir dhoibh misneach
ann an àm am bròin? Dh' Hìalbh ise a rinn faire
orm mar aingenl frithealaidh ; dh' fhalbh i air an
t-slighe as nach piil i; 's nàdurra dhoibh gun
iunndrainn iad a bàiiih. An àin linneis cò bha co
furachair? An robh làinh eile ann a laimhsicheadh
a chreuchd gun a leon mar dheanadh isc? Cò
a ciieartaicheas a chliiasn(r air adhart leaba na h»
euslai'.ite mar dheanadh ise i* Riandi cha d' ihug i
dùil, £>ad a bha a sùil a' sileadh, cha chualas a gearan.
Gad a thigeadh achlann gu bochduinn cha'n fhaicte
caochladh air a gnùi>. Roinneadh i riu an greini fa
dheireadh, ga nach biodh aice ach làn an dùirn de
mhin bu leosan e fhad 'sa mhaireadh e. Gad a
bheireadh teang a mhi-ruin beum dhoibh, cha 'n
èisdeadh i ri tuaileas, 's cha chreideadh i droch
egeul.
Ann am bàs màthar tha muìnntir òg a' call a
cbomhairl is f>riseile. Tha clann òg aineolach ma'n
t-saoghal, agus mu chuilbheairtean an t-sluaigh;
iad gach àm ann an cunnart a bhi air am mealladh
le baoth-chairdeas mi-dliìleas; ach cealg cha'n'eil
ann an comhairle màthar. Cha ruigear a leas ni
sam bith a chlcth uaipe; agus bheir i a comhhairle
ann au caoimhneas cainnte le caomhalachd agus
bàigh. Nach d' fhiosraich cuid agaibh so ann an
làithibh ur n-òige, agus nacli brònach ri smaoin-
teachadh nach 'eil a gliocas ni 's fjxide agaibh, Cò
sdiùir sibh gu cathair na'n gràì 'nar leanabas ? Cò
theagaisg dhuibh an glùii a lùbadh, 's a chuir
briaihra freagarach 'nar beul ? Cò labhair ribh mu
ghrà'.lh ur n-Aihar neamhuidh, a dh' innis duibh
mu Chriosd, agus a dh' aom sibh gu cobhair agus
sdiùradh Spiorad na'n giàs aslachadh ? A chaoidh
cha'n fhcoraich i dhibh luille 'n do chuimhnich sibh
an diugh air Dia? Ciia tog i libh luille an
M2
136
laoidh — cha d' theid i tuile romhaibh do thigh
Dhe — cha suidh sibh tuiile leatha a dh' èisdeachd
an fhocail. Tha 'n t-àit am b' àbhuist di suidh
aig bord a chomanaich — am biobull as am bu
ghnà leatha focal na slaint' a ieuyhadh, — an leabadh
as an do chuir i suas a choilion ùrnuigh air mo shon,
air an do ghabh mi an cead deireannach, nach di-
chuimhnicii mi a chaoidh, tha so uile a' toirt am
chuimhne na chaill mi, gun d' thugadh Dia comas
domh feum iomchuidh a dheanamh dheth.
48. Mu chofhurtachd mu hhàs Màthar.
Tha bàs màthar, da rireadh na aobhar bròin; ach
buidheachas do Dhia, cha'n'ei! clann air am fàgail
gu bròn mar mhuinntir aig nach 'eil dòcljas. Tha
sòlas a' sruthadh o'n fhiosrachadh gur h-ann o laimh
Dhe fein a tha 'n deuchainn so a' tighinn. 'Se so a
thug air righ Daibhidh a ràdh ann an là a bhroin,
*' Tha mi balbh, cha'n fhosgail mi mo bheul, oir is
tusa fein, a Dhe a rinn e." Is amaidcach faoin an
ni do chreutairibh gearr-sheallach, mar a ta sinne, a
bhi ri monmhor fo bhuintinneas freasdail an ti naomh
sin, tha glic na chomhairle, agus glormhor ann an
neart. 'S ann ris fein a tha sinn an earbsadh arson
gach sochair agus sòlas a th' againn. Nach m^
chiatach a thig e gearan a dheanamh, agiis diuita
striochda 'nuair is deònach leis-san aon bhennnachd
a bhuilich e fein oirn, a ghairm air falbh. O!
b' fliearr giin robh e againn mar chainnt, 'Stu fein a
rinn so, Ò mo Dhia, gu ma beannuichte t-ainm !
Thigcadh dhuinn a chuimhneachadh nach Bith
feargach gun iochd a tha toirt gach atharrachadh
de'n ghne so mu'n cuairt; ach esan, Athair caomh nan
uile thròcair, aig a' bheil an gràdh is àirde d'a mhòr
theaghlach. 'S e Dia a thug mu'n cuairt an ni a
dh'fhàg mise co cianail ; 's e fein a dh' àithn an t-àm
137
san dòi^h bu fhreagaraich. Ann an gliocas neo-
mhearachdach, ann am maitheas neo-chriochnach,
bha e uile air a shocrachadh ; agus uair no uair-
eiginn san t-saoghal so no san t-saoghai ri teachd
tuigidh sinn gur ann mar so a bha. Tog uime
sin do nihisneach, thus a tha fo bhròn ; bi tainn;eil
gun robh ise dh' fhalbh aìr a caomhnadh co tad ;
abair ann an creidimh slriochdta mar thuirt lob,
'Se Dia tlìug dhomh^ 'sefein a thug uamy gu ma bean-
nuichte gun robh ainm an Tighcarna,
Nach culaidh shòlais dhuit a thoirt fainear nach
robh a(m sochair a thainig riamh a'd* ionnsuidh o
d' mhàthair a dh'fhalbh, nach 'eil ri fhaotninn o
Dhia, anns an tomhas is àirde agus is iomlaine. Bu
mhòr gradh do mhàthair do d' thaobh ; ach an
coimeas e ri gràiih Dhe a tha dol thar gach uile
eolas. Ann an oidhche bhròin tog do ghuih, agus
seinn moladh agus cliu na tròcair sin a mhair-
eas gu bràlli; agus an gràdh caoimhneil sin is fearr
na beaiha. B'i so laoidh bhàis do mhàthar, agrus
am bi i air a di-chuimhneachadh leatsa ann an là do
bhochduinn ?
An rohh bàigh aig do mhàthair do d'thaobh, agus
an do ghabh i cùram dhiotf" tilg gach cùram aìr
Dia, oir cha dìobair esan thu 's cha trèig. Eadhon a
nise fein, 'nuair tha thu 'n impis faillneacha tha esan
a' togail suas air do shon càirdean, agus tha s(Mais
aige air an tasguidh fa d' chomhair 'na àm math
fein. Aon osna cha'n èirich o d' uchd gun fhios
da; dean do ghearan ris, gheibh thu faobhachadb,
agus sòlas.
Gheibh thu co'-f hurtachd ann am bàs màthar le
bhi coilionadh, niar bheir Dia cothrom dhuit, gach
deagh rùn a bha 'na cridhe. Smaointich leat feia
ciod an ni a bheireadh am barrachd sòlais d'ise nata
biodh i làihair; oirpich sin adheanamh, agus gheibh
thu toilcachas-inntinn mòr ann an là a bhròìn.
'Bheil bràiihre no peathraiche òga niaoth agad, ciod
M 3
138
air leat mar bu mhatli le d' mhàthair thu ga'n gnàth-
achadh ? Oirpich so a dheanamh, 's ga d' à robh
doilghiodais san rathad, cha bhi do shaothair gun
duais. 'N robh iomaguin orraise mu muirighinn an
àm dealachadh riu ? as uchd na rinn ise rianih air do
shonsa, bi thusa mar is urra dhuit an àite pàranda
dhoibhsan. An robh sonas an anama os cionn gach
ni eile a' dùsga suas cùram na cridhe ? saoithrich
thusa, cicachd a h-uile dichealJ gum bi ìomhaigh
Chriosd air a chruthachadh annta. Mar so, cha'n-
'eil uair a smaointicheas ta oirres a dh'fhalbh nach
faigh thu sòlas; cha'n'eil uair a shuidiieas tu air an
fhòid ghuirm a tha thairis oirre, nach mothaich thu
subhachas inntinn; 's an uair a choinnicheas sibh air
neamh cuiridh i fàilte ort le deòthas co àrd 's nach
'eil e nis comasach do d' chridhe a thuigsinn.
A' bheii thu fo bhròn arson bàs màthar chaoimh,
's am bu mhiann leat co'-f hurtachd fhaotainn ? Bi
thusa mar biia ise, cuimhneachail air Dia, gràdhach
mu d' Shlanuighear, is do ghnà thaic leagta air an
Spiorad. Cha'n'eil aon sòlas is àirde na bhi strìgh
gu ruigheachd air na gràsa is na beusan arson an
robh na daoinc math o'n d'thainig sinn co ainmeil.
Am bi sinne 'nar cealgoirean, agus iadsan, math a
dh' f haoide a' tnirt fainear ar giulain ? Nior leige
Dia gun d'thugamaid tàmailte air cuimhne no deagh
ainm nam pàrandan math o'n d'thainig sinn. Nach
brosnaich e sinn gu bhi faicilleach an dòcbas àrd gu
bheil an t-àm a' tighinn anns an abair iads^an 's iad
gar tiomna suas do Dhia, Feuch, a Thighearn, an
so tha mis agus na leanabain a thiig thu dhomh.
Anns an àite ma dheireadh, tha co'-fhurtachd fo
bhàs niàthar o chreidsinn gu bheil ise sonadh, gu'n
coinnich sinn fadbeoidh ann an dùthaich aghmhoir
bheannuichte, far nach bi dealachadh ni's mò; far
nach bi airsneul, no caoidh, no bàs tuille.
Dh'f hàg spiorad do mhàthar a cholainn, ach c'àit
an deachaidh e? Fosgail Soisgeul Chriosd agus chi
139
thu gu bheil spioraid nam fìrean maille ri Dia; agus
am teadh a tha thusa ri bròn, gu bbeil iadsan a'
sealbhachadh sòlais bi)uan mhaireannach. Dh' ise
dh'fhalbh, tha gach cùram agus othail shaoghalta
am feasd seachad. Tha i maille ri Criosd, tàr an
deachaidh e dh' uimeachadh àite-còinhnuidh ga
luchd-leanmhuinn. Chuala tu i 'g ràdh riut gun
robh fìuthair aice do choinneachadh air neamh; agus
chuir i mar fhiachaibh ort, a bhi dìleas gu bàs. A
cholann sin achunnaic thus' air a càramh fo'n fhòid,
san ùir far am bu mhiann leals an diaigli bàis codal ;
èiridh an corp sin fatliast, neo-lhruaillulh agus neo-
bhàsmhor. Buailidli an cridhe sin bu bhlàithe, ni's
blàithe na rinn e riamh; agus na sùilean ein a bha
làn de chaoimhneas, fosglaidh iad an deigh so ni 's
carthannaiche na bha iad riamh. Na gairdeana sin
a ghiulain thu a'd' òige le bàigh, paisgidh iad thu
fhathast na'n glacaibh; agus canaidh na bilean sin le
fàilt an aigh — Gun robh Dia gràsmhor dhuit, O !
mo mhac !
49. Sgriobhadh air Lichd-lighe an Clachan-an-dìseirt.
An so na liiidh tha te san Innis
Bean bu duilich Jeam bhi ann;
Beul a chiùil, is lamh a ghriiinis,
Tha iad a nis an so nan tamh.
Tuille cha toir am bochd ort beannachd
An lomnochd cha chòmhdaich thu ni's raò,
Cha tiormaich deur o shùil na h-ainnis,
Co tuille O iag a bheir dhuit treoir.
Cha'n f haic sinn tuille thu sa choinneamh,
Cha suidh sinn tuille aig do bhord,
140
Dh'fhalbh uainn suairceas, seirc is grinneas
* Tha bròn is bith-mhulad air teachd oirn.
50. Marhhran don Ard-urramach Mr, Seumas Beattie
a hlia 'n Obaireadliain.
Och nan Och ! mar a ta nii !
Thrèi<5 mo shujrradh, mo mhàran, 's mo cheol !
'Strom an aiceicl iha ni' cbràdh-lot,
'S goirt ani bcum a rinn siràinteach am fheoil.
Mi niar annracli nan cuaintean,
A chailleas astar feadh stuaghaibh sa cheò;
O'n bhuail teachdair a bh-àis ihu,
A charaid chaoimh bu neo-f hailteumach gloir.
A Ghaoil ! a Ghaoil de na fearaibh !
'S fuar a nochd air an darach do chrèubh,
'S fuar a nochd air a bhord thu,
Fhiurain uasail bu siòild ann ad bheus !
An lamh gheal, fhuranach, chàirdeil,
Is tric a Htuair mi le failie wun phlèid,
Ri d' thaobh san anart na sineadh,
Na meall fuar creadha, fo chìs aig an eug.
Amhiog-shuil donn bu tlàih sealladh,
A nis air tionnda gun lainnir a'd' cheann I
'Sàmhach binn-giiuth na h-ealaidh !
'Sdùint am beul ud o'm b'annasaich cainnt!
An cridhe fìrinncach soilleir,
Leis 'm bu spìdcil duais foille, no sainnt;
An nochd gi»n phlo?g air an dèilidh,
Sian nio dhosgain, nach breugach mo rann.
Gun smid tha'n ccann anns na thàrmaich
Bladh gach eolais a b'àird ann am miagh;
141
Gliocas eaf^nui na Grèifre,
'S na thuig an Eadailt bu frheur-f hoclaich brigh I
'S balbh fear-reitich gach teagamh
Anns a bheurla chruaidh, sprei^rcarra, ghrinn !
'Nuair bhios luchd-fòiThluini fo dhubhar,
Cò nad' ionads' a dh'fhuasglas an t-snuim?
'S balbh an labhruiche pòngaii,
Bu tearc r'a f haotainn a chompanach beoil ;
'Am briathraibh snaidhte, sgèimh-dhealbliach,
A chur na h-ealaidh no'n t-seanchais air neoil;
Ge b'e Bàrd an dàin cheutaich,
Ma chian-astar Eneais o Thròidh;
'S firinn cheart nach bu diù leis,
E fein thoirt mar Ughdair do sgeoil.
Gun smid tha'n Giiocair a b' eolaich,
Air fad na cruitheachd a dh'òrduich Mac De !
Gach gne an saoghal na Fairge,
'Sa mhachthir chòmhnaird, no'n garbhlaich an t-
sleibh :
Gach bileag ghorm a tha lùbadh,
Fo throm eallaich nan drùchd ris a ghrèin:
'S an rioghachd mheatailteach b'àf^hmhor,
Do phurp ag innse dhuinn nàdur gach seud.
'S balbh fear aithne nan ràidean,
A shoillsich Aingil a's P'àidhean o thùs ;
A's Soisgcul glormhor na slainte,
Thug fios air tròcairean Ard-Righ nan dùl:
An stèigh gach teagaisg bu ghràsmhoir,
'S tearc Pears-eaglais ihug barr ort, a Rùin !
Dòchas t-anama bu laidir,
'S an fhuil a dhoirteadh gu Pharrais thoirt dhuinn.
Riaghluich t-eolas do ghiulan,
Modh na foirfeachd a b' iùl duit 's gach ceum :
Do mhor chridh uasal gun tnùth ann,
Gun ghoimh, gun uabhar, gun lùban, gun bhreug.
U2
Cha b'e uailse tholgach an f hai5ain,
Cha dealradh saibhreis a thatadh do spèis;
*Si 'n innfnn rhior-ghlan a b' fhiu leat,
A'a foghlum dìchiU ga siiùradli le cèill.
Mo chreach leir an tigh mùirneach,
*S am faict' a ghreadhain gu sunndach m'an bhòrd,
Dreois na ccir a toirl soillse,
Gach fion bu taitniche faoileas fo chròichd:
Dochuirmbu choniiltrach, fàilteach,
B' aise.ig slainte dhuinn niànran do bheoll ;
Bu bhinn a thogail na teis thu,
'Sa chruit f honnmhor ga gleusadh gu ceol.
'Nuair a dh'eirgheadh còisridh bu choinnealt,
A dhanns' <ru luih'ar ri pronnadh nom pong;
Gum b' cibhinn crìJh do mhnà-comuinn,
Do chròiililcin maoih 's iad gu tomanach, donn ;
A ghcarradh leum air bhòrd loma,
Dol seacli a clieile mar ghoireadh am fonn;
Ach dh' fhalbh sid uile mar bhruadar,
No bristcadh builgein air uachdar nan tonn.
A Righ ! gur ciatiail mo smaoìntean,
Ri linn do t-aros bhi faontrach gun mhuirn I
Sguir a chuirm 's an ccol gàire,
Chaidh meodhail glircadhiiach a's mànran o'r cùl:
Chinn an talla fuar fàsail ;
'Se chuir mullach na fàrdoich 'na sraùr,
Ceann na didinn, 's na riaghuilt,
A bhi sa chadal throm shiorruidh nach diàisg I
Do bhantrarh bhochd niar eun tiomhaidh,
Ri truagh-ihùrsa, 's a sgialhan mu h-àl ;
A neadan crcaclita, 'si dòincach,
Mu gaol a sholair an lòn doibh gach tràth;
O'n dh' imich Fir-eun na h-caliainn,
Tha'n t-searbh-dliìle 'iighinn thart as gach àird !
143
A Righ nan Aingeal ! bi d' dhion doibh,
'S tionndaidh abcaoin na s-ìne gu tlàihs.
*S ioma sùil a ta silteach,
A thaolih Uigh nan) fcar glic gun bhi buan:
Tha niìlte urnuigh ga d* lcjuiailt,
Le niìlle dùrachd, a's bcannachd gn t-uaigh;
A h'ulhad diùiannach ainnis,
A dh' àrduich t-ionnsachadh ainncamh gu h-uaill;
'S gach là bhins càirdcas air faoineacbd,
A Bheatlie chliùitich ! bidli cuinihn air do luach.
Rinn t-eug sinn uile gun sò'as,
Tha teach nnn innleachd, 's an Oigridh fophràmh;
Chaidh Albuinn liuilcach fo eislean,
Sguir na CeoIraidlie:in Greugach de'n dàn:
Thainig dall-blirat na h oidhch' oirn,
O'n chaidh Lochrann na soillse nasmàl;
B'e sid an crilli-reoilifulh ceitcin,
AmhiU am fochaun bu cheulaiche bàrr I
Bu tu craobh abhulj a gliàraidh,
A chaoidh cha chinnich i>i 's àillidh fo'n ghrèìn !
Dealt aiì t-i-amliruidh mu b àthaibh,
Lùisrcadh dhuilleag air chraclidaibh a geug :
Ach thilg dubli-iihoireann a gheamhruidh,
A bheiihir thcinndi le srnnn as an speur ;
Thuit an Galian ùr lìomhach,
'S uile mhaise ghrad-clirion air an fheur !
A Thi tha stitàradh na cruinn e !
*Stu leig d'ar n-ionnsuidh am buille bha cruaìdh !
'S sinnechaill an t-.-àr Ulaidh,
Neonaid phriseii nan lomadai buaidh ! —
Dh'fhalbh a chombaisd, 's na siùil oirn,
Chaidh an gaisreadh 's an fhiuhhai *n am bruan;
Gach creug na cunnait do'n fhiùraich,
O laiuh duibhr' air ReuU-mtl an taobh tuath.
144
Och nan och mar a ta mi !
Mo chridhe 'n impis blii swàinte le bròn !
Tha'n caraifl cùirtan dèifrh m' fhàgail,
A sheasadh dùrachdach dàn air mo chòir :
Bidh sid am chhabh mar bheum cnàmhain,
Gus an uair anns an tàr mi fo'n fhòid ;
Ach 's glic an t-Aon a thufT cis dhinn,
'S daòrdugh naomh biomaid strìochdtagach lò.
51. Mar fhuaradh a mach America.
An toiseach an fhogluair sa bhliadhna 1492 chuir
Columbus fa sgaoil mu èirigh na grèine ann an làth-
air sluagh mòr, a ihog an ùrnuigh suas as a leth
gu neamh, a' guidhe gu dùrachdach gun soirbhich-
eadh leis, ga nach robh dùii sam bilh aca gum
buadhaicheadh e na bhana bheachd. Cha robh aige
ach tri loingeas agus cha robh iad sin fein ach beag.
Bha annta so ceiihir fichead pearsa sa deich, a chuid
bu mhò dhiu nan seoladairean ; a bharr "air àireamh
bheag eile a chaidh leis air tòir na dh' fhaodadh iad
a bhuannachd; agus cuid de uaislibh na Spàinde
chuir a bhan-righ a mach maille ris. Rinn eghabh-
ail gu direach arson na n-eileanan sin ris an canar na
Canarics; 's an dèigh dhoibh an loingeas agus gach
acfhuinn a biiuineadh dhoibh a cheariachadh, agus
gach uidheamachadh eile bha feumail a dheanamh:
ghabh e chead deireannach de'n àite sin, air an t-
sèatha là de mhìos meadhoin an fhogharaidh. 'S ann
a nis a ihòisich e air an turus fairge bha na bhcachd;
stiùir e gu direach an iar, threig e gach àird, agus
gach slighe fairge, air na sgaoile gus a sin seol, agus
ghabh e'n cuan mòr fo cheann. Cha deachefad air
aghaidh air a cheud là, oir cha robh deò shoirbhis
ann, ach air an ath-là rinn e folach cuain air na h-
145
eileanan a dh' fhàg e; bha iada nis gu buileach as a
shealladh. Thuit na seoladairean a nis gu diobhail
misnich, 'nuair a thug iad fainear an ni eagallach a
bha 'm beachd an duine so, ag iarruidh saoghal ùr
air nach cualas riamh iomradh ; bhuail iad air an
uchd le uabhas, shil an deoir gu frasach, a' smaoin-
eacha nach d' thigeadhan là a chitheadh iad cladach
tuille. Bhrosnuich Columbus iad gu misnich, a'
toirt cìnnte dhoibh gun soirbhicheadh leo, agus a' cur
an cèill doibh an saibhreas mòr a chosnadhiad dhoibh
fein anns na dùchaibh tarbhach ùr chum an robh e
nis gan treòrachadh. Thuig Columbus gu tràth o
ghiulan gealtach, meith-chridheach a luchd lean-
mhuinn, gun robh aige ri strìgh, cha'n e mhàin an
aghaidh na doilghiodais a bha fuaighte ris an turus
chunnartach air an robh e dol, ach mar an ceudna
an aghaidh cuir-iomchuir agus gearan nan daoine
meata a bha maille ris : agus mhothaich e gun robh
seoltachd agus toinisg co feumal chum inntinn
dhaoin' a cheannsachadh 'sa bha eolas, tuigse agus
teomachd ann an toirt na loingeas gu tearuinte as
gach gàbhadh. Bu mhath dhàsan agus ga dhùthaich
nach do sheas ceannard air luing bu fhreagaraich
air gach dòigh na esan chum cuir an aghaidh gach
cruaidh-chas. Bha e innleachdach, àrd-thogarrach,
dàn' agus cruadalach, agus air an laimh eile, bha e
foighidneach, stuama, agus seas'ach; eolach air an
t-saoghal agus air nàdur dhaoine, suairce modhail
na chainnt, agus fearail na ghiulan, ionnas gun
robh aige gach buaidh a bha feumail a chum urram
a chosnadh, agus smachd a sheasamh: os cionn gach
ni cha d' amharc maraiche riamh ann an cridhe
fuaraidh a thug barr air, ni nach faodadh gun a thoirt
air daoine làn-earbsa chur ann ann an àm cunnairt
na gàbhuidh. An dèigh dhoibh bhi mìos aig fairge,
agus an sgioba an impis fairtleachadh air le 'n geait-
achd cheannairceach, mhothaich iad fa dheireadh
comharan a dhearbh dhoibh gun robh iad a' dlùth*
146
acha gìi tir. Rainig an luaidh-thomhais a thilg iad
a mach grinneal na fairge, agus thuig iad air cos-
las na làthaich a thainig a nios nach robh am fear-
ann fad air falbh. Bha sgaoth eun a' teachd dlù
dhoibh air gach taobh, 's a' fàs ni 's lionmhoire o
àm gu h-àm: cha 'n e mhàin eoin mharaach mar an
ceudna eoin tìre nach b' urrainn itealaich fad o'n
tràigh. Mhothaich sgiob a h-aon de na soitheachan
cuilc a' snàmh air an fairge a ghearradh do rèir cos-
lais o cheann là na dhà, agus mar an ceudua, mir
maide air a shnaidhe gu h-innleachdach. Thog
muinntir a h-aon eile de na loingeis geug craoibhe
air a h-ùr bhuain air an robh dearcan dearga. Bha
coslas ùr air na neoil mu thimchioU na grèin an am
dhi dol fodha, bha'n oiteag ni bu chiùine agusni bu
bhlàithe — rè na h-oidhche bha 'n soirbheas air ais
agus air adhart o gach àird, thuig Columbus air a
so gun robh iad dJù do thìr. Bha e co dearbh-
chinnteach as a so, 's gun d' àithn e air feasgar an
aon-là-deug de mhios deireannach an fhoghair, 'an
dèigh ùrnuigh fhollaiseach a chur suas, na siùil a
phasgadh, agus luchd-amhairc fhurachair a chur air
freiceadan, an earalas nach dlùthaicheadh iad gun
fhios doibh air tir. Fad na h-oidhche sin, anns an
robh dochas agus dùil gach aon co àrd, cha d'
thainig codal air sùil. Bha gach aon air clàr uach-
drach na luinge; cha do theiring duine. — Bha h-
uile sùil gu dian iomaguineach ag amharc a mach
ris an àird o'n robh dùii aca a cheud sealladh air
tìr-mòr fhaotainn, miann an cridhe agus dùrachd
an anama. Tamuil beag roi mheadhon oidhche,
'nuair a bha Columbus na sheasamh ann an toiseach
na luinge, mhothaich e solus fada uaithe, agus
chomharaich e a mach e do dhithis dhaoine bha
nan seasamh laimh ris. ^^lhunnaic iad nan triùir an
solus a' gluasad o àite gu àite, agus beagan an dèigh
sin chualas o a h-aon de na loingeais a bha sa chuid-
eachd, an iolach aoibhneach Tir, Tir. Ach
UT
mhealladh iad co tric le baoth-choslais, 's gun robh
iad a nis an-amharusach nan inntinn. Dh' t'huirich
ìad uime sin ann an iarguin iomaguineach ri tilleadh
an hì. Cha luaithe bhris fàire na maidne na dh'
fhalbh gach aobhar eagail agus amharus: chunnaic
iad eilean sea mìle mu thuadh dhoibh, le mhachraich-
ibh lurach uaine, le choilltibh àrd dosrach, air uisg-
eachadh le aibhnichibh fionnar, nithe a thug gne
bheachd dhoibh air maise na dùthchadh àluinn a
bha rompa. Thog sgioba na luinge sin, a fhuair a
cheud seailadh air tir, laoidh mholaidh do Dhia,
agus cho'-fhreagradh an fhuaim o gach aon de
chàch, ie deuraibh an aoibhneis, agus àrd cho'-
ghairdeachas anama. Cha luaithe chuir iad an
taingealachd do neamh an cèill, na thaisbein iad an
àrd-mheas do 'n Clieannard. Thilg iad iad fein
aig a chosaibh, air an irioslachadh le cuimhn air
an aineolas agus am mi-shuairceas d'a thaobh, a
choisinn doibh fein agus d' an Ceannard cho liutha
triobluid. Dh' amhairc iad a nis air mar dhuin air
a shoiUeireachadh o neamh, aig an robh eolas agus
misneach thairis air a chuid eile de 'n chinne
dhaonna, trid an robh comas aige na bha na bheachd
a thoirt gu crich. Co luath 's a dh' èirich a ghrian
bha gach geòl a mach, agus an sgiobadh annta fo'n
armaibh; dh' iomair iad air falbh a dli' ionnsuidh an
eilean, le 'm brataichibh riomhach, le ceol curanda
buadhar, agus leis gach mòralachd cogaidh eile a b'
urrainn doibh a nochdadh. 'Nuair a dhlùthaich iad
air an fhearann mhothaich iad gun robh àireamh
mhòr shluaigh rompa, a chruinnich 'nuair a chun-
naic iad na loingeis, a' taisbeana na'n giulan
gu leir an t-iongantas agus an t-uabhas leis an do
mhothaich iad gach sealla coimheach, agus cuspair
ùr a bha nis nam beachd. B'e Coluinbus a cheud
duine o'n Roinn-Eorpa a sheas riamh air an t-
saoghal ùr so a fhuair e fein mar so a mach : bha e
air èididh ann an culaidh dhreachmhoir eireachdail,
N2
148
claidheatnb rùisgte na laimh, lean a chuid daoine e,
's a' tuiteam air an glùinibh, phòg iad am fearann a
bha na h-urrad fhadail orra chum a ruigheachd;
thog iad crois, agus gan sleuchda fein thug iad taing
do Dhia a thug ceann-criche co sòlasach air an turus.
Ghabh iad an sin seilbh san dùthaich, ann an ainm
bann-righ na Spàinde, leis gach cleachda bha
cumanta san linn sin. Chuartaich muinntir na
dùthchadh iad, a' inothachadh le ìoghnadh agus le
urram fiamhach do na nithibh a bha na Spainndich
a deanamh, ged is beag a bha fios aca, mo
thruaighe ! ciod bu chiall da. Bha èididh nan
Spainndeach — gilead an craicinn, am fèusagan — an
airm agus gach ni eile nan aobhar ioghnaidh
dhoibh. Na soithichean mòr air an d' thainig iad
o'n chuan, a bha air lco, a' gluasad air an fhairge
mar gum b' ann le sgiathalbh, agus o'n d' thainig
fuaim co uabhasach lasrach, le tairneanach, le deal-
anach, agus le smùid co eagallach, iion so iad le
mùiseag agus uabhunn : smuaintich iad nach bith-
ean cruthaichte a bh' annta, ach clann na grèine, a
theiring c'ar tamuill a dh' ionnsuidh an t-saoghails'.
Ma bha iongantas air na h-Innseanaich bhochda, 's
gann bu lugha bha air na seoladairean, bha h-uile
craobh, a h-uile lus annasach dhoibh. Bha 'm
fearann, do reir coslais, tarbhach ga nach do
threabhadh riamh e. Bha chearna so de'n domhan
teith leis na Spainndich, ach na dhiaigh so uile, ro
ihaitneach. Bha 'n luchd-aitich gu lòm rùisgte ann
an neo-chionteis nàduii". Am falt fada dubh a'
snàmh air an guaillnibh, no air fhidhe na chaisreag-
aibh dualach mu thimchioll an cinn. Bha neul nan
daoine ruadh; bha 'n aogas neo-choslach ri aon ni
riamh a chunnaic iad san Roinn-Eorpa, ach na
dhiaigh sin gun bhi idir mi-thaitneach; bha seailadh
an gnùis caoimhneil, caomh, agus fiamhach. Ga
nach robh iad àrd, bha iad air dheagh chumadh,
iasguidh, fuasgailteach. Bha 'n aghaidhean agus
U9
earrannan eile d' an cuirp air an dath gu guanach
amaideach, bha iad nàrach athach air tùs ; ach ann
an ùine ghoirid chinn iad ro ionmhuinn mu na
Spainndich, agus le gairdeachas anabarrach ghabh
uatha cnaipeanan, aigeailean gloine, agus faoineachd
eile dhe 'n t-seorsa sin, ann an iomlaid arson aon ni
a bh' aca r'a bheachnadh. Thill Columbus mu
fheasgar a dh' ionnsuidh na luinge, ]ean mòran de
na h-Innsinich e, ann an sgothan fhada chaoladh a
chladhaich iad a mach o chalpa chraobhan mòr a
leag iad, a shnaith iad gu cumadh, agus a dh' iom-
air iad gu h-eutrom seolta.
Mar so fhuaradh amach America; agus mar so
ann an càirdeas, agus deagh rùn, choinnich luchd-àit-
ich an t-sean saoghail agus an t-saoghail ùir làn thoil-
ichte taobh air thaobh le chèile. Bha na Spainndich
fiosrach, eolach, agus sanndach ; thuig iad chean co
luachmhor 'sa bhiodh na cearnaidh so de'n dùthaich;
ach na h-Innseinich bhochda aineolach, gad a bha
iadsan sòlasach, is beag fios a bh' aca co liutha
àmhghar, uabhas agus foirneart a bha na lorg so ri
èiridh dhoibh.
52. Lavinia.
Bha cairdean aon uair aig Labhinia òig,
An ainnir àiilidh dh' fhàg iad ì gu moch,
'Na naoidhein chaiil i h-uiie earbs' is taic,
A h-uile muinghinn ach neo-chiontas is neamh,
Le màthair, banndrach uireas'each is lag,
Am bothan iosai chòmhnuich iad le chèil;
Folaicht' o dhaoinibh 'an diomhaireachd nan gleann,
Fo dhubhar chraobh an uaigneas sàmhach sèirah,
Gu mòr ni 's raò le raacantachd is beus;
Le chèile sheachain iad mar so an tàir,
N 3
150
Tha daoin' a' deanamh th' air an at le uaill,
Air mais' is beausaichead ann an là an airc.
Bu ghann an lòn, 's cha mhòr nach b' ionnan fòs
Iseoin nan geug, a thàlaidh iad gu suain,
lad sona 'n diugh, suarrach m'an àtn ri teachd.
Bu chùbhraidh a dealbh na blàth a chèitein ùir
Fo dhealt na maduinn mhoich^ bu ghloine snuadh,
N'an canach fein, na'n sneachd air uchd nam beann.
A sùil ghorm am macantas co caoin,
Gur gann a thog i — a' dearcadh sìos le bàigh,
Air snuadh nan neònain 's air blàithibh maoth ;
No an uair a dh' eisdeadh i ri sgeul a bhròin,
Ma chaochladh dòchais a bha aon uair co àrd,
Mar reul an anmoich dh' aomadh iad a sios,
Fo dhealta tlà nan deur. — B' àillidh a dealbh
A mhaigbdean dhreachmhor so bu mhaisich fiamh;
Le trusgan eatrora dh' èididh i gu grinn,
Gun bheag de riomhadh àrd. — A h-àilleachd-sa
Cha'n iarraidh sgèimh na snas o riomhadh fòs;
Gun riomhadh idir 's ann bu rìomhaich i.
Suarrach m'a h-àiUeachd, b' àilieachd i air fad,
An ribhinn aonar'ach ann an uaigncas ghleann.
Mar ann 'an doimhneachd dhìomhair tir nam beann,
'An coire fasg'ach, no ann an glacaibh blàth,
A chinneas sòbhrach fad o shealladh sùl,
Le fàile fallain mach air feadh an raoin;
Mar sin gu cùbhraidh is gun f hios do'n t-saoghal,
Gu lurach àluinn chinn Labhinia suas.
63. Mu na h-Aingil naomha.
Tha na h-aingil naomh air an leige ris duiiiù ann
am focal De mar bhithean àrda a tha àluinn, glic,
cumhachdach, math agus sonadh os cionn aon ni is
urrainn duinne a thuigsinn no a siuaoineachadh.
151
'Se seadh an fhocail so Aingeal, teachdoire. Tha
iad air an ainmeachadh nan àrd-chaithrichean, tigh-
earnais, uachdaranachda, agus cumhachda; tha iad
mar an ceudna air an ainmeacha Cherubims anns a
bheil lànachd eolais, agus Seraphims, no bithean
lasarach, ainmean a tha leige ris duinn gu soilleir
an inbh àrd anns a bheil iad air an càramh le Dia.
Tha iad air uairibh air an ainmeachadh, Reulta na
maidne, a' leige ris duinn àilleachd agus maise nam
bithean naomha so, teachdoirean Chriosd, àrd
Ghrian na fireantachd. Tha na bithean cruthaichte
eile fòdhpa ann an urram, 's nan iochdrain doibh
ann an inbh. Tha so soiUeir ma bheir sinn fainear
an t-ionad anns a' bheil iadsan a' gabhail an naomh
chòmhnuidh. Is mis Gabriel, deir an t-aingeal a
thainig a dh' ionnsuidh Shecharias san teampuli, Is
mis, a deir esan, a sheasas an làthair Dhe; agus
tha'n Diadhair Eoin ag ràdh, ann aui meadhon na
righ-chaithreach, agus mu'n cuairt de'n righ-chaith-
ir, sheas na h-aingil, agus cha do sguir iad a là no
dh'oidhche ag ràdh, " naomh, naomh, naomh, an
Tighcarna Dia uile-chumhachdach, a bha, ata, agus
a bhitheas;" agus ann an àit eiie " Sheas na h-aingil
uile timchioll na righ-chaithreacli, agus rinn iad
aoradh do Dhia." Tha'n ni ceudna air a leige ris
duinn ann an iomad àite de na Scriobtuire naomh,
mu thimchioll nan aingeal, gu bheil iad a' seasamh
ann an làthair Dhe, a' cuairteachadh a chaithir-
rioghaii, agus do ghnà ag aoradh aig a chosaibh.
'S fhurasda thuigsinn uaithe so gur h-àrd agus ur-
ramach an inbli anns a bheil iad air an càramh,
agus gur ann doibhsan a bhuineas an t-urram is
àirde a' measg nan uile bhithibh cruthaichte. Tha'n
fhirinn cheudna soilieir o dhealradh gloir nan
aingeal sin, a chunnacas air uairibh san t-saoghai
so, an uair a thainig an t-aingeal a thogail air falbh
na hchde a bha air uaigh Chriosd, " Bha ghnùis
mar dhealanach, agus eudach geal mar shneachda."
152
" Chunnaic mi," a deir an diadhair Eoin, " aingeal
cumhachdach eile a' teachd a nuas o neamh, air a
sgeudachadh le neul, agus bogha-frois air a cheann,
agus aghaidh mar a ghrian," B'i so a ghloir, agus
a mhaise a chòmhdaich na bithean arda so, air dhoibh
a bhi mach air teachdoireachd Dhe, a* cur ann an
cèill a thoil.
Tha na buaidhean is àirde is urra creutairean
cruthaichte a chleachda air a bhuileachadh air na
h-aingil. Oir anns a cheud àite, Tha cumhachd
iongantach aca, tha iad air an ainmeachadh " cumh-
achda" neimh, mar tha'n Salmadoir ag ràdh, aingle
treun an neart. Is iomad soilleireachd a th' againn
air cumhachd nan aingeal, as na leabhruichibh
naomh. Thug aingeal sgrios ann an tri laithean air
deich mile 's tri fichead de mhuinntir ludaih, agus
Israeil arson peacaidh Dhaibhidh ann an àireamh an
t-sluaigh : Thug aingeal sgrios air armailt mhor
Shenacherib ann an aon oidhche. Tha aingeal air
a nochda dhuinn ann leabhar taisbein Eoin, a' glac-
adh ceithir ghaothan an aidheir na dhearnaidh, agus
a' toirt a mach breitheanals an Tighearna ann an
aghaidh saoghail aingidh. Anns an leabhar cheud-
na tha ioma soilleireachd againn air cumhachd nan
aingeal, mar chi iadsan leis an àiil a rannsachadh.
Tha na h-aingil naomh siubhlach, ealamh, ull-
amh ann an tomhas a tha do-thuigsinn dhuinne.
" 'Se fein a rinn na h-aingil fòs,
*nan spioraid laidir thrèin ;
'Se rinn 'nan teine lasarach,
a theachdairean gu leir."
Tha'n luaths air a choimeas ri luaths na gaoithe
ag oibreacha le cumhachd teine lasaracb. Tha
eachdruidh againn ann an leabhar Dhaniel ix. Caib.
far a' bheil e air innse dhuinn gun do chuir Daniel
aghaidh ris an Tìghearna Dia, ga iarruidh le traisg.
153
a' deanamh ùrnuigh agus aidraheil; am feadh 's a
bha e labhairt, tha sinn a' leughadh gun d'thainig
an t-aingeal Gabriel a nuas mu àm na h-iobairt
fheasgair a thoirt gliocas agus tuigse dha, eadhon o
neamh nan neamh an fheadh 'sa bha e ri ùrnuigh,
luaths a tha fada os cionn aon ni is comasach dhuinn
a thuigsinn.
Tha òige shiorruidh nach searg 's nach fàiUnich
raar bhuaidh àrd aig na h-aingil naomh. Na h-
aingil a chunnaic Muire aig uaigh Chriosd, gad a
bha iad san àm sin ceithir mìle bliadhn a dh' aois,
bha iad mar dhaoin òg air nach d'thainig atharracha
na caochla cruth. Bha orra blà àluinn, bha ùr'or,
òg, 's a mhaireadh mar sin gu bràlh. Riamh cha
d' fhiosraich iad uireasbhuidh no dì — cha do
dhochainne riamh iad \e tinneas, cha mho dh'f hair-
ich iad dòlas; air goirteas tha iad aineolach, agus
tha aoibhneas agus sith a' gabhail tàmh 'nan uchd.
Tha eolas àrd aig na h-aingil naomh; thugadh
cumhachda inntinn doibh, freagarach do mhic Dhe,
a chruthaicheadh gu seasamh mu thimchioll a
chaithir-rioghail, agus an t-àit is àirde a lionadh na
rioghachd sliiorruidh. Bha iadsan do ghnà a chòmh-
nuidh san t-saoghal sin far a' bheil firinn gun truail-
leadh a' riaghladh, far a' bheil eolas neo-mhearachd-
ach aig gach aon, anns a' bheil gach dìomhaireachd
air a dheanamh soilieir, agus uile bhuintinneas Dhe,
ann an lionmhoireachd oibribh, air feadh farsuing-
eachd an domhain mhòir gu h-uile air a thuigsinn.
'S an àite bheannuichte sin tha na h-aingil a nis a
chòmhnuidh os cionn sèa mìle bliadhna, a là 'sa dh'
oidhche a' breithneachadh air oibribh glòrmhor
Dhe: fadal no sgìos cha'n aithne dhoibh, neart agus
càii an inntinne cha 'n f hàillnich, tha iad a' sìor
mheudachadh ann an eolas, a' dol air an aghaidh
o linn gu linn; uii oibre an Dia mhòir a' fosgiadh a
mach ni's farsuinge rompa, air chor 's gur soirbh
164
dhuinn a thuigsinn gu bheil eolas àrd raar bhuaidh
aig na h-aingil naomh.
Cha lugha 'n tomhas anns a' bheil naomhachd
aca. Cha ruigear a leas so a dhearbhadh, an iolach
ait a thog iad 'nuair a chruthaicheadh an saoghal —
an laoidh bhinn a sheinn iad 'nuair a rugadh an
Slanuighear — an gairdeachas caomh a tha nam
measg co luath 'sa ni peacach aithreachas, tha so
uile a' soilleireacha dhuinne naomhachd agus àill-
eachd anama nan aingeal. Tha iad air an ainm-
eacha nam bithibh lasarach, a' leige ris duinn an
gràdh siorruidh a th' air fhadadh 'nan uchd, nach
mùch 's nach d' theid as, ach a tha sior ghabhail le
lasair dhealraich an taobh a stigh dhoibh. So an
gràdh gun chaochladh a f hreagras dhoibhsan a tha
seasarah an làthair Dhe, a tha chòmhnuidh raailie
ris, a sealbhachadh a chairdeis, 'sa cuir an cèili
dreuchdan glòrmhor a rioghachd. 'S ann doibh
fein a thig an t-òran binn sin a sheinn, 's naomh thus,
O! Thighearna is a Dhe; tha neamh agus talamh
làn de d' ghlòir, O Thighearna nam feart !
Mu thimchioll gnàthachadh nan aingeal, agus an
obair anns a bheil iad a' saoithreachadh, faodar a
ràdh, gu bheil iad a' seasamh an làthair Dhe a' toirt
gloir da ainm, 's ag aoradh dha. 'Nuair a leag e
steigh an domhain, bha na reulta maidne so, ann an
toiseach am bith, maille ris ; 's an uair a bha'n obair
criochnaichte sheinn iad le chèile agus rinn iad
gairdeachas mor. Bha iad a làthair 'nuair a thug-
adh seachad an lagh air Sinai, lean iad Criosd a
dh' ionnsuidh an t-saoghail so, bha iad leis ann an
ioma cruaidh-chas; dh'èirich iad raaille ris 'nuair a
thug e buaidh air a bhàs, 'sa chaidh e suas do nearah,
a' toirt bruid am braideannas; an deireadh an t-
saoghail 'nuair thig e thoirt breith air bheothaibh
agus air mharbhaibh, cuiridh e aingil a raach roimhe,
a dhùsgadh nam marbh o'n ieapuichibh tàmha, agus
dealaichidh iad na h-ionracain o na h-aingidh, ceart
155
niar ihearbas buachaille na caoraich o na gabhair.
Tha Dia 'ga 'n gnàthachadh ann an oibribh a
fhreascJail san t-saoghals', a nuas o'n là sin san d'fhàg
ar ceud sinnsir gàradh Edein. Gu h-àraidh tha iad
a' freasdal do mhuinntir dhileis Dhe. Tha iad mar
tha Pòl ag ràdh, nan spiorada frithealaidh air an cur
a mach a fhritheala do oighreachaibh a gheallaidh ;
a' direadh 's a' tearnadh o neamh gu talamh, 'so thal-
amh gu neamh, mar chunnacas le lacob iad, a' coi-
lionaidh an dleasnuis mhoir.
Agus a nis, nach sòlasach bhi smaointeachadh air
na h-aingiibh naomh ; tha gach ni tha air a leige rìs
duinn umpa taitneach, m'as e na h-ainmean a bhuin-
eas doibh tha so fein a' dùsgadh smaointean àrd.
Na spiorada àluinn sin a dh'èirich gu bith fo chumh-
achd Grian na fireantachd, ann an òg mhaduinn an
]à shiorruidh, a dh' èirich, a dh' fhosgaii suas 's a
thainig fo bhlàth fo na gathan neo-chruthaichte, aig
bruaich abhuinn na beatha, 's a dh' àraicheadh a
suas fo dhrùchd na neo-bhàsmhoireachd. Is spior-
ada iad a tha siubhal gun sgios ie cumhachd nach
d'fhiosraich airsneul, 's nach iarr tàmh. Tha'n
còmhnuidh ann an neamh nan neamh, a cheud
shaoghal, an saoghal is fearr a chruthaichear gu
bràth, ionad-còmhnuidh an De bheo, far a' bheil
sìth agus gràdh agus sòlas buan, nach caochail air
feadh linnte na bith-bhuantachd. Is iadsan, ma ta,
da rìreadh maithibh, armuinn, agus flaithibh an
domhain.
Ach 's feumail dhuinn fheòraich ciod anns a bheil
maise nan aingeal a' co'-sheasamh ? Tha cheist
soirbh r'a freagradh, Tha nan naomhachd ; 'se so
an tobar o bheil sruthaibh an àiUeachd agus an gloir
gu h-uile ag èiridh. Tha aingil ann nach'eil naomh,
a bha aon uair co àrd dhealrach riusan mu bheil sinn
a' làbhairt, aig an robh ion-buaidhean riusan, agus
aig a' bheil fhathast mòran d'an cumhachd 's d'an
eolas; ach chaill iad an naomhachd: thuit iad o so,
156
'nuair a dh'èirich iad ann an ceannairc an aghaidh
Dhe. Chinn iad suas o'n àm sin nan deamhanaibh,
agus 'se ifrinn is àite còmhnuidh dhoibh. 'Se peac-
adh a dh'fhàg an t-àite sin co dubh dhorcha, cho oiU-
teil agus cho eagallach. 'Se pcacadh a lion e le
dòlas, le bròn, agus ea-dòchas. 'Se peacadh a
chruthaich ifrinn, a thog balladh a phriosuin dhòin-
ich, a chuir na croinn air na dorsaibh iaruinn, a
sgaoil neoil an dorchadais thairis air, a dh'fhadadh
an teine nach miìch, a dhùisg na h-osnaichean eag-
allach, san tath-ghairm malluichte a tha air an aith-
ris ann an ionadaibh na dòrainn, agus air nach d'
theid casg gu suthain no gu siorruidh. 'Se peacadh
a rinn na h-aingil sin, a bha aon uair a' cuairteach-
adh caithir Dhe, nam breugairean, nan luchd-ditidh,
nan naimhdibh, nan luchd-sgrios agus miUidh. Nach
iongantach, nach uabhasach an t-atharrachadh! Cia
sgreimheil. eagallach an ni a thug so uile mu 'n
cuairt ?
Mothaicheamaid cia mòr an dealachadh a th'eadar
na h-aingil naomh agus clann nan daoine. Cha'n'eil
e comasach dhuinn smaointeacha mar bu chòir
dhuinn orrasan gun bhi air ar n-ireaslachadh nar
barail fein. Aingil agus daoine ! is uabhasach an t-
eadar-dhealuchadh ! ladsan co àrd, co beusach, co
sonadh ; clann nan daoine co suarrach, co peacach,
co truaillidh ! 'S math a thig dhuinn a bhi iriosal,
gabhamaid nàire 'gar n-ionnsuidh fein as leth ar
cealgoireachd, ar n-an-diadhachd, ar n-uaill, ar n-
àrdan, agus ar n-amaideachd ! Ga h-iosal ar n-
inbh san t-saoghal so, gidheadh tha sinn uaibhreach,
fein-spèiseil. Ard gad a tha na h-aingil cha'n'eil
uabhar annta, a chionn nach 'eil iad peacach, oir is
ann o pheacadh a tha àrdan agus uaill. DIù mar
tha na h-aingil air caithir Dhe, cha suarach nam
beachd an t-ionracan is isle air talamh, is cha leisg
leo fritheala dha ; bu bhochd Lasarus truagh, rinn
daoine dìmeas air; ach co luath 'sa thilg e'n deo,
157
thcirin^ na h-ainoil a dh'iomchar anama do thigh
agus do làthaireachd a Dhe.
Agus a nis, nach bu bheannuicht an t-atharrach-
adh a thigeadh air an t-saoghal, na 'n cinneadh
daoine cosmhui! ri ainghbh : nan ruigeadh iad air
an spiorad, 's nan leanadh iad an giulan ? Cha'n'eil
eolas aig na h-aingil air leisg, air cealg, air foill,
eud, farniad no mi-run ; cha mheall na h-aingil, cha
thruaill, 's cha bhrath iad. Cha chleachda leosan
an aimsir a chaitheamh ann am faoineachd gun stà,
no ann am baoih-shùijradh ; cha dean iad tarcuis air
a chèile, cha'n aithne dhoibh co'-strigh no iorghuill,
agus sannt cha d' fhiosraich iad riamh. O nam
biodh muinntir an t-saoghail mar so, bhiodh an tal-
amh na shanihladh air neamh; oir ciod anns a bheil
an t-eadar-dhealuchadh a' co'-sheasamh, ach gu
bheil fior naomhachd san dara àite, agus peacadh
san àit eile? Tha na haingil naomba, ach tha sinne
peacach; tha'n t-ionad-còmhnuidh acasan, uime sin,
sona, subhach: 's an t-ionad-còmhnuidh againne
dubhach brònach.
Cia glòrmhor cor nam fìrean air chionn là a
bhreitheanais, biihidh iad, deir Criosd, cosmhuil ris
na h-aingil, agus dealraichidh iad mar a ghrian ann
an rioghachd an Athar ; cosmhuil ris na spiorada
àiUidh eile sin, nam mic agus nan rìghre, 's nan sag-
arta do Dhia, a' co'-riaghladb maille riu gu suthain
agus gu siorruidh.
Dùisg, Ol m'anam, gairm air do Dhia, agus oirp-
ich ann an neart an Spioraid do làn-thaic a chàramh
air Criosd, agus ruigheachd air an oighreachd a tha
feitheamh air na naoimh ann an rioghachd na gloir.
Amen.
158
54. Mu dhroch Cuideachd a sheachnadh.
Seàchainn droch cuideachd. Labhrainn na briath-
ra so, agus bheirinn a chonihairle do frach duine ge
b'e air bith is ai.is da ; ach tha'n earaii so gu h-àr-
aidh feumail dhuibhse a tha òg. Tha sibh aineolach
air an t-saoghal, agus ullamh gu bhi air ur tarruing
air falbh gu gòrraich agus peacadh. Ma ni sibh
companas leis an aingidh fàsaidli sibli co aingidh ris
fein. Labhruidh sibh an cainnt, Jeanaidh sibh an
giulan,foghlumaidh sibhambeusan,ni naciifaod luath
na niall gun ur sonas agus ur cliu san t-saoghal so a
mhiUeadh; agus fadheoidh sgrios a thoirt air an an-
am neo-bhasmhor. 'S iomad dearbha niuladach a
th'againn air a chùis so; agus òg 's mar tha sibhse
's dearbh-chinnteach mi gun do mhotliaich sibh fein
dha so iomad uair. Uime sin, seachnaibh mar am
bàs gach companach a tha taisbeineadh dhuibh na
chainnt no na ghiulan gu bheil e as eug'ais eagail
De. Seachnaibh iadsan a tha tìtheach air mionn-
achadh, air breugan, co'-strigh, briste sàbaid, na
droch cainnt, na aon ni eile tha air a thoirmeasg ann
am focal De. Cronaichibh am mearachdan le thoirt
orr' a thuigsinn gun do chaill iad ur cairdeas agus
ur meas mar treigeadh iad an gnàthachadh. Tagh-
aibh ur companaich a àireamh na muinntir a tha
deagh-bheusach, a tha gluasad gu stuama, neo-
choireach, agus ionraic; a mhuinntir sin is urrainn
deagh chomhairl' a thoirt oirbh, agus a nochdas
deagh chaith-beatha dhuibh; iadsan a tha gabhail
tlachd ann an àitheanta Dhe, agus a bheir misneach
dhuibh gu gluasad air an t-sliglie a tha treorachadh
gu sìth agus gloir. Cuimhnichibh briathia Dhe,
" An ti a shiùbhlas le daoinibh glic, bithidh e glic;
ach sgriosar conjpanach nan amadan."
159
55. An iSeillein.
Nach saoithreach gleust an seillein beag,
Rè blàs is teas an là,
A' deothal nieal' a' measg nam bruacb,
A' cuachaibh maoth nam blàth.
Nach innleachdach a chòinneag chruinn,
Le ciribh meala bàn;
'S nach dichiollach an seillein beag,
Gan deananih loma làu;
Mar so gu tarbhach dichiollach,
Gun saothairicheam maraon ;
Oir buairidh an t-Abhaisteir gu h-olc,
A mhuinntir dhìomhain, fhaoin.
A' fòghlum ceaird no sgoileireachd,
Gun caithinn làithean m' òig';
Gun dthugainn air gach là mar so,
Deagh chunntas ait fa*dheoidh.
56. Na sochairean Spioradail a iha na Gaedhil a nis a'
sealbhachadh.
Cha'n'eil e comasach do neach aig a' bheil gràdh
ga dhùthaich smaointeachadh air an atharrachadh
bheanuichte a thainig air Gaeltachd agus air Eil-
eana na h-Alba, leis a chothrom a tha nis air a
bhuileachadh orra, chum fòghlum feumail fhaotainn,
gun a chridhe bhi air a' lionadh le sòliis Is fada
gu dearbh o sbearmonaicheadh soisgeul Chriosd san
dùthaich sin. 'S ann a mach a aon de Eileana na
Gaeltachd a chraobh-sgaoileadh Soisgeul Chriosd
O 2
160
air feadh Bhreatuinn agus iomad cearn eile de'n
Roinn Eorpa. Na Cùildich, luchd-leanmhuinn Chal-
um Chille, a sgaoil o lona a niach air feadh na tìre,
sheas iad gu duineil fad ioma linn an aghaidh dealas
PapnaRòinihe; ach bhuadhaicheadh faidheoidh nan
aghaidh. Dh' fhògradh na Cùiidich as an dùthaich;
sgaoi! aineolas gu luath a mach air feadh na tìre gu
fada farsuing. Dhùineadh suas na tobraichean de
uisge beo, a bha air am fosgladh. Chinn an
droighinn agus an dris far an robh 'n giubhas agus
am miortui air a shuidheachadh. Sgaoil ceò an
aineolasair na beanntaibh sin air an d' èirich roimhe
6Ìn Grian na fireantachd ie leigheas fo a sgiathaibh.
Dh' f hàs an dùthaich gu luath mar fhàsach neo-thor-
dhach gu dubh, tiomhaidh, dorcha. Bha mort agus
àr, agus foirneart air feadh na tìre; bha cinn-
fheadhna ag èiridh an aghaidh a cheile, cinneach
an aghaidh cinnich; agas ni bheil e comasach dhuinn
na tìi' againn de eachdruidh nan linn sin eisdeachd
gnn sgreamh agus dèistinn. Bha na cinn-fheadhna
borb, agus a cheatharna fiadhaich, leis a sin bha
cho'-strigh a bh' eatorra fuileachdach, agus mill-
teach.
'Sioma ni a cho'-aontaich chum a Ghaeltachd a
chumail ùine mhòr ann an dorchadas. 'Nuair bha'n
Creidimh ath-leasaichte air a shocrachadh san tìr,
cha do ghabh uachdarain na rioghachd mòran suim
de staid na Gaeltachd. Ghabh iad gan ionnsuidh
fein saibhreas na h-eagluis. agus dh' fhàg iad minis-
tirean an t-soisgeil fo bhochduinn chràitich. Chum
gne bheathachaidh a dheanamh suas dhoibh, an
àite na thug iad uatha, cho'-cheangil iad ri cheile a
dhà, a trì, agus mar thachair ann an Ceann-loch-
ChiÌl-a-Chiarain an Earra-ghael, ceithir sgireachdan,
far an robh roimhe sin ceithir eagluisean agus a
choilion pears-eagluis a' saoithreachadh. Agus air
feadh na Gaeltaciid air fad, tha'n seorsa sgireach-
dan a rinn iad co farsuing, co fiadhaich le mon-
161
aidhean mòra, beanntaidh àrda, coilltean dorcha,
aibhnichean cas gun drochait, Glinn aimhreidh gun
slighe, Eileana fad o cheile le caoil bhuan, linntean
salach, sruthan bras cunnartach; gur beag a b' ur-
rainn aon mhinisteir a dheanamh, ged a bhiodh
dealas ahstoil aige, agus neart os ceann cuimse, na
leithid sin de sgìreachd. Ach os ceann gach aobhar
eiie 'se cion a Bhiobuiil a b' fhaide bha'n aghaidh
nan Gael, cha robh iad aca, 's gad a bhiodh, cha b'
urra dhoibh an leughadb. Cha'n'eil ach mu thri
fichead bliadhn o'n a bha'n Tiomnadh-nuadh air
eadar-theangachadh gu Gaelic. Roimhe sin cha robh
e comasach dhoibh fhaotuinn, gad a b' àill leo; is
cha'n'eil ach sèa bliadhna fichead o'n a bha leabh-
raichean an t-Sean-Tiomnaidh gu h-iomlan sa
Ghaelic. Feòraich de'n t-seann duine tha gearan
nach ann gu math a tha gach caochladh a tha teachd
air a Ghaeltachd a' tionnda; feòraich dheth cia lion
sgoil a bha na dhùthaich r'a linn fein : co liutha aon
a b' urrainn focal De a leughadh; agus, ciod na
leabhruichean a bha aca r'a leughadh? — èisd ri
fhreagradh, agus aidichidh tu gur h-ann air a
Ghaeltachd a thainig an t-atharacha sonadh, Ciod
bu chonaltradh do na daoin' a dh' fhalbh, ri fasgadh
'n tuim, air cùl gaoithe 's ri aodann grèine, air
làithe seachduin agus sàbaid? Ciod, ach aislingean,
sgeulachd nam Fiann, amaideachd fhaoin mu
thaibhsireachd, m'an dà shealladh, eachdruidh mu
chogadh agus mu chreachadh. Cha robh beinn, no
dùn, no tulach uaine san dùlhaich aig nach robh a
shìthiche no a bhan-sithiche; cha robh gleann dor-
cha no doire ùdlaidh gun a thanasg fein ; cha robh
carn no crom-leachd gun ùbhraisgfein aca; clia robh
cladh gun uabhas no eas gun a ghlaistig. Bha mar
so spiorad brèige no fiosachd, drùigheachd agus
buitseaclias anns gach sgìreachd, Bha daoine ceal-
gach cuilbheartach a' teachd beoair an ais-innleach-
dan malluichte, a' mealladh dhaoine socharach
O 3
163
baoghalta, le'n glsreagan, le'n dearnadaireacbd, seun
aca, air leo, arson gach cunnart; agus soisgetil, agus
eòlas, mar theireadh iad ris, arson gach urchuid agus
dosguinn. Agus ciod an gnàthachadh a b' àbhuist
a bhi aig daoinibh sna linne a dh' fhalbh, an robh
coinneamh mhòr gun tuasaid ? An robh tòrradh
gun mhisg gun cho'-strigh ? An robh caithris nam
marbh fein gun chleasachd, gun òl, gun cheol, gun
dannsadh ? Am faodar a nis àicheadh nach d-
thainig caochla beannuicht air Gaeltachd agus air
Innse-gall na h-Alba? Gu truagh, tha mòran
amaideachd fhathast a' dol air aghaidh sna h-iona-
daibh sin, agus cò 'n tìr anns nach'eil? ach tha obair
a nis a' dol air a h-aghaidh san dùthaich sin nach
faod, le beannachadh Dhe, gun tairbhe èifeachdach
a bhi na co'-lorg; niar thuigeas sinn ni 's soilleire
'nuair a bheachdaicheas sinn air saothair gach cuid-
eachda chàirdeil a tha co'-oibreacha le chèile chum
leas coitchionn na Gaeltachd.
57. Craobh-sgaoileadk an t-Soisgeil.
Tha aoibhneas a' lionadh mo chridh,
'S cha tràghadh do shìth mo chuim.
Tha naigheachd ni 's taitnich san tir,
Na chualas ri linn mo chuimhn':
Cha naigheachd air Oisian nam Fiann,
No gaisgeach bha riamh am feachd;
Cha naigheachd air sealgaireachd fhiadh,
No 'giulan am bian gu teach.
Cha naigheachd air creachadh na'n Gall,
Le ceatharn na'n gleann, 's nan stùchd;
I6d
No idir air sinbhal nam beann,
San èididh nach ceangladh glun.
Cha'n naigheachd air lapa na'n Gaei,
No treubhantas àrd an lann,
A leagadh an naimhdean gu làr,
Na sgoltadh an cnàmh, 's an ceann.
Cha naigheachd air fineacha treun,
A chogadh 's nach geilleadh beo:
Clann Ghriogair bha aineolach, gleusd,
'S nach tric a bha rèidh ri còir;
Clann Dombnuill le'm b' aiteas lamh dhearg;
Clann Chamshroin bha calma gun chèill;
'S mar sin 's gach clann eile b' fhearr ainm,
'S gacb ceannard bu ghairg na chèil.
Ach naìgheachd air Soisgeul na'n gràs,
Bhi sgaoileadh 's gach àird mu'ncuairt:
'S am Biobull le fucal na slaint,
Bhi ruigheachd gach àit le buaidh:
Toirt caochladii air inntinn an t-sluaigh,
'Ga'n ciùincach mar uain gu sith;
A' claoidheaclh gach àrdan is uaill,
'S a' cur irach ciioch bhuaidh fo chis.
58. Mic '71 Chuìdeachd a ta chum Eolas Criosduidh a
sgaoileadh feadh Gaeltachd agus Eileana na h-Alba.
Ann an iabiiairt niu na sochairibh spicradail a tha
na Gael a' sealbhachadh, bu neo-shuairc an gnotii-
ach gun a cheud iomradh a thoirt air a chuideachd
ainmeil so. Is mòr a rinn iad, agus is mòr a tha
iad a' deanamh, mar bhitheadh iad, bha earrann
mhòr de thìr ar sinnsir, gus an là 'n diugh na fàs-
164
ach fiadhaich; agus is aineolach esan air eachdruidh
a dhùthacha nach dùraig o ìochdar a chridhe gun
èirich gu math do'n chomunn so, agus gun soirbh-
icheadh Dia leo, Tha e nis corr is sèa fichead
biiadhna o'n a thòisich a Chuideachd chairdeil
so. Bheachdaich iad le truas air staid na Gael-
tachd, far an gann a bha aon sgoil san àm sin,
no idir leabhar gaelic de sheors air bith. Bha 'n
sluagh, mar is furasd a thuigsinn, aineolach ann an
tomhas mòr, air Dia, agus air an Slanuighear.
Mu theagasan àraidh an t-soisgeil bha iad gu mòr
ann an aineolas, air an dalladh !e saobh-chràbhadh
eaglais na Roimhe, as eug'ais na meadhona chum
focal De a chluinntinn air a shearmonachadh ach
math a dh' fhaoidte uair san ràidhe. Dhùisg so
caomhalachd an deagh Chomunn, mu bheil mi san
àm a' labhairt. Cha robh an saibhreas mòr 'nuair
tJiòisich iad, ach shoirbhich Dia leo, agus cha d'
fhiosraich iad gainne. Thainig gach là am barrachd
a stigh d' an ionnsuidh; thòisich iad le cùig sgoil-
ean, ach mheudaich an àireamh gus a bheil a nis
aca tri cheud. Tha e doirbh ann am beag cainnt
gach math a rinn a Chuideachd so a chur an cèill.
Biia miltean air am fòghlum leo; anns na deich
bliadhna fichead fa dheireadh chuiriad a mach asan
sgcilibh sèa mile deug sgoileir foghlumte. Tha da
shearmonaiche dheug a mach aca, agus sèa-fir-dheug
nan luchd ceasnuchaidh, a' siubhal o àite gu àite,
ann an Garbh-chriocha farsuing na dùthcha sin;
agus o'n saothair air fad tha ioma math air a
dheanamh, agus mòran anama air an àrach suas fa
chomhair na beatha maireannaich. Cha'n'eil sinn an
so a' labhairt mu na tha Chuideachd so a' deanamh
ann Dùthchaibh cein; ach buinidh e dhuinn a
chuimhneacha le taing meud na comain fo bheil sinn
doibh arson focal De a thoirt duinn ann an cainnt ar
Dùthacha. An aon fhocal, cha'n'eil doigh air am
b' urrainn doibh math na Gaeltachd a chur air ash-
165
aidh nach d* rinn ìad. A mach a sgoilean na Cuid-
eachd so chaidh o àm gu àm daoine, trid an oilean
a fhuair iad annta, a lion le urram agus meas àrd
dhreuchdan an ioma cearna de'n t-saoghal. Tha
iad fhathast beo luchd-teagaisg dhìleis dhiadhaidh,
ceannardan airm, sgoileirean ainmeil, agus luchd-
dùthcha stuama mheasail, a tha 'g aideacha, le taing
do Dhia, gur ann anns na sgoilean so a fhuair iad a
cheud fhoghlum, agus fo bheil iad an comain arson
na h-inbh chothromaich a tha iad a nis a' mealtuinn.
Agus tha iad san àm so ann an Neamh na mìltean a
tha toirt gloir do Dhia gun robh na sgoilean so air
an cur amach r'an linn-san air feadh Gaeltachd agus
Eileana na h-Alba.
59. Dàn don Chomunn cheudna.
CiA cliiteach na cuideachdan còir,
Is seirceil, 's is oirdheirc gnè;
Ghabh Freasdal 'na laimh chur air dòigh.
A ghnothaich ud 's bòidhche sgèimh !
Taid dùsgadh an t-sluaigh gu bhi fial,
Thoirt nihìltean is chiadan seach ;
Tha 'd caithe gach peighinn le ciall,
Chur a Bhìobuili an iar, 's an ear.
Tha 'm freasdal ag obair le buaidh;
Le carthannachd ghluais an tir,
Chum cosd air an t-soisgeul chur suas,
Anns gach àit a' bheil sluagh ga dhì.
Bi'dh teachdoirean endmhor nach mall,
A' siubhal 's gach ball gun chlos ;
A' nochda do ihruaghanaibh dall,
Na slighe nach cam gu fois.
166
Gu ma sona do'n cheud chuideachda chaoin,
A dh' ullaich le'n saothair e dhuinn,
Auns a chànain d' an d' thug sin ar gaol;
'S nach tuigteadh a chaochla leinn.
B' iad Stiùbhardich fineadh an àigh,
'S niath choisinn iad gràdh gach linn,
A ghnàthaich an ionnsachadh àrd,
Ga thionnda gu Gaelic ghrinn.
Tha chuideachd ud sior dhol am meud,
Gun laisge d' an eud, no sgios :
Tha'n obair a' sgaoileadh an cein,
Air fad, is air leud gach tir.
Ri ! gur iomadai mìl, is deich mil,
D' an d' thug iad am Biobull seach ;
*Se m* earbsa nach teirig dhoibh cìs,
Fhad 'sa bhitheas e dhi air neach.
60. Cuideachd mhòr a Bhiohuill an Lumiuinn,
Shuidhicheadh a Chiudeachd mhòr sosa bhliadhna
1804. 'S e'n ni àraidh a bha nam beachd na
Scriobtuire naomh a chraobh-sgaoileadh feadh an t-
saoghail, ann an cainnt gach dùthcha, am focal
fiorghlan fein gun mhìneachadh sam bith; is gniomh
KO mu 'm b' eiginn do gach neach a bhi aon-sgeul-
ach. Agus thachair e, mar bu dùgh dhuinn a'
smaointeachadh, gun do cho' aontaich gach gne
Chriosdui'ean, gu b'e caochla barail a bh' aca mo
nithibh eile; an so choinnich iad gun stri ann an
cairdeas naomh, mar luchd-leanmhuin an aon
Slanuighear, agus dèigheil air an leabhar sin, a bha
dhoibh fein co priseil, a chuir a mach do dhaoinibh
aig nach robh 'm beannachd ceudna, 'sa bha siubhai
167
ann an dorchadas agus fo sgàil a bhais. Tha
saothair a Comuinn so a nis a' ruigheachd air cearn-
aibh iomallach an t-saoghail; cha'n'eil rioghachd
nach cual' iomra orra, agus is gann gu bheil càn-
mhuinn nach 'eil a' labhairt an cliu. Cha'n'eil baile
mòr san rioghachd so air fad, 's cha 'n e sin a
mhàin, cha'n'eil baile mòr ainmeil air feadh an t-
saoghail anns nach 'eil cuideachda dhe'n t-seorsa
cheudna a nis air a suidheachadh, agus a co'-oib-
reachadh leo ann an spiorad a ghraidh, agus na seirc.
'S gann a dh'fhaodar àireamh na chuir a cliuideachd
ann an Lunnuinn, agus gach comunn-còmhnadh
eile a tha'n dlù-dhaimh riu, a mach do Bhiobwill o'n
a thòisich iad. Eadar an t-Seann-tiomnadh agus an
Tioma-Nuadh, chuir iad a mach cùig muilleanaibh
gu leth (5,500,000) ann an ceud-gu-leth cànmhuun,
ach 'se 'n ni is feumaile dhuinne thoirt fainear gun
do chuir iad a mach (mòran diu a nasguidh, agus a
chuid bu mhò dhiu air an leth-luach,) lelh-cheud
mìle Biobull, agus an àireamh cheudna de'n Tiom-
na-nuadh ann an Gaelic. Faodar a ràdh ann am
fìrinn, nach 'eil cainnt air a iabhairt air aghaidh an
domhain, air a' bheil colas againne, nach 'eil focal
De air a thionndadh innte, no nach 'eil iad a' dean-
amh deas fa chomhair a dheanamh. Is culaidh-
iongantais mar dh' fhàs a chuideachda so, is math
tha e air a choimeas ris an neul a chunnaic am fear-
faire air sliabli Charmeil, ag èiridh as an fhairge, beag
nacheud thoiseach, ach a' meudachadh uidh air uidh,
gus an do chòmiidaich e aghaidh nan speur. Tha
solus an t-Soisgeil a' buadhachadh an aghaidh gach
doilghidis, tha dorchadas a' teicheadh roimhe, tha
rioghachdan na h-aird-an-ear, le'n sloigh lionmhor
a' dùsgadh a chur fàilt air. Tha Innsinnich fhiata
America, 's na h-eileanaich is iomaliaich air agh-
aidh a chuain, na Tartaraich iuatha, na Rusianaich
ghruamach, no Lochlanaich, 's na Lapanaich, o'n
dachaibh reodhta fuaraidh, a' fàiltcachadh beatha
168
an fhocal sin a tha toirt co'-fhurtachd agus sòlas do
gach rioghachd agus neach a' ghabhas ris mar fhocal
na slainte.
Tha suidheacha na talmhuinn san àra a' nochda
gu bheil Dia ag uimeachadh an t-saoghail fa chomh-
air na h-aimsir ghlormhor agus shona so, 'nuair a
chi criocha iomallach an domhain slainte ar De.
Tha gairdein an Tighearn a nis air fhoillseachadh ;
iha ail sgeul aoibhinn an àigh a' sìor sgaoileadh, tba
eadhon a nis fein, " Am fàsach agus an talamh
tartmhor a' deanamh gairdeachas, bithidh an dìth-
reamh ait, agus thig i fo bhlàth mar an ròs I Greas
a Dhe an là an lion eolas sìainteil Chriosd an saogh-
al mar tha na h-uisgeachan a' còmhdachadh aigeann
na fairgc; anns am bi aoradh firinneach air a
thairgse dhuitse o èirigh gu dol fodha na grèine.
Moladh am pobuU thus' a Dhe:
moladh gach pobulj thu.
Biodh gairdeachas air fineachaibh,
gu h-ait a' seinn do chliu.
Oir ceart-bhreth bheir thu air an t-sluagh,
riaghlaidh air thalamh iad.
Moladh gach pobull thus', a Dhe :
moladh iad thu 's gach àit.
61. Dàn do Chomunn a Bhiobuill.
Gu ma mairionn do'n Chuideachd is uaisle,
Fhuair urram is buaidh thair chàch;
Bhios cruinn ann an Lunnainn an t-sluaigh,
'Nam tighinn m'an cuairt a Mhàigh.
169
Sud cuideachd a dh'eirich 'nar n-airc,
Chur Bhiobull am pailteas a nall,
Na dhìolas ar bochdan air fad,
'S na lionas gach srath is gach gleann.
Cuirear Biobuill am pailteas an clò,
An cainntibh nan slògh gu lèir;
Cainntean coimheach a dh'iomadui seòrs,
Mu nach cuaia sinn sgleo, no sgeul.
Theid an Scriobtur gu grad do'n taobh tuath,
Gu Rusianaich ghruamach bhorb;
Gu Lochlainnich, 's Laponaich fhuar,
Is Tartaraich luath gun cholg.
Ni'n fhirinn iad càllta gun dàil,
Is lionar le gràs an crì;
Cha mhair iad na'n coigrich air gràdh,
No cleachdannaibh blàth na sìth ;
Oir trèigidh iad buirbeachd an gnè,
Is leanaidh iad sèimheachd Chriosdj
Thig creidimh gan ionnsuidh o neamh,
Chuireas mais air am mèin gu sìor.
Ga farsaing tha Asia mhòr,
Ga lionar a slòigh thair meas;
Ga h-ìomadh an cànain, 's an dòigh,
'S ga pailt tha gach sògh 'nam measg;
Ga daingean ta ceangal an crì,
Ri aoradh nan iodhal balbh;
Ruigidh 'n sgriobtuir gach cearna d'an tìr,
'S bheir e leis iad le sgrìob air falbh.
Daoin odhar is dubh an taobh deas,
An Afric fo theas na grein ;
Gad bha iad nan tràillibh, 's na'n creich,
Aig muinntir gun seirc, gun chèill,
Ni 'm BiobuU, 's an soisgeul iad saor
Is bi'dh iad 'nan laoich aig Criosd ;
no
Gabhaidh 'n anam r'a f hirinn, 's r'a ghaol ;
'S bheir a Spiorad dhoibh naomhachd fhior.
Thèid an soisgeul le sholus mar ghrian,
A dh'ionnsuidh an iar mu'n cuairt;
America, 's Innseanaich fhiat,
Is Eileanaich cian achuain;
Tha 'd aineolach, allaidh gun chiall,
Tha 'd buaireasach, fiadhaich, coirbt,
Tha 'd diorrasach dioghaltach, dian,
Bras, àrdanach, iargalt, borb.
'S do chumhachd na'n gràs aig Criosd;
Bheir mailheanas saor dhoibh gun dàil ;
Is creidimh bhios laidir fìor;
A ghlanas an cridhe gun chàird,
O'n truailli'eachd ghràineil, bhrèin;
A cho'-chumas ri Dia iad le gràdh,
'S le naomhachd 'na'n càil, 's na'n glèus.
Bidh gach aidmheil is creidimh 'nan aon,
Gun seachran, gun aomadh clì;
Thig na Pàpanaich thugainn gu saor,
An ceangluichibh gaoil, is sith.
Thig Arabaich, 's Turcaich ie chèil,
Is èighear Mahomet a sios;
Thig na h-Iudhaich le durachd 'nan dèigh,
Thoirt ùmhlachd, is geill do Chriosd.
Cha bhi dùthaich no rioghachd fo'n ghrèin,
No fine, no treubh, no clann,
Air nach soiUsich an Soisgeul gu rèidh,
Mun dìbir an f hèill a th' ann.
Nach aoibhinn an obair do dhaoin',
Am BiobuU a sgaoileadh 'an cein ?
Bhi gnàthach' an diochaill 's am maoin,
Chur innleachdan gaoil 'an cèill.
m
62. Mu Chuideachd nan Sgoikan Gaedhlach.
Tha nis còrr is seachd bliadhna deag o shocraich-
eadh an Comunn so. Mhothaich iad le mor dhuil-
ichinn, gad a rinneadh mòran arson na'n Gael leis
gach Cuideachd eile, gun robh anabharra f hathast
r'a dheanamh. Gad a bha *m BiobuU air eadar-
theangachadh do'n Ghaelic, saor r'a cheannach agus
soirbh ri fhaotainn, cha robh mòr sheadh dhoibh
ann do bhrìgh nach robh e 'nan comas a ieughadh.
'S e 'n ni àraidh a tha comhai'achadh a mach na
cuideachda chairdeil so, agus a chuir na Gael co
mòr 'na'n comain, gum b'iad a cheud Chomunn a
thug fainear gur i a chainnt a tha daoine iabhairt is
usa dhoibh f hoghlum ; agus thionnsguin iad air na
Gael a theagasg a reir na doigh so. 'S an àite
tòiseachadh anns na sgoìlibh le leabhruichibh beur-
la, mar a rinn a Chuideachd urramach eile, agus na
sgoilean sgireachd, thòisich iadsan sa cheud dol a
mach anns a Ghaelic; agus do ihaobh so, an ùine
ghoirid ihug iad dearbha sòlasach seachad, air a
ghUocas cho matìi 's air a chaoimhneas leis an do
thòisich iad air an obair so. Dli'ionnsuich na Gael,
mar dh'fhaoidte smaointeachadh, ann an trian na h-
ùine a ghabhadh iad anns an doigh ghnàthaichte.
Thuig iad na bha iad a' leughadh mar bha iad a' dol
air an aghaidh; bha'n inntinn san obair; bha'n eolas
aìr a meudachadh, agus bha iad air an deasachadh
san àm cheudna air teachd gu dian air an aghaidh
anns an oilean bheurla. Tha gach aon a tha mion-
eolach uime so, agus as am faodar earbs' a chàramh,
a dh' aon-inntinn sa chùis so. Agus bhuineadh do
Ghaedhil a thoirt fainear ga nach robh luach-saoith-
reach a b'airde 'an lorg an doigh theagaisg so, na
ruigheachd air a bheurla, ni gan teagamh a tha
feumail, gum bu choir diaoibli co'-aontacha leis.
Ach cha'n ann idir chum foghlum saoghalta thoirt
P 2
m
seachad, a chuireadh a Chuideachds airbonn: 'Se
cor spioradail na'n Gaedheal a dhùisg bàigh a
Chomuinn. B'e miann, gu h-àraidh, comas a thoirt
do dhaoinibh focal De a leughadh anns a chàn-
mhuinn anns an deachaidh an teangaibh an tùs air
chòmhradh. Man do thòisich a Chuideachda so,
b'ainnimh an ni Biobull fhaotainn ann an tigh air
bith sa Ghaeltachd. Is mòr gu dearbh a rinn an
Comunn Lunnuinneach chum an sgaoileadh, ach
bha iad direach dhoibh mar leabhar glaiste do-thuig-
sinn ; ach a nis anns a bhothan is neo-chuanta tha'n
leabhar naomh so ri fhaotainn; agus ma shoirbhich-
eas Dia leis gach saothair a th' air a clileachda cha
bhi 'n leanabh is bochda san dùthaich gun bhi na
urrainn a leughadb.
Cha'n'eil na sgoilean Gaelic seasmhach, suidh-
ichte ann an aon àite, mar sgoilean cile; ach o
ghleann ga gleann, 'so eilean gu eilean, chum coth-
rom a thoirt dhoibhsan a bha ana-goireasach air
ruigheachd air foghlum air aon doigh eile. 'Nuair
a thòisich iad air tùs, bha iad mar thobair bheaga
san fhàsach, ach tha iad a nis mar shruthaibh laidir
leis a bheil tir nan Gleann 's nam beann gu pailt air
an uisgeachadh. 'S e'n doigh ghluasadach san robh
iad a dh'f hàg iad co freagarach do chor na dùth-
acha, agus bu choir dha so a bhi na aobhar bros-
nachaidh dhoibhsan a tha sealbhachadh sochairean
nan Sgoilean Gaelic: Feum math a dheanamh
dhiubh am feadh 's a tha iad aca. 'Se miann dùr-
achdach a Comuinn so gun deanadh na Gael còmh-
nadh ri càch a cheile chum am foghlam a tha iad a'
faighinn uathasan a cho'-roinn ri muinntir eile aig
nach 'eil an cothrom ceudna; agus cha b'ìoghnadh
gad a dheanadh iadsan sin 'nuair a tha coigrich a'
deanamh na h-urrad air an son fein.
Tha aon ni a thachair an lorg nan sgoilean so
nach faod gain sòlas a thoirt do'n chridhe cheart;
'se sin an tlachd, cha'n e mhàin aig an òigridh, ach
178
mar an ceudna aig a mhuinntir a thainig gu aois,
ann am fo2;hlum na Gaelic, chum cothrom a bhi aca
gu focal De a thuigsinn na'n cainnt fein. Chun-
nacas an sean-athair 's an t-ogha nan seasamh taobh
ri taobh san sgoil — chunnacas an seann saighd'ear
air tilieadh fo chreuchdan ga dhùthaich, a' foghlum
as ùr briathra na sìtb, iocshiainte gach leon. Chun-
acas an seoladair leis an aon laimh a dh'fhàgadh
aige latha bhlàir, a' togaii an leabhair bheannuichte
sin os cionn an t-sruth tre'n robh e dol do'n bhothan
bheag a bh' air an raon chum comas fhaotainn air a
leughadh, ann an ciùineachd an leinibh, agus le dùr-
achd fir gan robh anam mar chùram!
Agus an ion duinn so a bhi na ioghnadh oirn ?
Nach nàr do dhuine a bhi aineolach air cainnt a
dhùthcha, 's an sàr chothrom a th' aca aig an dorus;
cha'n abair mi a bheag san àm mu shnas na gaelic,
ceud chànmhuinn ar dùthcha,
'Si labhair Padruig an Innse-fàil nan righ,
*S am fàidh caomh sin Calum naomh 'an I.
Ach so a their mi gur nàr agus gar peacach do
dhaoinibh a bhi eacomasach air teachdaireachd
thròcaireach Dhe dhoibh fein a leughadh, am feadh
'sa tha daoine iochdmhor, ann an caoimhneas nach
f haodar a chur an ccill a' cur sgoilean far am faod
iad ruiffheachd orra chum na ceart chrìche so.
63. Dàn do'n Chuideaclida cheudna.
Bithidh Chuideachd ud eile 'am sgeul,
Tha 'm Baile Dhuneidin cruinn,
Tha tarruing gach inneal is teud,
A dh' ionnsachadh leughaidh dhuinn ;
Tha 'd cruinneachadh airgid is òir,
O dhaoinibh tha còire, stuam ;
P 3
^ 174
'S ga chaìtheamh le cùram ro mhòr,
Chuir sgoilean gu h-òrdail suas.
Los gum faigbear le sean, is le h-òg,
Deagh theagasg is fòghlum suairc;
*S gun leugh iad na combairlean còir,
Thug Dia dhuinn gu'r seoladh suas ;
Oir gad a bbiodb Biobuill gu leoir,
Aig big, is aig mòir an t-sluaigb;
Mar b'aithne dhoibh 'n leugbadh air chòir,
Cha'n f haiiiheadh iad eolas uath.
64. Mu Sgoilean Ard Sheanadh Eagluis na h-AIha.
*S ANNS a bbliadhna 1824, thugadh cor cianail na'n
Gael a thaobh easbhuidhean Sgoilean agus meadh-
onan eolaisfo bheachd Ard Sheauadh Eagiuis na h-
Alba, le caraid co dileas 's a dh' fhosgail a bheul
riamh as an ieith ; agus aig a' bheil an leas spiorad-
ail co mòr na bbeaclid, 's gad a bhiodh e air a
bhreith nam measg, agus air àrach ann an tir nam
beann o lailhibh a leanabais. 'Se 'n Diadhair ur-
ramach sin G. H. Baird, D. D., Priomh cheannai'd
Ard Oibtigb Dhuneidin, agus aon de Mbinisteirin
a Bhaile mhoir sin, neach a dli' ainmichear le bàigh
linntean an diaigli so 'nar Dùthaich, a tliarruing
aire na h-Eagluis agus na Riogbachd a dli' ionns-
uidh staid na'n Gaedhal ; agus am feum a bb' aca
air barrachd sgoiiean agus meadhonan eoiais na
chaidh fhathast a gbnàtbacbadl), gad is mòr agus
cliùiteach an t-saothair a ghabh gach Cuideachda
chàirdeil fhiachail eile chum matb spioradail na
Dùthcha sin a chuir air aghaidh. 'Se 'm freasdal
fein a chuir ann an cridhe an duinn mhath so au
obair a ghabhail os laimh. Bba e air gacb doigb ro
175
fhrea<Tarrach chum geath-math na h-EaoJuis agus
ra Rioghachd a bhuannachc). Bha meas aig gach
aon air; agus bha aige fein cridhe agus ceann, rùn
agus comas gu soirbheachadh le dealas agus gliocas.
Bha anam gu mòr san obair, agus uime sin thòisich
e, agus ihuige so chaidh e air adhart le dùrachd
agus togradhj a dh' fhartluich air doilghiodais a
lughadachadh, no saothair a chlaoidh. Chruinnich
e eolas mion mu gach cearn' agus eilean 'sa Ghael-
tachd ; agus mu gach ana-cothrom fo'n robh muinn-
tir na Dùthcha sin san àm achaidh seachad a' luidhe.
Thugadh na nithe sin uile fa chomhair an Ard
Sheanaidh, leis-san agus le àireamh de Mhinisteir-
ean na Gaeltachd, a thainig air an aghaidh san àm,
adhaighneachadh le'n eolas fein, na chuir esan air a
chòdhail sin 'an cèill. Chual' an Eagluis an eachd-
ruidh a thugadh seachad, le ìoghnadh agus truas.
Dh'aidicheadh gun robh 'n treud spioradaii sa
Ghaeltachd air an dcarmad leo tuille 's fada. Bha
iad san aon inntinn gun robh e iomchaidh gun dàil,
oirp a thoirt air sgoilean agus foghlum, a bharrachd
air na bh'ac', a chur nam measg; agus gum biodh
na sgoilean ùra sin, fo ughdarras agus riaghladh na
h-Eagluis. Bha so uile dligheach do na Gaedhail,
chum 's nach biodh sliochd nan laoch treun sin, a
choisinn doibh fein agus d'an dùthaich, meas agus
cliu, ann am buiUsgein gach cruadail, anns gach
cearna de'n t-Saoghal, anns an do sgaoileadh brat-
ach Bhreatuinn ri crann, air deireadh air Gaill no
Sasunnaich, ann am fiosrachadh no ann an eolas,
ni's lugha, na bha iad ann an deagh bheus, agus
anns gach gniomh fearail. O'n fhiosrachadh a
fhuaras air an àm sin bha e soilleir gun robh mòran
sgoilean a dhi air an dùlhaich, air tìi'-mòr na Gael-
tachd, agus gu h-àraidh am measg nan eilean. Bha
e gu soilleir air a dheanamh a mach gun robh os
cionn deich mile a dh' òigridh fo chuig-bliadhna-
deug a dh'aois comasach air foghium a ghabhail, ach
176
aig nach robh an cothrom, a bhàrr air àireamh mhòr
a thainig gu h-aois, a bha dian-thogarrach gu urrad
fhòghlum fhaotainn 'sa dh' fhàgadh comasach
iad air focal De a leughadh ann an cainnt an dùth-
cha. Fhuradh a mach gun robh sgireachdan ann
anns nach robh trian de'n t-sluagh comassch air
leughadh, agus gan robli focal De na leabhar glaiste.
Cha robh e'n comas do mhuinntir na rioghachd so a
chluinntinn gun duilichinn m'an chùis. Bha meas
mòr san àm sin air na Gaedhil, mar tha dòchas ag-
ainn, a bhitheas anns gach linn : cha do dhi-chuimh-
nichcadh an cogadh f hathast, anns an do sheas iad-
san ri gualadh an righ gu calma dìleas, ann am iom-
ad latha teith, far nach b'e'n àbhuist a bhi air deir-
eadh ; bha 'n cliu ann an eachdruidh gach blàir;
agus a nis 'nuair a chuireadh an uireasbliuidh spior-
adail an ceill, thaisbein Albuinn o ihaobh gu taobh
an deagh rùn doibh, air a mhodh a b'fheumaile.
'S gann a bha Baile mòr no sgìreachd san riogh-
achd anns nach robh airgiod air a thional chum na
sgoilean so a chuir a mach. Shonraich Ard Shean-
adh na h-Eagluis a mach buidheann de Mhinistir-
ean agus de Fhoirfich gu riaghladh na cùis a ghabh-
ail os laimh ; agus faidheoidh thòisich an obair a
blia ann am beachd an duine mhath a dh' ainmich-
eadh mar tha, agus e fein air ceann a ghnolhaich,
shoirbhich gus a so, trid beannachd Dhe, air dhoigh
nach faod gun mhòr shòlas a thoirt do gach cridhe
ceart. Cha robh ac' air a cheud bhliadhn' ach dà
sgoil, agus a nis fein air an treas bliadhna, tha aca
còrr is leth-cheud, anns a bheil eadar tri agus ceith-
ir mìle air an teagasg ! Tha so gu cinnteach na
aobhar taingealachd do Dhia.
Chuir a bhuidhinn ris an d'earbadh na sgoilean so
a cheana os cionn fichead mìle leabhar sgoile, air an
ullachadh, mar tha'n t-aon so, gu sonraichte air an
son fein ; agus cha'n e leabhruichean sgoile arson na
h-oigridh a mbàin a tha iad a'cur a mach; ach chuir
177
iad chean air bonn ann an dà fhichead àite air feadh
ua Gaeltachd Cruinneacha leabhruichean de iomadai
seorsa, an Gaelic 's am Beurla, air an tagha le faic-
ill agus cùram, gu bhi air an toirt chuni an leugh-
aidh do gach teaghlach ann an coimhearsnachd nan
sgoilean, o'm faigh na Gaedhil san oidhche gheamh-
ruidh, calaidh f hiosrachaidh agus eolas taitneach
an àite bhi suidhe ma'n ghriosaich, ag innse no 'g
èisteachd sgeulachdan faoin ; no dol air cheilidh o
thigh gu tigh, gun tairbhe no buannachd na lorg.
'S ann mar so a thòisich na sgoilean a tha mach fo
ughdarras na h-Eagluis. Eadar a bhuidheann ris a'
bheil iad so an earbsadh ann an Duneidin, agus
gach Cuideachda chneasta eile, a thasaoithreachadh
arson math na Gaehachd; cha'n'eil falachd nafarraad,
ach farpuis a ghràidh ann an obair na trocair. 'Se'n
aon ni tha nam beachd ; tha'n urnuigh ri Dia arson
soirbheachadh càch a chèile. Tha 'n dùthaich d 'a
bheil iad a' dol a mach farsuing, agus eadar buach-
aillean Abrahaim agus Lot cha'n'eil cionfath conn-
sachaidh, " Thuirt Abraham ri Lot, Na bitheadh
guidheam ort, comhstrì eadar mis agus thusa, agus
eadar mo buachaillean agus do buachaillean-sa; oir
is bràithre sinn. Nach 'eil an tir uile romhainn."
Am faod sinn sa chunntas aithghearra so a th'
againn air na sochairibh spioradail a tha na Gael a
nis a' sealbhachadh, gun ghairm air ar luchd-dùth-
cha ionmlminn, a bhi dìleas doibh fein, agus feum
iomchuidh a dheanamh do gach cothrom a tha gu
saibhir air a bhuileachadh orra.
Bha là ann 'nuair nach robh mòr bhàigh eadar
Gaill agus Gaeil, ach dh' fhalbh an là sin, is bu
neo-shuairce na Gaeil mar falbhadh; oir gu cinn-
teach bu truagh an cor mar b'e na tha daoin' eile a'
deanamh air an son. O ! 's prìseil soisgeul Chriosd
a tha fògradh gach mi-run air falbh, agus a' sgaoil-
eadh gràdh bràithreii agus siih air fadh gach tìr!
Le dùrachd ar n-anama dh' asluicheamaid air
178
parandan, ma thig an leabhar so na 'n caramh, iad,
os cionn gach ni, a dh' oirpeachadh foghlum a thoirt
d' an cloinn. Is beag is urrainn Gaeil bhochd
fhàgail aca do shaibhreas, ach ma tha eolas math
aca, tha so ni 's luachmhoire dhoibh na crodh na
caoraich. Anns na sgoilibh so tha Gaelic agus
Beurla ri bhi air an teagasg ; tha'n da chainnt
feumail, agus faodar an teagasg san aon àm; ach
le 'r n-iomaguin m' an Bheurl' ionnsachadh ni a tha
ro-iomchuidh, na dcarmadaibh a Ghaelic; fhad si 's
beo sibhse, 's ann innt is fearr a thuigeas sibh focal
De; 'Sann leatha ruigeas luchd teagasg ur cridhe,
agus's ann leaiha is fearr a thaomas sibh a mach
diomhaireachd ur n-anama aig cathair na'n gràs.
Sibhse, òigridh mo ghràidh, aig a bheil an coth-
rom na deanaibh dearmad air. Thugaibh fainear
gur h-i Ghaelic a chainnt is fearr a thuigeas ur n-
athair agus ur màlhair, ur coimhearsnaicii aosda
agus ur cairdean ; 'Si so cainnt an doill agus a
bhacaich, nach faigh gu eagluis agus nach d' fhuair
foghlum. Cia sòlasach dhuibhse am focai naomh a
leughadh dhoibh, agus eolas an t-Slanuighear
bheannuichte a rùn-phairteacha riusan a tha as
eug'ais, a' dol sios do'n uaigh fa chomhair ur sùl.
Aon fhocal eile labhruinn ri òg agus aosda;
Guidhibh aig cathair na'n gràs gun soirbhicheadh
Dia leis gach comunn a tha saoithreacha san obair
bheannaichte so; tha iadsan a' gnàihacha nam
meadhona, ach 'se Dia bheir am fàs — Guidhibh gu
dùrachdach ris — is mòr fàth ur dòchais, oir is dìleas
esan a thuirt, Gumbi lionmhoireachd nan eilean ait,
gun seinn luchd-aiteachaidh na'n creag, agus gum
bi'n taiamh lan de eolas an Tighearna, mar tha'n t-
uisge còmhdachadh aigeann na fairge.
179
65. Dàn air an t-sealladh thaitneack a ilia 'm beachd na
Gael.
Bha na Gaeil ro-aineolach, dhall,
Bha ionnsacha gann nam measg,
Bha'n eòlas co tana, 's co mall,
'S nach b' aithne dhoibh 'n call a mheas:
Cha chreideadh iad buannachd no stà,
Bhi'n sgoileireachd àrd da'n cloinn;
Gad dh' fhaodadh iad fhaicinn gach là,
Gur i thog o làr na Goill.
Ach b' annsa leo'n airgiod, 's an òr,
A chaithe gu gòrrach truagh,
Ri amaideachd, òranaibh, 's òl,
Ri bainnsibh is ri ceol da'n cluais.
Cha'n ìognadh ged bha iad gun chàil,
Do fhocal na slaint aig Dia:
Gad choisinn an nàmhuid an gràdh,
'S gad bha iad toirt da a mhiann.
Ach theid aineolas nìs as an tìr,
'S gach cleachda neo-dhìreach crom;
Is mealaidh sinn sonas, is sìth
Gun fharmad no strì n' ar fonn.
Thèid sgoilean chur suas anns gach cearn',
Bidh leabhraichean Gaelic paiit;
Bidh eolas is diadhachd a' fàs,
Thig gach duine gu stà, 's gu rath.
Nis " togaidh na Gaidheil an ceann,
'S cha bhi iad am fàng ni 's mò :"
Bidh aca àrd fhòghluiu na'n Gall,
Is tuigse neo-mhall 'na chòir:
Theid innleachdan, 's oibre air bonn,
Chuireas saibhreas 'n ar fonn gu pailt;
180
Bidh an dìblidh co laidir ri sonn,
'S am bochd cha bhi lòm le h-airc.
Thig na lìnnte gu cinnteach ma'n cuairt,
Tha'n Sgriobtuir a'luaidh thig oirn :
San d' theid Satan a cheangal gu cruaidh,
*S nach meall e an sluagh le sgleò.
Bidh firinn, is siochchaint, is gaol,
A' ceangal chloinn daoin ri cheil ;
Cha 'n fhaicear fear dona mi-naomh,
Thèid olc as an t-saogh'i, is beud.
66. Mu Umuigh.
Cha'n ann ann am briathraibh snasmhor, air an
taghadh le cùram, air an cur gu riaghailteach an
tàdh a chèile — air an labhairt gu stòlda, le fonn
cràbhuidh, a tha urnuigh thaitneach a' co sheasamh,
ni mò is ann ann an lùbadh na'n glùn, togail suas
nan lamh, no ann an uirigleadh beoil. Faodai
iad sin uile a bhith^ 's gun ghne de urnuigh thait-
neach a bhi nan lorg. Tha urnuigh a' co'-sheasamh
ann an cuir an cèill ar n-iarrtuis, a' dortadh a
mach ar cridheachan, togail suas ar n-anama a dh*
ionnsuidh Dhe, le 'r làn earbsadh, socraichte aìr
toillteannais agus eadar-ghuidhe an Tighearn losa
Criosd, ar Fear-saoruidh beannuichte. Cha 'n ann
an saothair meoghair no meamna tha urnuigh air a
deanamh suas, ach ann an saothair dhùrachdach
spiorad neo-bhàsmhor an duine^ air a dhùsgadh, air
a bheothachadh, agus air ùngadh le tionnsgnadh
agus cumhachd o neamh. Tha urnuigh air a' cur
an cèiU mar ag iarruidh Dhe, ag amharc ri Dia, a*
tarruing dlù do Dhia, a' deanamh greim air a
181
chumhnanta, a' dòrtadh a niach a chridhe na fhian-
uis, a' gui agus a' caoidh 'na Jàthair. Ann an ur-
nuigh 's e'n cridhe an t-aon ni; oir ciod i ùrnuigh
ach co'-choraunn diomhair an anama ri Dia, trid
Chriosd; agus mar 'eil ar cainnt a' cur an cèiii iarr-
tuis agus imcheist a chridhe, cha'n urnuigh a tha
sinn a' deanamh, cha'n aithrigh eairan ainm. Mar
'eil an cridhe 'san inntinn an sàs, cha'n'eil ann an
iobairt na h-urnuigh ach amaideachd fhaoin, fanaid
ladurn' air moralachd an Ti is àirde. 'S fhiirasd
fhaicinn uaith so gur i sin an urnuigh is taitniche,
anns am niugha bheil an cridhe air a tharruing a
mach a dh' ionnsuidh Dhe, air a bhlàthachadh le
gràdh agus taingealachd dha; agus air àrdachadh le
bhi cuimhneachadh air cionfath a mhisnich a tha aig
ann an Criosd gu tighinn le dànaehd naomh chum
cathair na'n gràs. Faodar an urnuigh so a dhean-
amh gun aon fhocal a ghnàthachadh; tha cainnt aig
a chridhe a thuigeas Dia, 'nuair nach comasach a
lànachd aithris; an uair a dh' fheumar an gearan
bochd a dheanamh ann an osnaichibh le deuraibh
goirt.
'S e Dla cuspair an fhior aoraidh; 's ann dà-san is
cubhaidh do gach glùn lùbadh, agus do gacli beul
aidmheil a dheanamh. 'S esan Iehobhah, agus na
làthair's eiginn do gach neach teachd. Ach an uaìr
a thn sinn ag ràdh gur ann ri Dia a mliàin a tha
urnuigh r'a toirt suas, is feumail dhuinn a chuimh-
neachadh gu bheil tri pearsaidh anns an Diadhachd,
an t-Atliair, am Mac, agus an Spiorad Naomh, an
triùir 6Ìn gur aon Dia iad, ionann ann an nàdur,
coimeas ann an cumhachd agus an glòir. Tha aor-
adh agus urram dligheach do gach Pearsa san Trion-
aid ui!e-bheannuichte, gun an eadar dhealuchadh
'nar inntinn; ach an cridhe a thogail d'an ionnsuidh
mar an t-aon Dia beo fior.
'S gann a ruigear a leas a dhearbhadh gur i
urnuigh a dheanamh dleasnas an duine; tha solas
Q
182
nàduir fein a' teajrasg so; tha'n dleasnas so air a
dheargadh air clàr cridhe mhic an duine, le nieur
dhìomhair an Uile-chnmhachdaich, air chor 's gur
doirbh a dhughadh a mach. M'as iad na Cinnich a
tha aineolach air an Dia bhen, m'as iad na h-Inn-
seanaich fhiadhaich a tha siubhal gu lom rùisgte tre
choiiltibh fàs, teichidh iadsan an àni gàbhuidh a dh*
ionnsuidh an diathan brèige. Tha sinn am barail
nach deachaidh aon neach riamh tre 'n t-saoghal so,
f;e b'e air bith co dall an-diadhuidh 's a bha e, nach
do choinnich ni eiginn uair no uair-eigin a thug air
urnuigh a chur suas. Ach cha'n'eil sinn air ar fàg-
ail ann an taice ri sf)lus nàduir ann an cùis co cud-
thromach. Gun tighinn air gach dàimh anns a bheil
Dìa a seasamh do thaobh dhaoine, a tha leige ris
duinn Co dleasnach 's a tha urnuigh, tha so air àithne
dhuinn, anns a chainnt is laidire agus is soilleire,
ann am focal De. Do thaobh po faodar gu firin-
neach a ràdh gu bheil àithn' againn air àithne, rann
air roinn, beagan an sid agus beagan an so, chums
nach biomaid arin an amharusmu thimchioll ni risa*
bheil ar sonas siorruidh co mòr an earbsa. Bu diomh-
ain a chomharachadh a mach gach earrann sa
bheil so air àithne, " larraibh," a deir Criosd,
" agus bheirear dhuibh, siribh, agus gheibh sibh ;
buailibh an dorus, agus fosglar dhuibh e." " Dean-
aibh urnuigh," deir an t-abstol Pol, " 's gach àite,
a' togail suas làmha naomh, gun fheirg gun amhar-
us." Tha 'n dleasnas so air a sparradh oirn le
samhladh nan daoine math, a thug gràdh do Dhia
anns gach linn de 'n t-saoghal ; bha abstoil Chriosd
seasmhach, dùrachdach san dleasnas so; ann an
lionmhoireachd an saolhair, is meud am fulangais,
cha d' iarr iad riamh leith-sgeul a ghabhail gu dear-
inad a dheanamh air urnuigh. Bha fios aca, as
eug'ais so, gum biodh an saothair gun bhuaidh,
agus am fulangas gun bhuannachd. Ach tha samhla
Chriosd a' sparradh an dleasnuis so oirn air an
183
doigh is cudthromaiche. *S. tric a th'àr esan air
falbh o ùinich dhaoinibh, agus o othail an t-saoghail,
chuin silh agus suaimhneas fhaotainn ann an uaig-
neas na h-urnuigh. Is iomad oidhch' a chuir esan
seachad a muigh air an t-sliabh ann an diomhair-
eachd naomh, a' conaltradh r'a Athair neamhuidh;
" dh' eirich e," deir Marcus, " 'sa mhaduinn fada
roi latha; chaidh e mach, dh' imich e gu àite fàsail,
agus ann an sin rinn e urnuigh. Ma ghabhas sinn
ris mar ar Tighearn agus ar Maighstir, oirpicheam-
aid gluasad mar rinn esan, agus urnuigh a dhean-
amh mar sheol e.
Ach 's bochd cor an duine sin agus is aobhar
thruais e gu dearbh, air an imirear urnuigh a
sparradh mar a dhleasnas; oir 'si urnuigh an
t-sochair is àirde is urrainn do'n Chriosduidh a
bhos an so a shealbhachadh ; oir is i so a chuibh-
rionn is àirde ga shonus, do bhrigh gu bheii i ga
tharruing dlù do Dhia, 's ga chàramh ann an co'-
chomunn spioradail maille ris. Is sochair so bha air
a ceannach gu daor le fuii Chriosd; is soirbh o sin a
thuigsinn cia luachmhor 's a tha i ; oir is i so an
saorsa cloinne so, leis a bheil a luchd-leanmhuinn
air am fàgail comasach air teachd dlù dha. So sochair
a chall na h-anama truagh sin a tha ann an ionadna
dòrainn; cha'n'eil comas aca teachd a dh' ionnsuidh
Dhe, 's a chaoidh cha 'n èisdear r'an gearan bochd.
Agus an e gun dean sinne dcarmad air an t-sochair
is prìseile th' aguinn an taobh so 'n uaigh.
67. Laoidh na h-Umuigh.
'Si ùrnuigh iarratas nan naomh,
'Sa bheil an deigh, san tlachd ;
Q2
184
Fadadh an teine, dhìomhair ghràis
Tha lasadh anns an uchd.
'Si ùrnuigh suim an osna bhròin,
*Si ùrnuigh drùchd nan deur,
Aomadh na sùl a n àird gu neamh,
'S gun neach ach Dia 'gan leur.
'Si ùrnuigh cainnt an leinibh bhig,
An uirighleadh ged 's maoth,
*Si ùrnuigh chainnt isbuadhaire,
A ruigeas cathair Dhe.
*Si ùrnuigh anail beath' nan naomh,
Fàiie ait an dùcha fein,
An deo ma dheireadh 'n glac' a bhàis,
Sgiath an an'ma gu neamh.
'Si ùrnuìgh guth an aithreachain,
'fSe 'g iompachadh air ais;
Is aingle 'g ràdh le gairdeachas,
Feuch e ri ùrnuigh 'nis.
Na naoimh, an ùrnuigh tha mar aon,
An cainnt, an gniomh, 's an smuain ;
'Nuair shealbhaicheas iad le Dia 'sa Mhac
Co'-chomunn càirdeil, buan.
Cha'n anns an t-saogh'ls tha ùrnuigh mhàin,
Ag guidhe tha'n Spiorad Naomh ;
Is losa air ar son gun sgìos
Ag asluchadh air neamh.
'S esan an t-iul tha triall gu Dia,
A bheatha, san fhirinn fòs,
Slighe na h-ùrnuigh dh'fheuch thu fein,
O ! teagaisg dhuinn i los' !
IBB
68. Mu'n t-suidheachadh inntinn a tha freagarach do
Urnuigh.
Is cudthromach an dleasnas agus is luachmhor an t-
sochair urnuigh. Is ro iomchuidh uime sin, a thuig-
sinn an suidheacbadh inntinn leis am buineadh
dhuinn diùthacha ri Dia. M'an tog am fear-ciùil
am fonn le càch, 's eiginn gum bi an t-inneai-ciùil
ann an deagh ghleus, agus feumaidh an t-anam a
bhi ann am fonn iomchuidh fo ghleus spioradail,
m'an urrainnear dol mu thimchioil an dleasnais so le
tlachd no tairbhe.
'S eiginn a bhi treibh-dhireach ann an urnuigh ;
is Spiorad Dia, agus 's eiginn aoradh a ihoirt da
ann an Spiorad agus ann am firinn. Cha'n'eil ni is
fuathaiclie le Dia na ceaigoireachd. B' fhiosrach
righ Daibhidh air so 'nuair a ghuidh e, " Thoir
fa'near mo ghlaodh, agus cluinn m' urnuigh, oir ann
am bheul cha'n'eil breug no gò." " Rannsaich mo
chridhe," a deir e ann an àit eile, " agus thoir fain-
ear mo smaointean, a dh'f hiach nach 'eil olc air bith
air a chieth ann am chridhe." 'S iomad achmhasan
geur a tha Criosd a' toirt do na Phairisich arson an
cealgoireachd, le'n urnuighibh fada gun an cridhe
bhi sa chùis. Ma 's àill leinne gun èisd Dia ruinn
's eiginn duinn dlùchadh ris le aigneadh an naoidh-
ein, a' toirt fainear nach labhair am beul ach na th'ann
sa chridhe, a' càramh Dhe fa chomhair an anama,
a' cuimhneacha gu bheil gach ni soilleir da shùil uile-
leirsinnich, a' yuidhe arson nan sochairean a tha sinn
da rìreadh ag iarruidh, agus ag aslucha saorsadh o
na peacaibh is fuathach leinn, agus bu mhiann leinn
a threigsinn.
Is cubhaidh dhuinn tarruing dlù do Dhia leis an
urram is àirde. " Na bi bras," a deir an duine glic,
" le d' bheul, agus na luathaicheadh do chridhe gu
Q 3
186
ni a labhairt an làthair Dhe, oir tha Dia air neamh,
agus thus air thalamh, uime sin biodh do bhriathra
tearc." A' bheil e comasach dhuinn smaointeach-
adh air gloir an Ti ris a bheil sinn a' labhairt, gun
an t-urram is àirde. Bhuineadh dhuinn oirp a thoirt,
trid còmhna grcàis, an saoghal a dhruideadh a mach,
ar smuainte luaineach a chumail fo smachd, 'sa bhi
le eagal urramach mar arn am fianuis De. Na h-
aingil naomh a tha cuairteachadh a chathair riogh-
ail, àrd, agus glormhor mar tha iad, 's ann le fiamh
agus urram a tha iad 'gan sleuchda fein na lathair,
a' folach an gnùis le'n sgiathaibh, le mothachadh air
a mhòralachd.
*S ann le irisleachd, mar an ceudna, a bhuineas
do dhaoinibh dlùthachadh ri Dia. As eug'ais iris-
leachd cha chomas duinn teachd na làihair. Ciod i
urnuigh, ach athchuinge bhochd an anama, iarratas
a chridhe leointe, aideachadh apheacaich aithreach-
ail. 'S eiginn, uime sin, gach àrdan agus uaill a bhi
air isleachadh, ma bhcil e comasach do dhuine
tairbhe fhaotuinn ann an urnuigh, no gairdeachas a
dheanamh ann an solus gnùis an Tighearna. *' Tha
Dia a' cuir an aghaidh luchd an àrdain, ach bheir e
gràs dhoibhsan a tha iriosal ;" oir mar so deir an " Ti
àrd agus uasal, da'n àite àite còmhnuidh siorruidh-
eachd, da'n ainm an Ti naomh ; Anns an ionad àrd
agus naomh gabhamsa còmhnuidh: maille ris-san
fòs a ta leònta agus iriosal 'na spiorad." Cuimh-
nichibh am Phairiseach agus an Cis-mhaor. Gu
ma h-ann leis a Chis-mhaor a gheibhear sibhse a'
gul, agus ni h-ann mar am Phairisich uaibhreach.
Gu ma h-e is cainnt duibhse, A Thighcarna, ciod e
an duine? dean tròcair orm, O Dhe, 's mi 'm pheac-
ach ann ad làthair.
Dlùthaicheamaid ri Dia ann an urnuigh agus
ann an taingealachd. Le moihacliadli ceart air
maitheas agus caoimhneas a fhreasdail, agus soch-
airean a fjhràis d'ar taobh. Am feadh a ta sinn gar
187
n-irìoslachadh fein arson ar peacaidh, na carileamaid
sealladh air aobhar gach sòlais; cha'n'eil sinn air ar
gairm gu gul ruar mhuinntir aig nach 'eil dòchas.
Na crochamaid ar clàrsaichean do ghnà air na
craobhaibh seiUchj a' gul agus a' diùltadh òrain
thaingealachd a sheinn; oir's cubhaidh an gleusadh
chum nioladh an Ti is àirde a chur an cèiU. Is tait-
neach, tarbhach an ni taingealachd 'nuair is ann o
ghràs a tha e sruthadh, 'nuair is e Dia a th' aige mar
chuspair; na ceadaicheamaid air àm sam bith do'n
teine naomh tha air f hadadh air an altair bhi air a
mhùchadh leis an luaithre a tha ma thimchioU ; no
dol as le cion brosnuchaidh ; bithidh e air a bheoth-
acha le urnuigh, anns a bheil an t-anam a' cuimh-
neachadh air sochairibh a choi'-cheangail, agus na
nithe mòr a tha Dia ann an Criosd a' deanamh ar-
son an anama; agus an fheadh a tha sinn mar so a'
seoladh a mach air a chuan mhòr so, maitheas agus
tròcair Dhe, aig nach 'eil cladach na crìoch, canam-
aid ann an taingealachd anama, " Beannuich an
Tighearn, O ! m'anam, is moladh gach ni tha'n
taobh a stigh dhiom t-ainm naomh."
Ann an urnuigh is iomchuidh do dhaoin' a bhi
dùrachdach, gun bhi fuar, trom, no meadh-bhlàth ;
fo an-tlachd no marbhantachd inntinn,
Le m' uile chridhe fein a Dhe,
do iarr mi thu gach là.
An uair a ni thu urnuigh, arsa Diadhair àraidh, Gum
b'f hearr leat do chridhe bhi gun bhriathra na do
bhriathra bhi gun chridhe. Cha ghlic an ni urnuigh
raharbh a chuir suas ris an Dia bheo; uime sin their-
ear gu bheil iobairt nan amadan na gràinealachd le
Dia. Mar thuirt aon de Ailhriche na h-Eagluis,
Cha'n e gulh binn, ach guidhe thrèin :
cha teud ach cridhe ceart;
188
Cha ghlaodh, ach gràdh, ni fuaim gu geur,
an cluasaibh Dhe nam feart.
Tha dùrachd ann an urnuigh, mar bha'n teine do'n
iobairt ioisgte, san tùiseir òir, a' toirt air eiridh gu
neamh, agus boltrach ro-chùbhraidh a thoirt seach-
ad. Is cudthronriach na nithe a tha sinn ag iarruidh
air Dia ann an urnuigh, mar buannaich sinn iad tha
sìnn cailite gu siorruidh ; agus cha'n'eil e comasach
dhuinn, ma smaoinlicheas sinn air so a bhi fuar no
saobh-chràbhach ; 'Nuair a tha sibh a' dol a dhean-
amh urnuigh, a' deir Baxter diadhuidh, cuiribh ma
timchioll mar gum faiceadh sibh Dia na ghloir,
neamh agus ifrinn : spiorada nan ionracan agus nan
aingidh, agus losa Criosd, a' tagradh ur cùis air
deas-laimh an Athair,
Aon uair eile, Bithibh seasmhach foighidneach
ann an urnuigh, fo dheagh dhòchas, gun d'thig
beannachd Dlìe oirbh mar chi e fein iomchuidh
chum ur leas a chur air aghaidh. Cuimhnichibh a
bhan-Sirophenisianach, ga nach d'thug Criosd feart
air a ceud athchuinge, gad a fhuair i innse dhi nach
robh e ceadaichte aran na cloinne thoirt do na mad-
raidh, gidheadh cha do chaill i a misneach, ach lean
i air giiidhe ni bu dùrachdaiche, gus an dubhairt
Criosd ria, O! bhean is mòr do chreidimh, bitheadh
e dhuit mar is àill leat ! Na smaointaich gu bheil
Dia a' diùltadh t-urnuigh èisdeachd, 'nuair nach 'eil
thu mothachail air a freagradh. 'S ann mar so a tha
esan a' dearbhadh a mhninntir fein, gan deanamh
ni's dùrachdaiche na bha iad riamh, le'n tilleadh air
an ais a rìs chum an glùin. Cuir romhad, nach
dealaich tha ris gus am beannaich e thu, ag ràdh
maille ri Daibhidh,
Ri Dia tha mis a' feitheamh, fòs
Tha m'anam feitheamh ris;
m
'Sna f hocal naomha fìrinneach
Mo dhòchas cuiridh mis.
Tha m'anam bochd nis furachair
A' feilheamh Dhe do ghnàth,
Na bhios luchd-faire maidne fòs
Ri sgarachdain nan tràth.
Nis furachair, a* deìream fòs,
'Ga fheitheamh-san gun ghò,
Na bhios luchd-faire anns an oidhch
Ri teachd a steach an lò.
69. Còmhìadh an Spioraid ann an Urnuigh,
Smaointich leat fein fiath air a chuan, an long a
raach air aghaidh na fairge, gun chomas gluasad.
Tha gach seol air a sgaoileadh chum an soirbheas
fann a ghlacadh, ach h\i diomhain an oirp. Tha'n
long gun ghluasad, ach mar tha i air a tulgadh a
nunn agus a nall le lunn na fairge. Tha na seolad-
airean ag amharc a mach le fadal arson an t-soirbhis
a ghiulaineas iad air an turas : agus theagamh gur
ann 'nuair bha iad a' toirt ceill, agus an uair is mò bha
dh' fheum air, tha iad a' motliachadh fa dheireadh
coslas soirbheas a' tarruing dlù dhoibh. Tha neoil
ag èiridh eadar iad is fàire. Tha caitein dubh àir
an fhairge a' teannadh ga'n còir. Tha na siùil a'
tarruing a mach, agus a nis làn gaoithe, 's an soith-
each na làn uidheam a' gearradh air a h aghaidh
gu buadhar chum a chala bha na beachd. Mar so
tha e air uairibh a' tachairt do'n Chriosduidh. Tha
feum aige-san air an t-soirbheas o neamh ; as eug'ais
60 cha'n'eil e'n comas da dol air aghaidh na shlighe.
190
Air uairibh, an diaigh dha uile mheadhona na'n gràs
a ghnàthachadh tha anam raar bha'n long neo-
ghluasadach air a chuan, tha fadal air anam arson
àm is buadhaire. Tha shiùil air an sgaoileadh, tha
e feitheamh a chothrom, tha e air a rathad, fiuthair
aige ri àile fàbharrach o neamh. Tha dàil air a
chur an so c'ar tamuill, a leige ris da a laigsinn fein,
agus co mòr 's a tha e 'n earbsa ri còmhnadh an
Spioraid, saor-thiodhlaca Dhe. Ach tha e feitheamh
gu fòill, is fadheoidh tha ghaoth a' tighinn, tha gach
seòl làn, agus uile cheudfaiihean agus chumhachda
an anama air an cuir air ghleus. Tha e nis a' dol
gu sunndach air aghaidh air a shlighe, agus tha e air
a ghiulan air adhart chum a chaladh a bha na mhiann.
As eugais còmhnadh an Spioraid Naoimh, tha
Pòl ag innse dhuinn, nach aithne dhuinn a dhean-
amh mar bu choir dhuinn. Faodai sinn, gu
dearbii mothachadh a bhi againn air ar truaighe,
gun a meud na a leigheas a thuigsinn, faodai daoine
dall fios a bhi aca gu bheil iad air an cuairteachadh
le cunnart, 's a bhi aineolach cionnas a dh' fhaodas
iad a sheachnadh. Cha'n'eil e comasach do dhuine,
as eug'ais soilleireachd an Spioraid, truaill'eachd a
nàduir gu h-iomlan a thuigsinn, no idir lànachd
agus gioir an Fhir-shaoruidh. Ach gad a bhitheadh
fiosrachadh againn, cha'n urrainn duinn ruigheachd
air an t-suidheachadh a tha feumail ann an urnuigh
as eug'ais còmhnadh gràis. Faodai gne na h-
h-urnuigh, anns gach doigh eile bhi freagarrach, *s
gun an cridhe bhi mar bu chòir dha ; 's e Dia a
mhàin is urrainn so a dheanamh, agus is ann ris-san
is cubhaidh dhuinn amharc suas air a shon.
Tha'n Spiorad Naomh gu soiUeir air a ghealladh
do'n Eagluis. — Tha e mar so air a roi' innseadh,
** Dòirtidh mi mach mo Spiorad air do shliochd,
agus mo bheannachd air do ghincil." " Agus cuir-
idh mi mo Spiorad an taobh a stigh dhiot."
Tha'n Spiorad Naomh air a ghealluinn chum
191
còmhnadh a dlieanamh ruinn 'nar n-urnuighibh.
Tha'n gealladh sin a' co'-chorda ri, *' Dòirtidh mi
air tigh Dhaibhidh, agus air luchd-àiteachaidh ler-
usaleim, spiorad na'n gràs agus nan athchuingean."
Tha'n t-Abstol a' cur an coiU fein-fhiosracha
Chriosdui'ean : " Tha'n Spiorad fein mar an ceudna
a' deanamh còmhnadh le'r n-annihuinneachd; oir
cha'n aithne dhuinn ciod a ghuidheamaid mar bu
chòir dhuinn ; ach tha'n Spiorad fein a' deanamh
eadar-ghuidhe air arson le osnaibh do labhairt."
Tha còmhnadh so an Spiorad ann an urnuigh na
shochair mhòr a bhuineas do uile chloinn Dhe. " A
chionn gur mic sibh, chuir Dia a mach Spiorad
a Mhic fein nar cridheachaibh, ag èigheacb, Abba,
Athair." " Fhuair sibh Spiorad na h-uchd-mhac-
achd, tre'n glaodh sinn, Abba, Athair."
A' bheil sibh a' feòraich cionnas a tha'n Spiorad
gar còmhnadh ? Tha na Scriobtuire gu bitheanta
ga ainmeachadh, mar a cuideachadh le'r n-anmhuin-
neachd, agus a' deanamh eadar-ghuidhe as ar leth,
&c.
Tha'n Spiorad Naomh a' deanamh còmhnadh le'r
n-anmhuinneachd — le earrann de'n uallaich leis a'
bheil sinn luchdaichte, a ghabhail air fein, agus
cha'n e mhàin gu bheil e deanamh còmhnadh faoin
Jeinn, ach tha e gu h-èifeachdach gar cobhair, le'r
n-uallach a ghiulan maille ruinn.
Tha cumhachd soillseachaidh agus naomhachaidh
an Spioraid ro-chudthromach, leis mar thaiad feum-
ail a dh' ullachadh ar cridhe fa chomhair co'-
chomunn naomh a chumail suas ri Dia, a dh' iar-
ruidh na nithe sin a chuireas gloir air, agus a bhios
feumail d'ar n-anamaibh fein.
Tha eadar-ghuidhe an Spioraid Naoimh ag eadar-
dhealuchadh o eadar-ghuidhe Chriosd. — 'S ann air
neamh a tha Criosd ag eadar-ghuidhe aig righ-
chàthair no glòire, leis fein, eadar-dhealuichte
uainne. 'S atm a tha'n Spiorad Naomh ag eadar-*
192
ghuidhe, annainn agus maille r'ar cridheachaibh,
aig cathair na'n gràs. 'Se eadar-ghuidhe an Spioraid
Naomh toradh agus tairbhe eadar-ghuidhe Chriosd,
neach, 'nuair a chaidh e suas do neamh, a thug bruid
am hraighdeannas, agus a fhuair an t-sochair so,
eadhon, do na ceannaircich.
Gun amharus tha mòran de obair an Spiorad
diomhair. Tha sinn aineolach air iomad ni a tha
na thaic. 'S ann a thaobh a thoraidh, 's cha'n ann
a reir a dhòigh oibreachaidh is aithne dhuinn e.
Tha ghaoth a sèide far an àill leatha, agus tha thusa
ga cluinntinn, ach cha'n urra dhuit innse cia as a
thainig i, na cia 'n taobh a tha i dol, is amhuil a
tha gach neach a ghineadh leis an Spiorad. Tha
fhios aig a Chriosduidh gur tric a lùb e a ghiùn gu
urnuigh, gu marbhanta, neo-shunndach, gun tuigse;
gu inbh bhig, gun dèighair na sochairibh bu chòirdha
iarruidh. Agus an diaigh sin uile, 'nuair bha fiuth-
air aige ri còmhnadh an Spioraid, agus urnuigh a
dheanamh mar rinn Daibhidh, " A Thighearna,
fosgail mo bhilean, agus cuiridh mo bheul an cèiU
do chliu," agus le ghnà-bhuanachadh ann an iar-
ruidh, ann an sireadh, agus a' bualadh, mhothaich
e air mhodh co ro-chomharaichte lathaireachd Dhe,
's a lion e le aoibhneas do-labhairt, agus le dòchas
làn glòire. Dh' fhairich e air uairibh, 's gun dùil
aige ris, an t-ùngadh sin, am meudachadh fiuthair
sin, a bha co fada thairis air an ni a mheas e roimhe,
an co'-chuideachd ris na tograidh bheothail agus
<!hian sin a' miannachadh Dhe, agus naomhachd,
agus gloir, a bha co soiileir da inntinn, a comhar-
achadh a mach cumhachd diadhuidh, a tha deanamh
eadar-ghuidhe as ar leith.
Cha'n'eil e air a chialluchadh gum faod sinn air an
àm so, no gur ion duinn fiuthair a bhi againn ri
sochairean ro-chomliaraichte sin an Spioraid Naoimh,
a neartaich na ceud Chriosdui'ean gu urnuigh a
dheanamh ann an cainnt air an robh iad aineolach,
19S
no a sheol doibh gach focal a ghnàthaicheadh iad.
Ach tha'n Spiorad Naomh a' buileachadh na'n gràsa
sin, eadhon, gràdh, eagal, dòchas, agus gairdeachas
a bhuineas do'n dìeasnas so: a' brosnuchadh tograidh
naomha, a dhùisgeas naomh dhòchais, 's a dh*
oibricheas mianna naomh annainn : tha iad, tha
dearbh-chinnt againn, gu minic ag aomadh ar n-
inntinn chum urnuigh a chur suas, 's a* deanamh
còmhnadh leinn ann an urnuigh, a' toirt duinn
barailean soilleir, deas labhairt, agus dànachd iriosal:
agus tha'n còmhnadh so glan shaor o agus fad os
cionn, a chòmhnaidh choitchionn sin a tha freasdal
De a' buileachadh air daoinibh am bitheantas, chum
gu'n coilion iad gniomharra eugsamhuil na beatha
so.
Nach sòlasach an ni gu bheil gealla soiUeir againn
gun d' thòir ar n~Athair neamhuidh a Spiorad
Naomh dhoibhsan a dK iarras air e! Cha'n ion
duibh, uime sin, eagal a bhi oirbh, ge b'e air bith
co neo-shunndach, mharbhanta, no fhionnar 's a
tha ur cridhe, gu cuir mu thimchioll an dleasnais
so. larraibh, agus faodai làn fhiuthair a bhi agaibh
gum faigh sibh, na h-urrad chòmhnaidh o'n Spiorad,
a chuidicheas sibh, 's a bheir air ur n-aghaidh sibh
'nar n-uile airc. Bithibh uime sin curamach ann an
leughadh ur Biobuill, ann an teachd chum Chriosd,
agus ag asluchadh gu dùrachdach tiodhlacadh a
Spioraid. Ma b' àill leibh an t-saibhireachd de
chumhachd so an Spioraid fhaotainn, caithibh ur
beatha ann an taice r'ar Slanuighear aig a bheil e
r'a phàirteachadh.
194
70. Namnhachadh an Spioraid.
O THiG, a Spioraid nan gràs !
Is leasaich ar nàdur claon;
Oir 'se do chumliaclid-sa mhàin,
A ni an nàdur so naomh.
Tionndaidh do sholus an oi'che
'San duibhre dorcha gu là;
Is ni do theagasg ar seoladh,
Gu aoibhneas mòr agus àgh.
Seall, mata, air ar cor lc truas,
Is tog suas ar cridhe ri nèamh ;
Oir tha e leantuinn gu dlù
Ri nithibh nach fiù dhuinn gnè.
Ma bheir sinn oirp gu faoin
Air òrain nan naomh a sheinn,
Mothaichidh sinn ar n-aigne trom,
'S cha'n èirich am fonn sin leinn.
'S am bi sinn mar so gach là,
Ann an cor co àmhgharach thruagh ;
Do rùn-sa dhuinne co blà,
Is sinne do ghnà co fuar ?
O thig a Spioraid nan gràs !
Is beothaich ar nàdur marbh :
Neartach ar dùrachd 's ar dìcbeall,
'S gu bràth bidh sinn dìleas dearbht*.
196
71. 3Iu Bhàs Chriosd.
B' lAD sìn briathran ar Slanuigh'ear bheannuichte
air àm ro-choniharaichte. Bha cuirm na càisg a'
tarruing dlù, an t-àm a bha fios aige san robh e ri
fulang. Thainig an oidhche san robh e ri bhi air a
thoirt thairis do lamhaibh a naimhde. Chaith e'n
oidhch' 'an co-chainnt r'a dheisciobuiHbh; mar
chaomh athair air leabuidh a bhàis, a* coimeasgadh
sòlais 'na chomhairlibh deireannach d'a theaghlach.
'S an uair a chriochnaich e na h-earailean a bha e
toirt doibh, ihog e siias a shìiilean gii neamh, agus
thuirt e, Athair! Thainig an uair, Ciod an uair ? An
uair ris am mò bha de ghnothaichibh cudthromach au
earbsa, o theann uairean r'an àireamh, no aimsir ri
ruith. An uair a bha ri crioch a chuir air saothair
fheumail beatha luachmhoir Mhic Dhe, le bàs bu
ro-luachmhoire agus a b' ainmeile; an uair san robh
e ri dioladh a thoirt seachad, trid fhulangais, air
son ciont' a chinne-daoine; an uair san robh fàis-
neachdan, samhluidhean, agus comharran, a bha air
an roi'-innse rè ioma linn, ri bhi air an coilionadh ;
an uair a bha ri crioch a chuir air an t-sean aid-
mheil, agus san robh creidimh ùr r'a fhoiUseachadh
do'n t-saoghal ; an uair san robh e ri buaidh a thoirt
air an t-saoghal, alr a bhàs, agus air ifrinn; an uair
san robh e ris an rioghachd spioradail sin a tha ri
mairsinn am feasd a chuir suas.
Bi so an uair a bha ro-chomharaichte le h-iong-
antasibh air neamh, agus air talamh. Bha obair
nàduir air fad ga co-mliothachadh; agus thug na
beothaibh agus na mairbh co'-fhianuis air meud a
ghniomh. Reubadh brat-roinn an teampuill na dha
bhloidh, Chriothnaich an talamh. Bha dorchadas
air an domhan uile. Dh' f hosgladh na h-uaighean,
agus dh^ èirich mòran a hha ';ì an codal, agus chaidh
iad a steach do'n Bhaile Naomh. Cha b' iad sin
R 2
196
amhàin mòr-iongantais na h-uaìre uabhannaich so.
Bha na cridheachan bu chruaidhe air am maothach-
adh, agus air an atharrachadh. Thug am Breith-
eamh a dhìt e fianuis fhollaiseach air a neo-chiontas.
Thug an ceannard-ceud Roimheach, a bha air ceann
an airni a bha Ireiceadan aig àm a bhàis, glòir do
Dhia^ agus dh'aidich e gun robh easan a bha fulang
os cionn bhi na dhuine. ^Nuair a chunnaic e na
nithe a thachair^ thuirt e, Gu deimhin b' ionracan an
duine so ,- gu Jìrinneach Ue so Mcc Dhe. Labhair
am murt-fhear ludhach a chaidh cheusadh maille
ris, ris mar Righ, agus dh'asluich e a dheagh-ghean.
Eadhon a mhòr-chuideachd a thainig a mach a dh*
fhaicinn, mar g* am b' ann iongantas coitchionn,
agus a thòisich ri labhairt ris gu spìdeil, tàireil, phill
iad dhathigh, cC hualadh an uchd.
Bi so an uair san d'thug Criosd làn-dioladh seach-
ad air son peacaidh a chinne-daoine, 's a choilion e
ar saorsadh shiorruidh. Bi sin an uair san robh an
iobairt mhòr air a toirt suas, a tha a h-èifeachd a'
drùghadh air ais gu ceud chionta an duine. 'sa
ruigheaclid air aghaidh gus nach bi ùine ann ni 's
mò ; an uair san robh 'n fhuil a' taosgadh o'n
chrann-cheusaidh, mar o àrd àltair, a dh' ionnlaid
air falbh cionta nan cinneach.
Gidheadh, tha e làn-shoilleir, gum b'e innleachd
so na saorsadh aon de na h-oibribh is ro-ghlormhor
a dhealbh an t-UiIe-chumhachdach. Ma bha'n uair
san do chruthaicheadh an saoghal anabharra ainm-
eil agus mòr; an uair sin, a ghairm a dorchadas
agus mi-riaghailt, an saoghal sgiamhach, maiseach
so, air iarrtas an De mhòir ; 'n trà sheinn reidtan na
maidne còmhlath, 's a rinn nile Mhic Dhe co-ghàir
aoibhneis; cha lugha 's ainmeile an uair anns deach-
aidh an saoghal aiseag a ris mar bha e ; an uair a
chaidh a ghairm o dhìte agus o leir-sgrios, gu sìth
agus mòr-shonus. Ma bha e ni bu lugha do mhòr-
chùis na cho-chuideachd o'n leth-a muigh, tha e leis
197
a BÌn ni 's ro-iongantaich, a chionn fo leithid do
choslas sèimh giin d' thugadh gu crìch gnothaichean
co anbharra chudthromach.
Anns an uair so bha gach fàisneachd, taisbein,
agus sàmhladh, air an co'-lionadh. B'e so an cusp-
air còmhalachaidh aig an iomìan diubh. Tha sibh
a' faicinn an Lagh agus na Fàidhean nan seasarah,
ma dh'fhaodar a ràdb, aig bun a chroinn-cheusaidh,
a' deanamh ùmhlachd. Tha sibh a' faicinn Maois
agus Aaron a' giulan àirc a cho'-cheangail; Daibh-
idh agus Eliah a' taisbeanadh oraicle na fianuis.
Tha sibh a' faicinn gach sagart agus iobairt, gach
deas-ghnàth agus òrdugh, gach sàmhladh agus riagh-
ailt creidimh, air co'-chruinneachadh an ceann a
chèile chum an co'-lionadh. As eug'ais bàis Chriosd,
bhuanaicheadh aoradh agus deas-ghnàtha an Lagha
nan òrdugh spleadhach gun seadh. 'Sa cheart uair
a chaidh a cheusadh, chaidh 'n leabhar leis na seachd
glasanfhosgladh. Nochda bladh gach deas-ghnath;
thainig gach fàisneachd gu crich ; agus dh' fhoillsich
gach samhiadh a bhrigh.
72. Gairm do plteacaich iad a theicheadh chum Chriosd.
A lèughadoir a bheil e f ìor,
Na chuir mi cheana sìos am Dhàn?
Ma se 's gu bheil thig 's lùb do ghlùn
Le ùrnuigh 's aithreachas gun dàil.
A dh' ionnsuidh losa teich gu luath,
Ag gabhail gràin is fuath do d' pheac',
Le creideamh fior bheir ùmhlachd dhà,
An uile àitheanta naomh a reachd.
R 3
198
Gabh rls 'na oifigibh gu lèir,
'S re h-aon diubh na cuir fein do chùl :
Mar Fhjìidh, mar Shagart, is mar Rìgh,
Chum slainte, dìdean, agus iùil.
Biodh eiseimpleir am beachd do shùl,
Chum d' uile ghluasachd sdiùr da rèir,
'S gach meadhon dh' orduich e chum slaint,
Bi fein gan gnàthachadh gu lèir.
As fhìrinteachd dean bun a mhàin;
'S na taic gu bràth re d' thoiltinneas fèin:
'S mas àiil leat èifeachd bhi na ghràs,
Na h-altrum peacadh dàimh a' d' chrè.
Mar sin ge d' tha do chionta mòr,
Chum gloir do Thighearn saorar thù,
Is chum do shonas siorruìdh fein,
Air feadh gach rè a* seinn a chUù.
73. I/igh Mkaois air a chriocJmachadh le Bàs Chriosd,
agus an Soi^geul air tòiseacJiadh.
Bi so an uair san deach an Lagh air chùl, *s a
thainig an Soisgeul am follais; bi so an uair a chuir
crioch air sean, agus a thòisich fritheaJadh ùr, air
eolas agus air aoradh diadhuidh air feadh an domh-
ain. Ma ghabhas sinn beachd-shealladh air san t-
seadh so, 's e àm is buadhaire gu mòr tha air aithris
'an eachdruidh a chinne-daoine. 'Nuair bha Criosd
a' fulang air a chrann, tha e air innse dhuinn le aon
de na Soisgeulaichibh, gun dubhairt e, Tha tart
orm; agus gun do lion iad spòng le fion-geur, 's gun
do chuir iad r'a bheul ì. " An diaigh dha am fìon-
199
geur a bhlasad, air dha fios a bhi aige gun robh na
h-uile nithe a nis air an criochnachadh, agus na
scriobtuir air an co'-lionadh, thuirt e, Tha e crioch-
naichte," Eoin xix. 28, 29, 30 ; 's e sin. Gu'm bi
'n deoch so do fhion-geur a thairgse dha an ni mu
dheire, a bha gun cho'-Iionadh a rèir fàisneachd au
Fhaidhe, Saim Ixiv. 21. Tha 'm foiUseachadh agus
an f hàisneachd a nis air an nasgadh. Tha Lagh
Mhaois air a dhruideadh, " Agus chrom e cheann,
's thug e suas a spiorad."
Air a cheart àm sin, sguir an Lagh, agus
thionnsgain an Soisgeul. B'e so an t-àm ro-shon-
ruicht' a chuir eadar-dhealuchadh eadar an seann
agus an saoghal ùr o cheile. Air an darna taobh
chi thu 'n Lagh le shagairtibh, le iobairtibh, agus le
dheas-ghnàthaibh, a' dol as an f hradharc ; agus air
an taobh eile, chi thu'n Soisgeul le shèimh òrduigh-
ibh gun mhòr-chùis a' teachd 'am follais. Bu sheadh-
ar a bha brat-roinn an teampuill air a reubadh san
uair so; oir dh' f halbh a ghlòir o eadar na cherub-
ims. Liuthair Ard-shagart an Lagha seachad Urim
agus a Thumim, uchd-èididh, fhalluing, agus a
thùis: agus sheas Criosd suas mar Ard-Shagart
Mòr, gach iinn a tha ri èiridh suas. Leis an aon
iobairt sin a thug e nis suas, chuir e am feasd iob-
airtean o'r cùl. Na h-altairean air an robh 'n teine
a' dearg lasadh o chionn ioma linn, cha'n fhaicear
orra deatach tuille ni 's mò. Cha robh iobairtean
tuille r'an iobradh. " Cha b' ann le fuil tharbh agus
ghabhar, ach tre fhuil fein a chaidh e steach aon
uair do'n ionad naomha, chum e fein a nochda 'an
làthair Dhe 'an sin as ar leth-ne."
Bi so an uair a cho'-cheangail ri cbeil ann an aon-
achd spioradail uile luchd-aoradh Dhe. 'Nuair
thuirt losa, Tha e criochnaichtet leag e sios am ball-
adh-dealachaidh a bha co fada eadar na h-Iudhaich
agus na Cinnich. Chruinnich e r'a cheile na h-ion-
racain, as gach cinneach agus as gach sluagh. Thug
200
e gairm fhollaiseach gun d'thainig an uair anns nach
biodh eolas air an Dia fhior na b' fhaide air a
chuibhreachadh aig aon shjagh, no aoradh ann an
aon teampull ; acli air feadh an domhain uile, gun
d' thugadh luchd-aoraidh an Athar seirhhis dha ann
an spiorad agus ann am firinn. O'n uair siu thòis-
ich iadsan a bha thàmh " aig crioclian iomallach an
domhain, a bha aineolach air co'-cheangal a gheall-
aidh, air an toirt dlù do laimh." Anns uair sin bha
solus an t-soisgeil a' caomh dhealradh fad as air eil-
einibh Bhreatuinn.
74. Criosd d teachd a thoirt breilh air an t-saoghal.
Mo smuaìntidh talmhuidh Dhe tog suas,
*S mo theanga fuasgail ann am bheul ;
Dochum gu'n labhrainn mar bu chòir,
Mu ghlòir 's mu uamhunn hì Dhe.
Air meadhon oidhch* n'air bhios an saogh'l,
Air aoniadh thairis ann an suain ;
Grad dhùisgear suas an Cinneadh Daoin,
Le glaodh na trompaid 's airde fuaim.
Air neul ro ard ni f hoillseach fèin,
Ard aingeal trèun le trompaid mhòir ;
Is gairmidh air an t-saogh'l gu leir,
lad a ghrad eiridh chum a mhòid.
'N sin fàsuidh rugha ann san speur
Mar fhàir na maidne 'g èiridh dearg;
Ag innseadh gu bheil losa fèin,
A teachd na dheidh le la garbh.
201
Grad fhosgladh as a chèil na neòil,
Mar dhoras seòmair an ard Righ,
Is foillsichear am Brcitheamh mòr,
Le gloir is greadhnachas gun chrìoch.
Tha 'm bogha-frois mun cuairt da cheann,
'S mar thuil nan gleann tha fuaim a ghuth :
'S mar dhealaineach tha sealladh shùl,
A' boisgeadh as na neulaibh tiugh.
A ghrian ard-lochran nan speur,
Do ghloir a phearsa gèillidh grad:
An dealradh soillseach thig o ghnùis
A solus mùchaidh se air fad.
Cuirdh i uimpe culaidh bhròin,
'S bidh ghealach mar gun dòirt or' fuil,
Is crathar cumhachdan nan spèur,
A tilg nan rèulta as am bun.
Bidh iad air udall ann san speur,
ivlar mheas air gèig re h-ànradh garbh ;
Tuiteam mar bhraonaibh dh* uisge dlù,
'S an glòir niar shùile duine mhairbh.
75. Criosd na Bhàs d toirt bmidh air uile Naimhdean
a Luchd-leanmhuinn,
Bi so an uair a thug Criosd buaidh air uile chumh-
achdaibh an dorchadais, an uair san do thilg e sios
uachdranachd, agus righ-chathraichean, san d'thug e
hruid am hraighdeannas^ agus tiodhlacan do dhaoin-
ibh. Bha cho'-sttìgh a bha rè ùine mhòr eadar
rioghachd an dorchadais agus rioghachd an t-soluis
202
air teachd gu crìcli. Thainig an t-'am, 'nuair "bha
sliochd na mnatha rì ceann na naihrach a bhruth-
adh." Ach 'n uair nochd losa e fein air a chrann,
thugadh buaidh air an droch spiorad, agus air a
rioghachd ; Dhealaich a rioghachd air ball ris;
cliaidh crioch air uachdranachd lodlial-aoraidh.
Chunnacas e 'tukeam viar dhcalanaich o Neamh.
Anns an uair sin chriothnaicli steigh teampull nan
Ana-creideach. Bha dealbh gach dia-brèige air
bhall-chrith air a bhunait. Theich an Sagart le
maoim o ionad aoraidh, a bha tuiteam air a cheann;
agus chaidh tosd gu siorruidh air oraicle nan Cin-
neach !
Trid fhulangais, mhòr-chliuthaich e amhghair,
agus tharruing e sgàil air greadhnachais agus diomh-
anais na beatha so. Chomharraich e 'mach ga
luchd-Ieanmhuinn ari t-sligbe t'.ia trèoruchadb, trid
triobluid, chum glòir agus buaidh; agus cho'-pairt-
ich e riu an spiorad ceudn' a neartuich e fein gu
buaidh a thoirt. " Cha'n'eil mo rioghachd do'n t-
saoghal so. Anns an t-saoghal so bithidh agaibh
àmhghar: Ach biodh deagh mhisneach agaibh ; thug
mise buaidh air an t-saoghal," Eoin xvi. 33.
Anns an uair so, thugadh buaidh air a bhàs mar
an ceudna, an nàmhuid ma dheire th' aig duine.
Dh' fhuirich a clioslas uamhunnach a làthair, ach
thugadh air falbh a ghath. Oir an uair a thug
Criosd Jàn-dioladh airson ciontai, dhì-armaich e
'm bàs, le aiseirigh nan ionracan a dheanamh cinn-
teach. 'Nuair thuirt e r'a cho'-fhear-fulaing aith-
reachail, " An diugh bithidh tu maille riùmsa ann
am Phàrras," chuir e'n ceill d'a uile luchd-lean-
mhuinn dearbh-chinnte air sòlais nèimh. Nochd e
gun deach na cherubich o'r cùl, agus gun deach an
claidheamh lasrach 'na thruaill, a cliaidh òrduchadh
aigceud thuiteam an duine, " ga choimhead oshlighe
Craoibh na Beatha," Gein. iii. 21. Roimh 'n àm so
b'fhann an dòchas, agus bu doilieir an sealladh a
203
bh'aig na daoine diadhaidh fein air an rioghachd
neamhuidh. Ach *' a nis cliaidh beatha agus nco-
bhàsmhoireachd a tholrt gu solus." O shliabh
Chalbhairi, chaidh cheud sealiadh soilleir agus cinn-
teach a thoirt do'n t-saoghal air na h-ionaid-chòmh-
nuidh bhith-bhuan. O'n uair sin tha iad nan gnàth-
cho'-fhurtachd do na Criosduibh. 'An àm triob-
luid tha iad a sìochaidh ann inntinn; 'an àm buair-
idh tha iad a' cumail suas an subhailc; agus aig uair
a bhàis gan neartuchadh gu ràdh, *' O Bhàis ! c'àit'
a bheil do ghath ? O Uaigh ! c'àit' a bheil do
bhuaidh ?"
76. Criosd a gairm a chuid caorach chnm a dheas-laimh
air la a Bhreitheanais.
'N 8IN tearbainidh e chum gach taobh,
Na caoraich o na gabruibh lom ;
Ceart mar ni'm buachaille an trèud,
'N uair chuairteachais e spreidh air tom.
'N sin labhruidh e ri luchd a dheis,
" Sibhs' ta deasuicht le mo ghràs,
" Thigibh, sealbhuichibh an Rìoghachd,
<« Nach faic a sonas crìoch gu bràth.
*' Chum crao'bh na beath' ta'm phàrais De,
*' Le h-aoibhnas teannaibh steach da còir:
*' 'S a f earta iongantach gu Jèir,
*' Dearbhadh ur n-uile chreuchd 's ur leon.
« Fuìdh dosraich ùrair suidhibh sios,
*< Nach searg 's nach crion am feasd a blàth ;
204
*' *S mar smeòraichlbh a measg nan geug,
*' Cbum molaidb glèusaibh binn ur càil.
" Le maise sàsuichibh bhur sùil,
" Is oirbh fo sgàil cha drùigh an teas.
" 'O a duilleach cùraidh òluibh slàint;
" Is bithibh neo-bhasmhor le 'a meas.
*' Gach uile mheas tha'm Phàrras De,
*' Ta nis gu lèir neo-thoirmisgt' dhuibh ;
*' Ithibh gun eagal 'o gach geig,
" A nathair nimh dar tèum a chaoidh.
" Is uile mhiann ur 'n anama feìn,
" Lan-shàsuichibh gu lèir an Dia,
" Tobar na firinn, iochdi is griiidh,
*< A mhaireas làn gu cian na 'n cian.
" Mor-innleachd iongantach na slàint,
" Sior rannsuichibh air àird *s air leud,
«< *S feadh oibriche mo rioghachd mhòir,
*< Bhur n eòlas miannach cuiribh 'meud.
*' Bhur n aoibhneas, mais ur tuigs*, *s ur gradh
*♦ Bitheadh gu siorruidh fàs ni 's mò:
'* 'S ni 'n coinnich sibh aon ni gu bràth,
*' Bheir air bhur n anam cràdh na leòn.
** Cha'n fhacadh sùil, 's cho chualadh cluas,
" Na thaisg mi suas do shonas dhuibb:
*' Imichibh, 's biodh bhur dearbheachd fein,
** Sior-innseadh sgeul duibh air a chaoidh."
205
77. Criosd na Bhàs d cur svm a Rioghachd Spioradail^
air nach d'thig crìoch.
Bi so an ualr a chuir ar Tighearna suas a rioghachd
spioradail air nach d' thig crìoch. Cia diomhain
comhairlean agus oirpean dhaoine. Cia faoin seolt-
achd an aingidh ! Cia gearr an toilinntinn ! Bha
naimhdean Chriosd san uair so 'an làn-bharail gun
do shoirbhich leo 'na leir-sgtios. Chreid iad gun
do agap iad gu tur o cheile, a chuideachd bheag a
bhaga leantuinn; agus gun do chuir iad as da ainm
agus da chliu gu siorruidh. Mar thàir air, dh'
fhàilitich iad e mar Righ. Sgeudaich iad e le trusg-
an crò-dhearg, chrùn iad e le coron sgithich; chuir
iad cuilc 'na laimh ; agus le fanoid sgallaisich, lùb
iad an glùn 'na làthair. Bu dail agus mi-dhiadh-
aidh na daoin iad. Cia beag a bha fios aca gun
robh 'n t-Uile-chumhachdach sa cheart àm sin " ga
chuir suas mar Righ air tulaich Shioin, a' toirt da
nan Cinneach mar oighreachd, agus criochan iom-
allach na talmhuinn mar sheilbh." 'S beag a bha
fios aca gun robh na suaicheantais fhanoideach
rioghail, a bha iadsan a' toirt da, anns a cheart àm
sin air an daighneachadh dhà mar chomharradh air
làn-uachdranachd; agus nan inneii air cumhachd do-
cheannsachaidh ! A chuilc a chuir iad 'na laimh,
dh' f hàs i na slaìt iaruinn, leis an robh e r'a naimh-
dihh a mhion-phronnadh ; 'na slait-rioghail leis an
robh e ris an t-saoghal a riaghladh ann an ionracas.
An crann-ceusaidh, a shaoil leo a bhi na thàir, agus
na mhasladh dha, san a bha e dha na shuaicheantas
air mòr mheas agus urram. An àit' a bbi na bhall-
maslaidh ga luchd-leanmhuinn, sann a bha e ri bhi
dhoibh na uaill agus na mbòr-chliu. Bha'n crann-
ceusaidh ri dealradh air Lùth-chuirtibh agus air
Eagluisibh feadh an t-SaoghaiI. Bha e ri bhi na
shuaicheantas aig na righribh bu chumhachdaìche ;
S
206
agus ri dealradh air brataichibh an fheachd ba
bhuadhaire, an uair a bha guidheachain agus mall-
achdan ri bhi 'n cuideaciida cuimhneachain Heroid,
agus Philait; an uair a bhiodh lerusalem na thòrr
luaithre: aous na h-Iudhaich nam fògarraich air
feadh t-saoghail.
B' iad sin na buaìdhean a thòisich aig an uair so.
Chunnaic ar Tighearn iad cheana 'n an ceud-fhàs;
chunnaic e saothair anama^ agus hha e toilichte. Chun-
raic e focal De a' dol amach, a' toirt buaidh agusgu
buadhachadh: a' loirtorrasan aig an robh an saogh-
al fo chìs strìochda da lagh-san; a' giulain solais do
ionadaibh an dorchadais, agus caomh-lhlus chàirdeil
do ionadaibh còmhnuidh na h-an-iochd- Chunnaic
e na Cinnich a' feitheamh fo'n chrann gus an Soisg-
eul fhaghail. *« Chunnaic e Etiopia agus na h-
" eileanan a' sìneadh a mach an làmh ri Dia; am
" fàsach a' teanna ri gàirdeachas a dheanamh, agus
" ri teachd fo bhlàih mar ròs; agus solas an Tigh-
*' earn a' lionadh an domhain mar tha na h-uisgeach-
" an a' comhdachadh na fairge." Bha e làn-lhoilichte
'nuair a thubhairt e, " Tha e criochnaichte." Mar
ghaisgeach thàr e o'n àr-fhaich, a' dearcadh air a
bhuaidh: " Chrom e cheann, agus thug e suas an
deo." — O'n àra sin cha robh Criosd ni b' fhaide na
dhuine bàsmhor, ach na «' Cheannard ih' air gach
ni do'n Eagluis:" Righ àghmhor dhaoine agus ain-
gle, nach d'thig crioch air uachdranachd. Bithidh a
bhuaidh a' sior-mheudachadh. *' Mairidh ainm gu
" bith-bhuan ; bithidh e co maireannach ris a ghrèin,
'• beannuichear gach daoineannsan, agus beannuich-
*• idh gach uile chinneach e fein."
207
78. Riarachd-inntinn.
" Ni bheil ncach o thrioblaid saor,
*' Am measg a chinneadh daonn air fad :
" 'S co honmhur osna aig an Righ,
" Is aig au neach is ìsle staid.
" Ta smùdan fein os ceann gach fòid,
*' Is doruinn ceangailt' ris gach maith,
•* Tha 'n ròs a fas air drisibh geur,
" 'S an taic' a cheil tha mhil san gath.
** Ged fhaic thu neach ann saibhreas mòr
" Na meas a shòias bhi thair cbach :
'* An tobav 's gloine chi do shùil,
" Tha ghrùid na iochdar gabhail tàmh.
*' 'S mu chuireas d' anail e na ghluais,
" Le tarruing chabhaig suas a' d' bheul,
<' Duisgidh 'n ruaghan dearg a nios,
•' 'S le gaineamh lionadh e do dheud.
" *S ged f haic thu neach ann inbhe ard,
" Tha e mar nead am barr na craoibh:
" Gach stoirm a bragadh thilgeadh nuas,
*' Is e air luasgadh leis gach gaoith.
« An neach is fearr tha'n saogh'I a riar,
" Tha fiaradh eiginn ann na staid,
" Nach dean a sheoltachd is a stri,
" Am feast a dhireachadh air fad.
" Mar bhata fiar an aghaidh chèil,
" Ata 'o shuidheach' fein doth-chur;
" A reir uiar dhireas tu a bharr,
" 'S co-cinnteach ni thu cam a bhun.
S 2
208
*' Ge d* cbarn thu òr a d' shlige suas
*' Fu chomhair f"à*uidh *n luaidh da reir,
<' Is ge do chulr thu innte riowh'chd,
" A niheidh cha dirich i na deigh.
•' Tha cuibhrìnn iomchuidh aig gach neach^
*' 'S 0 ge d* tha thu meas gur tuille b'fhearr;
" Cha d' ihoir an t-annaburra tha'h sud,
" Am feasd an cudlhroni as a chràdh.
*' O iomluain d' inntinn tha do pìiian ;
" Ag tliùltadh 'n diu na dh'iarr thu'n de:
" Cha chomasacii an saogh'i do riar,
" Le d' anamianna 'n aghaidh chèii.
*' Na 'm faigheadh toil na feol a rùn,
" Da mianna bruideil dhiarradh sàlh j
** Flaitheas a' b' aird cha'n iarradh i,
** Na innte sud bhi siorruidh snàmh.
*' Ach ge d' a b' ionmhuinn leis an fheòrl,
*' Air talamh còmhnuchadh gach re :
*' Bhiodh dùraclid t' ardain agus t' uaiH,
*' Co arda shuas ri Cathair Dhe.
*' Ach nam b* aill leat sonas buan,
" Do shiighe tabhair suas do Dhia,
*' Le dùrachd, creideamh, agus gràdb,
*' Is sàsuichidh e t-uile mhiann.
79. Mu eadar-ghuìdhe Chriosd.
Chunnaic feibh a nis mar tha'n Spiorad Naomh
gar còmhnadh ann an urnuigh ; *s ann a tha a
209
chòmhna-san, agus gabhail gu taitneach r'ar n-
urnuighean, a mhàin trid eadar-ghuidhe Chriosd.
Eadar-ghuidhe Chriosd, na ghuidhe dùrachdach
ri Dia as leth na h-aitini arson a bheil e ri ùrnuigh:
Chum gur fearr a thuigear so; thugaibh fainear aq
dreuchd a th* aige mar ar n-àrd-Shagart. — Bha aig
Ard-Shagart nan ludhach ri tùis a losgadh san ionad
naomh air maduinn agus feasgar, fad na bliadhna.
Agus bha e aon uair sa bhliadhna ri e fein a thais-
beineadh, na aonar, san ionad bu ro-naomha, chum
fiiil a chralhadh air, agus fa chomhair, ionad na
tròcair; chum rèite dheanamh air a shon fein, arson
a theaghlaich, agus arson uiie choilhional Israeil.
Tha'n t-Abstol a' nochda dhuinn gun robh so na
shamhladh air losa Criosd, " nach deachaidh a
steach do na h-ionadaibh naomha làmh dheanta,
nithe a ta nan samhlachas air an fhior ionad ; ach
do neamh fein, chum a nis e fein a nochdadh ann
ara fianuis De air ar soinne."
Thugaibh mar an ceudna fainear a Shaorsadh, —
Bha'n duine fad as o Dhia, agus ciontach, fo bhinne
na breith sin, an t-anam a pheacaicheas, bàsaichidh
e. Cionnas a bha tròcair Dhe ri bhi air a taisbein-
eadh, agus a cheartas a bhi gun tàmailte ? Tre
bhàs losa Criosd Mac Dhe, tha cheartas sàsaichte,
agus a nis air crann a pheacaich, ionnas gum faod a
throcair sruthadh chum pheacach ann an tuillibh
roòr gun chasgadh. 'S ann an so, agus an so amh-
ain, a tha fior stèigh ar misnich gu teachd le
dànachd chum De Naomha.
Thugaibh fainear suidheachadh an Eadar-ghuidh-
*ear. Tha e aig deas-laimh Dhe. Faodaidh sinn o
sin a thuigsinn, a chumhachd, urram, a naomhachd,
'am meas a th' aig Dia air, agus gu bheil e do ghnà
air neamh as ar leith-ne. Tha gach cumhachd air
neamh agus talamk air a thoirt da. Nach ea-cèillidh
gnàthachadh na muinntir sin aig a bheil a shamhuil
S3
210
sin de Eadar-ghuidh'ear, a dh' earbas an cùis rì
creutair air bith, naomh, no aingeal.
Thugaibh a C/iliu fainear — " Cha'n'eil àrd-shag-
art againn nach 'eil comasach air co'-f hulangas a bhi
aige r'ar n-anmbuinneachdaibh; ach a bhuaireadh
sna h-uile-niihibh air an dòigh cheudna riunne, ach
as eug'ais peacaidh." Is aon e is urrainn truas a
ghabìiail do'n aineolach, agus dhoibhsan a tha as an
t-slighe. Air dhuinn, ma ta fhaicìnn gu bheil
againn Ard Shogart a tha co mòr agus co iochd-
mhor, a chaidh do neamh, losa Mac Dhe,—
*'Thigeamaid le dànachd gu righ-chaithir na'n gràs,
chum gum faigh sinn tròcair, agus gun amais sinn
air giàs chum cobhair ann an àin feuma."
Tha losa Criosd ag eadar-ghuidhe as ar leth le e
fein a noclidadh an làihair Dhe. — Tha e nis air neamh
fein ga nochdadh am fianuis De air ar ion. An duine,
an dèigh dha aon iobairt a thoirt suas arson peacaidh,
shuidh e a chaoidh tuille air deas Ihimh Dhe. Tre
Jhuil fein chaidh e stcach aon uair ddn ionad naomh.
Tha èifeachd, toilleannas agus cumhachd na fola sin
a' sior bhuanachadh. Nach cinnteach, mata, a dh'
fhaodas sinn a bhith gum faigh e na dh' iarras e,
'nuair a thagras e gun deachaidh e gu bàs chum
fhaotainn.
Tha mar an ceudna losa Criosd a' taìrgse suas ar
n-urnuighean. B'e dreuchd Sagart nan ludhach
urnuighean chloinn Israeil a thaisbeanadh am £an-
uìs Dhe, 's an àm san do loisg iad tùis an làthair an
Tighearn air an altair. Agus air an dòigh so tha ar
n-Ard-Shagart-ne a' fagail air n-osnaich lag agus
neo-iomlan buadhar agus èifeachdach trid eadar-
ghuidhe fein. Thug e làn-chinnte dhuinn, Ge Ve
nithe a dh' iarras siùh air an Athair ann am ainmse
gun toir e dhuibh iad : iarraibh, agus gheibh sihhj
chum gum bi ur n-aoibhneas làn.
Is taitneach an ni a thoirt a thuille fainear» gu
bheil eadar-ghuidhe ar Tigbearna gu h-iomlan as ar
211
leith-ne. Tha e air a ràdh mun fhaidh Elisa, gun
d' rinn Elias eadar-ghiddhe ri Dia an aghaidh chloinn
Israeil. Bha e, niar tha diadhair àraidh ag ràdh,
** na fiiàidh cruaidh, agus gun deachaidh obair
gheur-theann a thoirt da r'a dheanamh: ach cha'n-
'eil ar n-Ard-Shagart-ne a' deanamh eadar-ghuidhe
an aghaidh Israel fein, ach gu h-iomlan air ar son."
Anns an t-samhladh air na tha e deanamh (Eoin
xvii.) faodai sinn f haicinn nach'eil e 'g ainmeachadh
aon choire na dheisgiblibh, ach gu bhcil e a' tagh-
adh gach ni a bha taitneach na'n giuian, agus an sin
a' tagradh an cùis. Leis a so faiceamaid a ghràdh ;
cuireamaid ar iàn earbs' ann.
Is gniomh sior-bhuan tròcair eadar-ghuidhe
Chriosd. Cha'n fhàillnich a ghiàs no.a ghràdh am
feasd. Tha e air a ràdh, Gu bheil e sior-bheo a
dheanamh eadar-ghuidhe. Tha e san àm so ag asluch-
adh as leth Eagluis, mar rinn e am feadh a bha e
san fheoil.
Is eadar-ghuidhe e mar an ceudna as leth pheac-
ach. — Chaidh a roi'-innse uime, Gun do ghiulain e
pcacadh mhòrain, agus rinn e eadar-ghuidhe ar son
na'n ciontach. 'Nuair a thug iad beum dha, is a
chàin iad e, agus a thàirnich iad e ris a chrann
mhalluichte, tha e sior ghuidhe, Alhair^ thoir
dhoibh maitheanas. Agus tha ghuidhe sonraichte
arson a shluaigh, a dh' fhaodas mòr mhisneach a
thoirt do na h-ionracain. Uaith sin tha ar Tighearn
ag ràdh, Cha'n'eil mi 'guidhe arson an t-saoghail, ach
arson na muinntir sin a thug thu dhomh, oir is leatsa
iad.
Bu chòir eadar-ghuidhe Chriosd a thoirt faincar
roi urnuigh mar ar n-aon stèigh-dòchais gu dlùihacha
ri Dia. Na h-earbaibh air an dara laimh ri aon ul-
lachadh a rinn sibh, no a aon rùin a chuir sìbh
romhaibh, agus air an laimh eile, ge b'e air bith
peacaidh gan robh sibh ciontach, no ar n-aingidh-
eachd an-tromaichte, no molhachadh air ur peac-
212
aidh san àm, no co leisg 'sa tha sibh air teachd a dh'
ionnsuidh Dhe, ihugaibh do ghnà oirp air teachd
gu suilbhearra, air dhuibh bhi fiosrach gu bheil
Jear-tagraidh agaibh maille ris an Athair^ eadhoiii
Criosd amjirean., agus is esan an ìohairt-rèitich arson
ar peacanna. An àm na h-urnuigh, le creidimh
a ghnàthachadh, ga b'e co lag 'so bhios e, biodh
dòchas agad gum faigh thu as a lànachd-san, gràs,
freagarach do d' fheum. Ga b'e meud an ni a dh'
iarras tu, ga b'eco liugha ni annad fein a dh' fhaodas
mi-mhisneach a ihoirt duit ; tha deagh steigh agad
gu chreidsinn gu'n gabhar gu taitneach ri d' ùrnuigh
tre ainm agus eadar-mheadhonaireachd losa Criosd.
Tha eadar-ghuidhe àghmhor a' buanacha gun
chaochladh. Deanadh do chreidimh a toilltinneas
Chriosd t-inntinn a chiùineachadh, agus a neartach-
adh, chum gach athchuinge a chuireas tu suas fhàgail
gu muinghinneach na laimh. — An deigh dhuit
urnuigh a dheanamh : Ge b'e casaid a chuireas do
choguis ort, a iomad smuain sheachranaich, neo-iom-
laineachd, agus buaireis, noam mi-fheum a rinneadh
de fhreagraidh ur urnuighean roimhe so, a mhain
tagair gun gabhar riut le taitneachd air an stèigh so.
'Se Criosd t-Eadar-mheadhonair; 'sanntrid Chriosd
a tha fiuthair agad gu'n gabhar gu taitneach ri d'
urnuigh.
80. Laoidhf mu earbs' a Criosd.
M' ANAM imich thusa sàmhach,
fo gach àmhghar agus leatrom,
'Se do ihruailleachd a thaobh nàduir,
aobhar t-ànraidh, mar mo bheachdsa.
213
Greas is amharc cia mar tha thu,
soall le iiàire ri d' chleachdadh ;
'S faic an sachd iha air do ghuaillnibh,
le do ghluasad bhi gun fliaicill.
O'n a ruo^adh ann ad thràill thu,
thaobh do phàirtidh sa cheud seachranr
lomchair foighidneach gach dòruinn ;
's biodh do bhròn arson do pheacaidh.
Tha do thoil an dèis a truailleadh,
rag ri ghiasad chum do leasa;
Dh' easbhuidh cumhachd a bheir buaidh orr'
gheibh thu 'm bàs is duais do'n pheacadb.
Seall a nise ciod a ni thu,
's teich le dichioll dh' ionnsuidh taice;
Fàg do chudihrom air do Ràlhan,*
tha e ghnà co math r'a fhocall.
Thig le ireaslachd is dòchas,
dh' iarruidh còmhnadh o'n Aon bheartach;
Creid air tùs gu bheil e maoineach,
's iarr do dhaonnachd rèir a phailteis.
Thig le d* dhoille, cionl', is daorsa,
fàg na aonar air-san 'n leatrom ;
Dh' iarruidb teagasg, riaghladh, 'ssaoradh;
tha iad Annsan ri'n toirt seachad.
Seall le muinghinn an àirde,
chum nam beatin d'a bheil do tbaitneachd ;
'Nuair is triobluidich a chual duit,
amhairc suas ri Triath nam feartan.
Càraich t-eallach air a Ghuaillnibh;
oir 's ann uaithe thig do neartsa:
• Urras.
214
'S ge nach beaclidaich thus' a ghluasad,
creid gu luath gu bheil e'm faisg ort.
'S feith gu foighidneach r'a thìorasan,
's imich direach rèir a reachda;
Ruith do rèis le fair' is dichioll,
's ann le strìgh a ni thu streapadh.
'Nuair bhios fiaradh ann ad chrannchur,
creid gun tionndaidh e gu d' tliaiineadh,
Bheir seillein malh o lusaibh searbha,
niil bhios tarbhach, brìgh'ar, blasda.
Ged bhiodh 'm Freasdal dhuit air uairibh,
tuilie 's cruaidh a rèir do bheachdsa;
Tuig gur gliocas thug m'an cuairt e.
's gheibh thu buannachd as, am pailteas.
Bi thusa furachair m'a àitheantaibh ;
o staid nàduir teich na thaic-se:
*S glac aghealiadh làn de shiochadli,
ann an Criosd a dhìol a cheartais.
Air do thuras do Chanaan,
ged robh 'm fàsach làn de chrosadb,
'S iomad bruthadh air do shàiltibh,
leans a ghnà ri lorg a Ghaisgich.
Thug e buaidh os ceann do naimhde,
ìs bheir e gràs 'an àm na h-airce.
Ruidh da ionnsuidh le fcin-àichcadh,
's dearbh nach fàillnich do Chùl-taiee.
215
81. Mun Chuan.
CiA oirdheircàillitlb, agus air uairibh cia uabhasach
ri amharc air an cuan niòr! Co cihiubh a bheachd-
aicheas sinn air 'nuair a tha e fo bhruaillein air at le
doinionn a gheamhraidh, na marcaichean sìanta
mach nan uil' uabhas, a sguaba na fairge le cathadh
mara tha 'g èiridh chum nan neul; no ma bheachd-
aicheas sinn air ann am fiath nan eun ann am feasg-
ar ciùin samhruidh, 'nuair nach 'eil deo a* seideadh,
is gach gaoth nan suain, cha'n'eil e comasacb
smaointeachadh air ni is cumhachdaiche chum ara
mothachadh is àirde thoirt duinn, air cumhachd,
agus mòralachd an Ti sin a chruthaich an Cuan, —
a tha dol amach air a thonnaibh uaibhreach, 's is ur-
rainn a ràdh riu, an fhad so thèid sibh, 's cha d'
thèid ni's faide. Cha'n'eil aon ni eile a dh'fhaodar
a choimeas ris a Chuan mhòr, a iha le uisgeachan
a' ruigheachd air cearnaibh iomallach an t-saogh-
ails', 's ga chuairteachadh o thaobh gu taobh. Tha
thri urrad de'n t-saoghaì so fo'n f hairge 'sa tha fo
thìr-mòr. Cha'n urrainnear doimhncachd a chuain
fhaotainn gu h-iomlan a mach. 'Se da-cheud-deug
aitheamh an doimhneachd is mò air an d'rainig
daoine, gad a tha iad a' barulachadh gu bheile cuig
no sea mile an iomad àite. Fhad sa fhuaradh a
mach c, tha aigean na fairge, cosmhuil ri tìr'-
mòr, le bheanntaibh, le ghlinn, le chreagan corrach
agus uadhan dorcha. Tha tobraichean fior-uisg,
agus uiUt is aibhnichean, ag eiridh sa chuan an iom-
ad àite. 'Se ni is iongantaich a th'ann an salann,
a tha cumail an uisge do ghna fallain ; agus ga
f hàgail ni 's truime, agus uaithe sin tha e ni 's usa
do gach ni snàmh air uacbdar, seach air an fhìor-
uisge. Anns na h-uile punnd sàile tha dà ùnsa
shalainn. Tha gach abhuinn air an t-saoghal a'
sruthadh a stigh do'n chuan, agus a' tarruing leo
216
anabas gach baile mhoir, 's gach ni a dhùìsgeadh
euslainte no tinneis, agus e sioladh gu iochdar a
Chuain. Chum uisgeachan a chuain a chumail air
ghluasad, tha sruihan air an òrduchadh le Dia, trid
a' bheil an Cuan a' trà^jhadh 's a' lionadh dà uair
anns na ceithir uaire fìchead. Cha'n'eil teagamh
nach e cumhachd dlù-thàirneach na Gealaich am
meadhon tre bheil na srutha feumail so air an toirt
m'an cuairt. Tha sruth reothairt ann ri mùghadh
agus àirde na gealaich, agus còntraigh eadar an dà
àm sin. Tha aobhar taing aig an t-saoglial gu bheil
iad mar so air an riaghladh agus fo smachd. Anns
a Chuan tha saoghal ùr làn iongantais againn, anns
a' bheil anabharra de bheo chreutairean nach ur-
rainnear àireamh; agus cuid diiibh co mòr, 's nach'eil
air tir-mòr na dh'fhaodar a choimeas riu. Tha cuid
de mhuca mara a tha ceud troigh air fad, agus their-
ear gum mair iad beo còrr is ceud bliadhna: Agus
ma chreidear daoine teisteil, gu bheil beathaichean
eile ann is mò gu niòr na iad sin. Cha bu leabhar
beagachumadh ainm, coslas, agus àireamh na tha
aithnichte dhiubh, a bhàrr air creutairean ùra tba
iad a' faotainn a mach o àm gu h-am. Cia glor-
mhor cumhaciid agus gliocas an Dia sin a chruih-
aich an cuan is na bheil ann. Is mòr ani feum a
tha'n Cuan a* deanamh do'n t-saoghal, mar bhith-
eadli e cha bhiodh uisg againn, na uillt na aibhnich-
ean, no taisealdachd no drùchd, no fiunnachd. 'S
ann o'n f hairge tha gach drùchd uisg ag eiridh, air
a dheothal suas do na neoil le teas na greine, 's a
braonadh a rìs air ais air an talamh. Nam biodh
an Cuan ni bu lugha na tha e, b'eiginn gum biodh
barrachd mòr de'n t-saoghal na fhàsach aimrid gun
fhàs gun chinneas. 'S ann trid farsuingeachd a
Chuain a tha rioghachdan iomallach an domhain a
cumail suas eolas agus malairt ri cheile. Leis a
Chuan tha sinn a' dol ni 's faide na b'urrainn do'n
eun is laidire sgiath dol air iteig. Tha sinn a' faigh-
21T
jnn eolais air na h-Innseanaich a tha ga'n crion-
losgaclii i'a dlìian-theas na oreine, afrus air na Lap-
lanaich a tha gani nieiieachadh le fuachd, gun a h-
aogas àghmhor Ihaicinn ieth na bliadhna. 'S ann
trid a Chuain a tha malairt a' dol air aghaidh eadar
rioghaclidan, leis a bheil bathar an darna dùthcha
teachd do'n dùihaich eile. Mar so tha sinn air ar
n-èididh san t-samhradh le sioda ajrus rìomhadh na
h-àirde deas ; agus air ar cluthachadh gu blàth sa
gheamhradh le bein mholach na h-àirde tuath. Mar
so tha saibhreas nan Innscan a' ruigheachd ar dùth-
cha, agus tha ar luingeas a' seoladh le'r bathar do
dhùthaichibh agus eileanaibh cèin; agus shghe mar
so air fhosgladh gu Soisgeul ar-Sianuighear a
chraobh— gaoileadh, air feadh gach rioghachd agus
anns gach cànmhuin. An aon fhocal, 's ea-comas-
ach gach sochair ainmeachadh a tha 'g èiridh o'n
Chuan mliòr so. Nan tòisicheamaid ri iomradh air
na tha de theachdan-tir dhaoine a' teachd as, agus
an t-anabarra sluaigh a tha faighinn cosnadh air
uachdar, cha b'fhios dhuinn c'àit an stadamaid.
82. An Cuan ùmhal do Dhia.
O ! THUSA chruthaich an cuan,
'sa luaisgeas a thonna trom;
'S tu chaisgeas an onfhadh rìsi
's a ni iad ciùin mar am fonn.
Mar so, anns an doimhne mhoir,
cliìtear de ghloir, a Dhe:
Luchd siubhail a chuain cia baoth,
mur d'thoir iad dhuit aoradb, 's gèilU
218
Cia tric a shìn thu do làmh.
's a thug thu a' gàbha cruaidh,
Dream nach loir urram no gèill,
'n trà chi iad am fè m'an cuairtr
Seadh ga d' a ghlacas an doinionn
cuid diu' 'na tonnaibh bàithte,
Tha fàis na mhaireas gun chiall,
gun urram do Thriaih na slainte.
O Dhia ! thug mis as gacli gàbhadh,
bheir mi gràdh dhuit fad mo rè;
'S am bàs, 'n tra tha e'n dàn domh,
ceangluidh mi gu bràih riut fein.
83. Mu Reull-iùil na h-àirde-tuath.
Tha'n reull so furasd a chomharachadh, a thaobh
nach 'eil i *g atharrachadh a h-àit anns an speur ach
ro-bheag. Leis mar tha do i ghnà ri faicinn goirid
o'n aon àite, tha i na reull-iùil do'n mharaiche, gu
h-àraidh a mach air a Chuan. Man d'fhuaradh a
chòmbaist a mach, cha robh riaghailt stiùraidh a
b' fhearr aig a mharaiche n'an reull so, agus eadh-
on san àm so, 'nuair a tha na speuran soilleir, faod-
aidh iad ann an iomad àite barrachd earbs' a dhean-
amh aisde na a tarrang-art na combaiste. Tha so gu
nàdurra gar tarruing gu smaointeachadh air maith-
eas De, a tha mar so le suidheachadh agus gluasad
nan reull, a' toirt fiosrachadh do dhaoinibh air am-
annaibh agus air ionadaibh. Esan a tha eolach air
gluasad nan reull, innsidh e ann an dùthaich anns
nach robh e riamh roimhe, a cheart àit anns a bheil
e. Is aithne dha am mios, an latha agus an t-àm
219
de'n latha, co cinnteach 's gad a bhiodh an t-uair*
eadair a b' f hearr aige. Is furasda so a thuigsinn
ma bheachdaicheas sinn gu blieil na reultan a' tigh-
inn na h-uile h-oidhche ceiihir mionaidean ni 's
luaithe chum an àite san d-thainig iad an raoir; agus
uaithe sin gu bheil iad a' teachd da uair an uairead-
oir an comhair a mhios ni 's tràithe. Mar so an
rionnag a tha sinn a'faicinn an nochd aigdeich uair-
ean, ma sheasas sinn san àite chcudna niìos o'n
nochd chi sinn a cheart reuli sa cheart àite sin aig
ochd uairean; agus an rionnag a tha air a mheadhon
oidhch' an nochd calg dhireach os cionn do chinn,
bliadhna o'n nochd, gheibh thu i sa cheart àite. An
so aidicheamaid tròcair chaomh an Tighearn do'n t-
saoghal. 'Se so am feum is suarraich a tha na reul-
ta a' freagradh, ann an cruthachadh Dhe; gidheadh
tha so fein na aobhar tainìieaiachd.
84. M" an tnmighe a tha sruthadh o Mhi-chreidinth,
Tha mi-chreidimh a' cuideacha gu mòr gu cuir aa
d' ar sòiais. Tha e cur an aghaidh gach firinn a
tha gu ro eifeachdach gar cumail suas, 's a toirt mis-
neach dhuinn fo thruaigh agus fo dhosguinn ar
crannchuir. Ann an àm soirbheachaidh, tha na
teagasgan a tha e scoladh dhuinn cùl a chur riu
*nan impidh chum ar n-inntinn a thogail agus ar
gairdeachas a mheudachadh. Tha sin a' gabhail co'-
roinn de shochairean na beatha so leis an taingeai-
achd agus leis an tlachd is mò, 'nuaira mheasas sinn
iad air am buileachadh oirn le laimh f hial fhiugan-
taich an De uile iomlan, 's an uair is ann a tha sinn
gam faotuinn tre chaomh thròcair air an deanamh
cinnteach dhuinn trid eadar-mheadhonaireachd a
Mhic fein ; 's an uair a ghabhas sinn sàr-bheachd
T 2
220
oirre mar earlais agus mar roi-bhlas air an Ihnachd
aoibhneis sin, a tha l'eitheamh oirn aig a dheas laimk
ann an neamh. Agus 's eiginn gum measaran ni a
a bheir uainn an sòlas diadhaicih so ro-dhiùbhalach
dhuinn, mar a' cur an lu^had ar sonuis, nach 'eil
raar is trice ach neo-iomlan agus gearr. Ach 's
amlniil toradh na mi-chreidimh a chuireas as de
thlachtl gach sochair shaoghalta, a tha gan co'-
leagadh ri toiieacha feolmhor, agus gar iàgail gu
bhi air ar cumail suas leo mar na brùidean a tha dol
a dhi, gun smuain a tha 'g eiridh os ceann an dus-
laich, agus gun dòchas ri aon ni an taobh thail do'n
uaigh.
Ach, 's ann am raeasg dheuchainnean agus au-
shocair a tha mi-chreidimh ga nochda fèin air a
mhodh is cothromaiche agus is duaichnidh. An
uair a tha sinn air ar claoidh le triobluidibh lion-
mhor na beatha so, ciod a bheir misneach dhuinn
fo'n tròm uallaich, ach na folllsichean agus an seal-
ladh a tha 'n Soisgeui a' toirt duinn ? Ciod, a chum
so a dheanamh, a dh' fhaodar a choimeas ri chreid-
sinn gu bheil gach ni a bhos air thalamh fo stiùradh
gliocas agus maiiheas nco-chriochnach an Uile-
chumhachdaich, agus gu bheii neo-bhàsmhoireachd
de shonas a' leitheamh oirn ann an saoghal eile?
Ma bheirear am niothachadh so air falbh, ciod
air an socraich sinn, air an dean an inntinngu foigh-
idneach tearuinte, greim le lan-mhuinghinn an àm
na h-airce? C' àite bheil an ìocshlaint a dh'fhaodas
mi a cbàramh gu h eiteachdach ri m' chridhe leointe,
an deigh dhomh cùl a chur ri Ard Lèigh an anama?
Cuir mi fo na cruaidh-chais is deacaire — na dthoir
dhomh r'a itheadb ach aran a bhròin — ihoir uam na
cairdean is ionmhuinne leam, cuir a chòmhuidh mi
do bhhothan bochd na h-ainnis, agus air leabuidh
dhocair na h-easlainte — cuir am bàs fa m' chomhair
le uile uabhasan: dean an t-iomlan de so — amh-
àin leig leam mo dhòchas a chur ann am Shlan-
221
uighear, agus socraich mo cheann air uchd làigheil an
Uile-chumhachdaich, agus cha bhi eagal uilc orm ;
bheir mi buaidh air triobluid, ni mi gairdeachas ann
am àmhghar. Ach thigeadh mi-chreidimh a steach
eadar Dia agus m' anam, agus tùirneadh e a sgàile
dorcha thairis air ath-bheatha, agus ceangladh e m'
uile earbsa ris a bheatha so a mhàin, agus m' uile
dhòchuis ri beagan bhliadhnaichean, a tha co neo-
chinnteach 'sa tha iad gearr — agus cionnas is comas-
ach dhomh giuian leis, le cruadal na le suilbhear-
rachd, fo uallach a chràidh ? no c'àit am faigh mi
aon bhraon de shòlas chum a chur anns an deoch
sheirbh so a thugadh dhonih r'a h-òl? Tha mi
beachdachadh air an t-saoghal so sa bheil mo
chòmhnuidh, ach cha'n fhaic mi aon challaid chum
mo dhìon o'n doinionn, .no aon chungaidh-leighis do
m' anam, no idir aon deoch de uisge fuar chum mo
bheothachadh o m* sgios agus o m' laigsinn air mo
thuras. O ! cionnas a dh' fhaodas mi a bhi ach neo-
shòlasach agus truagh, an uair a tha mi as eug'ais
Dhe, agus gun dòchas !
85. Stèigh ar dòchais.
O Dhe thug riamh dhuinn còmhnadh !
bun ar dòchais as so suas!
lonad ar dìdein 'nar n-airc,
's ar cobhair 'an là ar cruais !
Fo sgàile do chrathair-righ
o deònaich dhuinn sìth is fois
Am feadh tha thusa 'g ar dion,
mealaidh sinn gu siorruidh clos.
T 3
222
M' an d-èirich na sleibhte suas,
m' an <J-fhuair aii talamh a dhreach,
Biìa thu; is bithidh tu Dhe,
an dèigh dhoibh uile dol seach,
Tha mìle Hnn ann ad hì'ir,
mar là theid seachad gu dian ;
Mar fhaire dhiombuan de'n oi'che,
m' an soillsich air maduin grian.
Tha fineacha diomhaln an t-sluaigh
gan sguabadh air falbh le tuil,
Gus an ddieid iad, ie'n cùram faoin,
a feìos maraon fo'n t-sruth.
'S tus', a Dhe, thug riamh dhuinn còmhnadh,
steigh ar dòchais as so suas ;
lonud ar didein 'n ar n-airc,
's ar cobhair an lù ar cruais.
86. Duan.
'Sluaineach mo chadal an nochd,
Ge beo mi fiiein, cha bheo mo thlachd;
Mo chridh air searg ann am uchd,
'S trom dubhach m' inntinn gu beachd.
*S anns an àraich an so shios
Tha bhean is meachaire, niliìn-ghil cruth ;
Deud air dhreach cailce 'na beul,
Bu bhinne na tèud chiùil a guth.
Mar chobhar an uisge ghloin,
Mar shlios eala ri uisge niear;
Glan It'ug mar an cathadh-cuir,
Dh'fliàg thu mi gun chobhair a'd' dheigh.
Slat ùr nam fàinne fionn,
Bean is mine, mhoghair sùil ;
223
*S a gruaidh mar an caorrann dearg,
Air lasadh mar dhealbh an ròis.
Meòir fhionn air bhasaibh bàna,
Uchd soluis is àillidh sniiadh;
An gaol a thug mi dhi, ra luaidh
Ochain nan och, 's cruaidh an càs!
Cha dirich mi aonach, rio beinn,
Mo cheum air a lagadh gu trom ;
Aithear cha dthig air mo ghnùis,
Gus an dean an ùir mi slàn.
Mar ghrainne mullaich na dèis,
Mar ghallan san òg-choille fàs,
Mar ghrèin ri folach nan reull,
Bu tu fein am measer nam mnà.
87. An Garbh mae Staim.
Dh'imich Garbh mar Stairn agus Dual a dh'f haie-
inn Fhinn agus a threun fheara colgach, iomraiteach
ann an gniomharaibh arm. Bha Fionn san àm sin
'na thigheadas samhraidh am Buchanti. Nan turus
d'a ionnsuidh, ghabh iad beaclid air gach gleann
agus faoin mhonadh, air gach allt agus caol choir-
ean. Ghabh iad sgeul de gach coisich agus gach fear
a thachair 'nan còir. Ann angleann na'n cuach agus
nan lon, chunnaic iad bùth taobh sruthain; chaidh a
steach, dh'iarr deoch; dh'èirich ribhinn a b'àluinne
snuadh a dh'fhàilteachadh an turuis ìe sìth. Thug
i biadh dhoibh r'a itheadh, deoch ri h-òl ; dh'iarr an
sgeul le cainnt thlà. Bhuail gaol o a suil an Garbh
borb, agus dh'innis cia as doibh. " Thainig sinn o
thir na'n crann, far an lionmhor sonn — mac righ
Lòchlainn mise — m'ainm Garbh nam b'àill leat —
esan Dual, o thìr nam beann, a thuinich an Albuinn
o thaath — a ghabhail cairdeis gun sgàth o'n àrd righ
Fionn, sud fath ar turuis a chiabh na maise — ciod
am bealach am buail sinn ? seol ar cos gu teach
Fhinn, bi dhuinn mar iùl, is gabh duais.'^ — " Duais
cha do ghabh mi riamh," ars an nighean bu bhlàithe
sùil, 's bu deirge gruaidh ; " cha b'e sud àbhuist
Fheadhaich nam beann eilde, gam bu lionmhor
daimhich 'na thalla, 'g am bu tric tathaich o thuath
— ni mise dhuibh iùl." — Gu gleann-skh tharladh na
fir: gleann an tric guth fèidh is loin; gleann nan
carn is na'n scor; gleann nan sruth ri uisg is gaotb.
Thachair orra buaghar bhò, is rinn dhoibh iùl ;
thug dhoibh sgeul air dùthaich na'n creag, air fir
agus mnaibh, air fàs shliabh agus charn, air neart
feachd, air rian arm, air miann sloigh, agus craobh-
thuinidh nam Fiann.
88. Brìathran Fhirm ri Oscar.
A Mhic mo mhici 'se thuirt an righ !
Oscair, a righ nan òg fhlath !
Chunnaic mi dealradh do lainne, 's b'e m'uaiU
Bhi 'gamharc do bhuaidh sa chath.
Lean gu dlù ri cliù do shinnsreachd,
'S na diobair a bhi mar bha iadsan.
'Nuair bu bheo Treunmhor nan ratb,
Is TralhuU athair nan treun-Iaoch,
Chuir iad gach cath le buaidh,
Is bhuannaich iad cliu gach teagmhail ;
Is mairidh an iomradh san dàn
Air chuimhn' aig na Baird an dèigh so.
O! Oscair, claoidh thus' an treun-armacb,
'S thoir tearmunn do'n lag-làmhach fheumach;
Bi mar bhuinne-shruth reothairt gheamhruidb
225
Thoirt gleachd do naimlidibh na Fèinne;
Ach mar fhann-fjhaotli shoimh thlà shàmhruidh,
Bi dhoibhsan a shireas do chohhair. —
Mar sin bha Treunmhor nam buadh,
'S bha Trathull nan ruao- 'na dheigh ann :
Bha Fionn 'na thaice do'n f hann,
Ga dhìon o ainneart luchd eacoir:
'Na aobhar sliininn mo làmh,
Le fàiite rachainn 'na choinneamh;
Is g'heibheadh e fasgadh, is càird,
Fo sgàil' dhriiinneach mo laiune.
89. Aisling Mala-mhin.
'Se guth anama mo rùin a t' ann!
O 's ainmig gu aisling Mala-mhin thu!
Fosglaibh Talla nan spcur,
Athair O.-cair na'n cruaidh bheum,
Fosglaibh dorsaibh nan nial,
Tha ceimne Mala mhin gu dian.
Chualas guth ann am aisling fcin,
Tha faruin mo chleibh gu h-àrd.
C'uim a thainig an osag 'am dhèigh,
O dhu-shiubhal na linnidh ud thall ?
Bha do sgiath fhuaimneach an gallan an aonaich,
Shiubhail aisling Mal-mhìne gun dian:
Ach chunnaic i a rùn ag aomadh,
'Sa cheò-earradh a' taomadh mu chliabh :
Bha dearsa na grèin air thaobh ris,
Co boisgeil ri òr nan dàimh.
Is e guth anama mo rùin a t' ann,
O! 's ainmig gu m' aisling fein thu!
226
Is còmhnuìdh dhuit anam Mal-mhine,
A mhic Oisein is trèine lamh ;
Eirigh m' osna mar ri dearsa o'n Ear,
Thaom mo dhòir am measg shile na h-oidhche.
Bu ghallan àluinn ad fhianuis mi, Oscair,
Le m' uile gheugail)h uaine m' am ihimchioll;
Ach thainig do bhàs-sa mar osaig
O'n fhàsach, a's dh' aom mi sios:
Thainig earrach le sileadh nan speur,
Ach ni 'n d-eirich duill' uaine dhomh fein.
Chunnaic òighe mi gu sàmhach san talladh,
Is bhuail iad clàrsach nam fonn :
Bha deolr a* taomadb le gruaidhibh Mala-mhìn,
Chunnaic òigh mi 's mo thùrsa gu trom.
C* uim a' bheil thu co tùrsach a' m' fhianuis,
A chaomh ainnir aig luath-àth nan sruth?
An robh e sgiamhach mar dhcarsa na grèine;
Am bu co tlachdmhor a shiubhal, 's a chruth?
*S laitneach t-fhonn 'an cluais Oisein,
A nighean Luath-àih nan sruth dian;
Thainig guth nam bàrd nach beo
Am measg t-aisling air aomadh nan sliabh ;
'Nuair thuit codal air do shùilibh soirbhe,
Air cluain Mòr-shrulh nan ioma fuaim.
'Nuair phill thu flathail o'n t-seilg,
Is grian lò a' sgaradh na beinn,
Chuala tu guth nam bàrd nach beo;
Is glan faiteil do cheoil fein.
Is caoin faìteal nam fonn, a Mhala-mhìn,
Ach claoidhidh iad anam gu deoir:
Tha sòlas ann an tuireadh le sith,
'Nuair dh' aomas cliabh tuirse gu bròn.
227
Claoidhidh fad thùrsa siol dòruinn,
A tiilà nighean Thoscair na'n cruaidh bheum.
Is ainmig an iaithe o'n neoil,
Tuiticlh iad mar chuiseig fo 'n ghrèin,
'Nuair shealias i sìos na soiilse,
An àèìgh do'n dubh cheathach siubhal do'n
bheinn,
'Sa throm-cheann fo shileadh na h-oidhche.
90. Dàn mu chonaltradh.
'Ni;air bha Ghaeh'c aig na h-eoin,
'Sa thuigeadh iad gloir nan dàn ;
Bu tric an còmhradh sa choiil
Air ioma ponc, m' as fior am bàrd.
Thainig piaid luath na gleadhraich,
Shuidh i air grod-mheur còsach fearna j
Bha chomhachag na gurach riabhach.
Ma coimibh gu ciallach, samhach.
Dh' èirich a phiaid gu grad S
Thuirt i, 's i stailccadh a bonn:
" An dthusa sin a' d' mheall air stob?
*' An-uair air do chiod-cheann trom !
" 'M bi do thcanga ghnà fo ghlais,
** 'S tu gun luaidh air neach na ni,
" Cha dùinte ri sean-chloich bhric?
*' A spuch-shuileach a chnaip gun bhrigh I"
•' Pìi-hu-hìi-u ! tha thu faoin,"
Ars eun maol a mhothair chòir,
" Os mis tha fiosrach sa chùis,
" Fheudail ! 's beag an tùr tha* d' ghlòir.
" Cha bheus liumsa glige ghlaige,
" Chaoidh cha ghabh mi tlachd do'n luath-bheul;
" Labhraidh mi 'nuair chi mi feum air;
*' 'S cha choisinn mo bheul dhomh bruaidlein.
228
" Ach 's tric càch ort feiii a' magadh,
" 'S a liuthad glun;-mhearachd bristcach,
" Thaomas le cladhaireachd fhacal,
*' O shìor-chlabar guib gun tuigse."
" Bu ghreis doibh mar so sa chonnsbuid,
" A gearr-bhearradh gloir a chèile;
Gus an do leum a nuas an glas-eun,
'S rinn esan gach beairt a rèiteach ;
Air gach iauhh 'nuair chual e chùis,
Thuirt e riu le rùn gun chleth :
" M'as fiach mo bhriathran èisteachd,
** 'So mar dhearnainn fein duibh breith,
« 'S ioma bai-ail a mea«g sìuiiigh;
" Is toigh le cuid ni 's tuatli le càch
" Pairt their dìreach na ni cùis,
*' 'S cuid nach dùraigsgur gu bràth.
*« Tha àm gu labhairt, 's àm bhi sàmhach,
" Am gu cràbhadh, 's àm gu cleasachd,
*' Am gu bròn, is àm gu h-àbhachd;
" 'Sonadh 'n dream a thàras ceart iad.
« 'S lionmhcr iad da'n aiiim bhi tuigseach,
" O'n dihig mìle focal ceaibach,
«* Còrr uair a mheasa tu gorrach,
** Le tuille 's a chòir de sheanachas;
** Neach 'g am bi theanga fo smachd,
*' 'S ainmig leis gu'n gluais e lochd :
** 'S saoilear gum bi 'n t-ùmaidh glic,
*' Nam b'eol da bhi tiic na thosd."
91. Comhairlean Easbuig Carswell da Mhac, 1560.
Latha bha sinn gu mear, uaibhreach,
A mhacaidh ud is guirme siìil:
229
Aon fliocal air leas an anama,
Gur seirbhe bhlas na 'm fearn ùr.
laln a bhaile so shuas,
Gur tiuagh nach tuigeadh tu 'm bàs;
Nach faic thu fear na h-uaille shios,
Is am feur uaine trid roi fàs.
Ge mòr leat do ghiudhrain mhuc,
'S do bhuaile bhuar bhallach, bhreachd ;
Uibhr an nbhaill ge beag,
Cha dtlieid do'n uaigh chumhang leat.
A dhuine thruaigh ! nach gabh thu eagal;
'M faic thu 'n t-eu<f thugad na ruith ;
lonanns' bhi air bhòrd na h-uaighe,
Ged bu tu bu bhuain' air bith.
'Nuair bheirear uait an ceann-adhart,
'Sa thèid air fradharc do shùl ;
Cuiridh iad thu sinnt air mhaidibh,
'S cha'n ann air leabaidh de 'n chiòith.
Cuiridh iad thu 'n cistidh chumhaing,
Aon bhrat lìn do bhi mu d' chorp,
Druim do thighe ri cuiniiein do shròine,
'S cumhang an teach còmhnuidh dhuit.
Tri slatan de anart margaidh,
Thèid mu d' chorp, 's gur beag a phrìa;
'S bidh do chàirdean, 's do luchd-comuinn,
Ga ghearradh mu d' bhonnaibh shios.
Togaidh iad ihu 'n darna-mhàireach,
Sluagh m' an seach a' dol fo d' chorp;
'llle ge mòr leat do mhire,
Nìtear cluich na Cille ort.
U
230
Carbad beag nach bi do shàth
Bheir iad leat gu beul an t-sluichd;
Làmh na ti bu chaomh air uairibh,
Uir gu tiugh ga sluaistreadh ort.
Bheir iad thu gu beul na h-uaighe
Gun neart, gun rhradharc, gun lùths;
Do chairdean a d' dhèigh gu brònach,
Is fàgar shìos a' d' ònrachd thu.
A diiuine thruaigh nach fan thu d' eaga),
'M faic thu'n t-eug thugad a ruidh,
lonanns' bhi air bhòrd na h-uaighe,
Ged bu tu bu bhuain air bith.
92. Mu Sheann Dàin na Gaeltachd.
Fhad 'sa chaidh seanachas a' chinnidh dhaonna a
rannsachadh, fhuaras gu'n robh ceud fhiosrachadh
gach sluaigh air fhoillseachadh ann an duanaibh
Bhàrd. Iha an Leabhar Naomh 'na dhearbhadh
siorruidh gu'n robh moladh an Uile-chumhachdaich,
agus dhaoine deadli-thoillteannach 'ga thaisbeineadh
ann an rannaibh o ihùs an domliain. 'S ann a h-
òranaibh nani Filidii a cho'-dhealbh gach cinneach
san àirde 'n-ear an earrann bu mhò 's bu shine d'an
cuid eachdruidh. Clia'n'eil fine a chraobh-sgaoil air
feadh na h-Eorpa, nach do ghleidh an cleachdadh
ceudna. A rèir an teisteannais a 's fearr a ta againn
a thaobh gnàthanna agus modhanna ceud luchd-àit-
eachaidli eileana Bhreatainn agus na h-Eirinn, 's
ann an ranntachd a bha'n t-iomlan d'an cuid fògh-
luim air a dhealbh. Anns gach ionad 'san d' rinn
ìad bàilteachas 'na dhèigh sin, dhlùth-lean ìad ris
231
a Bhàrdachd. Taisbeinidh sin an t-aobhar mu'n
robh duain cho phailt am measg ar sinnsearadh ;
agus' nochdaidh e ciod an seòl air an d' f hàs a'
Ghailig cho foirfe 's gach buaidh a bhuineas do cbàn-
ain dhiongmhalta. Bha'n fhilidheachd, a là agus a
dh'oidhche, am beul nan òg agus nan sean.
Ge b'e ni ris an cuireadh e a làmh, no ris an leag-
adh eachridhe, gheibheadh an Gàidheal toilinntinn
sa' bhàrdachd, agus bhiodh an t-òran dùthchais a'
cur sunnt air 'aigne. B'e gnìomh nam bard, a bhi
'aeinn cliù ghaisgeach, agus a' mosgladh an t-sluaigh
gu treubhantas; agus 's i tàmailt clio mhòr 'sa b'ur-
rainn an Gàidheal foghainteach fhulang, "gun iom-
radh bhi air 'ainm san dàn." Dream ma ta mar na
Bàird, a bha co feumail am measg sluaigh 'gan robh
cridheachan fosgailteach, fialaidh, fiuglìanta, maille
ris gach àrd bheachd a bhuineadh do Chinneach
mileanta nach do strìochd riamh do chuing choig-
ricb, is cohach gu'm faigheadh iad gach oidhrip air
a thaisbeineadh gu'n robh iad toiUteannach air a'
mheas so o uaislibh agus o ìslibh an dùthcha. Mar
so bha àrd chliu agus deadh bheusan a' beothachadh
agus a' brosnachadh a chèile cho mòr, 's nach iogh-
nadh idir ge do bha na Gàidheil co dèigheil air
solus an dàin a chumail suas o linn gu linn.
Am measg nam Bàrd a bha ainmeil o shean ann
an Gaeltachd Alba, b'e Oisiangn mòr a b'àirde cliu,
Bha na duain a rinn e coimhlionta anns gach buaidh,
leis an urrainn teangaireachd an t-anam a rahosg-
ladh gu h-ard smaointean agus gu mòr ghniomhar-
an, Chlò-hhuaileadh uime sin na duain a rinn e air
clàraibh cridheachan nan Gaedheal. Bha iad 'gan
sìor-aiseag o' Athair gu mac, anns gach ionad anns
an do labhradh Gailig, rè iomadh linn. B'i rann-
tachd Oisian toilinntinn gach cuirme agus gach
còmhdhalach. Anns na h-oidhchean fada geamh-
raidh, mu chagailt a' ghealbhain shuilbhearra, agua
mu sholus an lòchrain daraich no ghiubhais, bhiodh
U2
232
igeul nan euchd a rinn Fionn, Oscar, CuchuUuinnjr
Caoilte, GoU agus Diarmad, a' fadadh tein' aoibh-
inn an uchdaibh na h-òigridh, agus a' toirt nam
bliadhnachan a dh'fhalbh, le'n uile dhearsadh, gu
cuimhne nan aosmhor.
Dlùth air ceud bhadhna roimhe so, thàinifr mùth-
adh mòr air cleachadh agus modhaiinaibh nan
Gàidheal. Bu ghann tcaghlach Cinn-cinnidh, aig an
robh ni 's f haide bàrii, no clàrsair, no seanachaidh,
mar a b' àbhaist doibh roimhe sin. Leigcadh gu
mòr air di-chuimhn na seann dàin bu taitneach le 'n
fiinnsearraibh,
Air eagal, an ùine ghearr, gu'n caillteadh iad gu
tur, air iartus agus cosgaìs dhaoin' uaisle foijhlumta
ann an Dùn-èidin, agus sa' choimhearsnachd, thug
Seumas MacMhuirich, a Baideanach, mu chùig
bliadhna deug an dèigh laiha Chuil-fhodair, dà
chuairt air feadh na Gàeltachd, cbum gu'n cruin-
nicheadh e na dh' fhaodaJh e (le dhànaibh Oisein,
Na fhuair e dhiubh thionndaidh e, air bail, gu
beurla. Bu ghann neach nach do leugh, agus nach
do mhol, a' Shaolhair. — Sgaoil i air feadh na iioinn-
Eorpa gu lèir. Chaidh a tionndadh 'sgach cànain;
air doigh 's gu'n d' fhuair Oisein ann an tiribh
imchèin, agus an caintibh choigreach, am moladh
agus an t-àrdachadh sin nach d' fhuair e roimhe
riamh, ach ann an cànain, agus an dùihaich nam
beann. Air imf.itlh cuid d'a luchd-còlais chuir
Seumas MacMhuirich roimhe na dàin ghaelach a
chruinnich e a chlòbhualadh mar an ceudna; ach a
chionn nach d'thàinig a bheag an air aghaidh a bha
miannach air a' ghniomh a chuideachadh, b'èigin da
san àm, a rùn a leigeadh air cùl.
Chaidh fios so gu h-Innsibh na h-airde 'n-ear, far
an robh an Ridir lain MacGregair agus moran eije
a dh'uaislibh na h-Alba — Chrumnich e fein, agus a
chairdean, ar ball, airgiod gu leoir, a chuireadh a
dh' ionnsuidh Mhic Mhuiricìt, gus an gnothach a
233
chur air aghaidh, ach fhuair esan bàs gun an obair
a chuir amach, agus chaidh iomadh dhe na dàin air
chall.
Bhuiiicheadh ochd mile deug marg do'n airgiod
so, ann an clòdh-bhualadh na Gaelic ann an Lunn-
uin, sa bhliadhna 1807, maille ri tionndadh fìrin-
neach, focal air fhocal, gu Laidinn, le Roibeart
MacPharlain. — Tha 'n t-saothair so air a h-ath
fhoiliseachadh, as eugmhais na Laidinn, gu leas
coitchionn nan Gaidheal.
A CHLANNA NAN GAEL!
Chuir na Laoich o na ghineadh sìbb, le taic nam
Beann, le misneach an Dàin, 's le faobhav a chlaidhe,
na Roimhich o shean, air ais do'n tìr chein, ge d' a
cheannsaich iad earrann mhòr dhe 'n Domhan. Is
anns na blàraibh cian-iomraideach a thugadh a
nuadh, air feadh na h-Eorpa, 'nuair a bhagair Ain-
tighearna na Frainge, gu ladarna, aon tigh-daor-
sainn a dheanamh do'n t-saoghal gu leir, sheas sibh-
se, mar bu dual, ri gualai ur Righ dhùchasaich, gu
calma, curannta, cunbhalach; bbur n-anama bras sa
chath, le meamna Ghaisgeach na Feinne, agus
fhuair sibh, mar iadsan, moladh an dànabh gach
Dùthchadh, nach leigear air di-chuimhn fhad 'sa
rahaireas eachdrui na rioghachd, agus an sguir na
soluis neamhaidh a thomhas bhliadhnachan agus
linntinn.
Chum gu'n deanta, le h-uirigleadh taitneach ur
Baird fein, a mòr aigne so altrum, abachadh, agus
a shior-mhosgladh, feadh na linntean a tha ri teachd,
gus an eirich e gu barr mhullach na mòralachd, tha
na dàin a dhealbh Oisein Mac Fhinn air an cuir a
mach, a nasgaidh, ie deadh dhùrachd dhaoin uaisle
àraid a bhuineas dhuibh fein.
Gu ma fada mhealas sibh an cliu sin a tha cho
dligheach dhar muinntir, anns gach deadh bheus
U3
2à4
agusdeadh ghniomh. Lionmhor bitheadh 'ursliochd
mar Reulta nèimhe, cruadalach mar an Djrach nach
cìosnaich sian a crheamhraidh ; 's gun robh saorsa,
agus sona?, gu biàlh, ag aiteachadh lìr na'm Beunn,
's na 'n Gieann, 's na 'm Breacan!!!
93. Amaideachd a bhifo eagal san dorcha^
Tha mòran de shluagh òg ealamb a bhi fo eagal san
dorcha, agus a bhi sgàihach mu thimchioll ni-èigin
aig nach 'eil hith ach 'natii barail dhiomhain fèin.
Bu chòir do'n dreani so smuaineachadh air amaid-
eachd agus faoineachd am barailean, sgus a thoirt
fa'near gu'n robli oidhche air a h-orduchadh le Dia
chum foi.s do dhuine agus do ainmhidh, agus cha'n
ann chum cnmas a thoirt do spioradaibh olc falbh
mu'n cuairt a dheanamh uilc, agus a chur eagail
air sluagh.— «Bha òganach beag maille ri ban-seirbh-
iseach ag imeaclid dhachaidh air oidhche ro-dhorch,
agus bha coinncal aca air a lasadh chum an t-slighe
a nochdadh dhoibli. Sheid a' ghaoth ro laidir 'nan
aghaidh, agus chuir i as a' choinneal. Bha a' bhan-
seirbhiseach an sin fo gheilt air cagal gu'n tachair-
eadh ni-eigin neo-tlialmhaidh oirre; ach thubhairt
an t-òganach rithe, " Na biodh cagal ort, oir an Ti
a ta 'gcir freasdal san là, tha e comasach airar freas-
dal san oidiiche mar an ceudna. Cha chom.hdaich
an dorchadas o a shealladh-san, agus cha tachair ni
air bith cHiuinn ach ni a ta air orduchadh leis-san ann
an gliocas, a^us ann am maitheas. Air an aobhar
sin c'ar son a bhitheamaid fo eagal agus fios againn
gu bheil sinn ann an làmhaibh an Ti sin a's urrainn
ar tearnadh o gach gàbhadh agus cunnart."
Nan scalladh clann bheagair freasdal an Tighearna
sa' bheachd so; nan cuimhnicheadh iad gn bheil a
235
làthaireaclid an còmhnuidh maille riu; gu'n teasairg
e a shlua<rh fein anns gach tcanntachd, agus gu'n toir
e air gach ni co'-oibreachadh chum maith dhoibhsan
a chuireas an dociias ann, chitheadh iad aobhar a
ràdh maille ris an t-Salmadair,
A' ghrian cha bhuail i thu san là,
No ghealacli fòs san oidhch',
Ni Dia do clioimhead o gach oic;
Ni t' aiiam dhion a chaoidh.
Do dhol a mach, 's do theachd a steach
Coimhididh Dia a ghnàth;
O'n aim.sir so a nis a t'ann,
'S o iin a mach gu bràth.
94. Mu mhaiiheas De d'ar taobh.
Thigibh, rachamaid do dhubhar an doire, oir is e
teas an là a th' aiin, agus tha blàths na grèine a' cur
mi-shuaimhncas oirn.
Tha 'n duhhar taitneach agus fiunnar; tha na
geugan a' coiniieachadh a cheiìe os ar cionn a' cum-
ail uainn na grèine ie gorm-bhrat àluinn; tha'n
f haiche blà ri 'r cosaibh, agus tha'n t-alltan seimh a
ruidh mu biinn na'n craobh.
Tha'n t-àilein boidheach air a chòmhdachadh le
luidhibh àluinn; deanamaid ar sineadh airj aom-
amaid air cuirp air an fheur mhaoth, agus caid-
leamaid gu ciùin; oir tha gach ni nau tosd, agus
sinn gu tur 'nar n-aonar.
Faodaidh am buar fois a ghabhail san dubhar
fhionnar; ach tha sinne comasach air ni is taitnich
a dheanamh ; faodai sinn cliu a thoirt do'n Dia
236
mhor a chruthaich sinn. 'Se rinn a ghrian bhlà,
agus fionnachd an dubhair; craobhan àluinn na
coille, agus na h-uiUt a tha ruidh gu siubhlach chum
a chuain. Is esan a rinn gach ni a tha air aghaidh
na cruinne.
An urrainn duinn ar guth a thogail os cionn na
nèamha ? Am faod e bith gun d'tlioir sinn airsan
a tha os na reultan ar cluinntinn ? Cha'n ion duinn
ar guth a thogail chum nan speur, oir cluinnidh
Esan a chagraich is dìomhaire; oir tha'n Ti a tha
lionadh nèamh 'nar taic-ne mar an ceudna.
Am faod sinne a tha co òg labhairt ris-san a bh'
ann o chian ? Am faod sinne is gann a thuigear ar
cainnt, labhairt ri Dia ? Cha'n'eil ach goirid o
thugadh sinne a tha co òg chum beatha; uime sin
cha chòir dhuinn an làmh fhial a dhealbh sinn a
dhi-chuimhneachadh. Is iomchuidh dhuinne nach
urrainn labhairt gu soilleir, cliu fann a thoirt dhasan
a sheol duinn labhairt, agus a dh' f hosgail ar bile
tosdach.
M'an robh sinne comasach air smaoineach uime-
san, chuimhnich esan oirne; m'am b'urrainn duinn
asluchadh air ar beannuchadh, bhuiiich e iomad
sochair oirn.
Dhealbh e ar buill mhaoth, a' toirt oirre fàs; tha
e gar deanamh neartmhor, àrd, agus teoma.
Xha sinn, rè seal, ni's beothaile an diugh na bha
sinn an dè; uime sin is cubhaidh dhuinn am bar-
rachd molaidh a thoirt da gach là mar thig.
Tha na gucagan a' sgaoile nan duilleach, agustha
na blàithean a' fàs nam meas; ach cha 'n aithne
dhoibh mar tha iad a' fàs, no cò a thug orra cinn-
tinn a nìos as an talamh. Feòraich dhiubb, agus
feuch an innis iad duit; abair riu iad a sheinn raol-
aidh, agus luadh-ghair ait a dheanamh.
Tha fàile cùbhraidh dhiubh; tha iad maiseach;
ach tha iad tosdach; cha chluinnear am fuaim anns
an doire; no borbhanaich sa mhachair fhaoin.
237
Tha na luibhean agus na craobhan air an dealbh
chum toradh a thoirt do'n duine, ach tha'n duineair
a dhealbh chum cliu a thoirt do'n Dia a rinn e.
Is caomh leinna chliuthachadh, a chionn gu bheil
e gar beannachadh; tha sinn a' toirt da taing arson
ar beatha, a chionn gur taitneach an ni a bhi
beo.
Is ionmhuinn leinn Dia, a chruthaich na h>uile
nithe; is toigh leinn gach dùil, arson gur e Dia a
chruthaich iad.
Cha'n urrainn duinne math a dheanamh do gach
neach, marni Dia; ach is urrainn duinne gairdeach-
as a dheanamh a chionn gu bheil Dia anns gach
ionad gu math a dhcanamh dhoibh.
Cuimhnicheadh sinn air Dia gach aon àm; 'nuair
a theid sinn a mach, 's an uair a thig sinn a steach ;
*nar codai, agus 'n ar dùisg; bithidh a mholadh do
ghnà air ar bilibh.
95. Teaghlach Dhe.
Faic far a bheil botban bochd an fhir-oibre, air s
thuthadh gu blàlh dionach; tlia bhean a' snìomh aig
an dorus ; tha chlann bheag a mireag m'an cuairt di
air an àiiean ; tha iadsan is sineadh a' fòghium obair
a dheanamh, agus tha iad freagarrach ; tha'n t-alhair
a' saoithreachadli arson an lòin ; tha e'n dara cuid a'
treabhadh an fhuinn, no cròdhadh an arbhair, no a'
crathadh a niheas abuich o'n chraoibh; tha chròith-
lein maotli a' ruidh na choinneamh le fàilte 'nuair a
thig e dhachaidh; agus tha bean an tighe a' cur àird
air an t-suipeir.
Tha'n t-athair, a mhàlhair, agus a chlann a' dean-
amh suas teaghluich; 's e'n t-athair an ceannard.
238
Ma tha'n teaghlach dùmhail, agus am fearann far-
suing, feumaidh seirbhisicii a bhi ann ani còmhnadh
chum an obair a dheanamh: tha iad sin uile a
thàmh ann an aon tigh ; ag itheadh an aon arain;
tha iad a' lùbadh an glùin le cheile chum aoradh a
thoirt do Dhia gach maduinn agus feasgar ; tha iad
ionmhuinn mu chàch a cheile. Ma thig tinneas air
a h-aon diubh bithidh iad fo bhròn ; ma bhios aiteas
air neach dhiubh, ni iad uile gairdeachas.
Tha ioma tigh air an togail dlù air a chèile; ioma
teaghlach an co'-chaidreamh; coinnichidh iad a cheile
air an fhaiche, agus ann an sràidibh taitncach, a reic
agus a chcannach, agus ann an tigh a ml)òid ! agus
tha beumadh a chluig ga'n gairm cò'-ladh chum
tigh Dhe. Ma tha neacli uireasbhui'each, ni a
choimhearsnach fòir air; ma tha mulad air, bheir e
co'-fhurtachd dha. 'Se so baile; faic mar tha na
craobhan àluinn ag iathadh uime. Ma tha iomad-
aidh thighean ann theirear baile mòr ris, agus tha e
air a riaghladh le uachdaran.
Tha ioma baile mòr, agus ranntachd fharsuing
de thìr, a' deanamh suas rioghachd ; tha i air a'
cuairteachadh )e beanntaibh; air a roinn le aibhnich-
ibh, a h-iomall a' ruigheachd na fairge; is muinntir aon
dùthchadh an luchd-àiteachaidh; 's i'n aon chainat
a th' aca; tha iad a' deanamh sìth no cogaidh ann
an cho'-bhoinn — 'Se righ is riaghlair orra.
Tha iomadai rioghachdan agus dhùihachaibh air
an làn àiteachadh a' deanamh suas an t-saoghail so.
Tha Dia ga riaghladh. Tha daoine a' tiugh-thriall
air uachdar mar sheangain m' an dùn; tha cuid
diubh dubh le teas na greine; tha cuid diubh ga'n
cluthacha fein le còmhdaichibh blàtha an aghaidh
an fhuachd; tha cuid diubh ag òl de thoradh na
fìonain; cuid de stughaibh riomhach eile; agus tha
dream eile a' cosg am pathadh le uisge glan nam
fuaran fallain.
'S iad sin uile teaghlach Dhe ; is aithne dha gach
239
aon fa lelh dhiu , mar dh' aithnicheas buachaille a
threud: tlia iad a' toirt aoraidh dha na'n caintibh fa
leth, ach tha e làn-thuigsinn an iomlain; iha e gan
èisdeachd uile; tha e gabhail cùram dhiu; cha'n'eil
a h-aon diu co mòr 's nach urrainn e an smachdach-
adh ; no aon neach co iosal 's nach urrainn e an
dion.
A thràiil bhochd, a tha air do chlaoidh ann am
bruid, a' sile nan deur os cionn do leinibh an-shoc-
raich, ge nach 'eil neach a' toirt aire dhuit, tha
Dia gad fhaicinn; ge nach 'eil neach a' gabhail truas
diot, tha Dia ga ghabhail : tog suas do ghearan,
trèigte agus aonaranach 's mar tha thu; gairm air
am meadhon do chruaidh-chais, agus gun teagamh
èisdidh e riut.
Cuimhnicheadh an t-Iompaire is cumhachdaich a
tha na uachdaran air ioma rioghachd, a tha ghruaim
co'-ionann ri bàs, aig a bheil fheachd ro-honmhor,
nach ion da uaill a dheanamh mar nach biodh aon
chumhachd os a chionn : Tha Dia thairis air; tha
ghairdein cumhachdach os a chionn ; agus ma ni e
gu h-olc, gu deimhin ni e peanas air.
A rioghachdan an domhain, biodh eagal De
oirbh; a theaghluichean dhaoine, gairmibh air ainm
ur Tighearna.
A' bheil neach ann nach e Dia a chruthaich e:
ma tha, na d'thugadh e aoradh dha: ma tha neach
ann nach d'f hiosraich a bheannuchadh ? na d'thug-
adh e moladh dha.
'Se Dia Uachdaran an righ ; is gathan soluis a
chrùn, agus tha a chaithir^rioghail a measg nan
reult. Is esan Righ nan righ, agus Tighearna nan
tighearnan: ma dh'àithneas e dhuinn bhi beo, bi'dh
sinn ann; agus ma dh'iarras e oirn dol eug, bàsaich-
idh sinn. ìha uachdranachd os gach saoghail, agus
tha solus a ghnùis air oibribh uile.
'Se Dia ar n-Aodhaire, uime sin leanaidh sinn e;
240
*se Dia ar n-Athair, uime sin bheir sinn gràdh dha
*«e Dia ar Righ, agus gèillidh sinn dà.
96. Fàilte do mhnaoi òig le ceud hhrèid.
Mile failte dhuit le d' bhreid,
Fad an rè gun robh ihu slàn;
Moran laithcan dhuita's dth,
Le d' mhaiiheas a's le d' ni bhi fàs.
A chulaidh cheille-sa chaidh suas,
'S tric a tharruing buaidh air mnaoi;
Bith-sa gu subhailceach ciallach,
O thionnsgainn thu fhein san treubh.
An tùs do chomh-ruidh 's tu og,
An tùs gach k') iarr Righ na'n dùl;
Cha'n eagal nach dean c gu ceart,
Gach dearbh bheachd a bhios a d' rùn.
Bith-sa fìalaidh, ach bi glic,
Bith misneachail, ach bi stòld ;
Na bi bruidhneach, 's na bi balbh,
Na bi mear, no marbh 's tu òg.
Bi gleidhteach air do dheagh rùn,
Ach na bi dùinte 's na bi fuar;
Na labhair air neach gu h-olc,
*S ged iabhrar ort, na taisbein fuatb.
Na bi gearanach fo chroìs,
Falbh socrach le cupan lan.
A chaoidh do'n olc na tabhair spèis;
Is le d' bhrèid ort mile fàilt.
241
97. Mu na Sìothaichean.
Rè mòran ùine, bha'n amaideachd a b' fhaoine air a
chreidsinn, feadh Galltachd a^^us Gaeltachd, mu
thimchioli nan daoine Sìthe. Do reir na h-eachdrui
thainig a nuas d'ar n-ionnsuidh, anns na sgeulachd-
an spleadhach a bha air an aithris umpa air feadh
na Dùihcha, bha iad na'n creutairean neo-shaogh-
alta, guanach, eatrom, do-leirsinn do shùilibh
dhaoine, ach 'nuair bu toil leo fein e, a' sìor ghluas-
ad air an ais agus air an aghaidh, a làthair anns
gach cuideachdadh, agus a mach air gach cò'-dhail.
Bha aca so, ma b'fhior, an còmhnuidh ann an uadh-
achaibh fad fo thalamh, ann an uaigneas giileann,
agus fo gach lolman uaine. Cliuireadh as an leith,
gun robh iad a' sealbhachadh àrd shubhachas nan
tailachaibh rìomhach fo thalamh; gun robh aca
cuirm shuilbhearradh air àmaibh àraidh, le ceol bu
bhinne, na aon ni chualas air thalamh ; agus gun
robh ani maighdeanna na b'àillidh na uiie òighean
an t-saoghaii so, iad do ghnà ri aighear agus ri
dàmhsa, gun sgios gun airsneul; ach na dheigh so
gu leir, sior-fharmad aca ri muinntir an t-saoghail
so ; a h-uile togradh aca gu brìgli gach sòlas a
dheothal uatha, agus domblas a thilgeadh anns gach
deoch bu mhillse. Anns na linne dorcha chaidh
seachad, bha gach bàs obann, gach sgiorradh, agus
dosguinn, air a chur as an leith; goid naoidheana,
agus gnàthachadh ioma druigheachd, nach fiach
aithris. Mar bha anns gach dùthaich san àm sin
daoine cuilbheartach seolta, a bha mealladh na
muinntir shocharach le'n gisgreagaibh faoine, sann,
nia b' f hior, o'n leannan shithe a thàrmaich iad an
teolas a bha iad a' gabhail os laimh a bhi aca.
Gad a chaidh an saobh-chràbhadh so, agus iomad
amaideachd eile de'n t-seortsa so air chùl, ann an
tomhas mòr feadh na Gaeltachd, agus gad a tha'n
t-iarmad de a tha làthair, a' teicheadh roi gbathan
X
242
dealrach an t-Soisgeil, mar a sgaoileas ceo na h-
oidhche roi èiridh na greine, is iomchuidh an ni,
gum bi fios aig daoine cicnnas a thòisich an
fhaoineachd amaideach sin. Chithear so ann an
Eachdruidh na Dùthcha.
O cheann da-cheud-deug bliadhn' agus còrr,
chaidh Creidimh nan Druidhneach a thilgeadh gu
tur bun os cionn. Bha geur-Ieanmhuinn ghuineach
air a dheanamh orrasan a ghnàthaich e. Bha iad
air am fògradh o ionadaibh còmhnuidh dhaoine;
agus air an co'-èigneachadh gu tearuinteachd iar-
ruidh ann an glinn uaigneach, agus ann an uadh-
achan ùdluidh nan creag, far am faigheadh iad an
creidimh a ghnàthachadh, a' feitheamh gu foighid-
neach ann an dòchas gum faigheadh iad saorsadh
uair no uair-eiginn o'n chruaidh-chàs o'n robh iad
a' fulang. Bha na Lochlannaich san àm sin, ag aid-
mheil creidimh nan Druidhnich, agus fhuair mòran
de na chaidh f hògradh as an Dùthaich so, dìon agus
fasgadh uatha. Bhrosnuich iad so na Lochlannaich
gu eiridh as an leith, agus tha eachdruidh na Dùth-
cha 'g innse dhuinn, gur iomad oirp a thug iad, linn
an dèigh linn gu aicheamhuil a thoirt a mach as an
leith: 'S ann nan aobhar-san a thainig iad 'nan
cabhluichean a thoirt sgrios le teine agus claidheamh
air gach àite san robh eagluisean an t-Soisgeil no
tighean Mhanach air an suidheachadh. Fad na linn
sin, bha mòran de na Sagairt Dhruidhneach san tir
so, aig an robh còmhnuidh, mar chaidh a ràdh, anns
gach doire, agus anns gach fàsach uaigneach. Chum
an àireamh a chuniail suas, bu ghnà leo, mnathan
agus clann a ghoid air falbh, agus gach cothrom a
bha 'na 'n comas a ghabhail chum an uireasbhuidh
a dheanamh suas mar a b' f hearr a dh' f haodadh
iad. Bha iad innleachdach seolta, am feadli 'sa bha
muinntir na dùthcha aineolach dall; thug iad mar so
air an t-shiagh a chreidsinn gun robh aca fiosrach-
adh os cionn nàduir ; asus o'n àm sin, thòisich
243
eachdrui nan daoine sìth. So ainm a bhuineadh gu
h-àraidh do Shagartaibh nan Druidhneach. B'e'n
lìnothach-san reachdan a shocrachadh, agus sìth na
Dùthcha a chumail suas. Chuni iad am mòid air
tulchaibh uaine, air cuirn liatha, agus air beanntaibh
àrda ; agus an lorg so, tha mòran de na h-àitibh air
an ainmeachadh gus an là'n diugh, Dùn-sìthe, carn-
sìthe, sith-bhruth, agus iomad ainm eile de'n t-seòrsa
sin.
An deigh do na Druidhibh so bhi air an cur
fodha, smaointich daoin' aineoiach, o'n eagal a bh'
aca rompa, gun robh iad fhathast air mhodh neo-
shaoghait achòmhnuidh sna h-ionaid sin. M'as e'n
cumhachd a bh' air a chur as leth nan daoine sìth,
bha e air ainmeachadh diùigheachd, a' dearbha
dhuinn gur ann mar chaidh a ràdh, a thòisich an
cachdruidh amaideach sin. Tha e gu h-àraid air
innse m'an timchioll, gun robh àmaibh sònruicht
ann, anns nach robh e sonadh teachd an gara d'an
sìth-bhruth, gu h-àraidh oidhche Shàmhnadh agus
Bhealtuinn. 'S ann gun teagamh o chleachda nan
Druidhneach a thainig so a nuas; oir b'iad so an dà
chuirm mhòr aca-san : agus 's dùgh dhuinn a smaoin-
eachadh gun .oirpicheadh iad daoin a chumail air
falbh an àm na'n cò'-dhailean sin, fhad 'sa bha iad
fein a cleachda nan deas-ghnàth sin. Agus o nach ,
b'urrainn doibh sin a dheanamh as eug'ais teine, 'se
so thug a nuas a bharail sin gu bheil teine r'a fhaic-
inn air na Sìth-bhruthaibh sin, air co'-ainm nan àm-
anna sin. Mar so chitear cionnas a thòisich eachd-
rui nan daoine Sith, d'an robh cho liugha aon a*
toirt creideas, gus o cheann ghoirid ann an iom-
ad cearna de'n rioghachd. Chuala sinn seanachas
air duine misneachail tapuidh, a thainig roi ioma
cruaidh-chas sa chogadh fa dheireadh, nach d'thug
a chùl riamh air a nàmhuid, gidheadh le bhi 'g èis-
teachd na faoineachd so na òige, bha 'n impis fàiil-
neachadh le eagal, anns a bharail f haoin gu'n cual'
X 2
244
e ceol nan daoine sitbe air oidhch' àraielh ; agus gcd
is culaidh-shùgraidh e, bheir sinn seachad e mar
f hnair sinn e, a chionn gu bheil e leige ris dninn co
faoin an ni 's o'n eirich sgeulachdan de'n shne so.
98. Sgeula mu Choire na Sìth.
Thachair dhomh, (a deir fear eolais o'n d' fhuair
sinn an sgenla,) bhi siubhal, o cheann bheagan
bhliadhnuichean, roi Gharbh-chriocha na Gaelt-
achd, roi mhonachan fiadhaich, far nach robh aon
rathad, 'nuair a ihuit domh air feasgar sàmhruidh,
bhi air mo chuairteachadh ann an ceo dùmhail,
*nuair bha mi gabhail athghoirid thairis air guala
beinne, cho àrd 'sa bha san Dùthaich. Mar bha
àgh orm bha fear-cuairtich na'n criocha farsuing sin
maiile rium san àm, a thug mi leam gam sheoladh gu
bearradh àrd, as am faicinn sealladh air a Ghleann
chum an robh mi dol. Fada m' an d' rainig sinn am
bearra so, thuit an ceo co dùmhail, 's gum b' amaid-
each smaointeach dol ni b' fhaide air ar n-aghaidh.
Bha Eachunn ruagh, saighdear a bha maille rium,
na dhuine tuigscach, bha e fada san arm, chuir e suas
an còta dearg fo'n Cheannard urramach sin Ailean
an Earrachd. Bha e maille ris ann an ioma cath
cruaidh, agus b' fhiach e èisdeachd gach sgeul a bh'
aìge mu gach sealladh dèistinneach a chunnaic e.
'Nuairathuig e, nach robh e tearuinte imeachd ni b'
fhaide air bile nan sgcàirneach a bha fothainn, threòr-
uich e mi gu bun na fridhe, far an rohh ionad dìonach
sam faodamaid fuireach gu madainn. 'Nuair a bha
sinn a' tearnadh, dh' fheoraich mi dhelh an robh na
creagan a bha na bheachd fada uainn. Tha creag-
an ni 's leoir far a bheil sinn, agus tha uadha fha«g-
245
ach goirid o'n àite so, ars esan; ach 's coma leam iad,
tha e co math dhuinn a seachnadh. 'Se so, a deir esan,
ann an guth iosal, mar gurn biodh e cagaraich a' m'
chluais, 'se so Coire-iia sìth; agus a dh' innse na fir-
inn, b' fhearr leam bhi fhuch leis a cheo, na fasgadh
iarruidh anns na h-àiteachan grannda. Cha'n fiiaod
e bith, thuirt mi ris, gu bheil thus Eachuiim a'
creidsinn a leithid sin de amaideachd; Gun teagamh
cha'n'eil thu ach ri feala-dhà. Feala-dhiì, ann no
as, deir esan, is coma leam iad, mar thuirt an
seann duine, Fhad 'sa dh' fhuirgheas an t-olc uainn
fuirgheamaid uaithe. Thig air t-adhart, tha sinn
dlù do Uadh-an-ochanaich^ ach beannachd nan
siubhal, 's nan imeachd, 'si 'n nochd di-lhaoine, 's
cha cluinn iad sinn.
Thug mi air seasauih c' ar tamuill, is thòisich mi
air cuir an ceill da faoineachd a leithid sin de smaoin-
tean. Chual' e mi gu deireadh, gun stad a chuir
air mo sheanachas, ach a socrachadh a bhreacain
thair a ghualainn, 's a' toirt sgrogadh a nuas air a
bhoineid, ghramaich e na bu tinne am bata bha na
laimb, agus thug e ceuni air aghaidh, ag ràdh, Bi
bruidhinn an dràsta, eisdidh mi riut am màireach,
gabhamaid seachad air an àm, cha'n àite so gu mòr-
an seaiiachais a labhuirt. Dean stad Eachuinn,
thuirt mi ris, tha mi cuir romham an oidhclie chuir
seachad ann an Uadh-an-ochanaich, fuirich leam,
's na fàg mi. Ach ma tha eagal ort — eagal, ars'
Eachunn, 'se tionndadh air a shàil, bi t' earalas a
dhuine chòir, agus tagh do chainnt; ge nach d' thig
dhomhs a rndh, 'stu fcin a cheud fhear a chuir eagal
as mo leith. Tha mi 'g iarruidh maitheanais, thuirt
mi ris, thig leam do'n Uadhaidh, feuchaidh sinn
ciod a th' agad an luib do bhreacain, is ni sinn rèite.
Theid mi leat, ars an Saighdear còir, agus fuirgh-
idh mi leat, gad a bhiodh e làn de na Frangaich,
gun tighinn air na creutaircan lebeadach, faoin sin,
nach 'eil, math a dh' fhaoidte ann idir, gad tha
X 3
246
leithìd de sheanachas m'an timchioll. Bha sinn a
a nis aig beul na h-Uadhadh, agus sheas Eachunn
ruagh. Sin i agad a nis, a deir e, Is urram na h-
uaisle do'n choigreach, gabh air t-adhart. Chaidh
sin a stigh fo dhion, agus shuidh sinn air a cheud
chloich cholhromaich a fhuair sinn ; cha robh mo
chompanach ro dheonach air mòran cainnte; bha e
ggioblachadh a bhreacain, 'nuair a ghrad thog e
cheann mar guni buaileadli peileir e, Ciod e so, a
deir e, 'se farcluais, mar creid thu mise, creid do
chluasan ? Thainig a nuas oirn sa cheart àm sin
ceol tionihr.iiih, binn, nach d'f hiosraich mi eisdeachd
r'a leiihid riauih roimhe; agus bha dearbh fhios ag-
am nach b'ann o aon inneal ciùil a b'aithne dhomhs'
a thainig e. Cha'n f haoda so gun mhòr ìoghnadh
a chur oirn ; blia'n oidhche dorcha, bha'n t àite ùd-
laidli uaigneach ; bha sinn fad o tliigheadas dhaoin-'
ibh, a measg garbhlach chreag, ann an coire fiadh-
aich. Eagal cha robh orm, oir bha mi làn chinn-
teach gur ceol saoghalt a bh* ann, agus chuir mi
romham, nam b'urrainn dondi, fhaotainn a mach cia
as a thainig e. An d' theid thu suas leam, Each-
uinn ? Theid ars' esan, is e cuir seachad na bha e
toirt as a bhreacan; 's minic a ihachair e mar so
fein, eadar am liile 's an deoch. Shaoilinn gum
biodh e co math fuireach gu maduinn; ach coma
co dhiu, gabh air t-aghaidh, Icanaidh mis thu ; ach
cuimhnich am fcar a thcid san dris gun iomair e
tighinn as mar dh' f haodas e. Ghabh sinn snas, —
an ceol a sior fhàs ni bu phòngaile agus ni b'àirde:
fa dheireadh, thainig leus soluis oirn, sheas Eachann
beagan air deireadli, 's 'nuair a chaidh mi timchioll
stùchd creige, chunnaic mi sealladh nach d'theid gu
luath as m'aire. Dh' f han mo chompanach far an
robh e, theagamh a smaoineachadh guni faca mi
tuille na bu mhiann leam. Bha lasair chridheil
theine aig ceann shuas na h-Uadhadh o ghiubhas
seachdte a bha pailt ma'n àite: agus na shuidhe aig
24-7
an teine bha leth-sheann duine laidir colgana, cur-
achd drd molach air a cheann, anns an robh dos de
ibht an fhìrein, agus a chom uile air a chòmhdach-
adh le bèin fhiagh agus earabaichean. Bha làn
shealladh aganis air~san, ga nach b'urra dha-san mis
fhaicinn. Bha e cluich gu sùrdail air dcà thriumb
mhòr Abraich, a bha air an deanamh san àm sin gu
h-calanda dlù air seana Chaisteal dubh Inearioch-
aidh. An crocha ris gach meur ga lamhaibh, bha
clag beag airgid a rinn fuaim anabarrach binn, agus
o'n do thàrmaich a cho'-sheirm a chuir ormsa na h-
urrad iongantais, agus nam faoidte ràdh, a chuir mo
chompanach fo eagal co mor. Thig air t-adhart,
thuirt mi gu Scàmhach ri Eachunn. A' bheil iad an
sin, thuirt e? A' bheii iad a' dannsa san t-solus, no
ri fleadhachas cuirme ? dldùthaich e gu sgcìthach ri
m' thaobh, agus air dha a cheud phladha f haicinn
de'n fhcar-chiuil, ihug e sichde seachad orm, a'
glaodhaich a mach lc aighear nach b'urrainn da
cheannsachadh, IaÌ7i mhòir na'n creag^ a?i d tlius*
t/ia'n soP Mo bheannachd air do cheann molach,
's mi tha toilichte t' fhaicinn. Dh'eirich lain bochd,
is chuir e tàilte oirn, a' tilge tuille rahaidean air an
teinc. Shuidh sinn ma'n cuairt air a chaguilt, agus
dh'aidicJi Eachunn còir, cir ccalg cha rcbh na cbòm,
nach L'urrainn da gu brcìth a bhi co taingeil 'sa
bhuincadh dha, arson nach d'f hunir e chead tdleadh,
mar bha rùn air 'nuair a chual' e'n ceol. Is ioma
pgeul, thuirt e, a chuala mi riamh mu Choire-nci-
sìthe, 's xìo.m bithinn a nochd air tilleadh gun so
fhaicJnn bha mo sgeula fein chum an dearbhadh.
Cha d'thugadh ani Ministeir fein orm a chreidsinn
nach robh na daoine beaga ann an Uadha-nan-och-
anach. Dh'fheòraich mi dheth an robh da rireadh
eagalair? Eagal, deir esan, 'se suathadh air faìbh
am fallas fuar a bha f hathast air a ghnùis, — air ràile
bha, 's gu leòir dheth, barrachd 'sa bha lianh orm
248
a' dol sìos do'n bhlàr le Ailein an Earrachd : ach
ma bha, cha bhi tuille ma'n ghnothach cheudna.
Tha so a' leige ris duinn cia co faoin an ni o'n
èirich seanachas dùthcha mu ni bha iad ghnàthaicht
a chreidsinn: agus nan rannsuicheadh daoine gu
niionaideach mu thimchioll, thuigeadh iad gur e bh'
ann, an àite a bhi na chùis eagail culaidh àbhacuis
agus fearas-chuideachd.
Fhuair mi mach o Eachunn eachdruidh an duine
bhochd so a bha san Uadha. Neo-dhuine gun
mhath gun mhiUeadh: a nuas o òige, gad a bha e
gun mhòran toinisg na tuigse, bha e na sheol fein fo
chaileiginn de mheas san dùthaich. Bha e eolach
air aisrigh chumhang an fheidh 's na h-earba, 's b'e
thoileachas inntinn an fhaothaid a ieantuinn le òig-
ridh na tìre. Cha robh bearradh na bealach, na
aithghearra roi mhonadh, na beul-àth air abhuinn,
na carn na garaidh, air nach robh e mion-eolach.
Rè an t~sàmhruidh bi Uadha na'n creag a chòmh-
nuidh, ghluais e o àiridh gu àiridh, is chadeachaidh
e riamh air falbh falamh o a h-aon diubh. Cha
bhiodh e gun lòn fhad *sa bhiodh dearc air tom,
meas no cnothan ann an coillidh; cha 'n fhàiUnich-
eadh a leabadh, am feadh 'sa gheibheadh e fraoch
badanach gorm, a' fàs gu dosrach anns gach àite;
agus mar thuirt e fein, bha a chuid tromb soirbh
r'an gleusadh, — Bha dhachaidh anns gach àite far
an luidheadh a ghrian air, agus còmhladh cha do
dhruideadh riamh air. Cha robh mhàileid doirbh
r'a ghiulan, cha robh innte ach a chlach theine agus
am fada-spuinge, — sgian dubh a dh' fhionna nam
fiadh, — rioba a ghlacadh an fhìreoin, agus cromag
iaruinn a lùbadh na 'n geug. Ach ma bha 'n duine
bochd so air bheag eolais, bu taitneach ri fhaicinn
an t-saothair a ghabh a phàrandan air ann an làith-
ibh òige. Ghabh e dhuinn mòran de laoidhean
agus de dhàin naomha, rinn e so le urrad chràbh-
uidh, agus air doigh bu stòlda na iomad fear a
249
b'fhaide leugliadh. Sheinn e iad le fonn tìomhaidh
muladach, is e ri turaman air ais agus air aghaidh,
n rainig mo chridhe. Ma'n do leag e a thaobh ri
làr dh'earb ee fein ri Dia. Aliabanaich bhochd!
thuirt mi rium fhin, caidil gu tcaruinte, gabhaidh
Dia cùram dhiot. Truagh 's mar tha thu ann am
beachd an t-saoghail, tha thu co prìseil na shealladh
ris an righ is mò air thalamh. Is lionmhor iad a
tha air an oidhche nochd air an dìteadh leat, d'an
d'thug Dia tuigse, fìosrachadh agus foghlum, a tha
luidhe sios air an leapuichibh rìomhach, gun suim
dhasan a tha os an ceann, agus o bheil iad a' sealbh-
achadh gach beannachd.
99. Miann a Bhaird a Jliuair Aois,
O' Càiribh mì ri taobh na'n allt,
A shiubhlas mall le cèimibh ciuin;
Fuìdh sgàil a bharaich leag mo cheann
'S b' tbusa, a Ghrian, ro chjìirdeil rium.
Gu socair sìn san fhèur mo thaobh,
Air bruaich na'n dìothain 's na'n gaoth tlà;
Mo chos ga slìobadh sa bhraon mhaoth,
'Se lubadh thairis caoin tre'n bhlàr.
Biodh sobhrach hhàn 's àilidh snuagh
Mu'n cuairt do m' thùlaich 's uain' fo dhrùchd,
'S a neonein beag 's mo làmh fo chluain
'S an ealabhuidh ri m' chluais gu cur*.
Innsibh, o thrèig mo shuil a ghaoth,
C'àite bheil a chuilc aig gabhail tàmh,
Le glaoghain broin, 's na bric ri taobh
Le sciath gun deo aig cumail bJàir.
Mu'n cuairt do bhruachaibh ài'd mo Ghlinn,
Biodh lùbadh ghèug a's orra blàth,
250
'S clann bheag na 'm preas aig tabhairt seinn
Air creagabh aosd' le h-orain gràidh.
Biodh thusa ri dosan na'n Tom
Le cumha do ghaoil ann ad Bheul,
Eala; a thriall o thir na'n tonn,
'S tu seinn dhomh ciùil ann àird na'n spèur.
Briseadh tre chreig na'n eìthean dlu,
M' fuaran ùr le torraghan trom,
A's freagradh mac-talla gach ciùil,
Ri strann-fhuaim srutha' dlu na'n tonn.
Freagradh gach cnuic a's gach sliabh,
Ri binn-fhuaim ghèur na'n aighean mear ;
'N sin cluinnidh mise mile gèum,
A' ruith nm'n cuairt domh 'n'iar san ear.
Sruthadh air sgeith na h-osaig mhin,
Glaoghan mhaoth na'n Cro gu m' chluais,
'N sin freagraidh a mheanbh sprèidh 'n 'a
chluinn
An gineil 's iad a ruith a nuas.
Mu'n cuairt domh biodh luth-chleas laoigh
Ri taobh na'n sruth no air an leirg,
'S am minnein beag de'n chòmhrag sgith
Am achlais a' codal gun cheilg.
100. A bhi stTÌocMa do Dhia.
An uair a bha 'm flath ainmeil, Diùchd òg Bhurg-
andy, fiùran co àillidh dhreachmhor 'sa chunnacas
r'a linn, na shìneadh na chiste mhairbh, agus
Maithean agus Cùirtirean a rioghachd mu timchioll fo
bhròn trom a' gul agus a' caoidh; thainig Ard Easp-
uig Fenelon a stigh do'n t-seòmar, esan aig an robh
cùram an òganaich oirdheirc so 'an àm òige, agus a
dh' fhòghlum e, ghabh e nunn gu taobh na ciste,
251
agus an deigh beachdaclia car tamuill air an aogas
mharbh, labhair e mar so. — Tha e'n sin iia shìneacih,
prionnsa mo ghaoil, gan d' thug mi gràclh co blàth
theas-chridheach 'sa thug an t-athair bu chaomhaile
riamh d'a leanabh: agus cha bu ghaol gun chomain
mo ghràdh dhà-san; ghràdhaich e mi le toighe agus
dealas mic. Tha e'n sin a nis 'na shìneadh — agus
tha m'uile shòlais shaoghalta nan sìncadh maiUe ris:
Ach, deir esan, Gad a bhiodh e comasach, le aon
fhuiltein a spìonadh o m' cheann, a ghairm air ais
do thìr nam beo, 's mise nach gabhadh deich mìle
saoghal, agus am fuiltein faoin sin a' spìonadh an
aghaidh toil De.
101. A/i oighreachd is luachmlwire.
Bha duin' uasal àraidh a bha ro uaibhreach a chuid
fearainn. Thachair do charaid diadhuidh a bha air
aoidheachd na thigh, a bhi mach maille ris, air mul-
lach ard, o'n robh sealladh math aige air an dùthaich
m' an cuairt. Thòisich e, air farsuingeachd na h-
oighreachd a leige rls da. Sud, deir esan, 'se sìn-
eadh a mach a iàimh, crìochan mo chuid fearainn-
sa; agus seall chum na h-àird ud eile, an leur dhuit
na tighean ud, is leams' am baile sin mar an ceudna:
agus tionndai do shùil chum na h-àirde so, innis
domh am faic thu'n aitreabh ur ud a tha iad a' tog-
ail; chi, deir am fear eile gu beachdaidh, buinidh
sin don)hsa cuideachd. Amhairc thus a nis, thuirt
a charaid ris, mar a sdiùras mise do shuilsa, An
leur dhuit am bothan beag iosal ud aig iomBÌl a
bhail' ud thall ? Is leur gu soilleir, Ciod e dheth
sin ? Tha, deir a charaid, a chionn gu bheil boir-
ionnach bochd anns a bhothan ud, is urrainn bar-
rachd a ràdh mu saibhreas, na thuirt thusa fhathast.
252
An ann da rìreadh a tha thu, thuirt esan, cionnas
a dh' fhaodas sin a bhith ? Tha, chionn gum faod
is' a ràdh, Is lcamsa Criosd. Thionndaidh am fear
eile air falbh, fo nàire, agus cha d' thug e iomra
tuille air farsuingeachd oighreachd am fad 'sa dh'
fliuirich a charaid maille ris.
102. Sgcula mu Easpuìg Butler air leabuidh a bhàis.
An uair a bha 'n Diadhair ainmcil fòghluimte so,
dlù da chrìch, dh' iarr e ministeir an teaghluich a
chuir a stigh a chainnt ris. Tlia niis, ars an t-Eas-
puig, dlù air mo chrìch, agus gad a dh' oirpich mi
mar a b' fhearr a b' urrainn domh, gach peacadh
a feheachnadh, agus toil mo Dhe a dheanamii, gidh-
eadh tha molhachadh co mòr agam air mo laigsinn,
agus air gach doigh a thainig mi air deigh Jaimhe,
's gu bheil eagal mòr fhalhast orm dol gu bàs.
Easpuig ghràdhaich, thuirt am ministeir ris, 'n do
dhi-chuimhnich thu gur e Criosd am Fear-saoruidh.
Tha sin, a deir an l-Easpuig, fior, 'se Criosd am
Fear-saoruidh gu dearbh, ach cionnas a thuigeas
mise gu bheil e na Fhear-saoruidh dhomhsa .? Nach
'eil e fein, fhreagair am fear eile, ag ràdh na fhocal,
Esan a thig do ^m ionnsuidh cha chuir mi air chor sam
hith ciil ris. An dèigh dha bhi na thosd rè tamuil
bhig, thuirt e, Tha na briathran a labhair thu gu
deaibh sgriobhta, agus is glormhor an fhirinn a iha
fìUte stcach annta ; ach nach iongantach an ni gad a
leugh mis na briathra priseil sin mile agus mile uair,
nach d'fhairich mi o m'fhiosracha fein an curahachd
agus an èifeachd gus a cheart àm so; agus a nis, a
deiresan, Taing dhuitsa, O! mo Dhia, tha mi dol
gu bàs a' m' dhuine sonadh !
253
103. Mu thimchioll Dhe.
Bha duin' àinmeil d' am b' ainm Coilins, ana-creid-
each a biia gu seolta siiglicacb, a\<r an robh niòran
de sgoiieireachd shaoglialta, agus do rèir frach cunn-
tais, a rinn fior dhroch flieum dlieth. Bha'n
duinc so mach mar is tric le slicòrs' a bhith, a' gabh-
ail a làn-aighcir air là na sàbaide, gun suim de
àithne Dhe no de leas anama fein. Ihachair e air
tuathanach còir a bha dol do'n eagluis, agus smaoin-
ich e gum faigheadh e r.obhar ghàire na aghaidh,
anns a bheachd so dh' fheòraich e dheth, C'àit a
bha 6 dol? Fhreagair e, gun robh e dol do'n eag-
luis. Ciod ars an t-ana-creideach a tha thu dol
a dheanamh do'n àitc sin ? Tha mi, a deir esan, a'
dol a thoirt aoardh do m' Dhia. Innis dhomh, ars
am fear eile, le suarrachas aii-diadhuidh na chainnt,
An Dia mòr no'n Dia bcag do Diiia-sa.' Tha e'n
da chuid, ars an tuathanach, tha e mòr agus tha e
beag. Cia mar is urrainn sin a bhiih? Innseam sin
duit, Tha e co mòr 's noch urrainn neamh nan neamh a
chumail, agus tha e san àm cheudna co beag 's gu
bheil e chònihnuidh ann an chridhe-sa.
Dh' aidich an neo-chreideach na dhiaigh sin, gun
do dhrùigh am focal a labhair an duine so air a
chridlie, agus gun do dhùisg e gu barrachd smaoin-
eachadli e na na h-uile leabhar tbghluimte chaidh a
chur a mach 'na aghaidh.
104. Sealladh air Baile lerusalem le fear-turuis.
Tha e 'g innse dhuinn, agus gu firinneach tha sinn
a' toirt creideas da, nach 'eil e comasach le cainnt,
beachd sam bith a thoirc seachad, 'an coimeas, ris
Y
254
na smaointean a dhùisg 'na inntinn 'nuair a thainig
e ann am fradharc a Bhaile naomh, le thùir àrd, le
theampuiU Thurcach, agus gu h-àraidh 'nuair a
bheachdaich e air barr-mhullach eagluis na h-uaighe
naomha a dealradh fo ghathan na grèine a bhanisa'
dol Ibdha na làn àilleachd. 'Nuair a shocraich e a
shùii air a cheart àite sin, far an cualas guth an Ti
shiorruidh fein, far an do thaisbein am Fear-saor-
uidh a dhiadhachd, far an do dhòirt e fhuil amach
air a chrann-cheusaidh, mar iobairt thoileach shaor
arson pcacaidh a chitine-dhaonna, trid an d' rinn-
eadh reite eadar an Cruihai'ear agus a chreutoirean,
agus a dhaighnich e sonas a phobuill gu siorruidh —
*s an àm so, bha mi ars esan, air mo Jionadh le
6muaintibh a fhuair làmh an uachdar orm, a chuir
mo cbeann, mar gum b' ann gu tuainealaich le
uabhas naomh agus le subhachas diadhuidh. Bha
mi marcachd san àm, ach theiring mi, chuir mi
dhiom mo bhrògan, agus ga m' irisleachadh fein gu
jar dh' fhàilltich mi an talamh air an robh mi, Ag
èigheach a mach. Gloir do Dhia anns na h-àrduibh,
Sìth air talamh, agus deadh-ghean do dhaoinibh.
105. Mu chall a Bhàta, da 'm U ainra Mairi o lona, a' dol
amach leis na huanaichean anns a bhliadhna, 1822.
Cha'n ann chum deur a tharruing o'n t-sùil, no osna
bhròin o'n chridhe, a tha'n eachdruidh chianail so
air a sgriobhadh; ach ann an dòchas gum faod i bhi
tarbhach chum lcas spioradail na muinniir a leughas
i chuir air aghaidh, le iadsan aomadh gu colas tràth
a ghabhail air Dia, mothachadh ceart a bhi aca air
bunluinncas a Fhreasdail, truas altrum na'n cridh-
eachaibh arson fulangas an co'-chreutair, agus iad
fein a bhrosnuchadh cbum uimeacha tràthail a
255
dheanamh i'a chomhair uabhas bàis agus breithean-
ais a tha feitheamh oirn air fac), 's nach eil niath a
dh' fhaoidte fad air falbh.
Aun am fior thoiseach an fhoghair, dh' fhàg an
soilheach beag so a Ghaelteachcl, le sea 's dà fhich-
ead pears' air bord, agus an uair a bha i mar uidh
thri no ceilhir de mhìltean do Ghrianaig, ceann
crich a turuis, tamuU beag roi mheadhon oidhche,
thainig a h-aon de na soitheachain ùra innleachdach
sin a th'air an gluasad le neart teine, gun suim do
ràimh na shiùil, da'm b' ainm an Hercules, a nuas
orra na lan chumhachd, agus o dhorchadas na h-
oidhche, leis an t=siubhal mhòr a bha roipe, cha do
niholhaich iad ga chèile, gus an lobh iad co dlù 's
nach robh tilleadh na seol seachnaidh comasach.
Cha luaithe bhuail an Herculcs an soitheach beag
eile na rinn i da bhloidh dhi. Na thachair anns an
àm so, is usa gu rnòr a smaoincacha, na chuir sioa
ann am briathraibh, Glac cuid diubhsan a bha
innte greim air crann agus acfhuinn a bhàta, fhad 's
a shnàmh i, ach cha robh sin fada, oir lion i gu
luath, agas chaidh i fodha. Thuitcuid de na buan-
achean bochda fo chuibhlichean cagallach na luinge
a chuir as doibh, leis an robh iad air an liodairt air
an doigh bu deistinnich smaoineacb air; ach a chuid
bu mhc) dhiubh, gun chomas air oirp sam bith a
thoirt, chum iad fein a shàbhaladh, chaidh iad gu
grad sios an coinneamh a bhàis sin a thainig orraair
mhodh couabhasach; as a measg air fad cha do
thearnadh ach cearthar, da fhirionnach agus da
bhoirionnach, agus chaochail a h-aon diu sin fein ann
an ùine ghearr. Ma bha aon ni a dh' fhaodadh an
calldach so a dheanamh ni bu diùbhailich na chèile,
's e'n dlù-dhuimh san robh iad; chaiU a h-aon diubh-
san a thuair gu tir a bhean, a mhàthair, agus a
phiuthar chèile; chaiU a h-aon eile dhiu a mac agus
a nighean, 's an treas duin' a fhuair gu tir, a
bhràthair, agus a phiuthar; air chor 's gun robh fir-
Y 2
256
phòsd agus am mnathan, pàrandan agus an cuid
cloinne, bràthairean agus pealhraichean, ann so a'
dol fodha le cheile ann an glac a bhàis, 's na h-uisg-
eachan gu là bhràth a' dùnadh thairis orra.
'S e'n ni àraidh a bha 'm beachd nan daoine sin
a' fàgaii an dùthchadh air an àm so, cosnadh f haot-
aìnn rè an fhogharadh air machraichibh na'n Gall.
Bu shunndach a bha iadsan ag amharc rompa chum
an là anns am pilleadh iail air an ais a cho'-pairt-
eachadh Je comunn an gaoil toradh an saoithreach;
ach so cha do dheonaich Dia; dhoibhsan chaidh
am foghara gu grad seachad, agus blia'n Scàmhra gu
h-obann air a chric^chnochadh. — Chaidh a ghrian
fodha orra gu bràtli, agus ghearradh air falbh iad
ann ani mcadhon an dòchais. Cia anfhann gearr-
fhradharcacli clann nan daoine! 's beng tha fios aca
ciod a bheir là m'an cuairt; tha ar làithe, gu deimh-
in, mar leud boise ; gu firinneach tha mac an duine
na staid is fearr na dhiomhanas. Tlia e teachd a
mach mar bhlath agus seargaidh e, teichidh e mar
sgàile, cha bhi e ni's faide ri fhaotainn.
106. Gliocas air a tJiarruing o chall Mairi o lona.
Bu neo-mothachail sinn gu dearbh mar oirpicheam-
aid gliocas a tharruing o'n eachdruidh mhuladach
roi'-ainmichte. Aireamh co mòr d'ar luchd-dùthcha
fein, a bhi air an gairm co grad ann an làthair Dhe
air dhòigh co eagallach. C'uin a dhi-chuimiinich-
ear an calldach so ann an Eilean lona? Ach a'
bheil guth lehobhah ann am bàs obann nam buan-
aichean bochda sin a' labhairt ri neach air bith ach
riu-san ? B'e'n amaideachd dhuinn so a siuaoin-
257
teachadh. Tha gliocas ri fhaotainn uaithe, leis gach
aon a dh'eisdeas ris an sgeul mar bu chòìr dha. O
guni biomaid glic, gun tuigeamaid so, agus gun
d'thugamaid ar crioch dheireannach fainear ! Bheil
sinne 'giulan do ghnà air ar cridhe a chuimhne
f heumail, gur creutairean bochda bàsmhor sinn, aig
nach 'eil aon latha barandas air bhi beo o Dhia; gu
bheil sinn gach uair d'ar n-aimsir buailteach do
Dhia arson na rinn sinn anns a cholainn. A' bheil
thus a tha ga leughadh so ag uimeachadh fa chomh-
air bàs agus siorruidheachd, agus do ghnà a' dean-
amh faire a thaobh 's nach'eil fios agad ciod an t-àm
a là no dh'oidhche is toileach leis-san do ghairm air
faibh. Theagamh gu bheil thu òg an trèin do neart;
agus air leat mòran de bhliadhnaichean fhathast
romhad. Ol b'òg, laidir agus fallain mòran diubh-
san air a' bheil sinn an dràst a' labhairt, ach bu
ghrad gun rabhadh gun bhàirlinn a dhùin tonna na
tairge thairis orra, 'sa bha'm binn gu siorruidh agus
gu neo-chaochlaideach air a socrachadh, ionnas gun
robh gach aon de'n dà-fhichead pearsa so a chaidh
fodha air an àm so ann am prioba na sùl ann an
gloir do-labhairt maille ri Dia, no gu siorruidh air
am fògradh as f hianuis. B'ait da rìreadh an smaointe
gun deach iad so uile do neamh a dheanamh gaird-
eachas fa chomhair cathair Dhe agus an Uain ; agus
raa bha iad na'n creidich dhileas ann an Criosd, 'se
so gun teagamh an cor. Cha b' aithne dhuinn iad,
is gad a b' ailhne bu dàna dhuinn breith a thoirt
orra; ach 's i cheist a thigeadh dhuinne a chur le
cùram agus iomaguin, cha 'n e bheil no nach 'eil
gach aon diubhsan sàbhailte, ach nam b'e toil De
sinne a ghairm air falbh le sanus co gearr, a bheil
sinne deas agus ullamh ? Cha'n f hiosrach sinne ciod
a ghne bàis a tha feitheamh oirn, tha fios cinnteach
againn gum feum sinn falbh, ach c'uin, no c'àite, no
cionnas, aig Dia a mhàin a tha bràth. Cha'n'eil bàs
obann a' feitheamh air gach aon neacb, tha cuid ann
Y3
258
da bheil Dia deonachadh sanus a thoirt fada roi-
laimh, air chor 's gu bheil iad gan uimeachadh fein
arson an namhuid deireannach, an f headh 's a tha
cuid eile air an gairni air falbh, mar bha buanaich-
ean lona, gu grad gun fhaireachadh sam bilh. A
leughadoir, bi thusa glic, math a dh' f haoidte nach
'eil a ghairni fada uait.
'S ann air mheadhon oidhclie a thachair an sgior-
radhso; gun tcagamh mheudaich so an t-uabhas.
Tha ni eiginn ann an pàmhchair, agus ann an dorch-
adas a mhtadhon oidhche nach faod gun gach aobh-
ar eagail eile antromachadh gu mòr. Tha iolach a
bhàis cagallach air àm sam bith, ach sgread oiliteil
a bhàis air mheadhon oidhche o bhuillsgein cuain,
cha'n'cil e comasach a chluinntinn gun ghoirisinn
agus ball-chrith ; agus gu h-àraid 'nuair tha so air a
thogail le aon no dha d'ar co'-chreutairean ann an
gàbhadh ; ach le àireamh mhòr a' dol fodha san aon
àm, mar thachair ann an so. Chualas an glaodh
fad o'n àite san deachaidh an soitheach fodha, agua
iadsan a chual' e tlia iad ag ràdh nach deach a
ghaoir mhuladach sin fad iomad là agus oidhche as
an cluasaibh ; nach cual iad riamh, 's gu bheil dòchas
aca nach cluinn, iad aon ni co dèistinneach.
O choslas na'n corp a fhuaras, agus o theist nan
daoin' a thearnadh, cha'n'eil teagamh nach robb
mòran diubhsan a chailleadh 'n an suain 'nuair
chaidh iad fodha, agus is dòcha nach do mhosgail
iad gus an d'fhosgaii iad an sùilean ann an sior-
ruidheachd. 'S ann an so a bha 'n caochladh grad,
agus ma f huair iad bàs ann an Criosd bu shòlasach
an t-atharrachadh ; ach dhoibhsan nach robh, cia
uabhasach ? Bithibhse, uimè sin deas, a dcir Criosd,
oir cha'n aithne dhuibh an t-àm a là no dh'oidliche,
san d'thig Mac an duine. Theagamh gu bheil cuid
agaibhse a leughas so fhathast ann an suain a pheac-
aidh : dùisg thus' a tha ad chadal, agus gairm air do
Dhia. Dean aithreachas, gabh ri Criosd, tha là na
259
tròcair a' dòl gu luath seachad, is tha'ii oidhche tar-
ruìng dlù anns nacii dean aithreachas feuni.
'Nuair a rainig an sgeula niuladach so eilein I,
sgaoil e gu luatli o dhorus gu doru?, cha robh tigh
as an robh smùid, anns nach robh gul agus bàs-
bhualadh; bu deistinneach r'a chluinntinn gaoir nan
daoine boclida. Bha'n so banntraichcan a' caoidh
am fir phosda ris an do dhealaich iad o chionn là
na dha anii an trein an neart, bha ceithir pàranda
fichead, a' caoidh an cuid cloinne, taic an làithean,
agus cas-sheasaniii an sean aois. Bha seachd agus
dà f hichead dìlleachdan ag ionndrain an athar agus
na màthar sin nach pilleadh tuilie d'an ionnsuidh.
Cruadalach agus fearail mar tha luchd-àiteachaidh
nan Eileanan ; air an sàruchadli, mar is tric a tha
iad, le annradli cuain, air an claideart air tìr le
saothair ghoirt, ilja acasan na cridheachan is caomh-
aiie agus is blàithe, 's ni bheil air aghaidh an t-
saoghail daoin is toighich air a chèile na iad. 'S
fhurasda uaithe so a thuigsinn cor truagh muinntir
I Chalum ChiIIe, 'nuair a chual' iad sgeul' a bhròin.
Cha b'ioghna gad a bha iomad glaodh tiomail r'a
èisdeachd nam measg. — Là na dhà thairis agus 's
eiginn duinn air fad dealachadh, fuasglar gach snuim
— tha àl a' tighinn agus àl a' falbh, mar bhuaileas
tonn an deigh tonn air tràigh. Tha gach blàth a'
fosgladh, ach 's ann chum seargadh, agus bàsachadh
— ciod i ar beatha ach sgeula goirid gearr — mar
bhoisge grein air fàir, na mar bhadan ceo air gual-
adh beinne, a dh' f huadaichear air falbh leis aii
oiteig is faoine.
260
107. Laoidh.
M' athchuirìge oirbh a chual' an sgeul,
Mosglaibh gun dàil, is bithibh deas;
Co bheir buidheachas san uaigh
'S cha d'thig a h-aon de'n t-sluagh air ais.
Deatiaibh obair fad an là,
Is dorchadas nan tràth d'ar còir;
M'am fàs an teanga gun chli,
Is uinneagan a chinn mar cheo.
Is amhuil mì is earb am preas,
Gaodhair ga caol-ruidh na h-airc;
'Nuair thàrlas i ann an cluain,
Cha chuimhnich i ruaig no cath.
Mar luing gun seol mi ann an cuan,
Doinionn mhòr ri bord a strìgh :
Fhir a dh' f huasglas air gach càs,
Glac an stiùir is sàbbail mi.
Rèitich, a Shlanuighear nam buadh,
Cala seimh do m' anam sgith ;
O 's tus' a cheannaich mi o'n bhàs,
A Thriath na'n gràs sàbhail mi.
108. Ma fharsuingeachd Crutliachadh Dhe.
Cha'n'eil ni air talamh a bhos no air aghaidh nan
speur shuas o nach faod duine gliocas fhoghlum,
agus eolais a ghabhail air cuiuhachd agus gloir an
Ti àrd agus naomh a chruthaich iad gu, leir. Tha
261
uile oibre a làmh a' taisbeanadh a bhuaidhcan àrd^
ann an cainnt a tha soirbh r'a thuigsinn leo-san a
tha gan toirt faincar gu ceart. Tha na speuran, gu
h-àraidh, a ghrian, aghealach, agus lionmhoireachd
nan rionnag agus nan rcull, a' seinn a chh'u. Tha
na neamh, a deir an Salmadair, a' foillseacha do
ghloir, tha na speuran a' nochda gniomharra do
làmh. Cha'n'eil e comasach do'n duin' is aineolaich,
agus is neo-fhoghluimte beachdachadh air aghaidh na
h-iarmailte, ann an oidhchc shoilieir gheamhruidh,
gun bhi air a dhùsgadli gu smaointean, agus gu
fheoraich dhelh fein, Cò'n làmh a chruthaich na
tha mi san àm so a' leirsinn? Cò chroch na loch-
rain àrd os mo cheann ? Cò tha toirt doibh an uJle
àilleachd agus dhreach ? Cò is fear iùil doibh, a'
treorachadii an ceumaibh àrd ? So ceistean a
dhùisgeas gu nadurra ann an cridhe gach aon aig a
bhcil tùr no toinisg nàduir, as eug'ais sgoileireachd
na foghlum. Ach mar is eolaiche tha daoine aìr
reuita nan èpeur, agus air gach ni a fhuaradh a
mach ma'n timchioli anns an lìnn ionnsaichte so, 's
ann gun teagamh is dùgh dhoibh am barrachd moth-
achaidh a bhi ac' air gliocas agus cumhachd an Ti
sin a chruthaich gach solas neamhuidh, agus a tha
freasdal doibh fa leith. Tha fioscinnleach againn a
nis gur gann a tha aon reuil san iarmailt uile co beag
ris an t-saoghal so air a bheil ar còmhnuidh. Tha e
air a dheanamh a mach gu bcacliduidh gu bheil na
milltean diubh gu mòr ni 's mò. Trid na 'n gloin-
eachan innleachdach a tha nis aig na speuradairean,
tha nithe ùr agus iongantach air am faotainn a mach
o bhliadhna gu bliadhna mu thimchioll nan reul.
Tha cumhachd na'n gloineachan sin air am meud-
achadh o àm gu h-àm, agus mar tha'n cumhachd so
a' meudachadh, tlia iongantais ùr air an leige ris, air
chor 's gur duilich a ràdh c'àit an stad an t-eo!as a
tha daoin' a' faoluinn, ma tiieid iad air an aghaidh
262
rè mile bliadhna gu teachd niar chaidh iad ann an
ceithir fichead bliadhna de na chaidh seachad.
Ge nach biodh eolas againn air a bheag de na
reultan, ach na tha ann an cairdeas ris an t-saoghal
80, agus a tha dol m'an cuairt air an aon ghrèin
ruinn fein, bheircadh, eadhon, :o dhuinn beachd
àrd air moralachd ai^us farsuin.rre^chd rioghathd an
Uile-chumhachdaich. Tha cuid do na rculta so fein
naoi ceud uairean ni 's mò na an saoghal so; agus
tha a h-aon diubh, nach 'eil nar beachd-ne, ach mar
rionnaig bhig ruiteach, os ceann ceithir-cheud-deug
uair ni's mò na'n saoghal. Ach tha a ghriaii againne,
agusgach reull a thagluasadniailleruinne ma'n cuairt
di. gun ach asdar beao- uainn, ann an coimeas ris an
asdar do-thuigsinn, tha eadar sinne agus na reultan
eile. Tha uidh eadar sinne agus na reullan suidhichte,
a tha'n taobh a muigh de chumhachd na grein'againne,
a ghabhadh am poileir is luaithe a thainig riamh a
mach a beul gunna mhòir deich ceud nàie bliadhna
ga shiubhal. Tha daoine foghluimte am barail, gur
grèin dhealrach a tha anns narcultan suidhichtesin,
le'n saoghail fein a' gluasad ma'n cuairt doibh, a'
tarruing an solais, agus am blàths uapa. Faodar
mu mhìle dhiu so fhaicinn leis an t-*uil ann an oidh-
che shoilleir gheamhruidh, ach le innleachd ghloin-
eachan chithear ceilhir fichead mìle a bharachd air
ni's urrainn an t-sùil a thogail. Tha'u Speuradair
ainaieil sin Herschel ag innsc dhu'nn ann an àite
air an do shocraich e a ghloine, giin rohh sèa ceud
reul aige san amharc cò lath, agus gun atharachadh
as an àite sin, gun deachaidh ann an cairieal na h-
uaire, cùig ceud mile reull seachad air. Agus an
diaigh so ude is làn chinnteach sinn nach 'eil an àir-
earah is mò air am faod innleachd dhaoine ruigh-
eachd, aiin nn coimeas ris na thafad asan t-sealladh,
ach mar bhraon drùchd air bhàrr cuiseig, ann an
coimeas ris gach braon uisge ann an cuantaibh mìle
saoghal. Tha farsuingeachd gun chrioch gun tomh-
263
as ann an oibribh Dhe, nach unainn do inntinn
chruthaichte a thuigsinn; a<Tus tha'n fliarsuirigeachd
6o, agus gach saoglial a tha air fheadh, agus gach
ni anns gach saoghal fa icitii, làn de mhaitheas an
aon Dia a chruihaich agus a dhealbh iad air fad;
agus an ann-dànachd dhuinn a ràdii gu bheil na
h-uidheachan mòra sin air an àiteacha le sluagh
niar tha'n saoghal so ? Gu bheil carlhannachd
daimh is coimhearsnachd air an tuigsinn sna
h-ionadaibh sin ; gu bheil moladh air a thogail
suas do Dhia, gu bheil a theampuill agus iobair-
tean aige, anns a bheil saibhreas a bhuaidhean
àrd air an sàr thuigsinn le luchd-aoraidh diadhaidh
agusgeur-chuiseach. Thathus', O! Dhe, a' liònadh
siorruidheachd: Is mòr thus', a Thighearna, agus
's mòr do chumhachd, cò is urrainn t-àrd cheuma a
lorgachadh ? Cha d' fhuair sinne cainnt no coimeas
chum meud oibre Dhe a chur 'an cèill; ann an
smaointeachadh air so, 'si cainnt an Scriobtuir is
fearr a fhreagras duinn. Is leats, O Thighearn an
cumhachd, a ghloir, agus a mhoraiachd ; oir is leatsa
gach ni air neamh agus air talamh. Cò dh'fhaodar
a choìmcas ruit, O Thighearna, 's ni bheil oibre ann
cosmhuil ri d' oibhribh-se.
109. Cliu 0 Oibrìbh Dhe.
Tha feachda flathail nan neamh
a' striochdadb, a Dhe, a' d' là'ir;
*S do mholadh 'nam beul 'galuadh
le ceileiribh buadhach àrd.
Ach 's cian ro-fhada fo d' ghlòir
mola nan slògh gu lèir;
264
Cia gearr, mata, air do bhuaidhibh
luadh ihig o bhileachaibh crè.
Gidhcadh am fan sinne 'nar tosd,
's gach dùil a' nochda do chliu;
'S co'-sheirm aig t-oibre le chèile,
mar theudaibh deagh inneil chiùil.
Tha soiilse dealrach nan speur,
feadh gach ceum d'an astar dian,
Gu balbh binn a' cur an cèill
do ghloir eag-samhuil, a Thriath!
Tha dealradh na maidne moich
air nialaibh soir ag innse'
Gur maisich ihu fein gu mòr,
n'an solus a dli' òr an iormailt.
Tha anail chubhraidh nan ròs,
is blàth ro-bhoidheach nan lus,
A' taomadh tùis air àile
dhasan a dhùisg iad o'n du9.
Ceol nan ian, is fead na gaoith,
is torman aomaidh nan sruth,
Chluinn mi 'g adhart da chèile,
ged mholadh-sa, Dhe, le'n guth.
Mar so tha t-uil' oibre, Dhe,
a' sior chur 'an ceill do chliu ;
'S ma bhiomsa 'n am measg am thosd,
biodh mo theanga nochd gun lùgh.
265
110. Mu na Laplannaich.
Tha'n Dùthaich sa bheil ìad so a chòmhnuidh fo
shneachda agus reodha an earrann is mò de'n
bhliadhna, agus cha'n f' haodar a ràdh gu bheil iad
as eug'ais fad an t-samhruidh. Rè sèa raiosan de'n
bhliadhna cha'n'eil a ghrian ri faicinn, agus cha'n'eil
a bheag r'a chluinntinn ach fuaim nadoinionn, agus
donnalaich nam madruidh-alluidh an tòir air an
cobhartach. Tha gach ni air aghaidh na tire ann
an coslas marbhantachd, gun lus, gun duilloach, gun
bhlàth ri fhaicinn. Tha'n àireamh is pailte de luchd-
àiteachaidh na dùthcha so a' gabhail còmhnuidh fo
thalamh, agus anns an t-sàmhradh 'am bùihaibh a
dh' atharraicheas iad o àite gu h-àite. Tha taobh a'
stigh an aitreabh air a chuairteachadh le bèin nam
fiadh-bheathaichean a tha iad a' marbhadh arson
lòin, agus na h-ùrlair air a bheil iad a luidhe air an
còmhdachadh leis an ni cheudna. Ach na smaoin-
icheamaid gu bheil an sluagh so neo-shonadh, agus
mi-thoilichte. Tha e fior gu dearbh gu bheil e 'g
imeachd gu docrach tre gharbhlach reasgach na
dùthacha sin, buailteach a ghnà do ghaillionn agus
do fhuachd; ach tha a chorp cruadalach na urrainn
giulan leisgach allaban. Tha'n Laplannach bochd air
aon doigh truagh, ach nach mòr am beannacha dha
nach 'eil e mothachail air uireasbhuidh nach faod e
dheanamh suas. Tha solus na grèine rè ioma niìos
a dh' easbhuidh air, ach tha a ghealach agus na fir-
chlis a' soiUeireacha na h-iarmailt, agus cha'n ur-
rainear smaointeachadh air aon ni is àillidh na lann-
air nam fir-chlis sin a' dol roi 'n gluasad siubhlach,
aidhearach le mire-chatha, air aghaidh nan speur.
Ma tha 'm fonn neo-thorrach, tha tachdar mara aca
na làn phailteas. Tha 'm fàsaichean làn de f hiadh
bheathaichean, agus thugadh innleachd agus teotn-
achd dhoibh chum an glacadh. Tha mòran fhiadh
266
aca, agus tha iad callda feumail doibh, mar chi sinn
an diaigh so. Mar so chi sinn gu bheil aig gach tìr
a h-aobhair shòìais fein, agus aig gach sluagh dearbh-
adh air maitheas De. Nam bitheadh aig na daoine
bociida sin, am barrachd fiosrachaidh mu Dhia,
agus mu na leagasgan sòlasach a tha air am foill-
seacha dhuinne anns an t-Soisgeu!, maille ris an t-
suidheachadh inntinn sin a tha iad a' sealbhachadh,
òha ruigear a ieas fheoraich ciod tuiile bhiodh a dh'
easbhuidh orra gun deanamh .sonadh.
111. Dàn mdn Gheamhradh.
'S o thainig an Geamhradh ma'n cuairt,
Gum bi fuaclid ann ma'm pill thu air t-ais:
Bidh gach là dol 'an giorrad gu feum,
'S gach oidhche ga reir dol am fad :
Sruthaidh luibhean, is coill' agus feur,
Na fàis-bheo crìon-eugaidh iad as;
Teichidh 'n snodhach gu freumhach na'n crann,
Sùghaidh 'n glaodhan an sùgh-bheatha steach.
Seachdai geugan glan cùbhrai na'n crann,
Bha san t-sàmhradh trom-stràchta le meas;
Gun toirr-leum an toradh gu iàr,
Gun sgriosar am barr bhar gach lios.
Guilidh feadain is creachainn nam beann,
Sruthain shoilleir na'n gleann le trom sprochd,
Caoi na fuarain ri raeacuinn gu'n cluinn ;
Deach-shunnta nam maoisleach, 's nam boc.
Luidhidh bròn air an talamli gu leir;
Gun aognaich na slèibhte, 's na cnoic,
Grad dhubhaidh caoin-uachdar nam blar,
Fàl-rùisgte, 's iad fàillinneach bochd.
267
Na h-eoin bhuchallach, bhreachd-iteach, ghrinn,
Sheinneadh baisgeanta, binn, am barr dhos,
Gun d'thèid a ghlas-ghuib air am beul,
Gun bhodha, gun teud, 's iad nan tosd.
Sguiridh bùirdeisich sgiathach na'n speur,
Da'n ceileiribh grianach car greis,
Cha seinn iad am maidnean gu h-àrd,
No *m feasgaran-cràbhach sa phreas:
Codal clùthor gun dean anns gach còs,
Gabhail fa«gaidh am frògaibh na'n creag;
'S iad ri iundrainn na'n gaihanna tlàth,
Bhiodh ri dealradh o sgàde do theas.
112. Mu Fhiadh nan Laplannach.
Tha'm fiadh so na ghnàsair an Dùthchaibh fuara na
h-Airde-tuath, far an d'òrduich freasdal glic agus
fiughantach iad, chum goireas agus beo-shlainte
muinntir na lìre, a mhothaicheadh ro-chruaidh tigh-
inn beo as an eug'ais. Aig an Laplannach cha'n'eil
each, mart, no caora, cha f hreagradh iad sin san
dùthaich ; ach tha'm fiadh so a' seasamh dhoibh an
àit an eich, le'n tarruing air sligheachan air am b'
eacomasach do eich imeachd ; tha e deanamh dhoibh
an àite chruidh le bainne bhuileachadh orra ; agus
no caorach, le'm bèin mholacha bhlàtha. Tha 'n
sitheann na lòn fallain doibh ; tha na fèithean a*
deanamh dhoibh an àite snàlh ; agus is gann a tha
aon ni a bhuineas do'n ainmhidh so nach 'eil a* co'-
f hreagra d'am feumalachd. Tha 'm Fiadh so air
oileanachadh an àm òige ri tarruing ann an càrn-
slaoid, inneal iomchair san dùthaich sin a tha ro-
f heuraail 'an àm dùdlachd. Tha 'n neach a shuidh-
Z 2
268
cas sa ghne charbaid so, a' sdiùradh an f hèidh le
srian ceangailte r'a chròic, agus ga chuir air a^haidh
le bior-greasaidh. Mar so giulainear na Laplan-
naich deich niìle fichead san là, gun ana-cothrom
sam bith. Tha 'm Fiadh so mu cheithir troighe gu
leth air àirdo ; tha e ionann ann an dath agus an
cumadh ris an Fhiadh sa Ghaeltachd ; ach gu bheil
an ladhar anabarrach mòr. 'He biadh an Fhèidh so
seorsa do chrotal no de liath-sgrath a tha fàs air
leachdaibh na dùthacha sin.
113. Bàn.
'S taitneach leam focail nam fonn,
Thuirt Cuchuluinn, an sonn deas;
*S taitneach sgeul air àm a dh'fhalbh,
Caoin mar bhalbh-dhrùchd maduinn shèimh
Air dosan is tuim nan ruadhag;
'Nuair a dh'cireas a ghrian gu mall
Air slios sàmhach nan liath-bheann :
Loch gun bhruaillein fada thall,
Caoin is gorm air ùrlar ghleann.
A Charuill, tog a rìs do ghuth;
Dh' eirich le aoibhneas san talta,
'Nuair bha Fionnghal nam ball-sgiath
'Lasadh niu ghniomh a shìnnsre.
114. Sealladh o Mhullach Beinne an Earra-Ghael mu
dhol fodJia na Grèine.
0*N is cuimhne leam beathach na duine, b'e mo
thlachd a bhi siubhal nam beann; agus is minic a
ghabh mi sealgaireachd mar leith-sgeul, chum an
srath fhàgail, agus farsuingeachd a mhonaidh a
ghabhail fb m' cheann. Tha toileachas-inntinn ri
fhaotainn air muliach beinne àird, leis an t-sealladh
f harsuing a tha uaithe air muir agus air tir-mòr;
nach faod gun àrdachadh inntinn a dhùsgadh a tha
air doigh àraidh taitneach agus tarbhach. 'S ann
uaith so tha e tachairt, gu bheil spèis mhor aig gach
aon de'n bheinn is dlùiihe do'n àite san d'f huair e
ùrach, — bàigh a leanas ris f had 's is beo e ; agus
thigeadh e dhachaidh e Innsibh na h-àird an ear
no'n iar, cha bhi e sa choimhearsnachd gun togradh
a dh'ionnsuidh an àite anns an d'f huair e, air leis, a
cheud bheachd air farsuingeachd an t-saoghail; agus
bi'dh e dèigheil mar an ceudna air eolas ath-ùrach-
adh air gach glac agus coire, a b'abhuist da thagh-
all na òige 'nuair bu lùlhmhor mo cheum, agus bu
bheag a bha'n saoghal a cur air mo chridhe de chùr-
am. B'àluinn an là ann an cèitein an t-samhruidh,
'nuair a dh'f halbh mi gun duine maille rium, le rùn
fior mhullach na Beinne a ruigheachd, agus sealladh
fhaotainn air dol fodha na grèine. Bha'n là san àm
sin na fhad 's na bhlàs, bha gach eun a 'seinn aig
beinn 's aig baile, agus obair na cruitheachd fo shòl-
as. Dhìrich mi o ghuala gu guala, o choire gu
coire, gus an d'rainig mi 'n an t-àite san robh 'n àir-
idh ri m' cheud chuimhne, bha làraichean nam
bothan fhathast ri fhaicinn, bha crò nam meann na
tholman uaine, an sòbhrach 's an neònain a' fàs air.
B'aidhearach an sùgradh a b'àbhuist a bhi 'n so
moch-thra agus feasgar an àm bleodhann na sprèidhe;
bha 'n t-alltan beag a' siubhal gu sèimh troi'n àilein,
Z 3
270
]e tortnan co tùchanach *s bu ghnà lels. Shuidh mi
c'ar tamulll air a bhruaich ag iarruidh fionnachd na
bhraonaibh tlàtha. Cha deach mi seachad air aon
tobar a chaisg ìota m' òige, gun fheuchainn, na air
eas na leum-uisge gun seasamh air an cùl a dh*
fheuchainn an robh co liugha bogha-frois ri fhaic-
inn 'sa b'àbhuist. Mar so chaidh mòran de'n latha
seachad, ach rainig mi fa dheireadh mullach na
beinne. Shuidh mi 'm fasgadh an liath-chuirn a
bh'air a mullach, agus dh'amhairc mi air an dùth-
aich ma'n cuairt,
B'àluinn a beinnean 'sa srathan ;
B'èibhinn dath a gleanntain
Bha tìr-mòr na Dùthcha ri m' chùl, ach bha mach
calg-dhireach m'am choinneamh a chuid bu mhò de
Innse-gall, an cuan mòr le chaoil 's le luingcas, agus
a ghrian ghlormhor fein a' tearnadh o àirde nan
speur ann an àilleachd an fiieasgair.
Cha robh Eilean eadar Caol Ila mu dheas agus
an Caol Sgialhanach mu thuath, cha robh shabh
eadar Beinn an òir an Diùra agus a Chullainn ann
an Eilcan a Cheo nach robh gu soilleir am bheachd.
Bha Muile dorcha le chaol mara mar abhuinn àl-
uinn ag iathadh ma'n cuairt dà, dìreach fo m' shùil,
— Bha I nan Deòraidh le làraichibh briste, ann an
uaigneas sàmhach r'a thaic, Staffa ainmeil le Uadh
nan tonn mar dhùradaii beag a mach air an fhairge;
Tiri iseal an còrna — Cola creagach — Eigg le sgùr
ri speur, — 's an t-Eilean Sgiathanach bann-righ an
iomlain, agus amach air an cùl gu leir an iomall na
rioghachd, an t-Eilean fada mar mhile sgeir, ageiridh
air agliaidli a chuain, smùid ghairdeachais aig eiridh
o gach aon diu, 'nuair bha ghrian a' siubhal seachad
os an ceann, gam fàgail mìle de mhìlte na dèigh.
Bu diomhain oirp a thoirt air a choilion smuain a
bha taitneach, agus tba dòchas agam a bha tarbh-
271
ach, a dhùisg suas leis an t-sealladh so. Air a leith-
id so a dh'àm cha ruif^ear a leas an inntinn a chum-
ail fo smachd, bu shonadh a bhiodh daoine na'n
giulaineadh iad, nicasg ùinich agus othail na beatha
so, caileiginn de'n aigneadh nihalh sin, a tha uaig-
neas agus sàmhchair a shamhuil so de àite a' tàrm-
achadh. Oir gu cinnteach inar is mò a thàirneas
sinn air falbh o iorghuiU an t-saoghaii so, *s ann is
niò a ruigeas sinn air an fhonn spioradaii sin, trid
a' bheil an t-anam air a chur aìr ghleus gu co'-chom-
unn àrd achumail ri 'r n-Athair neamhuidh. Nam
bu mhath leinn blasad air an aoibhneas so, cha bu
neo-iomchuidh dhuinn air uairibh comunn an t-
saoghail so f hàgail, agus a ràdh ris gach imcheist
bhuaireasach a bhuineas dba, mar thuirt Abraham
r'a òglaichibh, Fuirghibhse an so, agus iheid mise
suas a thairgse na h-iobairt.
Bha ghrian a' tearnadh gu luath, bha dath an òir
air aghaidh nan speur; bha a leadan àillidh cheana
sa chuan, an fhairge, mar gun b' ann a' dùnadh
ma'n cuairt di. Is blasd a chainnt a chleachd
Bàrd na Dùthcha so fein, 'nuair bha'n seallaso aige,
math, a dh'fhaoidte, o'n mhullach cheudna, mar chi
sibh san dàn a leanas. Ach bu dall sinne niar
gabhamaid beachd a b' àirde air an t-sealladh so
na dh' fhaodadh esan fhoglum o thuigse njìduir. An
ti nach mothaicheadh o'n t-sealladh so, gloir an Ti
naomh a chruthaich a ghrian, agus a sgeadaich an
saoghal le uile àilleachd, bu bhochd gu dearbh a
chor, agus cha chulaidh fharmaid a chridhe; oir gu
deimlìin bu ghlormhor an taisbean a bha'n so, air
cumhachd agus maitheas De. Bhi mothachadh
do'n ghairdein thièin sin air a bheil an domhan
crochta, a' fosgladh air an dara laimh dhiom, dorsa
na h-oidhche do'n grèin, ga cuir a raach a shoìllseach-
adh taobh eil an t-saoghail, 's a dhùsgadh na mil-
tean as an suain: 's a bhi faicinn a ghairdein cheud-
na a' togail na gealaich dhuinne na h-àite, an robh
272
e comasach gun èlgheach a mach, Is glormhor thus,
O Dhe uile-bheanuichte, thaneamh agus talamh làn
de d' ghloir, a Thighearna nam feart, tha thu toirt
dhuinne gach beannachd na thrà, agus cha'n'eil thu
air àm sam bith gar fàgail fo ann-dòchas no dì.
Chaidh a ghrian fodha agus shaoileadh tu gun robh
an saoghal a' caoidh: bha'n drùchd trom, mar dheoir
iia h-oidhche na deigh a' braonadh gu làr. Dh'
fhalbh a ghrian, ach bha fhathast àirde nan speur
air an òradh le gathannaibh àghmhor, a' lubadh a
nuas gu fann fhalhast air an t-saoghal, 's ga bhean-
nachadh le eadar-sholas an anmoich. Bha'n ceo a
sgaoileadh sios air an leachduinn, agus bha 'n t-àm
dhomh nis am monadh fhàgail. Bu bheannuicht
an t-sàmhchair a bha mach air feadh an domhain;
bha còrr fhuaim ann ach cha bu chulaidh eagail na
uabhais. Torman nan allt, mar bha iad a' tuiteam
leis an aoinidh o chreig gu creig, — sgriach na h-iol-
aire, 'si 'g iotailich air bile na creachainn, ag iar-
uidh a h-àil air an aisrigh chorruich ; an fheudag
ghuanach o thom gu tom, gogail a choilich ruaidh
gam dhoichioll o'n bheinn, a chearc a' gairm a h-àil
fo sgèith, agus miogadaich nan gabhar ag iarruidh
nam meann. O 1 cia lionmhor mile beo-chreutair
air feadh an t-saoghail, smaointich mi, a bha sa
cheart àms' a' dol gu tamh fo shùl-choimhead an
Fhreasdail sin a bha faire thairis oirre, agus a dh'
uiraich àite taimh do gach aon aca fa leith. Tha
sùile nan uile ort, O ! Dhe, tha thu toirtdoibh gach
sochair na thrà. Agus ma tha Dia mar so a' buil-
eachadh orrasan na h-urrad de chùram, an dean e
dearmad air mac an duine? Feuch, a deir Criosd,
euniaith an aidheir. cha chuir iad, agus cha bhuain
iad, agus tha Dia gam freasdal, agus nach fearr
sibhse gu mòr na iadsan? Eisd so, O! ihus, air
bheag creidimh, giulain na smuainte so leat do d'
leabuidh, earb thu fein ri Dia, leis an dòchas a tha
'g èiridh uatha, is bithidh do chadal taitneach.
273
115. Oisian do'n Ghrein an am Luidhe.
An d' fhag thu gorm astar nan spèur
A mhic gun beucl is or-bhuiclh ciabh ?
Tha dorsa na h-oidhche dhuit fein,
Agus paiUuinn.do chios san lar.
Thig na tonna m' an cuairt gu mall,
Choitnhead an fhir a's gloine gruaidh;
A' togail fo eagal an ceann,
Ri d' fhaicinn co aiUidh a' d' shuain;
Theich iadsan gun tuar o' d' ihaobh:
Gabhsa codal ann a d' uaimh,
A ghrian, is pill an tus le h-aoibhneas;
Mar bhoisge greine sa gheamhradh
'Se ruilh na dheann le raon Lena,
Is amhuil laithe nam Fiann.
Mar ghrian eadar frasaibh a' treigsinn.
Dh' aom neoil chiar-dhubh nan spèur,
Is bhuin iad 'n deo aoibhinn o'n t-sealgair.
Tha lom gheugan na coill a' caoidh ;
'S maoth lusrach an t-sleibhe seargadh;
Ach pillidh fathast a' ghrian,
Ri doire sgiamhach nan geug ùr,
Is ni gach crann sa' cheitean gàire,
Ag amharc'n àird ri mac an spèur.
116. Eachdrui mu Mhairi Nighean Ailein.
'S BEAG fìos a th' aig an darna duine, ciod e aon
chuid, suaimhneas no doilghidios an duin' eile. Gad
a chi sinn coslais sòlais o'n leth a muigh, is aineol-
274
ach sinn air gach aobhar mi thoileachas inntinn a th'
anns a chridhe. 'S lionmhor iadsan a tha giulan
sgèimh an lathair dhaoine, aig a* bheil an cridhe
dubhach, 's an inntinn leointe, arson mearachdan
an òige. Mearachdan, math a dh' fhaoidte, a dhi-
chuimhnicheadh leis an t-saoghai, ach a tha sìor
chràdh anama nan daoine a tha ciontach dhiubh, 's a'
fàgail am beatha mi-shonadh. B' ann diubh so
sean Mhairi nighean Ailein. Eisdibh a sgeul na
briathraibh fein. 'S goirt a dh' fhuiling mi, deir
ise, 'si tarruing osna throm, *s a' tiormacha suas nan
deur, arson mo Cruthai'ear a dhi-chuimhneachadh
ann an làithibh m' òige; agus is beag a thuigeas
neach eile na chrean mi air a shon. Bha mo chionta
follaiseach do'n t-saoghal, ach co a dh' fhidireadh
am mulad agus an tàir a thainig orm na lorg. Cha
robh de chioinn aig mo mhuinntir ach mis' agus
nighean eile; bha iadsan, mar theirear, na'n cuid-
eachda chòir shuilbheara, fo dheagh mheas san
dùthaich. Bha eolas aca, a rèir a chothrom a bh' ann
r'an linn, ach cha robh an cothrom san àm sin mar
tha e'n diugh. Na bh'aca fein bhuilich iad ormsa;
ach mar tbachair do iomad aon, bha 'm beusan os
ceann an eolais; agus an togradh gu bhi dleas-
nach os ceann am fiosrachadh. ladsan, deanadach,
neo-cheaigach iad fein, aineolach air cuilbheartaibh
an t-saogliail, agus fuathach air an oic, bha iad am
barail gun robh muinntir eile firinneach mar bha iad
fein; agus na lorg so cha do chleachd iad an t-
saothair a bha iomchuidh chum mis a chuir air m'
fhaicill an aghaidh cuir agus cealgoireachd dhaoin'
òga; agus na mearachdan lionmhor sin gan robh
mo leithid buailteach. Arson aon eolas a bh' agam
air siè'ìgh agus firinnibh a chreidimh anns an deach-
aidh m' àrach, cha b' eolas e a rinn feum dhomh.
Cha'n ann o eagal no o ghaol do m' Chruthai'ear a
bha aon chuid mo dheagh bheusan a' srulhadh, no
mo sheachnadh air an olc a' teachd ; ach a chionn
275
's nach robh mi gabhaìl tlachd ann am mi-bheu?, no
gun robh eagal nàracha saoghalta gani' chumail air
m' ais. Cha robli mi aon chuid comharaichte arson
giulan suidhichte, no air mo siiònrachadh aison eat-
romais. Far an cruinnicheadh an òigridh, b'e mo
thlachd a bhith; aig an tìgh no uaithe, air là sàbaide
no seachduin; agus feumaidh mi aideachadh nach
robh mi co (aici)leach air na h-àmaibh sin 'sa thige
dhomh, gu h-àraid ann an taghadh mo chuideachd-
a; ni a bha na aobhar air a cheann fa dheireadb,
mis a tharruing gu masiladh agus mi-chliu; agus a
rinn gus an là'n diugh mo bheatha searbh.
Bha mac Coimhearsnaich san aon bhaile rium,
m'am aois fhein, fleasgach tlachdmhor, a bha tagh-
all mo chuideachd o chionn bliadhna no dhà. Cha
robh teagamh agam na ghaol, — a bha e dearbhadh
le ghiulan siobhailte agus le shaor ghealiaine.
Anns gach seadh bha sinn 'nar làn choimpirean,
agus o'n a bha tlachd againn de chàch a chèile, cha
robh aon neach aig an robh toil cuir eadaruinn.
Lan shonadh annainn fhin, bha gu mi-shealbhar,
dàil ga chuir o àm gu h-àm, ann an là ar pòsaidh gun
fhios c'arson; ach '& e thainig as gach dàil agus geal-
ladh gun deuchaidh mis a mheailadh, agus an sin
mo thrèigsinn. Sibhs' a mhain a bh' air cho-
shuidheacha riumsa, a làn-thuigeas mo dhosguinn,
ri linn mo nàire dheanamh follaiseach 's mo leannan
ga m' fhàgail. Bha mo phàrandan fo dhuilichinn
mi dhol am mearachd; mi mhilleadh m' fhortain,
agus mi chall mo mheas; ach cha robh iad a' toirt
fainear do'n acaid a chaidh ann am chridhe-se o'n
)à a' ghèill mido'n bhuaireadh, nach deachaidh agus
nach d' theid as. Dh' fhalbh mo thlachd agus mo
thoileachas inntinn, gun fhois gun tcàmh a là na dh'
oidhche, a' cur ionichuir air mo shochair fein
agus gu sonraichte air a chealgoir a mhasluich,
agus a dh' fhàg mi air faondra. Bha m' fhuil air
ghoii le an-teas cràidh, bha mo chridhe briste le
276
nàire, fhuair peacadh ìàmh 'n uachdar orm co mòr
's gun d' fhàs mo bheatha na h-eallaich dhomh.
Bha m' inntinn air a tuairgneadh le smaointibh an-
diadhuidh eagallach ; ann an teum buairidh chuir
mi nithe romham a tha toirt goirisinn orm, ach cha
do leig an t-Athair Naomh co fad air m' aghaidh mi.
Tha agam ri thoirt fainear fad na h-ùine so, gad a
thruaill mi mo choluinn, gad a thug mi tàmailt air
m' aidmheil, gad a bhristmi àitheanta an Tighearna,
gidheadh 's mò bha mi faireachduin masladh an t-
saoghail na iad sin uile. 'Se so a rinn mo chor cho
fhior mhuladach, nach robh tuigse sam bith agam
air truaillieachd a pheacaidh na dhuaichneachd nà-
duna, mar an dochoir bu mò an aghaidh Dhe,
agus an t-Slanuighear, agus a mhi-thaingeileachd
bu ghràineile an aghaidh na tròcair agusa ghràis sin
a thug esan a dh' ionnsuidh an t-saoghail a dh'fhul-
ang arson pheacach. Dhlùthaich orm m' ùine—
chaochail an leanamh na òige, agus aon fhocal cha
d' fhiosraich athair ma thimchioll, Na dh' fhuihng
mis air an àm sin, o gheur-agartas coguis, p nàir
agus cràdh cridhe; aineolach air mo Dhia, ach mar
bha e na Dhia dioghaltach ann an corruich 'am
aghaidh, agus gu h- iomlan aineolach air an doìgh
gu pilleadh air m' ais ris ann an Criosd, nach b' aith-
ne dhomh ach air ainm, cha ruig mi leas air an àm
aithris, agus gu dearbh cha bu chomasach a dhean-
amh. Gloir da aium nach do ghearr as mo bhcatha
san àm sin.
211
117.— EARRANN II.
O'n a chaill mi mo mheas am dhùthaich, chuir mi
romham dol do'n Galltachd a dh' iarruidh cosnaidh.
An diaigh ioma cruadal agus trom sheirbhis, dh'
amuisorm fa dheireadh deagh thigh cosnaidh annsan
do thuinich mi. Ann an ceann ùine bheag bha tois-
€ach aig m' inntinn air socrachadh, agus mulad mo
chridhe bhi air eatromachadh, ach socair na sìth
iomlan cha robh a' feitheamh ormsa o mhaduinn an
aon là. 'Se Dia na fhreasdal a sdiùir mi do'n
teaghlach so, 's ann ann a fhuair mi cheud eolas
tarbhach air firinnibh an t-Soisgeil; ach do rèir col-
tais cha robh mi fhathast air mo làn irisleachadh.
Ann an ceann beagan ùine thainig seirbhiseach
gae'lach a dh' ionnsuidh an tighe, òganach suairce,
ceanalta, glic na ghiulan agus a' teachd beo ann aa
eagal De. Le sinn a bhi le cheile 'nar Gaedhil
thàlaidh sinn an toiseach gu caoimhneas, agus o sin,
mar is tric a thachras, ri ùine, gu trom ghaol taobh
air thaobh. Bha gne fhaicill agam air mo cridhe,
ann an earalas nach rachadh mo mhealladh an darna
h-uair; ach so cha ruiginn a leas, oir cha robh na
bheachd ach firinn agus onoir. Thainig a chùis so
co fad air a h-aghaidh sgun do shuidhich sinn latha
chura pòsaidh. 'S ioma cath cruaidh a bh' agam a'
m' inntinn fein san àm sin. Bha esan fathast aineol-
ach air mo mhi-shealbh ; cha robh do mhisnich agam
na dh' innseadh e, is cha dùraiginn dol air m' agh-
aidh 'sa chleth. Bha so ga m' leon, ach nach e tor-
adh a pheacaidh gu bheil a thruaighe na lorg fad
uile làithe ar beatha. — Bha'n là a dlùthachadh sam
b' eiglnn an dara cuid a dheanamh, fios a thoirt
dhasan air sgeul mo nàire, no gabhuil air adhart le
foill. Tha dòchas agam gun robh mi nis ni b' eol-
A a
278
aich air mo dhjeasnas do m' Dhia, no gun rachainn
air m' aghaidh le ceilg. Faodai mi a ràdh gun d*
iarr mì sdiùradh Dhe, agus 's ni a tliachair nach
robh mi ni b' fhaide san ionichomhairle. Agus chuir
mi romham, ga b'e air bith athachradh, gun innsinn
an fhirinn a cheud chothrom a gheibhinn ; ach chuir
mi dàil ann an so tuille 's fada. Thachair dhàsan
dol o'n bhaile, far an d* amuis fear eolais air a dh'
innis da mar bha. A cheud shealladh a fhuair mi
dheth thuig mi mar thachair ; dh' fhalbh a shuiibh-
earachd, 's bha ghnùis fo smal. Dh' innis e dhomh
gu'n cual e sgeul m' am thimchioil a chuir doilgheas
agus briste cridhe air; nam bithinn air leige m' inn-
tinn ris, gun a bheag a chleth, nach robh fhios aige
ciod a dh'fhaòdadh tachairt; ach ciaairbith cogoirt
a nis sa bha chridhe, nach dùraigeadh e tuille com-
uinn a bhi aige ri aon a thug oirp air a ghlacadh le
foill. Cha robh e m' chomas cur an aghaidh na
thuirt e. Thrèig e mi 's cha b' urrainn domh coire
chur air: Ach chuir so mise gu dubhachas, a
tharruing mo cholainn gu euslainte agus m' inntinn
gu liunn-dubh agus bròn. Dh' fhaillnich mo
shlainte, air chor 's gum b' eiginn dornh mo dheagh
sheirbhis fhàgail, agus tille dhachaidh gu h-airtneul-
ach trom do'n dùlhaich. Fhuair mi mo shean
phàrandan beo, ach air fàs gu lag anfhann; ghabh
iad rium le caomhalachd agus carthannachd; ach
bha mise car bliadhna no dha a' seargadh as, a dh'
aindeoin gach caoimhneas a ghnàthaich iad. An
fhad so fhathast 'se masladh an t-saoghail agus am
bristeadh a thug mi air m' fhortan is mò a bha cur
orm. Bha mi gun amharus fo gheur-agartas coguis,
cha robh aon ghath sòlais a' dealradh air mo chridhe,
agus cha robh aon steigh dòchais agam air an socraich-
inn m' inntinn thruagh arson an t-sìth agus maithean-
as peacaidh a bha co mòr a dhi orm. Ach bha Dia
tròcaireach, agus chunnaic e mo staid. Sheol e mi
far an cuala mi focal na slainte, far an do sparradh
279
orm creldsinn ann an Criosd a dh' fhaighinn maith-
eanas peacaidh, a chaidh a cheannach gu daor, ach
a bha nis gu saor ann am thairgse. Thuig nii gun
robh gràdh neo-chriochnach ann an Criosd; chaidh
mo thoirt gu bun a chroinn a cheusaidh; thug an
Spiorad Naomh comas domh amharc air-san a lot mi
le m' pheacaibh ; agus 's ann an sin a rinn mi bròn,
'nuair a leagh a ghràdh fein mo chridhe, 's a thainig
aìtibh chum aithreachais air m' anam, 'S ann an
sin a mhothaich mi gun robh mo bheatha gu leir
peacach. Chunnaic mi mo mhearachd gu soiUeir,
ann an cuir suas eagal dhaoine peacach mar mi fein,
an àite eagal an Ti naomh sin, leis an gràineil gach
lochd agus truaill'eachd; agus mo ghòruich ann an
oirpeachadh sith agus sonas a ghlacadh o nithibh
siubhlach, carach na beatha so, 'nuair bha mi guii
mhothachadh air mo pheacadh, na gun iompachadh
chum Dhe. Roimhe so cha robh smaointeach agam
ach air an aon pheacadh, agus am masladh san truaigh
bha na lorgj ach a nis fhuair mi mothachadh spior-
adail air mo pheacaidh dhìomhair, air m' ana-creid-
imh, mo mhi-thaingea!achd do m' Shlanuighear, an
tàir a rinn mi air a spiorad le dearmad air a chO)mh-
nadh asluchadh; air a shon so uile bha mi air m' ir-
isleachadh, agus fhuair mi gràs gu dlùthacha ris le
creidimh seasmhach, slainteil a dh' aisig dhomhsa
sìth nach comasach aon chuid do'n t-saoghal a
bhuileacbadh no thoirt air falbh.
B'fhearrgun tuigeadh iadsan nach do thuit fhath-
ast mar rinn mise, an sonas a tha iad a' sealbhach-
adh, agus gu'n creideadh iad uamsa gach tàir, tàm-
ailte, agus beum a tha tighinn an lorg a pheacaidh
so; tha iad a' cali am meas aig a bhail agus uaithe;
a' fulang dimeas an cairdean, agartas an coguis, agus
amharc sios an t-sluaigh. Gad is mòr a dh'fhuiling
mise, 'se mo chulaidh-bhròin an àireamh lionmhor a
tha anns gach dùthaich a ihuit sa chionta cheudna,
ach nach d'thug riamh fainear ann an seadh ceart
Aa 2
28a
gralneileachd a pheacaidh ann an sealladh Dhe.
Faodaidh iad so miann an cridhe fhaotainn, agus a
bhi gu socair aig deagh f hear pòsda, ach ga b'e co
caoimhneil 'sa bhitheas e, thig air uairibh nithe
eatorra chum an sgainnil so a thilge suas doibh ; agus
cha bhi gu là bhràth an t-aon mheas oirre 's a bhios
air boirionnach a ghleidh a teisteas agus a deagh
chiiu.
'Se mo ghuidhe dùrachdach gu'n gabhadh gach
aon a chluinneas mo sgeul rabhadh o m' f hulangais,
agus mar is miannach ieo beatha shona, agus bith-
bhuantachd shòlasach a mhealtuinn, gun cuimhnich-
eadh iad an Cruithi'ear an làithibh an òige, agus
gun seachainn iad ani peacadh sin a dh'fhàg mo
bheathasa searbh, agus a choisinn domii a choilion
osna agus deoir.
118. Co-fhurtachd ann an Criosd.
Do neach fo smuairean, le Dia bbi'n gruaim ris,
'Sa lochdan uabharr ga chuairteach dlù;
Gun fhios nach àite dha ifrinn chràiteach,
Man tig am maireach, 'sam bàs 'na shùii.
Do neach a dh' fhoghlum o'n Spiorad Naomha,
Gur sonas baoth bheir an saogh'i so uaitli ;
Nacii'eil ann ach sgàil dheth san àm tha làihair,
'S gum bac am bàs e nach fàs e buan.
B'e sgeul an àigli e air beath' is slainte,
O losa bhàsaicli 'na ghràdh do dhaoin:
'Si fhuil an t-slaint anns a bheil an tàbhachd.
'Nuair theid a càramh gu bàigheil caoin,
Ri cridhe leòinte, gun ghean gun sòlas,
Ach doilich, brònach, gun seol air sith;
281
Le Spiorad uasal nam fearta buadhar,
'Nuair thig e nuas air le gluasad mìn.
A Dhe na sìothchainnt, craobh-sgaoil an fhirinn,
'Measg slòigh nan tìrean, 's nan innsean cian;
Mar dhaoin air chall, ann an ceo nam beann iad,
An oidhche teann orr*, iad fann gun bhiadh.
Thoir solas gle ghlan, thoir rathad rè dhoibb,
Is cridhe gleusd a thoirt gèiU do'n Uan;
Thoir sgeul do shlainte, thoir fios do ghràidh
dhoibh;
Cur feart do ghràsan 'nan dàll le buaidh.
119. Mubhmidh Chriosd.
'Nuair bhuidhinn mo Righ a bhuaidh,
'Sa thug e suas mar iobairt fhuii ;
Chriothnaich an talamh fo blionn,
'S air a ghrèin bu trom an smal.
Dh' èirich na mairbh as an uaigh,
Sgoilt an teampull le fuaim ghrad ;
Crith-thalmhuinn, 's dealanach gheur,
Chaill na speuran fein an dreach.
Bu bheag an t-ìoghnadh uabhas borb,
Thighinn le stoirm air feadh an t-sluaigh ;
'Nuair a dh' àicheadh iad aon Mhac Dhe;
'S ann a cheus iad e gu h-uaigh.
B' èibhinn èisteachd guth nan naomh,
A' sèinn ciùil air teuda deich ;
Ag altuchadh a bheatha fòs,
'Sa toirt gloir d'a threòir, 's d'a neart;
A thug buaidh air uaigh, 's air bàs,
A sgrios a naimhdean as a chùirt,
A a 3
282
A' cur oifigean fein an gniomh,
'S ag uUachadh na rioghachd dhuinn.
Gloir do'n Athair, 's gloir do'n Mhac,
Is gloir do'n Spiorad neartmhor naomh
Na trì pearsa, 's an aon Dia,
Sud e'n Triath sa' bheil mo dhùil,
120. Mcìn dòigh san do chaochail larla Earraghael a
chuireadh gu bàs anns a hhliadhna 1685 air an treas-
là-deug de Mhios meadhoin an t-Samhruidh.
Cha'n'eil fhios gun do thaisbeanadh riamh am
barrachd suidheachadh, agus moralachd inntinn na
nochda leis an duine mhòr so an àm dha dol gu bàs.
Ma'n d'f hàg e Caisteil Dhuneidin air an ià an do
chuireadh gu bàs e, ghabh e dhinneir aig uair
ghnàthaichte, le buidheann d'a luchd-eolais, co neo-
smuaireanach 's a b'àbhaist da. A rèir a ghnà
chaidh e luidhe, agus choidil e gu soisneach mu
thimchioU leth-uair. Am feadh a bha e na luidhe,
thainig aon de'n Chomhairle aig an robh toii guth
fhaotainn de'n larla, ris an dubhradh, nach faodadh
e fhaicinn a chionn gun robh e na luidhe, agus gun
d'àithn e gun dragh a chuir air. Smaointich an
duine nach robh 'n so ach leith-sgeul, agus thuirt e
le tinneanas gum b'eiginn da fhaicinn. Dh'f hosgail
iad dorus an t-seomair, agus chunnaic e an t-Iarla
na chodal co ciùin shàmhach 's a chunnaic e aon
duine riamh, gad a bha e dol gu bàs an ceann beag-
an uairean. Air dha bhi air a ghlacadh Je uabhas
le ghnàthacha fein, agus achuid eile de'n chomhairl'.
283
a dhit an t-Iarla gu bàs, ruidh e mach as a Chais-
teal, gu tigh caraid a bha dlù dha, agus thilg e e
i'ein, ann an cruaidh-ghleachd eagallach anama, na
shìneadh air leabuidh. Thug a charaid gloin fhìona
d'a ionnsuidh, a' smaointeacha gun d'thainig laigsinn
air le tinneas. Dhiult e i, ag ràdh, Uam e, Uam e,
Cha dean sin bonn stà dhomh ; chunnaic mi air a
cheart àm so an t-Iarl' aodhrach, ann an trom
shuain, a tha mar uair no dha do shiorruidheachd.
Acli air mo shonsa — dh'fhartluich air tuille ràdh.
Beagan an diaigh so dh'f hàg an t-Iarla 'n Caisteal,
agua chaidh e sios do thigh a Mhòid far am bu ghnà
do luchd na Comhairle cruinneachadh ; agus uaithe
sin chum an àite san robh e ri fulang. 'Nuair a
dhìrich e suas air, bha beagan cainnt eadar e fein
agus dà Mhinisteir a bha fritheala dha. Rinn iad
le chèile urnuigh air a shon, agus cho'-aontaich e
fein le mòr dhùrachd le'n guidhe. Rinn e fein an
sin ùrnuigh. Na chainnt do'n cho'-chruinneachaidh
shluaigh a bha làthair, thuirt e nach bu chòir dhuinn
tàir a dheanamh air ar deuchainnibh, na fannachadh
todhpa 'nuair a thigeadh iad. Agus nach bu chòir
dhuinn labhairt gu garg an aghaidh luchd ar dian-
ruagaidh, no le sodul cealgach oilbheum a thoirt
d'ar coguis fein. Chuir e suas urnuigh as leth
Albuinn agus Eirinn, a'g guidhe grad chrioch a
thighinn air an àmhghar a bha iad a' fulang. Le so
chuireadh e crioch air na bha e dol a ràdh ; ach
chuireadh na chuimhne, nach d'thug e iomradh air
an teaghlach Rioghail; thuirt e gun do labhair e
uime sin an hì a chaidh a dh'fheuchainn; 's nach
robh nis aig ach a ràdh, gum b'e dùrachd anama
gun seasadh iad ris a chreidimh Ath-leasaichte. Na
dhiaigh sin thionndaidh e riusan a bha ma'n cuairt
da, agus thuirt e, " Tha dòchas agam nach toir sibh
barail mhearachdach air mo ghiulan an diugh; mar
tha fiuthair agam fhìn ri maitheanas, tha mi gu saor
a' toirt maitheanais seachad." An sin ghlaodh aon
284.
de na ministlrean le guth àrd, " Tha 'm flath treun
so a' dol gu bàs sa Chreidimh ath-leasaichte ;" Cha
robh ni 's leoir leis an larla an sin, ach ghlaodh e fein
a mach " nach e mhàin gun robh e deanamh sin, ach
gun robh mòr fhuath aige air Pàpanachd, air an
Eagluis-Shasunnaich, agus air gach gne shaobh-
chrabhadh, Ghabh e'n sin a chead d'a chairdibh,
agus thug e càileiginn de chuimhneachan bàis ga
chliamhuinn, am Mor-ear Maitland, a gheibheadh
a nighean agus a clann. An dèigh dha urnuigh
ghearr a chur suas, thug e 'n sanus air an do shoc-
raich iad seachad do'n fhear aig an robh 'n tuadh-mhii-
lidh na laimh, agus le aon bhuille bhuin e 'n ceann
deth. B' amhuiì so crioch dheireannach an duin'
ainmeil so. Gun robh an suidheacha sonadh ceud-
na aig inntinn gach aon a chàirear ann an aon linn
na dùthaich, gu fulang le geur-Ieanmhuinn ann an
cor co uabhasach agus co glormhor !
121. Cumha ddn larla cheudrui.
Tha sgeul agam dhuibh ra innse,
'S cha chùis ghaire,
Gu'n d' chuireadh ceann taice na'n Gàidheal,
An staid iosail.
Co chumas còir ris an anfhann,
'S e na chruadhaig,
No chumas casg air gach anag-na,
Tha teachd nuadh oirn.
285
Co chumas còir ris an Eaglais,
Dh'fhàs i dorcha,
No chumas a suas luchd-teagaisg,
Ris na borbaibh.
Co chumas an creideamh cathara,
Suas gu treorach,
'S nach d'fhuair Giileuspaig ceud èisteachd,
An taic còrach.
Co chumas taigheadas greadhnach,
Gu buan faoilidh,
'S nach taghail an t-Iarla Duibhneach,
'S an dùn-aorach.
Roghain na'n Albanach uile,
De'n àrd fhine,
A dhaoine na'm biodh spèis do dhuine,
Bu bheud a mhiUeadh.
larla duais-mhor Earraghaidheal,
Garg an Leoghan,
Ba mhòr an cridhe dh'fhearaibh Albann,
Fhuil a dhòrtadh.
Dhaoine ge do fhuair sibh àite,
Os ceann Cùirte,
'S olc a chuir sibh gliocas Alba,
Gu sùrd mhillte.
Ge do strachd sibh còir gun cheartas,
'N taichd bhur mio~rùin,
Theaga gun tig là nach fhasadh,
Dhuibh da dhìoladh.
286
122. 3Iu Imrich nan Eun.
•* Seadh, is aithne do'n chorra-bhàin anns an athar
a h-àm fein, agus is aithne do'n choluman, agus do'n
chorra-mhonaidh, agus do'n ghobhlan-ghaoithe àm
an teachd ;" leremiali.
Cha'n'eil e comasach smaoineachadh air an tuigse
nàduir a bhuihch Dia air na h-eunlaith, gun bhi air
ar Uonadh le iongantas, agus de gach tuigse iha aca,
cha'n'eil ni is aithrigh air beachd, na mar theid cuid
diubh o thìr gu tìr air àmaibh sonraichte. Gad a
tha iomaduidh seòrs' againn san t-sàmhruidh cha
mhòr a dh' fhuirgheas againn fad a gheamhruidh.
Cha luaithe a thòisicheas am fuachd ri teachd na
dh'fhalbhas a Chuag, an Gòlan-gaoithe, an Liath-
truisg, a Chorra-riathach, agus iomad seòrs' eile.
Itealaichidh iad air falbh do dhùthchaibh ìs fearr a
f hreagras doibh ; agus anns an am cheudna thig eoin
eile oirn o rioghachdan is faide mu thuath n'an dùth-
aich againne.
Tha da ni ro-chomharaichte san imrich so. 'Se
cheud ni gun tuigeadh na creutairean sin an t-àm is
freagaraiche dhoibh gu falbh agus gu tighinn ; agus
'se 'n ni eile, Gum biodh fhios aca c'àite 'm bu chòir
dhoibh dol, agus ciod an t-siighe bu chòir dhoibh a
ghabhail. Tha e air a thuigsinn gu bheil aig eoin
na h-imrich so sgiathan, agus cumadh a tha gu h-
àraidh freagarach arson dol air asdar fada. Agus
tha e ro-shonraichte gu bheil iad air na h-àmaibh so
a' ieige ris gliocas agus riaghailt a tha cur mòr ìogh-
nadh oirn. Mhothaicheadh ann an cuid de Dhùth-
chaibh gu'n cruinnich iad nan sgaoithibh lionmhor,
as gach cearnaidh de'n tìr, ann an àiteachaibh fa
leth a rèir an gne, beagan ùine ma'n gabh iad an
turus, mar gum biodh iad a' deanamh suas ri cheile
ma'n àite chum an robh iad a' dol j agus falbhaidh
287
iaH an sin le aon fheachd, agus gun stliùir gun
chòmbaist san oidhche dhall dhorch, ihairis air
chuantaibh, agus rioghachdaibh, do na dùchaibh is
iomallaiche. Tha turus na'n Giadh agus nan Tun-
naga fiadhaich, aithrigh air beachd sonruichte.
Falbhaidh iad nan dà shreith a' coinneachadh air an
toiseach, mar gum biodh geinn ann. Tha'n t-aon is
toisiche a 'gearradh an àile do chàch; 's an uair a
bhios esan agus an dithis a tha na dhiaigh sgìih, theid
iad a chum an deiridh, agus gabhaidh triùir eile an
àite. Tha e air a mheas gu bheii cuid diubh so a
ni dà cheud mìle an aon là, 's gun a bhi air iteig
ach sèa uairean.
Anns an imrich so tha maitheas agus freasdal De
ro-shoiUeir. Nach furasd f haicinn a chaomh thròc-
air dhoibh ann an solar iòin, air an son agus gan
sdiùradh far a bheil so ri fhaotainn, 'nuair tha e faill-
neachadh orra an àite eile. Tuigeamaid uaithe so
gu bheil gach ni ann an rioghachd an Uile'chumh-
achdaich air a shocrachadh le gliocas neo-mhear-
achdach, agus maitheas neo-chriochnach. Tha'n t-
eun is faoine san eaituinn fo chùram Dhe. Smaoin-
ticheamaid air a so, agus gabhamaid nàire arson ar
n-an-earbsa, ar teagamh, agus ar n-iomaguin. Eas-
an a tha seoladh a mach slighe do na h-eoin, nach
mòr is mò na sin a ni e dhuitse, O! dhuine, air
bheaof Creidimh ?
123. Mu philleadh an t-Sàmhruidh.
BiTHi' greann dubh air cuid mhòr do'n Roinn-eorp,
O lagaich sgiamh òrdha do theas,
Do shòlus bu shòlas ro mhòr,
Air iradharc air lòchrann geal deas;
288
Ach 'nuair thig e go geinmni a ris,
S a lainnir 's gach rioghachd gu'n cuir,
'S buidhe soilsein na'n coirein 's na meall,
*S riochdail fiamh na'n òr mheall air a mhuir.
'S theid gach sàlmadoir ball-mhaiseach ùr,
Ancrannaig chubhrai chraobh-dhlù-dhuilleach chas,
Le'n seol fein a sheinn laoidh 's a thoirt cliu,
Chionn an sàmhradh a philleadh air ais:
Gu'm bi coisir air leith anns gach gèig,
An stacaibh èibhinn air reidh-shlios na'n slat,
A toirt lag iobairt le'n ceilir' d' an triath,
Air chaol chorraibh an sgiath anns gach glaic.
Cha bhi creatair fo chupan nan spèir,
'N sin nach tiunntaidh ri speurad 's rì 'n dreach,
'S gu'n toir Phèbus le buaghan a bhlàis,
Anam-fàs doibh is càileachdaìn ceart;
'S ni iad aiseiridh choitcheann o 'n uaigh,
Far na mhiotach am fuachd iad a steach,
'S deir iad (le ceileiribh binn,
Dh' f halbh an geamhradh 's tha 'n sàmhradh aìr
teachd.)
124. lain Gilpin.
Iain Gilpin bha 'na bhùirdeasach,
Bu mhòr a chliu 'sa ni ;
Gun robh e uair na cheannard-ceud,
Am baile mòr an righ.
Thuirt bean lain Gilpin là ri gràdh,
M' aighear thu 's mo chiall,
289
Ged tha sinn fìchead bliadhna pòsd,
Cha do ghabh sinn là feill.
'Se raàireach ià co'-ainm ar bainns'
Theid sinn gu sùgradh mach,
Sios gus an ruig sinn Edmonton,
'An carbad an dà eich.
Mo phiuthar is a leanamh mic,
Mi fhìn 's mo thriuir le chèil,
'Sa charbad theid, is leanuidh tus
A' marcachd as ar dèigh.
A bhean mo ghaoil, gun fhreagair e,
Dhuit fein gun d'thug mi gràdh,
Os cionn gach te a ta fo'n ghrèin,
Is gheibh thu mar is àiU.
Tha mis am mharsonda gu beachd,
Mar is aithne do gach neach ;
'S mo charaid math Tom Callander
Bheir iasad dhomh d'a each.
Piseach ort, ars is\ a ghràidh,
Is o'n tha'm fion co daor,
Gun d'thoir mi leam mo shearrag fein,
0 tha e math, a's saor.
Thug lain sgailce pòìge dh' i
Mar b' àbhuist leis gu tric;
Oir bha e subhach toilichte,
1 bhi co crionna ghlic.
Thainig an carbad 'nuas gu moch,
'Sa mhaduinn mar a gheall;
Cc
290
'S air falbh na dheann-riuth ghabh e leo,
Roi eabar, is roi phoU.
Bu shiubhlach luath na cuibhleachan,
'Sa chuip mu chluas nan each,
Le gleadhraich shaoileadh tu gun robh,
An causair as a bheachd.
Sheas lain Gilpin taobh an eich,
Is ghlac e mhuing gu deas;
Ach 's gann a fhuair e suas gu h-àrd,
'Nuair b' eiginn teachd air ais.
Cha luaithe ràin' e'n diollaid shuas,
Le thulchainn air an each,
Na chunnaic e triùir cheannaichean,
D'a bhùth a' dol a steach.
Theirinn e 's cha b'ann ga dheoin,
Oir bha e dian gu falbh ;
Ach cha dùraigeadh e le sannt
An sgillinn ruadh a chall.
Bu nihàidheanach na ceannaichean,
Bha treis m'an robh iad rèidh,
'N 9Ìn Beati ghlaodh i mach gu h-àrd
Dh' fhàgadh am fìon 'n ar deigh.
A nall e, ars' lain, 's math an t-àm,
Thoir dhomh a nuas mo chrios,
Crios leathrich mo chlaidheamb ghèir,
'Nuair bha mi m' shaighdeir deas
Bha aig a mhnaoi, bean mo ghaoil !
Da shearrag, laidir ghlas,
'S am b'àbhuist di an deoch a b' fhearr
A chumail teann fo ghlais.
291
Bha aig gach searrag dhiu fa leth,
Da chluais tre'n deach an crios;
Chroch e iad mar sin ri thaobh,
Fear dhiu air gacli leis.
Na dhiaigh sin a chum 's biodh
E sgeadaichte le sgoinn,
A chleoca maiseach sgarlaid ghabh,
Is thilg e air a dhruim.
Faic e nis na dhiollaid shuas,
Air muin an steud-eich dhuinn,
Ag imeachd air a chausair chruaidh
Gu socrach, is gu ciùin.
Ach 'nualr a fhuair e'n t-slighe rèidh
Fo bhrogaibh cruidheach cruaidh,
Le sitrich dh' fhalbh gu trotan garbh
A rùisg màsan lain thruaigh.
Gu rèidh, ars laÌTti deas dè eich dhuinn
Ach labhair e gun fheum,
O throtan chaidh gu dian-ruith luath,
Gun suim do mhuiseal srèin.
Chrom e sios mar dh' imearas iad
Nach urrainn suidh suas;
Ghlac e muing an eich gu teann,
'Se dol a nis na kias.
Air falbh chaidh lain na shrada dearg,
Air falbh chaidh 'n ad 's a ghruag ;
Is beag a shaoil an duine còir
A dhol air leithid de ruaig.
An t-each a mhothaich air a dhruim,
Uallach co deacair ùr,
Cc 2
292
Theich e le ojeilt, 's mar theich e dh'fhàg
E'n saoghal air a chùl.
Chaidh coin gu tathunn, 's clann gu scriach
Bha cinn a mach nan ceud,
Is ghlaodh gach aon a chladhaire,
Is tu fein an giUe steud.
Air falbh chaidh lain, cò ach e ?
Na mìltean air a thòir,
" Is reis tha'n so! 's cha lugha 'n geall, —
Na niìle bonn de 'n òr."
'S a nis 'nuair dhluthaich e gu dian,
Air luchd na cìse cruaidh,
An tiota thilg iad fosgailte
A chachaileadh gu luath,
'Nuair chrom e sios os ceann an eich
Le cheann na smùidibh teith,
Bhuail an dà shearraig air a chùl,
Is spealg nam mìle bloidh.
Bu mhuladach an sealladh so,
Am fion dearg mar dhòirt,
Thuo smùid a cliathaich an eich dhuinn,
Mar cheithreamh muilt-fheoil ròist.
Gidheadh bha e mar mharcaiche,
A ruidh na reis le cbrios,
Is amhach an da shearraig ghlais,
Ag udal air a leis.
Mar so roi bhaile Islington,
Faic e le mire triall,
Is fòs a suas roi Edmonton,
'Sa stìgh feadh lub nan giadh.
293
'S ann an sin bha phlubardaich,
'S an t-each a' diulta smachd,
Mar sgaoth de gheòidh no thunnagan
Gan lubradh fein le tlachd.
Aig uinneig ann an Edmonton,
Gun sheas a bhean a suas,
Is chunnaic i dol seachad e
Le iongantas r'a luaths'.
" Stad, stad, lain Ghilpin, so an tigh !
Gun d' ghlaodh iad uile ris,
Tha'n dinneir rèidh, 's tha sinne sgith,"
Cha lùgh, ars lain, tha mis !
Ach 's beag an t-suim a ghabh an t-each,
Do ghlaodh nam ban gu leir,
Bha prasach rahalh a mhaighstir
Deich mil' air falbh aig Ware.
Mar shaighead luath o lamh an treoir
O'n iughar righinn chrom,
Gun theich an t-each, 'sa so ga m' thoirt
Gu darna leth mo dhuain.
Air falbh chaidh lain le sèideadh àrd
'S gu dearbh cha b' ann ga dheoin,
'S aig dorus tighe Thom Callander,
Gun sheas an t-each fa'dheoidh.
'Nuair chunnaic esan e mar so,
A' teachd gun ad no gruag,
Thilg e phiob thombac air falbh,
Is ruidh e mach gu luath.
" Do sgeul, do sgeul I — thoir domh do sgeul'
Do naigheachd innis domh,
Cc 3
294
C'arson a tha thu ceann«ruisgte?
C'arson a tha thu'n so ?"
Bha lain làn de f heala-dhà,
De shùgradh beag, 's do chleas,
'S mar so ri Tom Callander,
Gun fhreagair e gu deas.
" Tha mis an so, oir thigeadh t-each,
'S mar 'eil mi'm fhàidhe brèig,
Bi'dh m' ad 's mo ghruag'an so gun dàil;
Oir tha iad as mo dhèigh."
Bha sòlas air Tom Callander,
A charaid bhi co ait,
'S cha dubhairt e tuiile ris san àm,
Ach thill e stigh gu grad.
Is amach gun dthug e ad is gruag,
Gruag mhòr nan dualan cruinn,
Is ad is gann a chuir e riamh
Seachd uairean air a cheann.
Chuni e suasiad is thuirt e
Le fealla-dhà na chainnt,
Is mò mo cheann da uair na d' cheanns
Is theid iad ort gun taing.
Leig dhomh an t-eabar sin sam poU
A ghlanadh bhàr do ghnùis;
Fuirich ri biadh, oir 's cinnteach mi
Gu bheil thu cali do lùis.
'Se so, ars' lain, co'-Ià mo bhainns*
'S bu sgeigeil e ri ràdh
Gun itheadh mo bhean aig Edmonton
Is mis 'an so fo phramh.
295
An sin labhair lain ris an each
Tha cabhag orm gii m' bhiadh;
Air t-àilleas thainig mis 'an so,
Is theid thus' air t-ais ga m' riar.
O ! Bòsd an tubaist a bha'n so
Mar dh' fhiosrach e gun dài),
Oir asail fhad-chluasach bha dlù
Thug raoichdil choimheach àrd.
Le srann gun thog an t-each a cheann,
Ceart mar roi leomhann garg;
'S air falbh le uile lùs a rìs,
Theich e na shradaibh dearg.
Air falbh chaidh Gilpin — is air falbh
Chaidh ad 's a ghruag nan deann ;
An tiota thuit iad chionn gun i'obh,
lad raugha is mòr da cheann.
'Nuair chunnaic bean lain Gilpin e
A marcachd nuas co bras,
Tharraing i'n sporan sìod a mach
Is bonn leth-chruin thug i as.
'N sin thuirt i ris a charbadair
'Sa cridhe le iomaguin làn,
Gur leatsa so mo ghiUe gleust,
Is thoir air ais e slan.
Dh' fhalbh e 's choinnich iad gun dail,
Is dh' fhiach e 'n t-each a stad,
Ach 'se an oireap so a chuir,
An rosad air air fad.
'Nuair dh' fhartluich air na bha na bheachd
A chuir a nis an gniomh ;
296
Gun chllsg an t-each, 's aìr falbh gun d-theìch
Ni 's luaith na rinn e riamh,
Air falbh chaidh Gilpin, isair falbh
An carabadair co bras,
Gun straoilich chiubhlichean na dhèigh,
Gu meamnach a' dol as.
Bha seisear uaislean, 'chunnaic e
A' teicheadh air an each ;
'S an gille carbaid air a thòir
Gun ghlaodh iad uile mach,
Mearlach, mearlach, glacaibh e,
Gun ghlaodhiad dh' iarruidh fòir;
Is dh' fhalbh iad fein 's na chunnaic e
Nan teann-ruith air a thòir.
'Sa rithist dh' fhosgladh dha gu luath
Cachaileadh mhòr na cis,
Oir shaoil na daoine, mar air tùs
Gun robh e ruidh na rèis.
Bha e mar sin, is choisinn e
Oir fhuair e buaidh le luas,
Stad cha d'rinn gus 'n d-rainig e
An t-àit an deach e suas.
Nis seinneamaid fad shaoghal do'n righ
'S air Gilpin gun robh àgh;
'San ath-uair theid e mach chur rèis,
Bu mhath leam bhi san làith'r.
FOCLAIR GEARR,
A MHINICHEAS NA FOCAIL IS DEACAIRE
SAN LEABHAR SO.
Abhall-ghort, orc/iard
Acain, sighiny or sobhing
Achmhasanach, reproaching
Adhartach, diligent
Agair, accuse
Agh, prospeì'ity
Aiiean, a small greenjield
Airc, want, distress
Aisrith, a mmmtain pass
Amaladh, entwining
Anabas, Jilth or off-scouring
Ana-gnà, trouble
Aodhrach, off", or belonging
to Inverary
Ascain, reverse
B
Bàbisgeadh, glancing
Beithir theinnteach, forked
lightning
Beumadh, striking or tolling
Binnein, top
Bladh, substance
Braon, a drop
Brèid, a kerchief
Breitlmeacha, meditating or
mvsing
Buillsgein, ìniddle
Buitseachas, witchcraft.
Cagailte, hearth
Camhanaich, daim
Canach, 1 moiintain
Caineachain, \ down
Cailleacha-dubha, Nuns
Caisil-chrò, ancient name of
a coffin
Caitein, a dark ripple on the
sea
Callaid, ?ioise: fence, Sfc.
Caochan, a small rivulei
Ceileirean, melody
Ceudfaithean, affections
Clos, rest or sleep
Ciuthachadh, clothing
Co'ghàir, ajointsound
Ca'-sheirm, harmony
Còinneag, a natural bee-hive
Cona-ghàir, hurry, hubbub
Còisrìdh-cheòimhor, sweet
soìigsters
Cranntachd, cold or hoar-
frost
Craobh-thuine, genealogical
tree
Creachainn, top of a high
rock
Cròchd, Ajntkr
298
Cròichd, froih
Cròilein, a young family
Crom-leachd, a heathen altar
Crùisle, a covered tomb
Curach, a boat of wicker,
covered ivith hides
Curanda, heroie
D
Dadum, something; a mote;
any-thing
Daonndachail, humane^ af-
fectionate
Deargadh, impressed
Dearnadaireachd, fortune-
telling hy the palm of the
hand
Dhearnadh, made
DiuUannach, ayouth
Dòineach, mournful
Dòirneagan, round small
stones
Dòlas, sorrow
Dosgainn, loss, accident
Dreos, bright Jiatne, Jiam-
heait
Drileannach, sparkling
Druidheachd, necromancy,
enchantment
Dubh-aigean, a dark gulph,
abyss
Dùil, an element
D ùile, a poor down-cast crea-
ture
Ealabhuidh, St. Johns wort
Ealanda, artificial, ingenious
Ealdhain, art or science
Earr, wane, end
Earradh, apparel, dress
Eignidh, precise, correct, dis-
tinct
Eilthireach, emigrant, pil-
grim
Euchdach, brave, magnani-
mous
Euladb, moving sloivly, stalk-
ing
Fada-spuinge, titider
Faiche, ajield, lawn
Fasgnadh, winnowing, clean-
ing
Feallsanachd, philosophy
Feallsair, a philosopher
Fidirich, to experience
Fiosachd, sorceì-y, occidt sci-
ence
Fios-fithicb, instinct know-
ledge ofbirds
Fòd, art, skill, science
Frith-rathad, a bye-patk
G
Gallan, a young tree, a youth
Gaoid, « blemish
Geimni, mild, favourable
Gisreagan, superstitious
charms
Glaistig, a supematural spirit
Glaodhan, murmur; heartof
a iree, Sfc.
Gnàsair, a native
Grabadh, hinderance, impe-
diment
Greadhnachas, joy, mirth
Grinneal, bottom
I
lall-chadha, a door-lcUch
299
largalta, inhospitahle, chur-
Ush
larraad, a remainder, frag-
ment
lorghuill, bustle, trouble
Leachd-lighe, a grave-stmie
Leachduinn, face of a hill
Leadan, musical notes, hair
ofthe liead
Leug, a gem
Liodairt, wounding, maiming
Lurach, pretty, beaviiful
M
Macantas, meekness
Manach, a Monk
Maoim-slèibhe, a mountain
torrent
Meacann, a root
Meachainn, good-vnll
Meachair, beautiful
Meadhail, company
Meamna, fancy
Measarachd, temperance
Meatachadh, intimidating,
weakening
Meìth-chridheach, faint-
Miagh, an high degree ofre-
spect
Mìuthar, niggardly, low,
mean
Modhar, a heavy melodùms
sound
Mòdhar, affectionaie, mild,
kind
O
Oigheara, a book
Oil-tigh, a Colkge
Onfhadb, strength, rage,
noise
Othail, bustle, stir, racket
Pong, sound
Purp, sense, intelligence
R
Ranntachd, extent ofland
Reasgach, coarse, sfubbom
Riasladh, torn asunder
Ribheid, a reed, a pipe
Riochdail, most like, most
certain
Seachdta, withered, decayed
Seadhar, signifìcant
Sgioba, a crew
Sì-bhruth, supposed abode of
fairies
Snasmhor, elegant
Soire, a small vessel,phial
Speal, a scytlie
Speuradair, astronomer
Spleadhach, fabulous, ver-
bose; gaudy, pompous
Steallan, spout
Stòlda, sedate; solemn
Tàbhachd, efficacy
Tàibhsireachd, second-sight
Tailrarich, noise
Tannasg, a ghost
Teinnteach, belonging tojire
Teoraachd, bravery, expert-
ness
Teugbhail, strife, contention
300
Tireil, inland, sheltered
Tìtheach, given to, fond of
Tnù, envi/
Toic, toealth
Toireannach, noisy, rapid
Tolgach, capricious, umteady
Tomad, bidk
Torraan, murmuring sound
Torran, thunder
Tuairgneadh, disturb; dis-
tress
Tuineachadh, dwelling, rest-
ing
Tuireasg, a saw
U
Udlaidh, dark, frightful
Ulfhairtich, fiowling
Urraisg, a supernatural spi-
rit, supposed to inhabit
rocks, Sfc.
CRIOCH.
A. YOUNG, PRINTER.
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11